Κατά τη διάρκεια του φετινού Φεστιβάλ Δράμας, η ταινία του Θανάση Νεοφώτιστου που προβλήθηκε την πρώτη μέρα στο εθνικό διαγωνιστικό άρχισε να κυκλοφορεί από στόμα σε στόμα, ενώ τα πηγαδάκια ανέφεραν ότι ο 20something δημιουργός της είναι "κάπως περίεργος". Δεν πρόλαβα την προβολή στην αίθουσα, μόλις όμως είδα την ταινία στο Film Market, ήθελα κατευθείαν να τον γνωρίσω. Κανόνισα να τον συναντήσω στο κεντρικό πάρκο της πόλης, λίγες ώρες πριν την τελετή λήξης από την οποία έμελλε να αποχωρήσει θριαμβευτής, με τον Χρυσό Διόνυσο ανά χείρας. Τίποτε το "περίεργο" ή το ¨λοξό" δεν μου φάνηκε να χαρακτηρίζει αυτό το πρόσχαρο παιδί με το οποίο απόλαυσα την κουβέντα μας από το πρώτο μέχρι το τελευταίο λεπτό.
Η "Προσευχή" είναι η πτυχιακή εργασία του Θανάση. Το θέμα ήταν ελεύθερο κι εκείνος αναρωτήθηκε τι θα ήθελε να πει, καταλήγοντας να διηγηθεί κάτι για τον εαυτό του. Ανέτρεξε στο παρελθόν του, σε ευχάριστες και δυσάρεστες στιγμές, αναδρομή που συνοδεύτηκε από χαρά, κλάμα, κουβέντες με φίλους, αλλά και ψυχιάτρους. "Είναι μια ταινία ενηλικίωσης. Ένα από τα καλύτερα σχόλια που έχω λάβει από αρκετούς είναι το "Τι μου θύμισες". Οι περισσότεροι είδαν το πρόσωπό τους κάπου εκεί μέσα. Στον παρατηρητή, στον ήρωα, στον αντιήρωα, θυμήθηκαν το σχολικό τους περιβάλλον και αυτό για μένα είναι η όποια επιτυχία της ταινίας".
Ήθελα να μιλήσω για ανθρώπους που πάσχουν, δρουν και αντιδρούν και δη στην εφηβεία όπου οι εγκεφαλικές διεργασίες που συμβαίνουν είναι άπειρες και συγχέονται. Η ερωτική αφύπνιση, η αναζήτηση ταυτότητας και η ψυχολογική βία μπαίνουν σε ένα καζάνι και γιγαντώνονται, όπως γιγαντώνονται όλα στην εφηβεία
Έχοντας κάτσει σταυροπόδι σε ένα παγκάκι, ο ένας απέναντι στον άλλο, μου δηλώνει ότι το πληθωρικό του χαρακτήρα του συνήθως είναι εμφανές και στη δουλειά του. Ενίσταμαι καθώς θεωρώ ότι στην "Προσευχή" προσέγγισε το φλέγον αλλά παράλληλα τόσο τετριμμένο πια θέμα του bullying με αφηγηματική πληρότητα, παρουσιάζοντας δυο χαρακτήρες εντελώς διφορούμενους, όπως άλλωστε διττά είναι και όλα όσα συνοδεύουν το "τέρας" της εφηβείας και το ξύπνημα της σεξουαλικότητας. Συμφωνούμε ωστόσο ως προς την πληθωρικότητα μιας αξέχαστης σκηνής που έδωσε τον τίτλο της στην ταινία και πιστεύω ότι θα διαπεράσει τη ραχοκοκαλιά όλων όσοι έχουν υπάρξει λήπτες ψυχολογικής, λεκτικής ή σωματικής βίας σε κάποια φάση της ζωής τους. Περιγράφω στον Θανάση τον τρόπο που εξέλαβα εγώ προσωπικά την ψυχοσύνθεση του κεντρικού ήρωα. Μια μίξη μίσους αλλά και θαυμασμού προς το άτομο που τον κακομεταχειρίζεται, πράγμα που αναπτύσσει ένα δίπολο κάπως σαδομαζοχιστικό μεταξύ τους. Διστάζει να μου απαντήσει ευθέως ως προς τις προθέσεις του, αλλά παράλληλα το βλέμμα του φωτίζεται καθώς αντιλαμβάνεται ότι το πάω κατά εκεί. "Όλοι μιλούν για την τάδε ταινία με το bullying. Δεν θεωρώ ότι είναι μια ταινία για το bullying." μου λέει λακωνικά και γίνεται απόλυτα σαφής. "Δεν ήθελα να πάρω θέση ως προς αυτό και να καταντήσω διδακτικός. Ήθελα να μιλήσω για ανθρώπους που πάσχουν, δρουν και αντιδρούν και δη στην εφηβεία όπου οι εγκεφαλικές διεργασίες που συμβαίνουν είναι άπειρες και συγχέονται. Μεταξύ τους δημιουργείται μια σχέση, στην οποία έχουν επιλέξει τη θέση τους. Η ερωτική αφύπνιση, η αναζήτηση ταυτότητας και η ψυχολογική βία μπαίνουν σε ένα καζάνι και γιγαντώνονται, όπως γιγαντώνονται όλα στην εφηβεία. Εξάλλου σε κάθε σχολείο ένας είναι ο μάγκας. Τον μάγκα τον ερωτεύονται όλα τα κορίτσια, τον θαυμάζουν όλα τα αγόρια και ενδεχομένως ο θαυμασμός σε αυτή την ηλικία να μπλέκεται με κάποια άλλα υποσυνείδητα συναισθήματα σε κάποια από τα αγόρια".
