Το να έχει διάθεση κάποιος καλλιτέχνης να εκτεθεί είναι πολύ σημαντική υπόθεση. Κι όταν είναι τραγουδοποιός, είναι ακόμα πιο σημαντική, γιατί τα λόγια μπορούν να γίνουν πληγές ή λύτρωση.
Ο πρώτος δίσκος της Irini Qn, που κυκλοφόρησε λίγο πριν από το τέλος της περασμένης «καταραμένης» χρονιάς, είναι η κατάθεση ψυχής μιας μουσικού με κλασική παιδεία, που ξεκίνησε κάπως αργά να γράφει δικά της τραγούδια. Αυτό ίσως να έπαιξε ρόλο στο συνολικά υψηλό επίπεδο του δίσκου, και συνθετικά και στιχουργικά, αυτόματα τοποθετώντας τον δίπλα στα έργα άλλων σπουδαίων τραγουδοποιών, όπως η Λένα Πλάτωνος και η Αρλέτα.
Η ανταπόκριση που είχε το «Χωρίς το τόξο στην αρένα» ήταν εντυπωσιακή, όχι επειδή δεν το αξίζει αλλά επειδή πολύ δύσκολα τα πρώτα έργα ιδιοσυγκρασιακών μουσικών τα παίρνει αμέσως είδηση τόσο πολύς κόσμος. Ήταν σχεδόν σε όλες τις λίστες με τα καλύτερα της χρονιάς, επειδή από τις πρώτες νότες καταλαβαίνεις ότι είναι κάτι ξεχωριστό, ένας δίσκος που είναι αδύνατο να αγνοήσεις.
Είναι μεσημέρι, καθόμαστε σε μια παιδική χαρά πίσω από το Α’ Νεκροταφείο και δίπλα μας τρέχουν μόνο γάτες και κοτσύφια. Μιλάει για τις τρεις γάτες της που μπήκαν στη ζωή της αργά, όταν έκλεισε τα τριάντα, επειδή είχε ανάγκη να απενοχοποιηθεί.
Υπάρχει ο σεξισμός γύρω μας, και ξέρεις, είναι στα μικρά πράγματα, στις λεπτομέρειες, πέρα από τα πιο σοβαρά. Υπάρχει ακόμα και στη γλώσσα μας, υπάρχει στον τρόπο που λειτουργεί η τηλεόραση, στο τι επιτρέπεται και τι όχι στο κάθε φύλο.
— Από τι να απενοχοποιηθείς;
Από το βάρος που μου προκαλεί το ότι δεν μπορώ να σώσω τα πλάσματα που βλέπω να υποφέρουν γύρω μου, σκυλάκια, γατάκια, πουλάκια. Μου δημιουργούσε μεγάλη απόγνωση αυτό από πολύ μικρή, και ακόμα μου δημιουργεί θλίψη. Τώρα που μπορώ, ως ενήλικας αν μη τι άλλο, να υιοθετήσω, να βοηθήσω κάποιο, να το πάω σε έναν γιατρό κ.λπ., νιώθω μεγάλη ανακούφιση και μπορώ να μιλήσω γι’ αυτά στα τραγούδια μου. Νιώθω χαρά που μπορώ να το κάνω αυτό. Ήταν κάτι που όφειλα στον εαυτό μου.
Ένας στίχος από τις «Ερινύες» λέει: «Προχθές αργά, σε μια σακούλα στα σκουπίδια έβαλα μια ψυχή, πέντε ημερών γατί, κι όπως το άφηνα στον πάτο, με τραβούσε λες κι είχε μέσα ανυπεράσπιστο παιδί». Ακούγοντας αυτό, κάποιοι άνθρωποι πίστεψαν ότι πέταξα ένα γατάκι στα σκουπίδια. Ήταν νεκρό το γατάκι, το είχα πάρει να το φροντίσω και, δυστυχώς, δεν τα κατάφερε, ήταν πολύ μωρό.
