Αποκλειστικό: Το ανέκδοτο βιβλίο του Μένη Κουμανταρέα "Η Σειρήνα της ερήμου" που θυμίζει «αισθησιακό πορνογράφημα»

Αποκλειστικό: Το ανέκδοτο βιβλίο του Μένη Κουμανταρέα "Η Σειρήνα της ερήμου" που θυμίζει «αισθησιακό πορνογράφημα» Facebook Twitter
0
Αποκλειστικό: Το ανέκδοτο βιβλίο του Μένη Κουμανταρέα "Η Σειρήνα της ερήμου" που θυμίζει «αισθησιακό πορνογράφημα» Facebook Twitter
Φωτο: Παντελής Ζερβός/LIFO

«Η ζωή μας είναι λίγη, Μένη. Πολύ λίγη. Και κάθε μέρα λιγοστεύει. Βιάσου λοιπόν να πεις αυτό που έχεις μέσα σου, αυτό που σε κλωθογυρίζει τόσα χρόνια. Βιάσου να το πεις μ' έναν τρόπο ολότελα δικό σου, ξεχνώντας ό,τι διάβασες, άκουσες ή σου είπαν. Η Τέχνη μας θέλει γυμνούς, γιατί μόνο μες τη γύμνια μας είμαστε ξεχωριστοί ο ένας από τον άλλο. Τα ρούχα, οι μόδες μας εξομοιώνουν τραγικά. Και όσοι κατόρθωσαν να πούνε κάτι σ' αυτόν τον παράλογο κόσμο, ήταν αυτοί που δεν είχαν χάσει την παιδική τους αφέλεια, μια κάποια αυθορμησία που πάντα πρέπει να υπάρχει. Ξέρεις γιατί τα δάση έχουν μεγαλείο; Γιατί μπορεί να καούν κάθε στιγμή»...

Γραμμένες με έγνοια κι αγάπη, οι παραπάνω συμβουλές είναι του Βασίλη Βασιλικού και στάλθηκαν στον Μένη Κουμανταρέα πριν από πολλές δεκαετίες –τον Ιανουάριο του 1960- όταν ο ίδιος, 29 χρονών τότε, παιδευόταν μεταξύ ποίησης, θεάτρου και πεζού λόγου, χωρίς να έχει δημοσιεύσει ακόμα ούτε γραμμή. Οι συγκεκριμένες φράσεις είδαν το φως τέτοιες μέρες πέρσι, με την έκδοση της «Νεανικής Αλληλογραφίας» των δυο συγγραφέων (Τόπος) και από ένα άσχημο παιχνίδι της μοίρας, η παρουσία του Κουμανταρέα στο ξεπροβόδισμα του ομώνυμου τόμου, στο Ίδρυμα Θεοχαράκη, έμελλε να είναι η τελευταία του δημόσια εμφάνιση. Τρείς μέρες μετά, στις 6 Δεκεμβρίου του 2014, θα βρισκόταν νεκρός στο διαμέρισμά του στην Κυψέλη, με φανερά τα ίχνη άγριου ξυλοδαρμού στο σώμα του.

Πλημμυρισμένη από συμπτώσεις και αντικατοπτρισμούς, όπως και από δεκάδες αναφορές σε σπουδαία λογοτεχνικά και μουσικά έργα, η "Σειρήνα της ερήμου" στηρίζεται σε δυό πυλώνες, κυρίαρχους και στα δυό αφηγηματικά μονοπάτια της: από τη μιά στην βασανιστική εμπειρία της αναζήτησης σεξουαλικού προσανατολισμού κι από την άλλη στο στοχασμό πάνω στην τέχνη της μυθοπλασίας.

Εκεί, στο λεηλατημένο γραφείο του, πλάι στην φυστικί Olivetti που ουδέποτε αντικαταστάθηκε από κομπιούτερ, αλλά και στο πάτωμα, με σημάδια από σόλες παπουτσιών πάνω τους, εντοπίστηκαν από την ανιψιά του Αλεξάνδρα Τράντα, οι σελίδες ενός ακόμη έργου που είχε προλάβει να ολοκληρώσει και το οποίο, όπως της είχε δηλώσει, σκόπευε να δημοσιεύσει «οπωσδήποτε». Αυτό το έργο απλώνεται σήμερα στη «Σειρήνα της ερήμου» (Πατάκης) και διαβάζοντάς το, έχεις την αίσθηση ότι ο Κουμανταρέας, είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα, ακολούθησε εκείνη την παλιά προτροπή του φίλου του τόσο πιστά όσο ποτέ. Με τον δικό του, «ολότελα δικό του» τρόπο, ισορροπώντας όπως πάντα στη λεπτή γραμμή όπου τα όρια της πραγματικότητας και της φαντασίας συγχέονται, έγραψε για όσα μια ζωή τον «κλωθογύριζαν», οπλισμένος με την «παιδική αφέλειά» του κι απολύτως συμφιλιωμένος με τα πάθη και τις αδυναμίες του.

