Δύο μέρες πριν από την ανομολόγητη εγκληματική επίθεση της 7ης Ιανουαρίου στα γραφεία του γαλλικού περιοδικού, ανέβασα ένα κείμενο στο «δισκορυχείον» σχετικό με τις στενές εμπορικές δισκογραφικές σχέσεις που είχαν αναπτυχθεί ανάμεσα στην Ελλάδα και τη μεσογειακή Ανατολή (Λίβανος, Αίγυπτος) και το μεγάλο Μαγκρέμπ (Λιβύη ας πούμε) στα χρόνια του ’70. Σχέσεις και συνεργασίες μεταξύ της τότε Columbia του Τάκη Λαμπρόπουλου και των εταιρειών της Ανατολής Parlophone/Voix de l’ Orient, Voice of Lebanon, Byblos, Cairophon, Sono Cairo κ.ά., που ξεκίνησαν το 1972 και που κράτησαν για περισσότερο από μια δεκαετία.
Μπορεί να μην ήταν μία ανεκτική εποχή για την μεσογειακή Ανατολή ούτε εκείνη στα seventies (αν αναλογιστούμε τον Πόλεμο του Γιομ Κιπούρ ανάμεσα στο Ισραήλ και τις αραβικές χώρες το 1973, και τον εμφύλιο στον Λίβανο δύο χρόνια αργότερα), ήταν όμως μία εποχή με τεράστια αποθέματα ελπίδας, για μια καλύτερη και πιο χαρούμενη ζωή, την οποίαν επιχειρούσε να καταγράψει και να αποτυπώσει, μεταξύ των άλλων, η δισκογραφία της εποχής.
O δίσκος του Elias Rahbani, που πάντα θα αναζητείται είναι ο πρώτος «τόμος» του «Mosaic of the Orient» από το 1972. Από το σύντομο βιογραφικό του οπισθοφύλλου μαθαίνουμε πως ο Rahbani ήταν τότε 34 ετών (είχε γεννηθεί δηλαδή το 1938), πως είχε γράψει ήδη πάνω από 700(!) τραγούδια, πως ηχογράφησε το άλμπουμ του στον Λίβανο και πως, σε κάθε περίπτωση, ένοιωθε υπερήφανος για την βράβευσή του στην «Ολυμπιάδα Τραγουδιού» της Αθήνας, τρία χρόνια νωρίτερα.
Δεν μπορώ να γνωρίζω λεπτομέρειες για το είδος της συμφωνίας που επετεύχθη ανάμεσα στην ελληνική EMI/Columbia των seventies και τις εταιρείες του Λιβάνου σε πρώτη φάση, γνωρίζω όμως πως περισσότερα από 400 βινύλια τυπώθηκαν στην Ελλάδα, με όλα τα αισθητικά χαρακτηριστικά των δίσκων της Columbia της εποχής, και με σαφέστατη αναγραμμένη την προέλευσή τους στα εξώφυλλα και τα labels (το Made in Greece εννοώ). Λογικό να υποθέσουμε πως οι μεγαλύτερες ποσότητες κατευθύνονταν προς Βηρυτό, κάποιο μικρό στοκ, όμως, παρέμενε στην Ελλάδα, σκονισμένο στα ράφια των δισκοπωλείων, έως ότου το φέρει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη…
Για ποιού είδους, όμως, σκαπάνη μιλάμε; Για εκείνη των ελλήνων ακροατών που μένουν άναυδοι μπροστά στη μεγάλη Fairuz; Για εκείνη των απλών οριενταλιστών που εξακολουθούν να μαγεύονται από τον «κλαμπίστικο» ήχο του Farid El Atrache; Ή μήπως για την άλλη των πληροφορημένων DJs, που αναζητούν στα άλμπουμ του Elias Rahbani ή του Omar Khorshid δυτικότροπα oriental breaks, κατάλληλα για απαιτητικά remixes και DJ-sets; Όλα έχουν το νόημά τους…
Ο Λιβανέζος Elias Rahbani ήταν γνωστός στην Ελλάδα, ήδη από τα τέλη των sixties. Στη δεύτερη «Ολυμπιάδα Τραγουδιού», που είχε διεξαχθεί το τριήμερο 27-29 Ιουνίου 1969 στο Παναθηναϊκό Στάδιο, το τραγούδι του «La guerre est finie», που είχε ερμηνεύσει ο Manuel τραγουδώντας στη γαλλική, ήταν δεύτερο, αν και θα του άξιζε η πρωτιά. (Νικήτρια, να υπενθυμίσω, είχε αναδειχθεί η ελληνική συμμετοχή με την Κλειώ Δενάρδου στο υπερεκτιμημένο τραγούδι του Ζακ Ιακωβίδη «Που ναν’ ο ίσκιος σου Θεέ»).