— Περίμενες αυτή την ενθουσιώδη ανταπόκριση όταν κυκλοφορούσες το άλμπουμ;
Όχι. Ήξερα σίγουρα ότι έχω κάτι να πω και νομίζω πως όταν έχεις κάτι να πεις, αυτό θα έχει απήχηση σε ανθρώπους έτοιμους να το ακούσουν.
Το κορίτσι με το ρύζι
— Δεν φοβήθηκες να εκτεθείς τόσο, τουλάχιστον καλλιτεχνικά.
Η αλήθεια είναι ότι έχω εκτεθεί πάρα πολύ, οι στίχοι είναι εντελώς βιωματικοί, γι’ αυτό και μία εβδομάδα πριν κυκλοφορήσω τον δίσκο, ένιωθα χάλια. Ένιωθα λες και πάω τα παιδιά μου για πρώτη φορά στο σχολείο και τα αφήνω με την αγωνία αν θα τα παίζουν τα άλλα παιδάκια. Ήταν ένα τεράστιο βήμα αυτό για μένα, απόλυτης έκθεσης. Δεν είχα κυκλοφορήσει τίποτα πριν, τίποτε απολύτως, και ήθελα να βγει ένα ολοκληρωμένο άλμπουμ, με ολοκληρωμένες θέσεις.
Οι εμπειρίες που περιγράφω έχουν να κάνουν πολύ με το φύλο μου, με την έμφυλη ταυτότητα, διότι οι εμπειρίες μου έχουν χρωματιστεί πάρα πολύ από το γεγονός ότι είμαι γυναίκα γεννημένη στην Ελλάδα το 1985. Μιλάει κυρίως για ερωτικές σχέσεις, αλλά όχι μόνο, και γενικώς για το πώς διαμορφώνονται αυτές οι σχέσεις στο πλαίσιο της πατριαρχίας ‒ γιατί υπάρχει πατριαρχία στην Ελλάδα. Κυρίως μιλάω για ερωτικές σχέσεις και πώς διαμορφώνεται η διάδραση των ανθρώπων με το βάρος του στίγματος του φύλου.
— Είναι 2021 και ακόμα μιλάμε για στίγμα φύλου και κοινωνικά στερεότυπα. Και για σεξισμό.
Υπάρχει ο σεξισμός γύρω μας, και ξέρεις, είναι στα μικρά πράγματα, στις λεπτομέρειες, πέρα από τα πιο σοβαρά. Υπάρχει ακόμα και στη γλώσσα μας, υπάρχει στον τρόπο που λειτουργεί η τηλεόραση, στο τι επιτρέπεται και τι όχι στο κάθε φύλο. Το δείχνει ο τρόπος που χρησιμοποιείς τα αρσενικά άρθρα και τις αντωνυμίες όταν αναφέρεσαι γενικά στον άνθρωπο. Με εξοργίζει αυτό. Οι Ισπανοί έχουν βρει τρόπο, βάζουν @, αλλά είναι και πιο εύκολη η γλώσσα τους, δεν έχουν τις πτώσεις, όπως εμείς. Κι εγώ το χρησιμοποιώ, όσο περίεργο και να φαίνεται σε όσους το βλέπουν.
Όταν ήμουν στο πανεπιστήμιο και σπούδαζα Φιλολογία, έρχεται ένας καθηγητής και μας λέει: «Παιδιά, σε αυτό το αμφιθέατρο είστε διακόσιες γυναίκες και πέντε άντρες» ‒εκείνη τη στιγμή αυτό ήταν το ποσοστό‒ «αν ρωτήσω ποια θέλει καφέ, οι πέντε άντρες θα παρεξηγηθούν, αν ρωτήσω όμως ποιος θέλει καφέ, θα απαντήσουν όλες και όλοι». Αυτό διαμορφώνει αντιλήψεις και ως γυναίκα σε κάνει να νιώθεις πάντα ότι είσαι σε μια σκιά.