Η «Σειρήνα της ερήμου» αποτελεί σύνθεση δυό ξεχωριστών ιστοριών που στην αρχή τρέχουν παράλληλα, στην πορεία διασταυρώνονται και στο φινάλε ενώνονται σε μία και μοναδική. Στην πρώτη, την αφήγηση κρατά ένας δημοσιογράφος του πολιτιστικού ρεπορτάζ, καταπιεσμένος σεξουαλικά, χωρίς συναρπαστικά βιώματα, με φιμωμένες λογοτεχνικές φιλοδοξίες, αλλεργικός στην «κόλαση» της πρωτοπορίας, θαυμαστής περισσότερο του Τσέχωφ παρά του Ντοστογιέφσκι και λάτρης της κλασικής μουσικής, ο οποίος εργάζεται παράλληλα ως επαγγελματίας αναγνώστης σε αθηναϊκό εκδοτικό οίκο, ξεσκαρτάροντας τα χειρόγραφα που υποβάλλονται για έκδοση. Μ' αυτήν την δεύτερη ιδιότητά του, κάποια στιγμή παραλαμβάνει έναν ογκώδη φάκελο σφραγισμένο με βουλοκέρι, στο εσωτερικό του οποίου υπάρχει ένας «εκρηκτικός μηχανισμός»: το ημιτελές κείμενο ενός μυστηριώδους συγγραφέα που υπογράφει με το ψευδώνυμο Σηνέμ (αναγραμματισμός του Μένης προφανώς).

Σ' αυτήν την δεύτερη ιστορία που εντάσσει ο Κουμανταρέας στο βιβλίο, πρωταγωνιστεί ένας ομολογημένα ερωτομανής άντρας ο οποίος, αλίμονο, δεν έχει ερωτευτεί ποτέ. Γνώστης των αραβικών καθώς έχει περάσει στο Κάιρο μέρος της παιδικής του ηλικίας, ο τελευταίος πρωτοεμφανίζεται μπροστά μας περιστοιχισμένος από σαγηνευτικούς όσο κι απειλητικούς βεδουίνους ως διερμηνέας σε αρχαιολογική αποστολή στην έρημο. Η περιπέτειά του δεν θα ΄χει αίσιο τέλος κι άμα τη επιστροφή του στην Αθήνα θα τον δούμε να ζητά ψυχιατρική βοήθεια για τα κλονισμένα νεύρα του. Στην γιατρό που τον κουράρει - ένα τέρας μορφώσεως που αναγνωρίζει τη συγγραφή ως ψυχοθεραπεία- νιώθει πως μπορεί να πεί τα πάντα: για τη ντροπή που κουβαλάει επειδή ο πατέρας του συνεργάστηκε με τους ναζί, για το αρμενάκι με το οποίο ξημεροβραδιαζόταν όσο ήταν μικρός ακόμα, για τα μελαμψά αγόρια που τον επισκέπονται στον ύπνο του, για τις ερωτικές φαντασιώσεις του. Κι είναι χάρη στη δική της βοήθεια που θ' αφεθεί ελεύθερος όχι μόνο ν' καταγράψει τις φουρτούνες του αλλά, κυρίως, ν' ακολουθήσει την πραγματική του κλίση αψηφώντας τους κινδύνους που παραμονεύουν στη γωνία.

