Είναι ελάχιστα τα ελληνικά τραγούδια της δεκαετίας του '70, και των παλαιότερων δεκαετιών εννοείται, που έχουν μία ξεκάθαρη γκέι, λεσβιακή ή τρανς θεματική.
Πολλά τραγούδια μπορεί να χαρακτηρίζονται εκ των υστέρων queer, ή και queer anthems ακόμη-ακόμη, αλλά ελάχιστα απ' αυτά, μετρημένα στα δάχτυλα του ενός χεριού, θα μπορούσε να θεωρηθούν, ξεκάθαρα, πως αναφέρονται σε καταστάσεις που να συνδέονται με μια διαφορετική, πέρα από τις κυρίαρχες, ταυτότητα φύλου.
Από εκείνη την δεκαετία υπάρχει οπωσδήποτε η «Λόλα» [Philips, 1970] των Olympians, δηλαδή η διασκευή τους στο τραγούδι "Lola" των Kinks, που αναφέρεται σε μία σχέση ενός νέου άνδρα με μια τρανς (ο Πασχάλης δεν αλλοίωσε το νόημα των πρωτότυπων στίχων, κατά την μεταφορά τους στα ελληνικά και μπράβο του), όπως υπάρχει και το πασίγνωστο «Φίλε αδελφή ψυχή» των Νίκου Ξυδάκη-Μανώλη Ρασούλη, με τον Νίκο Παπάζογλου από το άλμπουμ «Τα Δήθεν» [Lyra, 1979].
Ο Δημήτρης Κολλάτος πρωταγωνιστούσε συνεχώς σε συνεντεύξεις και συζητήσεις, ο κόσμος έσπευδε κατά εκατοντάδες στο Λουζιτάνια, ενώ όπως σημειώνει ο πρωταγωνιστής Πάνος Κατέρης στο βιβλίο του... «το θέατρο κάθε βράδυ ήταν γεμάτο και τα εισιτήρια των πρώτων σειρών πουλιόνταν στην τριπλάσια τιμή τους».
Μόνον αυτά τα δύο τραγούδια λοιπόν; Όχι. Υπάρχει σίγουρα τουλάχιστον ένα ακόμη, και γι' αυτό θα γράψουμε τώρα.
Ορισμένα τραγούδια φαίνεται να έχουν πιο σαφείς ΛΟΑΤΚΙ+ αναφορές, όπως θα τις λέγαμε σήμερα –και όχι κατ' ανάγκην μια queer αισθητική, γιατί αυτό είναι κάτι εντελώς διαφορετικό–, αλλά θέλει λίγο παραπάνω ψάξιμο προκειμένου να αποφανθεί κάποιος ότι, όντως, είναι έτσι. Και για να γίνω πιο σαφής.
Το «Με λένε Γιώργο», για παράδειγμα, των Γιώργου Χατζηνάσιου-Γιώργου Κανελλόπουλου, ένα πασίγνωστο τραγούδι που είχε πει ο Μανώλης Μητσιάς το 1973 (οι νεότεροι το έμαθαν από τον Γιώργο Μαζωνάκη), θα μπορούσε ενδεχομένως να «μεταφραστεί» ως τέτοιο, καθώς πρωταγωνιστής είναι ένας μοναχικός, άτολμος και εσωστρεφής νέος, ο Γιώργος, ο οποίος ξέρει πως τίποτα δεν θα του χαριστεί και πως θα υποφέρει στη ζωή του, και τούτο... γιατί ποτέ δεν έκανε ότι θα 'πρεπε να κάνει (τι άραγε να ήταν αυτό;...) και γιατί ποτέ, σαν άνθρωπος, δεν είχε την πυγμή (όπως ακούμε).