Ο Elias Rahbani είναι o ένας από τα τρία αδέλφια Rahbani (οι άλλοι δύο είναι ο Assi και ο Mansour). Ο Assi (1923-1986) ήταν εκείνος που είχε παντρευτεί το 1954 την Fairuz (γιός τους ήταν ο επίσης συνθέτης Ziad Rahbani) και μαζί με τον Mansour (1925-2009) έγραφαν τα τραγούδια τής μεγάλης καλλιτέχνιδας. Από ένα σημείο και μετά συνεργάστηκε μαζί τους και ο Elias, ο οποίος είχε όμως και ξεχωριστή καριέρα. Το πρώτο άλμπουμ (διπλό μάλιστα) των Rahbani Brothers που τυπώθηκε στην Ελλάδα ήταν και το πρώτο της συνεργασίας της ελληνικής με την λιβανέζικη EMI. Ο τίτλος του ήταν «Sah Annom» (1972) και αφορούσε στη μουσική ενός ιστορικού λαϊκού musical της εποχής, στο οποίο τραγουδούσε η Fairuz.
O δίσκος, όμως, του Elias Rahbani, που πάντα θα αναζητείται είναι ο πρώτος «τόμος» του «Mosaic of the Orient» επίσης από το 1972. Από το σύντομο βιογραφικό του οπισθοφύλλου μαθαίνουμε πως ο Rahbani ήταν τότε 34 ετών (είχε γεννηθεί δηλαδή το 1938), πως είχε γράψει ήδη πάνω από 700(!) τραγούδια, πως ηχογράφησε το άλμπουμ του στον Λίβανο και πως, σε κάθε περίπτωση, ένοιωθε υπερήφανος για την βράβευσή του στην «Ολυμπιάδα Τραγουδιού» της Αθήνας, τρία χρόνια νωρίτερα.
Εκείνο που πράττει στο «Mosaic of the Orient» ο Rahbani είναι απλό. Επιχειρεί να συνδυάσει ανατολίτικα όργανα (νέι, μπουζούκι, κανόνα, τάμπλα) με δυτικά (ηλεκτρική κιθάρα, hammond, μπάσο, ντραμς). Όπου δεν καταφέρνει ν’ ακούγεται σαν Βασίλης Βασιλειάδης («Let’s dance»), ακούγεται σαν Γιάννης Σπανός («Sweet eyes»). Αν και το καλύτερο κομμάτι του LP του είναι το «La dance de Nadia» εξαιτίας του ορμητικού νέι και κάποιων σημείων έτοιμων για λούπα (πιάνο-ντραμς). Ενδιαφέρουσα πρόταση, που μπορεί να πάει παραπέρα… Ας μνημονεύσω επίσης το LP «With Love…» του 1978, στο οποίον ακούγεται και η επιτυχία «Liza…Liza». Πρόκειται για ένα αξιοπρεπέστατο disco-funk άλμπουμ, που, τώρα, θα το ψάχνουν διάφοροι. Όπως διάφοροι θα ψάχνουν και το «Abu Ali» του 1978, ένα επίσης eastern-disco-funk έργο του ανιψιού του Ziad Rahbani(γενν. το 1956), στο οποίο συμμετέχουν και έλληνες μουσικοί (Άγγελος Μπότσης μπάσο, Λευτέρης Τζήμας ντραμς, Κώστας Νικολόπουλος κιθάρες…). Προφανώς, αυτό ήταν ηχογραφημένο στην Ελλάδα…
Την ίδια περίοδο, εκεί πίσω στο 1972, κυκλοφορεί και το «Oriental Mood» του Jacques Kodjian, που είναι μάλλον προτιμότερο αφού περιέχει το soulful oriental «Bektob ismak» (διασκευή τραγουδιού της Fairuz), το groovy jazzy go-go «Nassam alaynal hawa» (κι αυτό από το ρεπερτόριο της Fairuz) ή το «Bent el Shalabiya» με την ωραία συνομιλία congas-bongos.