Στα δικά μας μάτια, το περιεχόμενο του χειρογράφου φανερώνεται σταδιακά, με τους ρυθμούς που ο αρχικός του αποδέκτης, ο δημοσιογράφος/reader, το διαβάζει σ' έναν φίλο για να τεστάρουν την λογοτεχνική του αξία από κοινού. Σύμφωνα με τα σχόλια που βάζει στο στόματα των παραπάνω ο Κουμανταρέας, ο Σηνέμ δεν είναι πρωτάρης, ξέρει να κρατά το ενδιαφέρον, και το μάλλον «εγκεφαλικό» γραπτό του, ενώ ξεκινά σαν εξωτική περιπέτεια με αστυνομικές πινελιές και υπαρξιακές ανησυχίες, φτάνει να θυμίζει «αισθησιακό πορνογράφημα». Γεγονός είναι πως όσο η ανάγνωση προχωράει, τόσο περισσότερο ο δημοσιογράφος ταυτίζεται με τον μυστηριώδη συγγραφέα. Σιγά σιγά, διστακτικά, στρέφει κι αυτός την προσοχή του προς το αντρικό φύλο και η επιθυμία του ν' αναμετρηθεί με τη λογοτεχνία αναζωπυρώνεται. Το χειρόγραφο σταματά στο σημείο όπου ο Σηνέμ διαπιστώνει ότι έπεσε θύμα ληστείας από τον νεαρό άντρα που είχε ερωτευτεί κι εμπιστευτεί –"το τέλος της νουβέλας θα το μάθετε όταν αποφασίσετε να μου κάνετε συμβόλαιο"- και το να γράψει ο ίδιος την συνέχεια της ιστορίας, είναι ένας πειρασμός στον οποίο δεν μπορεί ν' αντισταθεί με τίποτα. Ιδού ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από τις σελίδες που προκύπτουν με πρωτοβουλία του:

Στον δρόμο τύχαινε να πάρω από πίσω κάποιον μαθητή με τη σάκα του επ' ώμου, κοιτούσα τις γάμπες του –μπρούτζινες αν ήταν μελαχρινός, χρυσαφένιες αν τύχαινε ξανθός- και τα μαλλιά του, όποιο χρώμα κι αν είχαν, σαν διάδημα που οι πολύτιμες πέτρες του στραφτάλιζαν κάτω από τον ήλιο. Να ήταν αυτό νοσταλγία για τα μαθητικά χρόνια; Όχι, απλά και μόνο –δεν ντρέπομαι να το πω- ήταν παιδοφιλία. Και τι πείραζε! Εφόσον δεν άπλωνε κανείς χέρι σε αυτά τα τρυφερά πλάσματα να τα ενοχλήσει (περισσότερο ενοχλούνταν οι γονείς παρά τα ίδια) δε βλέπω το λόγο να μη θαυμάζουμε την ομορφιά, όπου κι αν αυτή βρίσκεται. Θαυμάζουμε βιβλία όπως η Λολίτα ή τα ποιήματα του Ελύτη τα αφιερωμένα σε κοπέλες, τα γράμματα του Λιούις Κάρολ στα κοριτσάκια. Τι άλλο από παιδοφιλία είναι τα βιβλία αυτά; Αφήνω πια την Παιδική Μούσα του Στράτωνα που ξεχειλίζει από ηδυπάθεια. Όμως με πόση τέχνη! Όπως ένας ενάρετος άνδρας δεν θ' απλώσει ποτέ χέρι σε ένα κορίτσι ή αγόρι, έτσι και ένας συγγραφέας που σέβεται τον εαυτό του θα περιγράψει με τόση τέχνη το πάθος του, ώστε αυτό να πάψει να περιέχει παθογένεια.

Πλημμυρισμένη από συμπτώσεις και αντικατοπτρισμούς, όπως και από δεκάδες αναφορές σε σπουδαία λογοτεχνικά και μουσικά έργα, η "Σειρήνα της ερήμου" στηρίζεται σε δυό πυλώνες, κυρίαρχους και στα δυό αφηγηματικά μονοπάτια της: από τη μιά στην βασανιστική εμπειρία της αναζήτησης σεξουαλικού προσανατολισμού κι από την άλλη στο στοχασμό πάνω στην τέχνη της μυθοπλασίας. Κάτι ανάλογο είχε επιχειρήσει ο Μένης Κουμανταρέας και στον «Θησαυρό του χρόνου», αλλά σε πολύ πιο μελαγχολικούς τόνους, χωρίς την περιπαιχτική διάθεση που συναντάμε εδώ. Σ' αυτήν την νουβέλα που παρά τη θέλησή του αποδείχτηκε το κύκνειο άσμα του, ο δημοφιλής συγγραφέας, κρυμμένος γι' άλλη μια φορά πίσω από διαδοχικά προσωπεία και την ίδια στιγμή διάφανος, καθώς κινεί τους σωσίες του ανάμεσα στην σημερινή, μουντή Αθήνα, το μεθυστικό Κάιρο και την απεραντοσύνη της αφρικανικής ερήμου, στην ουσία ψηλαφεί τον πυρήνα της ύπαρξής του. Σκαλίζει μέσα του βαθειά, χωρίς ν' αυτολογοκρίνεται, χωρίς να φοβάται ότι θα καεί, πεπεισμένος ως το μεδούλι πως «τα ψέματα στη λογοτεχνία είναι απείρως καλύτερα από τα ψέματα της ζωής» και πως «η ανάποδη όψη της αλήθειας είναι η πιο αληθινή».

