Ο θρυλικός τεκές του τάγματος των Μεβλεβήδων δερβίσηδων της Θεσσαλονίκης Facebook Twitter
ΣΤΗ ΔΙΝΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ: Οι δερβίσες του τεκέ των Μεβλεβήδων δερβίσηδων της Θεσσαλονίκης σε μια σπάνια φωτογραφία του Αlbert Kahn, το 1913 ― ένα μόλις χρόνο μετά την προσάρτηση της Θεσσαλονίκης στην Ελλάδα.

Ο θρυλικός τεκές του τάγματος των Μεβλεβήδων δερβίσηδων της Θεσσαλονίκης

1

Μια παλιά έγχρωμη καρτ ποστάλ δείχνει ένα εκτεταμένο μουσουλμανικό νεκροταφείο που απλώνεται ως πέρα μακριά, με κυπαρίσσια κι ένα χαμηλό μαντρότοιχο. Εκατοντάδες ταφόπλακες, μερικές με τουρμπάνι πάνω τους, άλλες ακόσμητες, ξεπροβάλλουν μέσ’ απ’ το ψηλό χορτάρι. Στο βάθος υπάρχουν μεγαλύτεροι, πιο εξέχοντες τάφοι, διακοσμημένοι με μαρμάρινες κολόνες, τσαμπιά σταφύλια και πλοχμούς από στεφάνια, και πίσω τους κάποιο απροσδιόριστο, μακρύ κτίριο. Το μήνυμα στο πίσω μέρος της κάρτας λέει:

 

22, Juin 1916

Mon cher Papa. Void encore une curiosite de Salonique, un des rares cimetieres turques a peu pres. Au fond se trouve la mosque des derviches toumeurs dont il ne reste plus qu’un seul specimen, par contre des families musulmanes refugies y ont etabli leurs campements...

 

Συντάκτης ήταν κατά πάσα πιθανότητα ένας Γάλλος στρατιώτης, και η κάρτα είναι μία από τις τελευταίες εικόνες που έχουμε του νεκροταφείου που βρισκόταν δίπλα στον κύριο τεκέ του τάγματος των Μεβλεβήδων δερβίσηδων της Θεσσαλονίκης και ήταν από τις πιο όμορφες γωνιές της πόλης. Σκαρφαλωμένο σε ανηφορικό έδαφος έξω από τη βορειοδυτική γωνία του τείχους, με θέα κάτω στον κόλπο και στον κάμπο του Βαρδάρη, σημάδευε σύμφωνα με το θρύλο με την παρουσία του έναν τόπο ξεχωριστής ευλάβειας.

 

Ο θρυλικός τεκές του τάγματος των Μεβλεβήδων δερβίσηδων της Θεσσαλονίκης Facebook Twitter
ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ: Εξωτερική άποψη του τεκέ του Μεβλεβιχανέ, έξω από τα δυτικά τείχη της πόλης, το 1918. Διατηρήθηκε ως τις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Εξαθλιωμένοι πρόσφυγες του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου έχουν καταλάβει το ερειπωμένα δώματα. Δεξιά: το παρακείμενο νεκροταφείο, το οποίο αναφέρει ο Mazower.


Στις αρχές του δέκατου έβδομου αιώνα ο βεζίρης Αχμέτ Πασάς, διωγμένος απ’ τους εχθρούς του, είχε αναγκαστεί να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη και ζούσε τελώντας σε δυσμένεια στη Θεσσαλονίκη, όταν, κάνοντας μια βόλτα, έπιασε κουβέντα μ’ ένα Μεβλεβή ερημίτη που κατοικούσε πάνω στα κλαδιά ενός πελώριου δέντρου. Ο ερημίτης προφήτεψε ότι ο πασάς θα ξαναέπαιρνε την εξουσία, κι όταν αυτό εκπληρώθηκε ο Αχμέτ Πασάς προίκισε ένα βακούφι για να υποστηρίξει τους Μεβλεβήδες κι έχτισε ένα μοναστήρι στο σημείο της συνάντησής τους. Ο ερημίτης έγινε ο πρώτος σεΐχης του τεκέ, και με το πέρασμα των αιώνων το μοναστήρι έγινε ξακουστό σ’ όλη την αυτοκρατορία για τα πλoύτη του.