Η ισλαμοφοβία δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για να συνεχίσουμε τη ζωή μας. Η Ελλάδα παραδοσιακή φίλη των Αράβων οφείλει να ανακαλύψει και πάλι τις κοινές συνιστώσες, κατανοώντας και δίνοντας λύσεις στα ζητήματα που θα προκύψουν.
Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί, βεβαίως, ο αιγύπτιος κιθαρίστας Omar Khorshid(1945-1981) και πρώτης τάξεως άλμπουμ οι τρεις «τόμοι» του «Belly Dance with Omar Khorshid and His Magic Guitar». Ο τρίτος απ’ αυτούς που κυκλοφόρησε το 1974 είναι πιθανώς ο πιο σημαντικός, αφού περιέχει έξοχες διασκευές παγκοσμίων θεμάτων («Love story», «Godfather», «Pop corn», «Malaguena», «La Paloma»…). Ιδίως το «Pop corn» του Gershon Kingsley είναι χάρμα, με τον Khorshid να αυτοσχεδιάζει προς μια surf-oriented κατάσταση, με πολύ συνετή χρήση των keyboards (μην ξεχνούμε πως το «Pop corn» είναι ένα electro-pop classic από το 1969). Στην ίδια λογική και ο πρώτος «τόμος» προσφέρει της ανάλογης αισθητικής εκδοχές των «Casatschok», «La playa», «La cumparsita», «Solenzara» κ.ά.
Το 1975 ήταν για τον Λίβανο μια μαύρη χρονιά. Μαρωνίτες χριστιανοί, Δρούζοι μουσουλμάνοι και Παλαιστίνιοι (που είχαν καταφύγει εκεί μετά την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, το 1948) μπλέκουν σ’ έναν εμφύλιο, ο οποίος μόλις σ’ ένα χρόνο είχε 40 χιλιάδες νεκρούς και 100 χιλιάδες τραυματίες. Μέσα σ’ αυτό σκηνικό, η Βηρυτός, το «Παρίσι της Ανατολής», το σημαντικότερο τουριστικό και εμπορικό κέντρο της ανατολικής Μεσογείου, θα υποστεί πανωλεθρία. (Τα χειρότερα θα έρχονταν βεβαίως 7 χρόνια αργότερα, όταν η πόλη θα βομβαρδιζόταν από τους Ισραηλινούς). Άραγε από ’κείνα τα περίφημα oriental κλαμπ που έχουμε δει σε φωτογραφίες, να απέμεινε τίποτα; Κάτι από τον μαγικό κοσμοπολιτισμό του «Farid Al Atrache»; Άγνωστο. Δίσκοι, πάντως, συνέχιζε να τυπώνονται στην Αθήνα και να φεύγουν για την Βηρυτό και μετά το 1975.
Οι φαν του ψυχεδελικού ήχου θα γνωρίζουν σίγουρα το συγκρότημα Sea-ders (Cedars λίγο αργότερα) το κορυφαίο γκρουπ του Λιβάνου στα sixties. Όποιοι δεν έχουν ακούσει, ας πούμε, το διαμάντι «Hide if you want to hide» ή και το «For your information» που έχουν πει επίσης ο Aris San και οι Τούρκοι Mavi Işıklar, δεν θα ανατριχιάσουν… Εκτός των Cedars, στο Λίβανο διέπρεπαν και οι News, ένα γκρουπ που άφησε πίσω του ένα «ελληνικό» LP, το «Old Wine New Bottles» το 1975.
