Η ταινία που συνόδευε το περσινό άλμπουμ «Lemonade» της Beyonce έκλεινε με εικόνες από μια ουτοπική μελλοντική κοινωνία χωρίς ρατσισμό, όπου οι Αφροαμερικανίδες ζουν ελεύθερες, απαλλαγμένες από τις μνήμες του παρελθόντος. Η κυριότερη αναφορά της ήταν μια εμβληματική για το είδος ανεξάρτητη ταινία από τη δεκαετία του '90 που είχε τίτλο Daughters in the past. Την είχε σκηνοθετήσει το 1991 η Julie Dash ως φόρο τιμής στην οικογένεια του πατέρα της, που ήταν σκλάβοι στη Λουιζιάνα, και μέσα από δραματοποιημένα περιστατικά παρουσίαζε τις ιστορίες των γυναικών της οικογένειας. Ήταν η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία σκηνοθετημένη από Αφροαμερικανίδα που είχε βρει κανονική διανομή στις αίθουσες και σήμερα θεωρείται από τα πιο γνωστά παραδείγματα του κινήματος του αφροφουτουρισμού.
Ο αφροφουτουρισμός είναι διάχυτος σχεδόν παντού στη σύγχρονη ποπ κουλτούρα. Δεν είναι τυχαίο ότι μία από τις πολυαναμενόμενες ταινίες του 2018, το Black Panther, έχει για πρωταγωνιστή έναν μαύρο σούπερ-ήρωα που ζει στο φανταστικό βασίλειο της Wankada στην Αφρική. Και στη μουσική, η Beyonce δεν είναι η μοναδική σταρ που αγκάλιασε το συγκεκριμένο καλλιτεχνικό κίνημα. Η αδερφή της Solange Knowles, αλλά και η Rihanna εμφανίζονται πολύ συχνά σε φωτογραφίσεις μόδας ντυμένες με εξωφρενικά και εντυπωσιακά ρούχα που τις κάνουν να μοιάζουν με θεές που ξεπήδησαν από κάποια ταινία του φανταστικού ή κάποιο κόμικ. Πριν από αυτές, ένα πιο αφροφουτουριστικό λουκ και περιεχόμενο στους στίχους είχαν υιοθετήσει ήδη η Erykah Badu, οι TLC, η Missy Elliott και η Janelle Monáe. Η τελευταία, μάλιστα, με την αισθητική και τη θεματική των πρώτων της άλμπουμ, δημιούργησε ολόκληρο ρεύμα για ένα σωρό γυναίκες στη μαύρη μουσική που προσπάθησαν να κοπιάρουν το στυλ και τον ήχο της. Η δική της «Μητρόπολη» είχε να κάνει με την ιστορία ενός μαύρου κοριτσιού-ανθρωποειδούς που ηγείται της επανάστασης των ρομπότ. Με τέτοιες φουτουριστικές εικόνες η Monáe μιλούσε κατευθείαν στα παιδιά που μεγάλωναν στην Αμερική της διασποράς και των έντονων φυλετικών διακρίσεων, που λόγω του χρώματός του δεν μπορούσαν να δουν πουθενά τον εαυτό τους μέσα σε ένα φαντασιακό περιβάλλον όπως π.χ. αυτό του Star Wars ή του Star Trek. Όσο περιπετειώδες και συναρπαστικό και να ήταν, όσο και να τoυς διασκέδαζε ένα τέτοιο σύμπαν, η όποια πριγκίπισσα Λέια ήταν μια λευκή ηρωίδα, σύμφωνα με τα τότε αποδεκτά πρότυπα του δυτικού πολιτισμού.
Σε μια απλή ερμηνεία, αποτελεί ένα καλλιτεχνικό ρεύμα που αφορά τόσο το μέλλον όσο και το παρελθόν που πολλές φορές συνδέονται με απώτερο στόχο να απελευθερωθεί το παρόν.
Βέβαια, ο αφροφουτουρισμός δεν αφορά μόνο γυναίκες ούτε είναι μόνο καθαρά επιστημονική φαντασία. Στη μουσική π.χ. έχουν διαπρέψει και γκρουπ όπως οι Shabazz Palaces (πρώην Digable Planets) και οι Outkast, αλλά και ο Flying Lotus, που ασπάζονται το συγκεκριμένο είδος. Όλοι αυτοί οι καλλιτέχνες της αφρικανικής διασποράς και των μειονοτήτων εκφράζουν τη βαθύτερη ανάγκη της να γίνουν ορατοί μέσα στην ποπ κουλτούρα και στην Ιστορία που δεν αγκαλιάζει εύκολα τη δική τους οπτική ή το διαφορετικό.