Θέλω να μάθω περισσότερα για το παρελθόν και τις προσλαμβάνουσές του. "Σπούδασα Αρχιτεκτονική στο Δημοκρίτειο και συνέχισα με τη μεγάλη μου αγάπη, τον κινηματογράφο στο ΙΕΚ Ακμή από το οποίο πήρα το bachelor μου στη σκηνοθεσία, σε συνεργασία με το Queen Margaret University. Μέχρι στιγμής, για να βγάλω τα προς το ζην, εργάζομαι ως αρχιτέκτονας στο οικογενειακό γραφείο κι ασχολούμαι με τα κλασικά τεχνοκρατικά. Αυθαίρετα, ημιυπαίθριους και λοιπές παπαριές. Έτσι φυσικά, έχω την ευκαιρία να ασχολούμαι με το σινεμά, αφού δεν είμαι υπάλληλος κάποιου. Αν τσουλήσει το σινεμά, είμαι έτοιμος να ρίξω μαύρη πέτρα στην άλλη μου ιδιότητα".
"Έμαθα να την αγαπώ την αρχιτεκτονική από μικρός και μάλλον λειτούργησε ως βάση για να καλλιεργήσω την ενασχόλησή μου με τη σκηνοθεσία. Ήξερα από χώρο, από φως, είναι και οι δύο τέχνες που υπόκεινται σε κανόνες, σε αγορές, δεν είναι αφηρημένες άρα σχετίζονται άμεσα. Από το πάντρεμα των δύο σπουδών μου έχει προκύψει και η σκηνογραφία. Σε όλες τις ταινίες μου την αναλαμβάνω εγώ. Ως Έλληνας κινηματογραφιστής έπρεπε να μάθω να κάνω λίγο από όλα και θέλω να αποστασιοποιηθώ σταδιακά από αυτό το one man show και να επικεντρωθώ στο κομμάτι της σκηνοθεσίας και της σκηνογραφίας. Η εξειδίκευση είναι πολύ σημαντική, το να είναι κάποιος καλός σε πολλά πράγματα τον κάνει να μην ξεχωρίζει πουθενά".
Πώς ρίζωσε όμως το σινεφίλ μικρόβιο στον Θανάση; "Το πρώτο μου εγχείρημα πρέπει να ήταν γύρω στα 12. Γούσταρα να μεταφέρομαι σε άλλους κόσμους, στοιχείο που διαθέτει και ο ήρωας της "Προσευχής", με τις κατασκευές που τον βλέπουμε να φτιάχνει. Η πρώτη μου σπουδαστική ταινία, το "Χαραγμένο Τριαντάφυλλο" ξεχώρισε για τη σκηνογραφία της. Σχετιζόταν με έναν άνθρωπο ο οποίος μέσω της τέχνης ξεπερνούσε κάποιες καταστάσεις, πράγμα που κάνω κι εγώ. Είναι η ψυχοθεραπεία μου. Αντιμετωπίζω κάθε φορά αυτό που με απασχολεί, χωρίς να το καταλαβαίνω. Το μαθαίνω μετά από τρίτους που με γνωρίζουν καλά και "βλέπουν" στα πρότζεκτ μου εκφάνσεις του εαυτού μου. Δεν μου αρέσει ο ωμός ρεαλισμός στο σινεμά. Προτιμώ το φαντασιακό στοιχείο, θέλω να πηγαίνω σινεμά και να ταξιδεύω. Αγαπώ Τέρι Γκίλιαμ και πρώιμο Τιμ Μπέρτον. Μου αρέσει όμως κι ο Χάνεκε και το επόμενο πρότζεκτ μου για το οποίο έχω ήδη γράψει το σενάριο θα είναι φόρος τιμής σε μια από τις πιο αγαπημένες μου ταινίες, τη "Δασκάλα του Πιάνου". Για μεγάλου μήκους εγχείρημα έχω άπειρες ιδέες αλλά δεν έχω αυτοκτονικές τάσεις. Είναι θέμα τάιμινγκ, κανείς δεν περιμένει τη μεγάλου μήκους του Νεοφώτιστου".