* Η πρώτη παρουσίαση της «Σειρήνας της ερήμου» (εκδ. Πατάκη) θα πραγματοποιηθεί στον Ιανό την Πέμπτη 12 Νοεμβρίου στις 8.30 μ.μ. Ομιλητές, ο Τίτος Πατρίκιος, ο Χρήστος Χωμενίδης, η ψυχίατρος και στενή φίλη του συγγραφέα Χλόη Κολλύρη και η ανιψιά του και διαχειρίστρια του πνευματικού του έργου, Αλεξάνδρα Τράντα.

0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ηλίας Μαγκλίνης: «Η ανάκριση»

Το Πίσω Ράφι / «Γιατί δεν μου μιλάς ποτέ για τον εφιάλτη σου, μπαμπά;»

Η «Ανάκριση» του Ηλία Μαγκλίνη, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πεζά των τελευταίων χρόνων, φέρνει σε αντιπαράθεση έναν πατέρα που βασανίστηκε στη Χούντα με την κόρη του που «βασανίζεται» ως περφόρμερ στα χνάρια της Μαρίνα Αμπράμοβιτς.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Πέντε κλασικά έργα που πρέπει κανείς να διαβάσει

Βιβλίο / 5 κλασικά βιβλία που κυκλοφόρησαν ξανά σε νέες μεταφράσεις

Η κλασική λογοτεχνία παραμένει εξαιρετικά επίκαιρη, κι αυτό το αντιλαμβάνεται κανείς ανατρέχοντας στους τίτλους της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής και σε έργα των Τζόις, Κουτσί, Κάφκα, Αντρέγεφ και Τσβάιχ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Τάσος Θεοφίλου: «Η φυλακή είναι το LinkedΙn των παρανόμων» ή «Το πορνό και το Κανάλι της Βουλής είναι από τα πιο δημοφιλή θεάματα στη φυλακή»

Βιβλίο / Τάσος Θεοφίλου: «Όταν μυρίζω μακαρόνια με κιμά θυμάμαι τη φυλακή»

Με αφορμή το βιβλίο-ντοκουμέντο «Η φυλακή», ο Τάσος Θεοφίλου μιλά για την εμπειρία του εγκλεισμού, για τον αθέατο μικρόκοσμο των σωφρονιστικών ιδρυμάτων –μακριά απ’ τις εικόνες που αναπαράγουν σειρές και ταινίες– και για το πώς η φυλακή λειτουργεί σαν το LinkedIn των παρανόμων.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Michel Gaubert: Ο dj που βάζει μουσικές στα σημαντικότερα catwalks

Βιβλίο / Michel Gaubert: Ο dj που βάζει μουσικές στα σημαντικότερα catwalks

Chanel, Dior και πολλοί ακόμα οίκοι υψηλής ραπτικής «ντύνουν» τα shows τους με τη μουσική του. Στο «Remixed», την αυτοβιογραφία-παλίμψηστο των επιρροών και των εμμονών του, ο ενορχηστρωτής της σύγχρονης catwalk κουλτούρας μας ξεναγεί σε έναν κόσμο όπου μουσική και εικόνα γίνονται ένα.
ΣΤΕΛΛΑ ΛΙΖΑΡΔΗ
Ρωμανός ο Μελωδός: Ο ουρανόθρεφτος ποιητής του Θείου Δράματος

Βιβλίο / Ρωμανός ο Μελωδός: Ο ουρανόθρεφτος ποιητής του Θείου Δράματος

Λίγοι είναι οι ποιητικά γραμμένοι εκκλησιαστικοί στίχοι που δεν φέρουν τη σφραγίδα αυτού του ξεχωριστού υμνωδού και εκφραστή της βυζαντινής ποιητικής παράδοσης που τίμησαν οι σύγχρονοί μας ποιητές, από τον Οδυσσέα Ελύτη μέχρι τον Νίκο Καρούζο.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Τα 5 πιο σημαντικά βιβλία του Μάριο Βάργκας Λιόσα