Δεν έχω μελετήσει σε βάθος τα πρώτα φεμινιστικά κινήματα αλλά σίγουρα από το ’70 και μετά υπάρχει ένας συνεχής αναβρασμός, μία ζύμωση, μια σοβαρή τάση των γυναικών να απελευθερωθούν από κάποια πράγματα. Στη χώρα μας έγινε πιο αργά απ’ ό,τι σε άλλες χώρες, αλλά υπάρχουν και κάποιες που είναι πολύ πιο πίσω.
Όπως και να έχει, εδώ τώρα ξεχείλισε το ποτήρι. Αυτό έγινε με το #Μe Τoo. Έχουμε κακοποιήσει τη λέξη «φεμινισμός», που έχει καταχωρισθεί ως κακή λέξη. Στην ουσία του ο φεμινισμός αυτό θέλει να πει, ότι η γυναίκα είναι άνθρωπος, και αποκεί προχωράμε παρακάτω. Ούτε το αυτονόητο δεν είχαμε.
— Με το #ΜeΤoo η λέξη που χρησιμοποιήθηκε είναι η «χειραφέτηση», τη θεωρώ σπουδαία λέξη.
Ναι, γιατί σε βγάζει από τα όρια του να είσαι γυναίκα, μπορεί να είσαι οτιδήποτε θέλεις και να διεκδικείς αυτό το δικαίωμα. Στον δίσκο μου δεν είχα σκοπό να γράψω θηλυκά κομμάτια, ο σκοπός μου ήταν να μοιραστώ την εμπειρία μου, που, by the way, είναι γυναικεία. Εγώ με το φύλο μου ταυτίζομαι πολύ, γεννήθηκα γυναίκα και προχώρησα στη ζωή μου νιώθοντας γυναίκα. Ήθελα να μοιραστώ όμως αυτή την εμπειρία, γιατί έβλεπα ότι το φύλο μου χρωμάτιζε πάρα πολύ όλες μου τις σχέσεις με τους άντρες: το αν θα μαγειρεύω, τι δουλειά θα κάνω, πότε θέλω να κάνω παιδιά.
Είναι πανανθρώπινο πράγμα η μουσική, αλλά υπήρχαν θέματα που είχαν να κάνουν με το φύλο μου και θεωρώ ότι τώρα είναι η στιγμή να τα θέσουμε επί τάπητος και να τα αντιμετωπίσουμε. Δεν έχουμε φτάσει ακόμα εκεί που πρέπει, ακόμα συζητάμε τα αυτονόητα. Μπορεί να μεγαλώνει μια γενιά που έχει ξεπεράσει κάποια πράγματα, αλλά υπάρχει ακόμα μεγάλη μερίδα ανθρώπων που κοιτάει προς τα πίσω, δυστυχώς. Απλώς, όσο μεγαλώνουμε, επιλέγουμε να κάνουμε παρέα με ανθρώπους που έχουν τα ίδια μυαλά μ’ εμάς. Κάθε φορά που νομίζω ότι τα πράγματα έχουν αλλάξει, κάτι γίνεται και πέφτω από τα σύννεφα.
— Είμαστε πίσω σε πολλά πράγματα, ειδικά στο θέμα της μουσικής. Μεταφράζουμε αλλιώς πολλά πράγματα, που μας αφήνουν αδιάφορους. Πέρσι η Cardi B είχε το τραγούδι της χρονιάς, με αναλύσεις επί αναλύσεων στα αμερικανικά μέσα σχετικά με το τι το κάνει σημαντικό τραγούδι (σ.σ. το WAP), αλλά στα εδώ μέσα από πολλούς θεωρήθηκε απλώς χυδαίο.
Την Cardi B δεν την είχα παρακολουθήσει, αλλά νομίζω ότι πρέπει να δίνεται χώρος στις γυναίκες, γενικώς, να κάνουν ό,τι νομίζουν στη μουσική. Γιατί να μπορεί ένας άντρας να έχει παρόμοιο στίχο; Ας ακούσουμε και τις γυναίκες να μιλάνε για την ηδονή και τη σεξουαλικότητά τους. Δεν είναι ο δικός μου δρόμος και τρόπος, κάθε γυναίκα, κάθε άνθρωπος, έχει δικαίωμα να μιλήσει και γι’ αυτό. Χθες άκουσα ένα νέο τραγούδι της Little Simz, που μιλάει για το πώς είναι να είσαι μαύρη γυναίκα και μου άρεσε πολύ.