 

Ένας τοίχος το οχύρωνε απέναντι στους παρείσακτους και πίσω από τη μεγάλη σιδερένια πύλη του ένας κήπος με κυπαρίσσια έδινε ίσκιο στους τάφους των πιστών. Το βασικό κτίριο είχε στην πρόσοψη μια καμπυλόγραμμη ξύλινη κιονοστοιχία που βάσταζε μια βεράντα με τεράστιο προεξέχον γείσο από δοκάρια, σε όλο του το μήκος. Μέσα υπήρχαν αναγνωστήρια και κελιά για τους μοναχούς που κατέληγαν σε μια πλούσια διακοσμημένη κεντρική αίθουσα, η οποία εντυπώσιασε ιδιαίτερα τον ταξιδιώτη του δέκατου έβδομου αιώνα Εβλιά Τσελεμπή: «Είναι θόλος αξιοθέατος, καλλιτεχνικότερος από τους θόλους της δερβίσικης μονής των Μεβλεβήδων στο Μπεσικτάς (Διπλοκιόνιον) της Κωνσταντινούπολης. Ο ίδιος ο Χαμπίπ-Νατζάρ, ο γηραιός πάτρωνας των ξυλουργών, δε θα ήταν ικανός να επιχειρήσει την κατασκευή θόλου όμοιου με αυτόν. Είναι όμοιος με τις μαγικές ζωγραφιές».

 

Ο θρυλικός τεκές του τάγματος των Μεβλεβήδων δερβίσηδων της Θεσσαλονίκης Facebook Twitter
ΟΘΩΜΑΝΙΚΟΣ ΔΙΑΚΟΣΜΟΣ: To περίτεχνο ταβάνι στην αίθουσα των στροβιλισμών., Θεσσαλονίκη 1913. Φωτ.: Αlbert Kahn
Ο θρυλικός τεκές του τάγματος των Μεβλεβήδων δερβίσηδων της Θεσσαλονίκης Facebook Twitter
ΣΤΗ ΔΙΝΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ 2: Mπεκτατζής δερβίσης της Θεσσαλονίκης, το 1913. Φωτ.: Αlbert Kahn

 

Σήμερα, το μόνο ίχνος των Μεβλεβήδων στη Θεσσαλονίκη είναι το όνομα που έδωσαν στη γειτονιά όπου είχαν άλλοτε τη βάση τους. Δε μένει τίποτε από το μοναστήρι ούτε από το νεκροταφείο, και στο ίδιο μέρος ορθώνεται ένα σχολείο.



Εδώ ήταν ο χώρος όπου οι μύστες εκτελουσαν τον εκστατικό περιστρεφόμενο χορό που τους έφερνε πλησιέστερα στο θείο. Μα ο τεκές ήταν επίσης τόπος παιδείας, όπου απαγγελλόταν το Μεσνέβι του ιδρυτή Τζελαλαντίν Ρούμι και συζητιόταν το Κοράνι, τόπος ελεημοσύνης, που τάιζε τους φτωχούς και στέγαζε τους προσκυνητές, καθώς και κέντρο ετήσιων γιορτών στην αρχή του καλοκαιριού.

 

Στην ίδια τη Θεσσαλονίκη το τάγμα των Μεβλεβήδων είχε μεγάλο κύρος. Με τις προσόδους από τις αλυκές γύρω απ’ τον κόλπο και από άλλα τέλη, ο σεΐχης διηύθυνε ένα ίδρυμα με αξιόλογη τοπική δύναμη. Στον πρώιμο δέκατο ένατο αιώνα ο επικεφαλής του ήταν γνωστός στην πόλη ως «Ταλεϊράνδος», λόγω της πολιτικής του οξυδέρκειας. Ήταν ένας Μεβλεβής χότζας που υποδεχόταν τους προσκυνητές στο σπουδαιότερο σέβασμα της Θεσσαλονίκης -το παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου-, στις θαυματουργικές ιδιότητες του οποίου πίστευε όσο και όλοι οι άλλοι.

 

Πολλοί προύχοντες, ανάμεσα τους και κυβερνήτες της πόλης, ανήκαν στο τάγμα, και ο σουλτάνος Μεχμέτ Ρεσάτ Ε" παρακολούθησε μια τελετή το 1911, στη διάρκεια της στερνής αυτοκρατορικής περιοδείας στις ευρωπαϊκές επαρχίες. Η κάρτα επισκεπτηρίου του Αλή Εσρέφ, του τελευταίου σεΐχη, ανέγραφε τον πατροπαράδοτο μεβλεβίδικο τίτλο του -Κεφαλή των Σεΐχηδων, αλλά ήταν γνωστός και για το ότι συμπαθούσε τους φιλελεύθερους και τους φιλοσυνταγματικούς και έχαιρε γενικού σεβασμού από τον πληθυσμό.