Κάπως έτσι γεννήθηκε το κίνημα του αφροφουτουρισμού. Σε μια απλή ερμηνεία, αποτελεί ένα καλλιτεχνικό ρεύμα που αφορά τόσο το μέλλον όσο και το παρελθόν που πολλές φορές συνδέονται με απώτερο στόχο να απελευθερωθεί το παρόν. Αυτό το επιδιώκει με μουσικούς, οπτικούς και αφηγηματικούς τρόπους, ενώ προσπαθεί να λειτουργήσει πέρα από κάθε ιστορικό περιορισμό σε επίπεδο φυλής και φύλου. Εκφράζεται δηλαδή μέσα από τη λογοτεχνία, τη μουσική, τα εικαστικά, την τέχνη, τον κινηματογράφο και όχι μόνο. Η εικόνα και η μόδα είναι άρρηκτα συνδεδεμένες μαζί του. Ταυτόχρονα, έχει ένα έντονα πολιτικό στοιχείο που έχει να κάνει με τη δουλεία, τον ρατσισμό και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Ως όρος εμφανίστηκε σχετικά πρόσφατα, μόλις το 1993, από τον κριτικό και αρθρογράφο Mark Dery. Βέβαια, υπήρχαν αναρίθμητα παραδείγματα νωρίτερα. Στη μουσική μόνο μπορεί να αναφέρει κανείς από τον Jimi Hendrix μέχρι ένα σωρό funk σχήματα. Είναι τόσο χαοτικό επειδή μπορείς να το συναντήσεις και στα πιο απρόβλεπτα έργα, π.χ. στους πίνακες του Basquiat.
Ουσιαστικά, οι μύθοι που δημιουργεί, βασίζονται στη σύνδεση της μαύρης εμπειρίας με την τεχνοκουλτούρα του 20ού και 21ου αιώνα. Αντλεί τις ιδέες του από την αφρικανική πολιτιστική και φιλοσοφική παράδοση καθώς και από τις τέχνες, την κριτική του μοντερνισμού και της μετα-αποικιακής κατάστασης. Στοχεύει κυρίως στην αναδιατύπωση της ιστορίας του δυτικού πολιτισμού, προσθέτοντας νέες φωνές που επανεξετάζουν την αποικιοκρατία, την τεχνολογία, τη φυλή και τον χρόνο κάτω από ένα διαφορετικό πρίσμα.
Αν και η λίστα με ονόματα και αναφορές είναι ατελείωτη, από τους σημαντικότερους ίσως πρωτεργάτες του είδους που με το έργο τους επηρέασαν όσο κανείς άλλος τη δημιουργία του ήταν ο ιδιοφυής συνθέτης Sun Ra, που με το διαπλανητικό του όραμα επαναπροσδιόρισε την τζαζ μουσική με σήμα κατατεθέν το «Space is the place». Επίσης, η συγγραφέας Octavia E. Butler, η πρώτη Αφροαμερικανή η οποία έγραψε επιστημονική φαντασία που επικεντρωνόταν σε φυλετικά ζητήματα με μια έντονη εμμονή στην υβριδικότητα. Ακόμα, η ανδρόγυνη εικόνα της Grace Jones, που με τις προκλητικές και αμφιλεγόμενες φωτογραφίσεις και τα βίντεό της έφερε τα πάνω-κάτω τον κόσμο της μόδας. Τέλος, ο εικαστικός και ράπερ Rammellzee, που με τον γοτθικό φουτουρισμό του χρησιμοποιούσε τη γλώσσα σαν ένα τεχνολογικό εργαλείο ενάντια στο ψηφιακό χάσμα.
6 πράγματα που κάποιος δεν πρέπει να χάσει στο Enter Afrofuturism:
- Τη διάλεξη του Αμερικανού ακαδημαϊκού και συγγραφέα Louis Chude-Sokei με ρίζες από τη Νιγηρία που έχει τίτλο «Bashment Futurities» και αναφέρεται στη dancehall σκηνή της Τζαμάικας τη δεκαετία του '70, που τελευταία κυριαρχεί ως ήχος στο δυτικό μουσικό mainstream. Ο Sokei διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον και έχει βραβευτεί για το βιβλίο του The last «Darky»: Bert Williams, Βlack-on-Βlack Μinstrelsy and the African Diaspora.