Βιβλίο / Τα 5 πιο σημαντικά βιβλία του Μάριο Βάργκας Λιόσα

Η τελευταία μεγάλη μορφή της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας που πίστευε πως «η λογοτεχνία μπορεί να αλλάξει την πραγματικότητα» έφυγε την Κυριακή σε ηλικία 89 ετών. Ξεχωρίσαμε πέντε από τα πιο αξιόλογα μυθιστορήματά του.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
bernhard schlink

Πίσω ράφι / «Φανταζόσουν ότι θα έβγαινες στη σύνταξη ως τρομοκράτης;»

Το μυθιστόρημα «Το Σαββατοκύριακο» του Μπέρνχαρντ Σλινκ εξετάζει τις ηθικές και ιδεολογικές συνέπειες της πολιτικής βίας και της τρομοκρατίας, αναδεικνύοντας τις αμφιλεγόμενες αντιπαραθέσεις γύρω από το παρελθόν και το παρόν.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Φοίβος Οικονομίδης

Βιβλίο / Φοίβος Οικονομίδης: «Είμαστε έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να σπάσουμε σε χίλια κομμάτια»

Με αφορμή το νέο του βιβλίο «Γιακαράντες», ο Φοίβος Οικονομίδης, ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς συγγραφείς της νεότερης γενιάς, μιλά για τη διάσπαση προσοχής, την αυτοβελτίωση, τα κοινωνικά δίκτυα, το βύθισμα στα ναρκωτικά και τα άγχη της γενιάς του.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
Σερζ Τισερόν «Οικογενειακά μυστικά»

Το Πίσω Ράφι / «Το να κρατάμε ένα μυστικό είναι ό,τι πιο πολύτιμο και επικίνδυνο έχουμε»

Μελετώντας τις σκοτεινές γωνιές των οικογενειακών μυστικών, ο ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Σερζ Τισερόν αποκαλύπτει τη δύναμη και τον κίνδυνο που κρύβουν καθώς μεταφέρονται από τη μια γενιά στην άλλη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Το ηθικό ζήτημα με τις μεταθανάτιες εκδόσεις με αφορμή το ημερολόγιο της Τζόαν Ντίντιον

Βιβλίο / Μεταθανάτιες εκδόσεις και ηθικά διλήμματα: Η Τζόαν Ντίντιον στο επίκεντρο

Σύντομα θα κυκλοφορήσει ένα βιβλίο με τις προσφάτως ανακαλυφθείσες «ψυχιατρικές» σημειώσεις της αείμνηστης συγγραφέως, προκαλώντας ερωτήματα σχετικά με τη δεοντολογία της μεταθανάτιας δημοσίευσης έργων ενός συγγραφέα χωρίς την επίσημη έγκρισή του.
THE LIFO TEAM
Στα «Μαθήματα Ζωγραφικής» του Τσαρούχη αποκαλύπτεται όλος ο ελληνικός κόσμος

Ηχητικά Άρθρα / Γιάννης Τσαρούχης: «Η ζωγραφική μου θρέφεται από τη μοναξιά και τη σιωπή»

Στα εκπληκτικά «Μαθήματα Ζωγραφικής» του Γιάννη Τσαρούχη αποκαλύπτεται όλος ο ελληνικός κόσμος, από τις μινωικές τοιχογραφίες έως τα λαϊκά δημιουργήματα του Θεόφιλου.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
George Le Nonce: «Εκτός από τα φέικ νιουζ, υπάρχει η φέικ λογοτεχνία και η φέικ ποίηση»

Ποίηση / George Le Nonce: «Εκτός από τα fake news, υπάρχει η fake λογοτεχνία και ποίηση»

Με αφορμή την έκδοση του τέταρτου ποιητικού του βιβλίου, με τίτλο «Μαντείο», ο Εξαρχειώτης ποιητής μιλά για την πορεία του, την ποίηση –queer και μη–, και για την εποχή του Web 2.0, αποφεύγοντας την boomer-ίστικη νοοτροπία.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Χατζιδάκις, Ιωάννου, Χιόνης, Βακαλόπουλος, Κοντός: 5 βιβλία τους κυκλοφορούν ξανά

Βιβλίο / Χατζιδάκις, Ιωάννου, Χιόνης, Βακαλόπουλος, Κοντός: 5 βιβλία τους κυκλοφορούν ξανά

Μια σειρά από επανεκδόσεις αλλά και νέες εκδόσεις, που αφορούν ποιητές και λογοτέχνες που έχουν φύγει από τη ζωή μάς θυμίζουν γιατί επιστρέφουμε σε αυτούς, διαπιστώνοντας ότι παραμένουν, εν πολλοίς, αναντικατάστατοι.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