— Πόσο μεγάλο φορτίο είναι το να σε συγκρίνουν με τη Λένα Πλάτωνος;
Μιλάμε για τεράστιο έργο, και στιχουργικά και συνθετικά. Η στιχουργική της έχει βαθιά προσωπικό τόνο, και ίσως έχουμε και στη σύνθεση κάτι κοινό, γιατί είναι κι αυτή κλασική πιανίστρια. Ίσως γι’ αυτό με συγκρίνουν μαζί της. Την Πλάτωνος την ανακάλυψα όταν είχα μπει στο στούντιο, δεν ήξερα το έργο τηε, δεν ήξερα το έργο καμίας απ’ όσες λένε ότι θυμίζει η δουλειά μου. Αλλά είναι μεγάλη μου τιμή που με συγκρίνουν μαζί τους. Όταν άρχισα να μελετάω το έργο τους, τις αγάπησα πάρα πολύ.
— Πόσο μεγάλο όπλο είναι το χιούμορ;
Το χιούμορ δεν είναι όπλο, είναι αφοπλισμός. Όπλο είναι ίσως η ειρωνεία, η οποία προσωπικά δεν μου αρέσει καθόλου. Τα κομμάτια μου έχουν χιούμορ γιατί στόχος μου ήταν ο αφοπλισμός, γι’ αυτό και διάλεξα αυτόν τον τίτλο, «Χωρίς το τόξο στην αρένα». Ο τίτλος του δίσκου προέκυψε από μια ανάγκη μου να μιλήσω για αφοπλισμό στις ανθρώπινες σχέσεις. Οπότε, από όλα τα κομμάτια, ένιωσα ότι αυτό, το όγδοο στο δίσκο, περιέγραφε πολύ ωραία όλη μου τη στάση απέναντι στις σχέσεις.
— Το Qn τι δηλώνει;
Το Qn έχει να κάνει με τον σεξισμό στη γλώσσα και με τα γυναικεία επώνυμα που μπαίνουν στη γενική κτητική. Ανήκουμε στον πατέρα μας πρώτα και μετά στον σύζυγό μας, αν παντρευτούμε, πράγμα που δεν μου άρεσε καθόλου. Είναι οι λεπτομέρειες που λέγαμε και νωρίτερα. Το Qn για μένα είναι μια μετάβαση, γιατί θεωρώ ότι αργότερα στη γλώσσα μας δεν θα υπάρχει αυτό το πράγμα, θα μπορούμε να αυτοπροσδιοριζόμαστε κάπως όλοι οι άνθρωποι.
Θέλω να πιστεύω ότι κάποια στιγμή θα εξαλειφθούν τα στερεότυπα. Ίσως να μην τη ζήσουμε εμείς αυτή την εποχή, αλλά θα γίνει.
— Από πότε ασχολείσαι με τη μουσική;
Ξεκίνησα να κάνω χορό όταν ήμουν πολύ μικρή ‒τον αγαπούσα πολύ τον χορό‒ και μετά, κάποια στιγμή, μια δασκάλα στο δημοτικό είπε στη μητέρα μου «γράψτε αυτό το παιδί οπωσδήποτε στο ωδείο, να κάνει μουσική». Και με έγραψε η μητέρα μου πιάνο. Ξεκίνησα στη Δ’ Δημοτικού πιάνο, με μια πάρα πολύ καλή δασκάλα, με την οποία πήγα μέχρι το πτυχίο, αλλά δεν είχε περάσει από το μυαλό μου να γράψω. Δεν είχα ασχοληθεί ποτέ με το τραγούδι. Κουράστηκα πάρα πολύ με το πτυχίο και μόλις το πήρα σταμάτησα. Πέρασε καιρός μέχρι να μου βγει έντονα η ανάγκη να τραγουδήσω.