- Τους Otolith Group, την κολεκτίβα που ίδρυσαν ο Βρετανός θεωρητικός και κινηματογραφιστής Kodwo Eshun με ρίζες από την Γκάνα μαζί με την Anjalika Sagar. Με έδρα το Λονδίνο, χρησιμοποιούν βίντεο, αρχεία και ηχητικά πεδία, συμμετέχοντας σε εκθέσεις και παρουσιάσεις, και εξερευνούν μέσα από το φιλμικό δοκίμιο καταστάσεις, συμβάντα και ιστορίες. Στην Αθήνα θα παρουσιάσουν το «Hydra Decapita» που επικεντρώνεται στους Drexciya. Το γκρουπ έδρασε από το 1993 μέχρι το 2002 στο Ντιτρόιτ. Με τις ηχογραφήσεις τους δημιούργησαν μια μυθολογία γύρω από μια χαμένη υδάτινη φυλή που είναι απόγονοι των Αφρικανών σκλάβων που πνίγηκαν κατά τη μεταφορά τους από την Αφρική στην Αμερική.
- Τη Sun Ra Arkestra. Ο Sun Ra ήταν από τους πιο εμβληματικούς και εκκεντρικούς τζαζ συνθέτες όλων των εποχών. Είχε πάθος με τον αρχαίο αιγυπτιακό πολιτισμό, την κοσμογονία και το Διάστημα, και όλα αυτά πέρασαν και στη μουσική του. Όταν πέθανε το 1990 από εγκεφαλικό, σε ηλικία 79 ετών, οι στενοί του φίλοι και μακροχρόνιοι συνεργάτες του αποφάσισαν να συνεχίσουν τη μουσική κληρονομιά που άφησε πίσω του. Η Arkestra, δηλαδή η ορχήστρα του, συνεχίζει να κάνει περιοδείες και να εμφανίζεται ζωντανά. Από το 1995 τα ηνία έχει αναλάβει ο 90χρονος πια άλτο σαξοφωνίστας Marshall Allen. Είναι ιστορική η συγκεκριμένη εμφάνιση στην Αθήνα, αφού γιορτάζουν 60 χρόνια και είναι η δεύτερη φορά που έρχονται στη χώρα από το 1984, ενώ ζούσε ακόμα ο θρυλικός μουσικός.
- Μη χάσετε τη βραδιά στο six d.o.g.s, με εμφανίσεις από ανατρεπτικούς μουσικούς, όπως ο Βρετανός μουσικός παραγωγός Actress από το χορευτικό σύμπαν του dubstep, ή την τρομερή Αμερικανίδα ποιήτρια Moor Mother και τους πειραματικούς noise ήχους της. Επίσης, must αποτελούν ο A Guy Called Gerald, ένα ιστορικό όνομα της χορευτικής μουσικής στη Βρετανία, οι Dopplereffekt, το πρότζεκτ του Gerald Donald με τους Drexciya, η Nkisi και οι δικοί μας ΑΤΗ Kids.
- Τις ταινίες μικρούς μήκους, τα ντοκιμαντέρ αλλά και φιλμ εικονικής που θα προβληθούν στο Ινστιτούτο Γκαίτε από δημιουργούς όπως οι John Akomfrah, Afripedia και Oliver Hardt.
- Τέλος, τη συζήτηση με τον Abdul Qadim Haqq, έναν από τους πιο σημαντικούς εικονογράφους και visual artists της γενιάς του. Είναι ο ιδρυτής του Third Earth Visual Arts που σχηματίστηκε το 1989 στο Ντιτρόιτ, όπου ζει και εργάζεται μέχρι σήμερα. Για πάνω από 20 χρόνια τροφοδοτεί το οπτικό φαντασιακό της ηλεκτρονικής μουσικής κοινότητας μέσα από εξώφυλλα δίσκων, εικαστικά και visuals. Στις συνεργασίες τους περιλαμβάνονται ονόματα και δισκογραφικές, όπως οι Derrick May, Transmat, Carl Craig, UR, Juan Atkins, Kevin Saunderson κ.ά.
Info:
Enter Afrofuturism
7-12/11
Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση
Στο Enter Afrofuturism, το εξαήμερο φεστιβάλ που διοργανώνει η Στέγη από τις 7 ως τις 12 Νοεμβρίου, θα έχουμε για πρώτη φορά στην Ελλάδα τη δυνατότητα να έρθουμε σε επαφή με ένα από τα σημαντικότερα και πιο επίκαιρα κινήματα του 21ου αιώνα μέσα από συναυλίες, διαλέξεις, εργαστήρια και προβολές ταινιών.
σχόλια