Επιστρέφοντας τη συζήτηση στην "Προσευχή", αναρωτιέμαι πώς είναι να κάνεις casting με έφηβους, μη επαγγελματίες ηθοποιούς σε μια Ελλάδα που δεν φημίζεται για την καλλιτεχνική της παιδεία και μάλιστα να πρέπει να αντεπεξέλθουν σε ένα δύσκολο θέμα και να εκτεθούν ολοκληρωτικά. "Δεν ήταν τόσο δύσκολη η διαδικασία τελικά. Ωστόσο, δεν θα μπορούσε να γίνει πουθενά αλλού, πέρα από το Καλλιτεχνικό Σχολείο του Γέρακα. Τα παιδιά εκεί είναι εξαιρετικά, είναι ένα σχολείο στο οποίο το bullying δεν υφίσταται καν!". Αυτό είναι ένα σημαντικό statement για ένα ζήτημα που δεν επιδέχεται αποτελεσματικές λύσεις και δεν μπορεί να το αντιμετωπίσει κανένα νομικό ή θεσμικό πλαίσιο. Ότι ένας τρόπος προσέγγισής του είναι η τέχνη. "Η τέχνη, η παιδεία και η οικογένεια" συμπληρώνει. "Οι οικογένειες των παιδιών που πηγαίνουν σε αυτό το σχολείο ζουν μες στην τέχνη γι' αυτό και στέλνουν τα παιδιά τους εκεί. Υπάρχει παιδεία επί της ουσίας. Βέβαια, με βοήθησε πολύ το γεγονός ότι ήμουν σπουδαστής, ότι υπαγόμουν κι εγώ στο υπουργείο Παιδείας. Αντιμετώπισα φυσικά την κλασική γραφειοκρατική ευθυνοφοβία, ο ένας πέταγε το μπαλάκι στον άλλο, ανάμεσα στη σχολή μου, το σχολείο και το υπουργείο. Εν τέλει, πήρα τις άδειές μου από όλους, ακόμα και από τους γονείς που τους έπεισα το ακατόρθωτο, να εμπιστευτούν τα παιδιά τους σε έναν άγνωστο! Όλο αυτό έγινε και λίγο υπόγεια, όφειλα να μπω μέσα στο σχολικό περιβάλλον, να γνωριστώ με τα παιδιά, να τα προσεγγίσω φιλικά. Οι όλοι περιορισμοί που αντιμετώπισα λειτούργησαν ως μια υπέροχη εμπειρία για μένα".
Δεν μου αρέσει ο ωμός ρεαλισμός στο σινεμά. Προτιμώ το φαντασιακό στοιχείο, θέλω να πηγαίνω σινεμά και να ταξιδεύω. Αγαπώ Τέρι Γκίλιαμ και πρώιμο Τιμ Μπέρτον. Μου αρέσει όμως κι ο Χάνεκε και το επόμενο πρότζεκτ μου για το οποίο έχω ήδη γράψει το σενάριο θα είναι φόρος τιμής σε μια από τις πιο αγαπημένες μου ταινίες, τη "Δασκάλα του Πιάνου"
"Την πρώτη μου μέρα στο σχολείο έπεσα πάνω σε δυο παιδιά. Το φιζίκ τους μου έκανε κατευθείαν για τους δυο πρωταγωνιστές μου. Έπειτα από 2-3 μήνες εκεί μέσα, τελικά κατέληξα σε αυτούς. Ο ένας είναι όντως ο ρομαντικός που βλέπει Μπέλα Ταρ στα 14. Ο άλλος είναι ο μάγκας του σχολείου, ο leader. Καμία σχέση με τραμπούκο βέβαια, είναι καλλιτέχνης το παιδί, ως εκεί που δεν πάει. Παίζουν τον εαυτό τους, με πράξεις δικής μου έμπνευσης. Δεν τους έδωσα ποτέ σενάριο, ατάκες, δεν τους καθόρισα το θέμα της ταινίας. Ο διάλογος είναι ελάχιστος, όμως για το παίξιμό τους έθεσα απλά κάποιους στόχους ως προς αυτό που ήθελα να βγάλω. Τα παιδιά έφεραν την ταινία στα μέτρα τους. Φοβόμουν μην κλειδώσουν αν γινόμουν πιο συγκεκριμένος, αφού δεν είναι επαγγελματίες, αλλά εύπλαστοι έφηβοι. Είμαι ευχαριστημένος από το τελικό αποτέλεσμα στο 100%, δεν θα άλλαζα ούτε τελεία. Όταν έδειξα το τελικό cut στον πιτσιρικά μου και την οικογένειά του, κλαίγαμε όλοι μαζί παρέα".