Οι News σχηματίστηκαν περί τα μέσα της δεκαετίας του ’60, για να φθάσει να υπάρχουν έως και τα τέλη των seventies. Οι περισσότεροι πληροφορήθηκαν την ύπαρξη των News μέσω της ολλανδικής συλλογής «Waking Up Scheherazade» το 2008, όταν ανθολογήθηκε εκεί το άπιαστο κομμάτι τους «From the moon», που είχε κυκλοφορήσει σε 45άρι το 1969. Το «From the moon», ένα λυσεργικό spacey κομψοτέχνημα φισκαρισμένο στα εφφέ, ήταν γραμμένο και ενορχηστρωμένο από τον Elias Rahbani – πράγμα που δείχνει πως οι εγνωσμένης αξίας συνθέτες, πολλές φορές, ήταν εκείνοι που έβαζαν μπροστά το ταλέντο και τις γνώσεις τους προκειμένου να καταγράψουν ασυναγώνιστα pop άσματα.
Το συγκρότημα αποτελείτο από τέσσερις μουσικούς αρμενικής καταγωγής, που ζούσαν στη Βηρυτό στις αρχές του ’60. Ήταν οι John Taslakian φλάουτο, κιθάρες, τραγούδι, Ara Hajian ντραμς, Mike Postian πλήκτρα, φωνή και Jack Tamoukian μπάσο. Ήταν, μάλιστα, ιδιαίτερα δημοφιλείς όχι μόνο στη Μέση Ανατολή, μα ακόμη στην Ευρώπη και τη βόρεια Αφρική. Την περίοδο 1968-69 έκαναν πολλές επιτυχίες στο Λίβανο («Baby you’re only mine», «I miss you», «It’s you again», «Today, today», «Take me» κ.ά.), οι οποίες, σταδιακά, τους οδήγησαν να παίξουν στην Αγγλία (στο Marquee και στο Roundhouse) δίπλα στους UFO, Genesis, Hawkwind, Juicy Lucy, Warhorse, Argent, Atomic Rooster, Spooky Tooth, Alexis Korner, Thin Lizzy, Wishbone Ash, Free κ.ά., αλλά ακόμη και στη Νιγηρία, εκεί που συνάντησαν τον Ginger Baker! Το 1972, ο ντράμερ Ara Hajian αρρώστησε, για να τον αντικαταστήσει ο Avo Kayayan, με τον οποίον έφθασαν μέχρι το ’75 και την ηχογράφηση του ελληνικού LP τους, που περιείχε καινούρια και παλαιότερα τραγούδια τους. Το 1979 το γκρουπ διαλύθηκε με τα μέλη του να σκορπίζονται στα τέσσερα σημεία τού ορίζοντα (ΗΠΑ, Γαλλία, Σουηδία, Βρετανία, Αυστραλία).
Μία άλλη σειρά ελληνο-λιβανέζικων άλμπουμ που κάνει και σήμερα εντύπωση είναι η «Super Belly Dance!», στην ετικέτα Voice of Lebanon. Ένα τέτοιο άλμπουμ από το 1975 περιέχει μερικά πολύ ενδιαφέροντα ethnic-fusions. Ειδικά το «Rakset el fadaa» σύνθεση του Nour El Mallah, που αποδίδει ο Omar Khorshid είναι άπαιχτο (κάτι σαν ethnic-psych με… haunted farfisa και διπλοπενιά από ηλεκτρική κιθάρα). Αλλά και γενικότερα, τα περισσότερα από τα κομμάτια κινούνται σε υψηλά στάνταρντ – ακόμη κι εκείνα που ηχούν πιο κοντά στο πούρο oriental, όπως το «Nada» του Nicolas El Dik. Όσον αφορά στο περίφημο «Ya dalla dallaa» του Farid El Atrache, ακούγοντάς το συνειδητοποιείς από πού «έκλεψε» κόσμος και κοσμάκης (από τους Embryo, μέχρι την Natasha Atlas).