Μετά από κάποια ταξίδια που έκανα στο εξωτερικό και την παραμονή μου έξω, γύρισα στην Ελλάδα αποφασισμένη να ξεκινήσω μαθήματα φωνητικής. Το ήθελα τόσο πολύ, που το είχα δει και σε όνειρο! Ξεκίνησα, και ούτε έναν μήνα μετά δεν ξέρω τι άνοιξε μέσα μου. Έφερα το πιάνο από το πατρικό μου ‒τότε έμενα στο Κουκάκι‒ και άρχισα να γράφω με μανία. Όταν αρχίζεις να γράφεις τραγούδια, ενώ έχεις μια κλασική παιδεία πίσω σου, λες «τι γράφω τώρα; Αυτά είναι χαζά». Αφού το ξεπέρασα κι αυτό και άρχισα να ανακαλύπτω τη χαρά τού να εκφράζω αυτό που νιώθω, για δυο-τρία χρόνια έγραφα ασταμάτητα.
— Δεν σου έχουν λείψει τα ταξίδια;
Όχι. Έφυγα έξω νωρίς, με το που τέλειωσα το πανεπιστήμιο, είχα μια ανάγκη να ανακαλύψω πράγματα. Οπότε, αυτή μου η ανάγκη καλύφθηκε και όταν γύρισα πίσω, μετά από περίπου επτά χρόνια που ζούσα σε διάφορες χώρες, δεν μου ξαναπροέκυψε τόσο έντονα. Εκείνη την εποχή είχα την ανάγκη να φύγω, να γνωρίσω νέους ανθρώπους, άλλα μοντέλα, άλλα στερεότυπα, και όταν επέστρεψα, μπήκα σε άλλα ταξίδια.
Βέβαια, θα ήθελα να ξαναπάω στο Erasmus στη Μαδρίτη, να ξαναζήσω την ξενοιασιά και την έκπληξη της μεγάλης πόλης. Έχω μεγαλώσει στον Άγιο Στέφανο, οπότε η μεγάλη πόλη, με την ανωνυμία της, που τη λατρεύω, ήταν πολύ ωραίο συναίσθημα. Θα ήθελα να ξαναπάω στο συναίσθημα. Από τη Μαδρίτη λείπουν πλέον όλοι οι αγαπημένοι μου άνθρωποι.
— Πώς τα βλέπεις αυτήν τη στιγμή τα πράγματα;
Μεταβατικά. Τα τελευταία χρόνια έχω επιλέξει να κινούμαι ως freelancer, κάνω πολλές διαφορετικές δουλειές, από πολύ μικρή κάνω πολλές διαφορετικές δουλειές, έχω βρεθεί στα πιο απίθανα μέρη. Υπάρχει ένα πρότζεκτ που τρέχει, τελειώνει και μετά μπορεί να κάθεσαι για πέντε μήνες.
Τώρα ασχολούμαι λίγο με τις κινηματογραφικές παραγωγές, δουλεύω σε μια κινηματογραφική ταινία. Ο στόχος μου, βέβαια, είναι κάποια στιγμή να βιοπορίζομαι από την τέχνη μου. Θέλω να πιστεύω ότι, όταν τα πράγματα ανοίξουν, θα μπορέσω να κάνω live. Είναι μια πολύ απαιτητική δουλειά, δεν γίνεται να κάνεις κι άλλα παράλληλα.
Ντομάτες Γεμιστές
Το άλμπουμ της Irini Qn «Χωρίς το τόξο στην Αρένα» σε καλλιτεχνική επιμέλεια παραγωγής του Γιώργου Ανδρέου κυκλοφορεί από το Μετρονόμο σε CD και σε ψηφιακή μορφή σε όλες τις πλατφόρμες. Μέρος των εσόδων από τις πωλήσεις (CDs και digital) πηγαίνουν στις Nine Lives Greece.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