 

Ο θρυλικός τεκές του τάγματος των Μεβλεβήδων δερβίσηδων της Θεσσαλονίκης Facebook Twitter
MON CHERE PAPA: Επιστολική κάρτα της εποχής, με εξωτερική άποψη του τεκέ των Μεβλεβήδων δερβίσηδων της Θεσσαλονίκης

 

Σήμερα, το μόνο ίχνος των Μεβλεβήδων στη Θεσσαλονίκη είναι το όνομα που έδωσαν στη γειτονιά όπου είχαν άλλοτε τη βάση τους. Δε μένει τίποτε από το μοναστήρι ούτε από το νεκροταφείο, και στο ίδιο μέρος ορθώνεται ένα σχολείο. 'Οταν ο Γάλλος επισκέπτης μάς έγραψε το ταχυδρομικό του δελτάριο το 1916 -πέντε μόλις χρόνια μετά την επίσκεψη του σουλτάνου-, το κτίριο ρήμαζε παρατημένο και το χρησιμοποιούσαν Μουσουλμάνοι πρόσφυγες από την ενδοχώρα για να στεγαστούν.

 

Ο θρυλικός τεκές του τάγματος των Μεβλεβήδων δερβίσηδων της Θεσσαλονίκης Facebook Twitter
H NEA ΠΟΛΗ ΑΝΟΙΓΕΙ ΠΑΝΙΑ: Το λιμάνι της Θεσσαλονίκης, αρχές του περασμένου αιώνα, καθώς αρχίζει να παίρνει την σημερινή εικόνα του ― ελληνικό πιά. Τα ρημάδια της μεγάλης πυρκαγιάς έχουν καθαριστεί και έχουν γίνει καθαρά οικόπεδα.

 

Από το 1912 ως το 1924 η μοίρα του αντικατοπτρίζει τη μοίρα του ισλάμ στην πόλη γενικότερα. Η μετανάστευση -αρχικά εθελούσια, έπειτα υποχρεωτική- άδειασε τον τόπο από τους Μουσουλμάνους· το νεκροταφείο συλήθηκε, οι τοίχοι του ρίχτηκαν κάτω, οι ταφόπλακες και τα διακοσμητικά αγγεία πουλήθηκαν σαν οικοδομικό υλικό. Όταν τα οστά των σπουδαίων πρώην σεΐχηόων απειλή- θηκαν με εκταφή, ένας Έλληνας ιερέας που συμπαθούσε το τάγμα βοήθησε να συλλεχθούν και να ανακομιστούν με ασφάλεια στον αδελφό τεκέτους, στην Κωνσταντινούπολη. Αλλά το ότι χρειάστηκε γι’ αυτό χριστιανική βοήθεια δείχνει την αδυναμία του τάγματος. Μην έχοντας πια ούτε ζωντανούς ούτε νεκρούς, η μουσουλμανική παρουσία στη Θεσσαλονίκη έφτανε στο τέρμα της.

Αρχαιολογία & Ιστορία
1

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ναυάγιο Αντικυθήρων

Αρχαιολογία & Ιστορία / Το Ναυάγιο των Αντικυθήρων, ένας θησαυρός της ενάλιας αρχαιολογίας

Η έκθεση «Το Ναυάγιο των Αντικυθήρων: 124 χρόνια υποβρύχιας αρχαιολογικής έρευνας» παρουσιάζει τις πιο σύγχρονες αποκαλύψεις και ευρήματα για το θρυλικό ναυάγιο, προσφέροντας την πληρέστερη μέχρι σήμερα καταγραφή της ιστορίας του.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Υπήρχαν χωριά στην Αθήνα;

Ιστορία μιας πόλης / Υπήρχαν χωριά στην Αθήνα;

Ποιοι ήταν οι οικισμοί που αναπτύχθηκαν στην αθηναϊκή πεδιάδα επί Οθωμανών; Ποιες είναι οι πηγές, τα σωζόμενα μνημεία, τα χωριά και τα μοναστήρια που απλώνονται στην περιοχή; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Γιώργο Πάλλη.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Ο πολιτισμός της αρχαίας Ελλάδας αναπτύχθηκε 100 χρόνια νωρίτερα από ό,τι νομίζαμε, λέει αρχαιολόγος

Αρχαιολογία & Ιστορία / Ο πολιτισμός της αρχαίας Ελλάδας αναπτύχθηκε 100 χρόνια νωρίτερα από ό,τι νομίζαμε, λέει αρχαιολόγος

Νέα έρευνα στο Πανεπιστήμιο του Warwick δείχνει ότι η άνοδος του πολιτισμού της αρχαίας Ελλάδας ξεκίνησε τουλάχιστον έναν αιώνα νωρίτερα από ό,τι πιστεύαμε
THE LIFO TEAM
Τέχνη σε χρυσό - Το κόσμημα στους ελληνιστικούς χρόνους

Αρχαιολογία & Ιστορία / Τo χρυσάφι των ελληνιστικών χρόνων έρχεται στο μουσείο Μπενάκη