Και για να μην αφήσω την… jazz παραπονούμενη και εκτός… να σημειώσω την περίπτωση του άλμπουμ «Belly Dance!, Spectacular Rhythms from the Middle East» από το 1974 γεμάτο από ηλεκτρικά/ ακουστικά ταξίμια, σε χιτζάζ, σαμπά, νιχαβέντ και μπεγιατί δρόμους, παιγμένα από άραβες αυτοσχεδιαστές (Joseph Karkour νέι, Mohammed Labban βιολί, Ahmed Menaymne κανόνας, Ziad Rahbani όργανο).
Επίσης ενδιαφέρον παρουσιάζει το LP του Hassan Abou Seoud «Viva Belly Dance» (1975) με belly dance περασμένο μέσα από moog synthesizer, το LP του Assa’d Khoury «Electronic Touches Belly Dance» (1978) και ακόμη το άλμπουμ του Raja «Lebanon» (1980). Ο Raja ήταν ένας ευφάνταστος συνθέτης και μουσικός (παίζει όλα τα κρουστά που ακούγονται στις ηχογραφήσεις του και ακόμη σύνθια, όργανο και πιάνο), ο οποίος παρουσιάζει ένα πολύ σύγχρονο… belly-dance (με τόνους από breaks και άπειρο υλικό για λούπες). Ultra-funky είναι και δύο άλμπουμ που ηχογράφησε ο Raja σε μιαν αμερικανική εταιρεία, την Rose International Productions (από το Burbank της California) το 1982 («Journey into Rhythm») και το 1984 («Dance Illusion»), αλλά αυτά αφορούν σε άλλη ιστορία…
Εκτός, όμως, από τις λιβανέζικες εταιρείες η ελληνική EMI/Columbia συνεργαζόταν και με τις αιγυπτιακές Cairophon και Sono Cairo, οι οποίες είχαν αντιπροσωπείες και στον Λίβανο. Στην Cairophon τυπώνονταν δίσκοι της Oum Koulsoum (έτσι είναι γραμμένο το όνομά της στα ελληνικά βινύλια), ή Umm Kulthum (όπως την γράφει η Wikipedia) ή Ουμ Καλσούμ όπως συνηθίζουμε να την γράφουμε εμείς στην Ελλάδα, της μεγαλύτερης ραψωδού της αγάπης που γέννησε ποτέ το παγκόσμιο τραγούδι. Από μια ελληνική κασέτα της Cairophon, που μου είχε αντιγράψει κάποτε ένας φίλος ακούω το θρυλικό «Al atlal» (Τα ερείπια)… Να και μια πρόχειρη μετάφραση των πρώτων στίχων του ποιήματος του Ibrahim Naji …
«Καρδιά μου μη ρωτάς πού πηγαίνει το πάθος όταν φεύγει
Ήταν το προπύργιο της φαντασίας μου που κατέρρευσε
Δώσε μου να πιω, και πιες κι εσύ πάνω σ’ αυτά τα ερείπια
Και πες εσύ την ιστορία, καθώς για μένα μιλούσαν μέχρι τώρα τα δάκρυα
Πες μου πώς έγινε εκείνη η αγάπη μια είδηση απ’ το χθες
Μια ιστορία πάθους, που δεν μας αφορά
Ποτέ δε θα σε ξεχάσω…»
Από τα «άλλα» αιγυπτιακά άλμπουμ που μπορεί να μας ενδιαφέρουν ειδικής μνείας χρήζει το ελληνικό LP «Egypt, A Holiday Souvenir» του 1975, στο οποίο ακούγεται το «Amber of the Nile» με τον Salah Ragab (και όλοι ξέρουν τι σημαίνει πλέον το όνομα «Salah Ragab»), καθώς και κομμάτια των Mohamed Abdel Wahab, Ali Ismail, Said Darwish, Karim Shouhry-Andrea Rayder και El Rayes Abas.