Οι ίδιοι αυτοί δημιουργοί, ο συνθέτης Γιώργος Χατζηνάσιος και ο στιχουργός Γιώργος Κανελλόπουλος (που δεν βρίσκεται πλέον στη ζωή), θα γράψουν δύο χρόνια αργότερα, το 1975, το τραγούδι που μας ενδιαφέρει. Είχε τίτλο «Έλα στα σκοτεινά» και θα το ερμήνευε ο χαρισματικός, και επίσης πρόωρα χαμένος, Χρήστος Λεττονός, για τις ανάγκες της θεατρικής παράστασης του Δημήτρη Κολλάτου Ένας Έλληνας Σήμερα – με την μουσική και τα τραγούδια να κυκλοφορούν και σε δίσκο βινυλίου με τον ίδιο τίτλο από την Columbia, εκείνη την χρονιά.
Ο Δημήτρης Κολλάτος ακόμη και από τα πιο σκληρά χρόνια της δεκαετίας του '60 (σκληρά και ως προς την αποδοχή των διαφορετικών «ταυτοτήτων» εννοείται) είχε δείξει το ενδιαφέρον του για το θέμα. Βασικά μέσα από ένα διήγημά του, που υπήρχε στο βιβλίο του Οι Εληές [Φέξης, 1965]. Το διήγημα είχε τίτλο «Το αγόρι των 17 ετών» και σ' αυτό ο Αλέκος, ο ήρωας, διηγείται την γνωριμία του μ' έναν γκέι 50άρη σ' ένα τσοντάδικο της Αθήνας. Το διήγημα τελείωνε ως εξής: «Ο Αλέκος τα διηγήθηκε όλα, εκτός –ντρεπόταν να το πει– ότι μετάνιωσε που δεν πήγε μαζί του». Εκείνη την εποχή τέτοιες αναφορές σε βιβλία δεν γίνονταν χωρίς κίνδυνο, αφού, μέσω δικαστικών διώξεων, μπορούσε να τιμωρηθούν εκδότες και συγγραφείς. Είναι καταγραμμένα διάφορα τέτοια συμβάντα...
Το 1972 ο Δημήτρης Κολλάτος είχε έτοιμη ή τέλος πάντων σχεδόν έτοιμη την γαλλική ταινία του Το Συμπόσιο (πρωταγωνιστούσε ο ίδιος, ο Κώστας Καραγιώργης, ο Άλκης Παναγιωτίδης, η Αρλέτ Μπομάν κ.ά.), με την πολύ ωραία μουσική του Γιάννη Σπανού.
Με βάση τις ιδέες που αναπτύσσονται στο Συμπόσιο του Πλάτωνος, ο Κολλάτος αφηγείται την ιστορία μιας ηθοποιού που ταλαντεύεται, ερωτικά, ανάμεσα σ' ένα συνάδελφό της και στον ομοφυλόφιλο σκηνοθέτη τής παράστασης, στην οποία θα πρωταγωνιστούσε. Η ρευστότητα ανάμεσα στα φύλα, όπως και στις σχέσεις των ανθρώπων, είναι στο επίκεντρο αυτής της ταινίας, που προβλήθηκε στην Γαλλία, στις 5 Μαρτίου 1975 (όπως διαβάζουμε στη βάση IMDb), αλλά άγνωστο πότε ακριβώς παίχτηκε στην Ελλάδα. Και κάπως έτσι εκείνη την εποχή το ονοματεπώνυμο "Dimitri Kollatos" μπορούσε να φιλοξενηθεί ακόμη και σε γκέι γαλλικά περιοδικά, όπως στο in magazine (No 11, Juin-Juillet 1974).
Το 1975, μάλλον την 1η Αυγούστου εκείνης της χρονιάς, ανεβαίνει στο νέο, τότε, Θέατρο Λουζιτάνια (Ευελπίδων 47), το οποίο εκμεταλλευόταν ο γνωστός ηθοποιός Νίκος Ρίζος, το θεατρικό έργο τού Δημήτρη Κολλάτου «Ένας Έλληνας Σήμερα».