Σημαντικά κοσμήματα αλλά και τα αποτελέσματα μιας ενδελεχούς έρευνας πάνω στην τεχνογνωσία της κατασκευής των κοσμημάτων των ελληνιστικών χρόνων αποτελούν τους δύο πυλώνες της μεγάλης έκθεσης που ξεκινά στο Μουσείο Μπενάκη. Τριάντα μουσεία και εφορείες αρχαιοτήτων από όλη την Ελλάδα και πέντε μουσεία του εξωτερικού συμμετέχουν στην έκθεση-σταθμό. Η επιμελήτρια Ειρήνη Παπαγεωργίου και ο κοσμηματοποιός και επιστημονικός σύμβουλος Άκης Γκούμας μας ξεναγούν στην έκθεση.
M. HULOT
Πως διασκέδαζαν οι Αθηναίοι στη «Μάντρα» του Αττίκ;

Ιστορία μιας πόλης / Πώς διασκέδαζαν οι Αθηναίοι στη «Μάντρα» του Αττίκ;

Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Δαυίδ Ναχμία για τη ζωή και την πορεία του πρωτοπόρου συνθέτη του ελαφρού τραγουδιού των αρχών του 20ού αιώνα Αττίκ, την «Μάντρα» του και την ιστορία του τραγουδιού «Ζητάτε να σας πω».
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Υπάρχουν αρχαία είδη φυτών στον Κήπο του Διομήδους;

Ιστορία μιας πόλης / Υπάρχουν αρχαία είδη φυτών στον Κήπο του Διομήδους;

Το Τμήμα Ιστορικών Φυτών του Κήπου είναι ίσως μοναδικό στον κόσμο και περιλαμβάνει φυτά όπως η μυρτιά, το κώνειο, ο δίκταμος και η ελιά. Η Κατερίνα Στέφη «ξεναγεί» την Αγιάτη Μπενάρδου σε μια έκταση 1.860 στρεμμάτων, στις βόρειες πλαγιές του Όρους Αιγάλεω.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Μεταπτυχιακός φοιτητής ανακαλύπτει χαμένη πόλη στη ζούγκλα του Μεξικού κατά λάθος

Αρχαιολογία & Ιστορία / Φοιτητής ανακαλύπτει χαμένη πόλη στη ζούγκλα του Μεξικού κατά λάθος

Η Valeriana φαίνεται να έχει τα χαρακτηριστικά μιας πρωτεύουσας των Μάγια, με κεντρικές πλατείες, ναούς και χώρους λατρείας, καθώς και μια ειδικά διαμορφωμένη αυλή για το αρχαίο παιχνίδι με μπάλα των Μάγια
LIFO NEWSROOM
«Δυστυχώς ήταν νυμφομανής»: Ανασκευάζοντας τα στερεότυπα για τις γυναίκες της αρχαίας Ρώμης

Βιβλίο / «Δυστυχώς ήταν νυμφομανής»: Ανασκευάζοντας τα στερεότυπα για τις γυναίκες της αρχαίας Ρώμης

Ένα νέο βιβλίο επιχειρεί να καταρρίψει τους μισογυνιστικούς μύθους για τις αυτοκρατορικές γυναίκες της Ρώμης, οι οποίες απεικονίζονται μονίμως ως στρίγγλες, ραδιούργες σκύλες ή λάγνες λύκαινες.
THE LIFO TEAM
Παναγιά Βλασσαρού: Μια τοιχογραφία που επιβίωσε θαμμένη για δεκαετίες

Ιστορία μιας πόλης / Παναγιά Βλασσαρού: Μια τοιχογραφία που επιβίωσε θαμμένη για δεκαετίες

Ένας ναός που θυσιάστηκε για την ανάδειξη της Αρχαίας Αγοράς των Αθηνών και μια τοιχογραφία που «έζησε» μέχρι να ξαναβγεί στο φως. Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τους Γιώργο Μαστρογιάννη, υπεύθυνο του εργαστηρίου συντήρησης του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών, και Γιάννη Παπαδόπουλο, διευθυντή των ανασκαφών στην Αρχαία Αγορά και καθηγητή αρχαιολογίας και φιλολογίας στο UCLA.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ

σχόλια

1 σχόλια
Δερβίσιδες που λατρεύουν τον Αγιο Δημήτριο, χριστιανός ιερέας που συμβάλλει στο να τύχουν στοιχειώδους σεβασμού τα οστά αλλόθρησκων μοναχών, αυτές οι λιγοστές στιγμές όπου οι θρησκείες δεν αποτελούν παράγοντα φανατισμού, μίσους και μισαλλοδοξίας θα έπρεπε να προβάλλονται περισσότερο, μήπως και πληθύνουν...