Και που τελειώνει αυτή η ιστορία; Πότε τελειώνει δηλαδή η συνεργασία της ελληνικής EMI/Columbia με τις εταιρείες της Ανατολής; Το πιο… μεταγενέστερο άλμπουμ που γνωρίζω είναι το «The Libyan Melodies» του λίβυου κιθαρίστα Nasser Mizdawi από το 1983 σε ύφος Paul Mauriat, που και αυτό είναι… made in Greece by EMI. Ο Mizdawi μπορεί να lounge-άρει αγρίως (και ωραία) έχει όμως και κομμάτια περισσότερο απαιτητικά, δείχνοντας πως ως συνθέτης-κιθαριστής μετράει (το B2 για παράδειγμα –όλα τα tracks έχουν αραβικούς τίτλους– στο οποίο περνάει και παιξίματα με distortion).
Η ισλαμοφοβία δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για να συνεχίσουμε τη ζωή μας. Η Ελλάδα παραδοσιακή φίλη των Αράβων οφείλει να ανακαλύψει και πάλι τις κοινές συνιστώσες, κατανοώντας και δίνοντας λύσεις στα ζητήματα που θα προκύψουν.
Η αλήθεια είναι πως τα τελευταία χρόνια με τον λεγόμενο «Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας» που σχεδίασαν οι Τζωρτζ Μπους και Τόνι Μπλερ, τα προβλήματα πολλαπλασιάστηκαν. Κράτη και κοινωνίες διαλύθηκαν, λαοί εξανδραποδίσθηκαν, παλιές και νέες έχθρες φούσκωσαν αποκτώντας εγκληματικά ερείσματα…
Και όσον αφορά στην Ελλάδα; Η χώρα βρέθηκε απροετοίμαστη ώστε να υποδεχθεί όπως θα άρμοζε τις χιλιάδες διαλυμένες υπάρξεις από τα επιτεύγματα της «νέας τάξης». Ο κανονισμός «Δουβλίνο ΙΙ» του 2003, βάσει του οποίου… «ένα μόνο κράτος μέλος της ΕΕ είναι υπεύθυνο για την εξέταση μιας αίτησης ασύλου, με στόχο την αποφυγή της αποστολής των αιτούντων άσυλο από τη μια χώρα στην άλλη» μετέτρεψε τη χώρα σε αποχωρητήριο ψυχών.
Οι οικονομικοί μετανάστες έγιναν υποχείριο κυκλωμάτων, που στόχο είχαν (ένας από τους στόχους τους) την υποβάθμιση της καθημερινής ζωής στα κέντρα των πόλεων. Ανθηρές και ζωντανές συνοικίες μετατράπηκαν σε περίκλειστα γκέτο, με ταυτόχρονη απαξίωση κάθε κοινωνικού και οικονομικού στοιχείου. Μια νέα «αστυνομία» –το έκτρωμα του ναζισμού– υποκατέστησε το εντεταλμένο κράτος που την έκανε «νύχτα», κρατώντας τα μπόσικα, υποτίθεται, με τις γελοιότητες των φραχτών στον Έβρο.
Τα πράγματα πρέπει ν’ αλλάξουν. Ο Αλέξης Τσίπρας, υπό αναμονή πρωθυπουργός, έχει πει παλαιότερα ότι θα ζητήσει την αλλαγή του αισχρού «Δουβλίνο ΙΙ». Τώρα τελευταία δεν τον έχω ακούσει να το επαναλαμβάνει… Είναι ένα από τα πρώτα 2-3 πράγματα που οφείλει να κάνει όταν (και άμα) εκλεγεί. Και πάντως πριν από το «δώρο Χριστουγέννων» και τις… 300 χιλιάδες θέσεις εργασίας…
σχόλια