Το έργο ήταν σπονδυλωτό, αποτελείτο από έντεκα σκετς και κατ' ουσίαν περιέγραφε την πορεία του ελληνισμού (ας το πούμε) από την εποχή τού «τελευταίου αυτοκράτορα» Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, έως και σήμερα. Οι τίτλοι των σκετς (όχι με ιστορική σειρά) ήταν οι εξής: Ο τελευταίος αυτοκράτωρ, Ιερώνυμος, Δεκεμβριανά, Καπετάν Αντώνης, Εφοπλιστικό, Λεσβιακό, Ένας αξιωματικός ντρέπεται, Χριστός, Μια πολύ παληά ερωτική ιστορία, Κυρα-Βασιλική, Ναρκωτικά.
Στα σκετς πρωταγωνιστούσε μια πλειάδα ηθοποιών, κυρίως νέοι (πολλοί έπαιζαν σε περισσότερους από έναν ρόλους), μεταξύ των οποίων και οι: Πάνος Κατέρης, Σταύρος Φαρμάκης, Μάρα Κανταρέλη, Πάνος Τουλιάτος, Αλέκα Μακρή και Νίκος Βερλέκης.
Το έργο είχε ξεσηκώσει μεγάλο σάλο τότε στην Αθήνα, όπως και στην Θεσσαλονίκη, όταν παίχτηκε αργότερα (θα γράψουμε αναλυτικότερα στη συνέχεια), κυρίως λόγω του γυμνού, που σχετιζόταν μ' ένα λεσβιακό σκετς (Λεσβιακό) και μ' ένα γκέι σκετς (Μια πολύ παληά ερωτική ιστορία).
Ο εκ των πρωταγωνιστών αυτού του σκετς Πάνος Κατέρης (έπαιζε και τον ρόλο τού Κωνσταντίνου Παλαιολόγου στο θεατρικό) γράφει στο βιβλίο του Συνεχίζεται... [Εκδόσεις Δωδώνη, 1988]:
«Ένα από τα κομμάτια του έργου ήταν το "Μια πολύ παλιά ερωτική ιστορία", που έθιγε το θέμα της ομοφυλοφιλίας, και στο οποίο έπαιρνα μέρος. Υπήρχε δε μια σκηνή όπου ένας άνδρας περιμένει ένα αγόρι (σ.σ. ο ηθοποιός Θεοφίλης) κάτω απ' το μπαλκόνι του και που θύμιζε πολύ τη σκηνή του μπαλκονιού του Ρωμαίου και της Ιουλιέττας. Μ' όλη εκείνη την ποίηση και την ευαισθησία. Μόνο που εδώ τη θέση της Ιουλιέττας είχε πάρει ένα αγόρι. Εγώ έπαιζα τον άνδρα που καθώς το αγόρι κατεβαίνει απ' το μπαλκόνι του, το αγκαλιάζει και το φιλά στο στόμα. Η σκηνή δεν σοκάριζε καθόλου και το κομμάτι καταχειροκροτείτο κάθε βράδυ. Όπως και κάθε βράδυ ερχόταν στο θέατρο η αστυνομία, κι ένας εισαγγελέας, αλλά κανείς ποτέ δεν είπε το παραμικρό, γιατί πραγματικά ήταν δοσμένο με ποιητικό τρόπο και καθόλου χυδαίο».
Στο πρόγραμμα που μοιραζόταν στο θέατρο, και που έτυχε να το εντοπίσω κάποια στιγμή, αναφέρονται και τα τραγούδια τού Γιώργου Χατζηνάσιου (σε στίχους Δημήτρη Κολλάτου και Γιώργου Κανελλόπουλου), που ακούγονταν στην παράσταση.
Ένα το έλεγε ο Χρήστος Λεττονός («Διαδίδουν οι ναυτικοί»), δύο ο Σπύρος Δεναξάς («Ο Αλή Βεζύρης χαίρεται», «Καπετάν Αντώνης») και δύο η Βάσια Ζήλου («Η αγάπη μου, η αγάπη σου, η αγάπη μας», «Πόσο ευτυχής είναι αυτή»). Στο δίσκο, όμως, ενώ υπάρχουν τα τραγούδια με τον Δεναξά και την Ζήλου, δεν υπάρχει το «Διαδίδουν οι ναυτικοί» με τον Χρήστο Λεττονό. Αντί αυτού στο άλμπουμ είναι καταγραμμένο το «Έλα στα σκοτεινά» (σε στίχους Γιώργου Κανελλόπουλου), που ταιριάζει φυσικά με το γκέι σκετς «Μια πολύ παληά ερωτική ιστορία».