Χωροχρονικά ο σκηνοθέτης αφήνει μετέωρο τον προσδιορισμό της ιστορίας του. Θα μπορούσε να τοποθετείται στα 90s, σε κάποια επαρχία χωρίς αυτό να είναι ωστόσο σαφές ή δεσμευτικό. "Ήταν συνειδητή αυτή η αμφισημία. Πάντως στο σχολείο της Αττικής που φοίτησα εγώ στα 90s, υπήρχε η λίστα της προσεχής, οπότε μη σε εκπλήσσει τόσο πολύ, δεν είναι φιξιόν στοιχείο. Δεν ήθελα καθόλου να ανέβω εκεί πάνω όταν ερχόταν η σειρά μου". Η αλήθεια είναι ότι για παιδιά λιγότερο κοινωνικά ή χωρίς αυτοπεποίθηση ή έστω με τάσεις αγοραφοβίας, αυτός ο παρωχημένος εξαναγκασμός να ανέβουν στο βήμα για να απαγγείλουν την πρωινή προσευχή είναι από μόνος του μια μορφή απίστευτου τραμπουκισμού. "Είναι δύσκολη για πολλά παιδιά αυτή η διαδικασία και τους δυσχεραίνει την όποια βεβαρημένη εφηβική ψυχολογία μπορεί να κουβαλούν. Κάποιος μπορεί να είναι παχουλός, διαφορετικός, να ψευδίζει. Η έκθεση της διαφορετικότητας σε αυτές τις ηλικίες δεν βοηθάει. Θέλω να πιστεύω ότι η κατάσταση έχει πλέον βελτιωθεί αρκετά. Δεν θέλω να κρίνω αυτή τη συνήθεια σε θρησκευτικό επίπεδο, έβαλα ωστόσο το "Greek" στον αγγλικό τίτλο της ταινίας ("Greek school prayer") γιατί δεν έβρισκα λέξη που να αντιπροσωπεύει επακριβώς αυτή την ελληνική συνήθεια. Γίνεται μόνο σε 5 χώρες σε όλο τον κόσμο αυτό. Η ελληνική σχολική προσευχή ενέχει φυσικά και τον εθνικό (ή εθνικιστικό, όπως θες πες το) χαρακτήρα, με τη σηκωμένη σημαία. Δεν εστίασα καθόλου σε αυτό το στοιχείο, δεν ήθελα να το πάω προς τα εκεί".
Επιστρέφοντας στο παρόν, βρισκόμαστε ακόμα καθισμένοι σε ένα παγκάκι της Δράμας και τον ρωτώ πώς νιώθει που βρίσκεται εδώ για δεύτερη φορά. "Η Δράμα για μένα είναι πενταήμερη. Έρχεσαι εκδρομή, γνωρίζεις κόσμο, ασχολείσαι με ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της δουλειάς μας, το socializing. Φέτος θα πάρω για πρώτη φορά μέρος και στις Νύχτες Πρεμιέρας. Το παρακολουθώ χρόνια και αυτό το φεστιβάλ, μακάρι να είχαν μια απόσταση μεταξύ τους ημερολογιακά, αλλά ούτως ή άλλως οι μικρού μήκους δεν είναι το επίκεντρο στις Νύχτες. Εδώ είμαστε οι σταρ!".
Η ταινία "Προσευχή" του Θανάση Νεοφώτιστου θα προβληθεί στο Στ' Διαγωνιστικό Ελληνικών Ταινιών Μικρού Μήκους των Νυχτών Πρεμιέρας, την Τρίτη 23 Σεπτεμβρίου στις 18:00 στον κινηματογράφο Ideal.
σχόλια