Το τραγούδι αυτό, πέρα από τους πολύ ωραίους στίχους του Γ. Κανελλόπουλου, έχει θαυμάσια μουσική από τον Γιώργο Χατζηνάσιο και παιξίματα από τους καλύτερους session μουσικούς της εποχής, όπως ήταν οι Τίτος Καλλίρης κιθάρα, Νίσος Πανταζής μπάσο, Κίμων Βασιλάς όργανο και Ρενάτο Φαβίλι συνθεσάιζερ.
Για δε τον Χρήστο Λεττονό τι να ξαναπεί κανείς; Ο άνθρωπος ήταν μέγας τραγουδιστής, με σπάνιες ερμηνευτικές ικανότητες και υψηλές δυνατότητες σε πολλά και διαφορετικά μέτωπα. Πέρα από τραγουδιστής-τραγουδοποιός υπήρξε ποιητής, πεζογράφος, ηθοποιός, ζωγράφος κ.λπ. Εδώ μπορείτε να διαβάσετε ένα ποίημα, ένα διήγημα, όπως και ν' ακούσετε ένα τραγούδι με τον Χρήστο Λεττονό.
Ας μεταφέρουμε λοιπόν τους στίχους τού «Έλα στα σκοτεινά», όπως ακριβώς είναι γραμμένοι (με την ορθογραφία της εποχής) στο ένθετο του άλμπουμ κι ας ακούσουμε, αμέσως μετά, αυτό το πολύ ωραίο και πρωτοποριακό, όσον αφορά στο θέμα του, τραγούδι, πριν συνεχίσουμε:
Έλα στα σκοτεινά που η νύχτα μάς τυλίγει
τραγούδι ερωτικό απόκρυφο θα πω
ο κόσμος κυνηγά αυτά που κάνουν λίγοι
έλα στα σκοτεινά να δης πώς σ' αγαπώ
Κι' εγώ έχω καρδιά
που θέλει ν' αγαπήση
δεν είναι αναποδιά
αυτό που κάνει η φύση
Τραγούδι ερωτικό
απόκρυφο θα πω
έλα στα σκοτεινά
να δης πώς σ' αγαπώ
Γιώργος Χατζηνάσιος - Έλα Στα Σκοτεινά, Χρήστος Λεττονός
Όπως είπαμε το Ένας Έλληνας Σήμερα έσκασε σαν βόμβα το καλοκαίρι του '75 στην Αθήνα. Το γυμνό λεσβιακό πρωταγωνιστικό ντουέτο (η Μάρα Κανταρέλη και η Αλέκα Μακρή) έγινε, μάλιστα, εξώφυλλο στο περιοδικό Ο Ταχυδρόμος (τεύχος 1110, 7 Αυγούστου 1975), ο Δημήτρης Κολλάτος πρωταγωνιστούσε συνεχώς σε συνεντεύξεις και συζητήσεις, ο κόσμος έσπευδε κατά εκατοντάδες στο Λουζιτάνια, ενώ όπως σημειώνει ο πρωταγωνιστής Πάνος Κατέρης στο βιβλίο του... «το θέατρο κάθε βράδυ ήταν γεμάτο και τα εισιτήρια των πρώτων σειρών πουλιόνταν στην τριπλάσια τιμή τους».
Τόσο απελευθερωμένη ήταν, άραγε, η Αθήνα του '75; Μήπως κάποιοι έσπευδαν για να δουν το γυμνό στο θέατρο, αδιαφορώντας για το υπόλοιπο έργο, κινούμενοι από έναν απροκάλυπτο ηδονοβλεπτισμό; Μήπως άλλοι ήθελαν απλώς να παρακολουθήσουν μια παράσταση, ώστε να έχουν γνώμη, για κάτι που συνέβαινε και συζητιόταν παντού; Μήπως άλλοι ένοιωθαν πως από την διαβόητη χουντική επταετία είχε περάσει πια πολύς καιρός (ημερολογιακά ένας μόλις χρόνος) και άρα γινόμασταν πλέον... Ευρώπη και Αμερική, εκεί όπου το γυμνό ήταν ήδη μια θεατρική πραγματικότητα, με έργα που γνώρισαν τεράστια παγκόσμια επιτυχία (Hair, Oh! Calcutta! κ.λπ.); Φυσικά, όλα αυτά, μαζί και ταυτοχρόνως, ίσχυαν. Καθότι, αν δεν ίσχυαν, όλα μαζί, δεν θα σημειωνόταν αυτή η εμπορική επιτυχία.
Λογικό λοιπόν ήταν το Ένας Έλληνας Σήμερα να φύγει κάποια στιγμή από την Αθήνα, για να ανεβεί στην Θεσσαλονίκη. Συνέβη, στο τέλος Δεκεμβρίου του 1975, όταν ο θίασος με κάποιες αλλαγές (την Αλέκα Μακρή είχε αντικαταστήσει η Σοφία Καρδαμίτση και τον νεαρό Θεοφίλη ο Θανάσης Δινόπουλος) θα εμφανιζόταν στο θέατρο Κατερίνα. Πρεμιέρα, ανήμερα τα Χριστούγεννα (του '75). Θυμάται ο Πάνος Κατέρης:
«Η ίδια κοσμοσυρροή κι εδώ, η ίδια τεράστια επιτυχία. Η προοπτική μας ήτανε να μείνουμε δυο-τρεις μήνες, αφού το έργο είχε τέτοια απήχηση και άρεσε στον κόσμο. Δεν άρεσε όμως καθόλου στους μητροπολίτες Καλαμαριάς και Νεαπόλεως, που έκαναν μήνυση και ο εισαγγελέας διέταξε την διακοπή του έργου.(...) Ο εισαγγελέας πρωτοδικών Θεσσαλονίκης άσκησε ποινική δίωξη για πρόκληση σκανδάλου δι' ασέμνων πράξεων και προσβολή δημοσίας αιδούς. Ηθικοί αυτουργοί ο Κολλάτος σαν συγγραφέας και ο Ρίζος σαν θεατρικός επιχειρηματίας και φυσικοί αυτουργοί εγώ (σ.σ. και ο παρτενέρ του Δινόπουλος) και οι δύο κοπέλες που εμφανίστηκαν γυμνές!».
Η δική ξεκίνησε στις 29 Ιανουαρίου 1976, στο τριμελές πλημμελειοδικείο της Θεσσαλονίκης και όταν αυτή ολοκληρώθηκε, παρά τη σθεναρή υπερασπιστική γραμμή και τους ανάλογους μάρτυρες (Μίνως Βολανάκης, Αλέκος Σακελλάριος, Ροζίτα Σώκου...) η απόφαση ήταν καταδικαστική για τον Δημήτρη Κολλάτο (10 μήνες φυλακή), όπως και για τους τέσσερις ηθοποιούς (5 μήνες φυλακή στον καθένα), ενώ είχε αθωωθεί μόνον ο επιχειρηματίας Νίκος Ρίζος.
Οι καταδικασθέντες θα ασκούσαν έφεση μέσω των δικηγόρων τους (κάποιοι, εν τω μεταξύ, θα έχαναν τις δουλειές τους, καθότι κανένας δεν θα μπορούσε να προσλάβει ηθοποιό, που από στιγμή σε στιγμή θα μπορούσε να οδηγηθεί στην φυλακή) και όταν η υπόθεση θα εκδικαζόταν ξανά, αυτή τη φορά από το τριμελές εφετείο της Θεσσαλονίκης (τέλη Μαρτίου 1976), άπαντες θα αθωώνονταν.
Γιώργος Χατζηνάσιος - Σ' Ένα Κόσμο Που Χάνεται
σχόλια