Δοκίμιο για το Αποχωρητήριο: Ένα εκκεντρικό ταξίδι από τουαλέτα σε τουαλέτα

ΕΠΕΞ Αποχωρητήριο / Αναχωρητήριο / Εφαλτήριο Facebook Twitter
Η αναζήτηση της ησυχίας του αποχωρητηρίου –το γράψαμε κιόλας– δεν είναι, για τον Χάντκε, μια τάση φυγής από την κοινωνία· ξαναγυρίζει σε αυτήν. Εικονογράφηση: bianka/ LIFO
0


Η ΛΕΞΗ «ΑΠΟΧΩΡΗΤΗΡΙΟ» εμφανίζεται στη γλώσσα μας γύρω στο 1888, για να δηλώσει τον τόπο όπου γίνεται η αφόδευση και η ούρηση. Συνώνυμά της είναι οι λέξεις τουαλέτα, μέρος, αφοδευτήριο, καμπινές, απόπατος, βεσέ, χέστρα. Το «αποχωρητήριο» είναι επίσης ένας χώρος αποχώρησης, αποτραβήγματος. Στα ελληνικά αγροτικά σπίτια ήταν κάπου εκτός, πρόχειρες κατασκευές πάνω από αυλάκια ή πάνω από κατώγια, όπου σωρεύονταν οι κοπριές των ζώων. Τέτοια αποχωρητήρια τα έβρισκε κανείς παντού στην αγροτική Ευρώπη.

Η Ανί Ερνό γράφει, σε κάποιο από τα βιβλία της, γι’ αυτόν τον τόπο, στο πατρικό της, στη βόρεια Γαλλία· έξω από το σπίτι, σαν κρεμασμένο πάνω από ένα ρυάκι. Και ο απόπατος στο αγροτόσπιτο του παππού του Πέτερ Χάντκε στη νότια Καρινθία, στην Αυστρία, ήταν πάνω από τον στάβλο με τα ζώα. Το κάθετο φρέατιό του οδηγούσε από την τρύπα όπου καθόσουν για την ανάγκη σου κάτω, στον σωρό της κοπριάς. Κομμάτια εφημερίδας, περασμένα σε σπάγκο, που κρέμονταν από ένα καρφί στον ξύλινο τοίχο, χρησίμευαν για τη στοιχειώδη καθαριότητα. Ήταν κυρίως κομμάτια από εφημερίδα στα σλοβενικά, καθώς ο εκ μητρός παππούς του Χάντκε ανήκε στη σλοβενική μειονότητα της Καρινθίας.

Στο Δοκίμιο για το αποχωρητήριο (Versuch über den Stillen Ort), που κυκλοφόρησε το 2012, ο Χάντκε δεν ασχολείται με το αποχωρητήριο ως αφοδευτήριο. Ούτε τον ενδιαφέρει η εθνολογία και η ανθρωπολογία του μέρους. Τον ενδιαφέρει ως χώρος στιγμιαίας απόσυρσης, αυτό το «επιτέλους μόνος», ως χώρος προσωρινής παραίτησης και σιωπής, που θα του επιτρέψει σε λίγο να ξαναβγεί στον κόσμο, να ξαναβρεί με νέο σθένος τη γλώσσα και τη λαλιά.

Είναι ένα από τα πέντε δοκίμια, με τα οποία ο συγγραφέας δείχνει στον εαυτό του και στους αναγνώστες του τον κόσμο. Τον δείχνει μέσα από έναν έκκεντρο και εκκεντρικό τρόπο, που μερικούς μπορεί να τους εκνευρίζει.

«Εμπρός, σήκω, γύρισε στους άλλους, πολυσύλλαβος, έμπλεος ευγλωττίας», όπως γράφει ο Χάντκε, κλείνοντας με τη φράση αυτή το δοκίμιό του. Είναι πολύ ωραίο και πολύ εύστοχο κάτι που είχε γράψει η Ελβετίδα κριτικός λογοτεχνίας Πία Ράιναχερ το 2012, όταν εκδόθηκε το δοκίμιο στα γερμανικά: «Ο ήσυχος τόπος, η μπανάλ τουαλέτα χρησιμεύει ως τραμπολίνο, με το οποίο (ο συγγραφέας) εκτοξεύεται από την ανούσια πραγματικότητα σε άλλους κόσμους. Τι ιδιόρρυθμη και ειρωνική ιδέα!».

cover
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Πέτερ Χάντκε, Δοκίμιο για το αποχωρητήριο, Μτφρ.: Σπύρος Μοσκόβου, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Πραγματικά είναι ιδιόρρυθμο και εκκεντρικό αυτό που κάνει ο Χάντκε. Φτιάχνει μια προσωπική γεωγραφία από τουαλέτα σε τουαλέτα ή από απόπατο σε απόπατο. Τον βλέπουμε, πριν απ’ όλα, αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην τουαλέτα του σπιτιού του στο Ανατολικό Βερολίνο, όπου μεγαλώνει με τη μητέρα του και τον πατριό του, Μπρούνο Χάντκε. Ο Χάντκε είχε πάρει το επώνυμο του πατριού του και όχι του βιολογικού πατέρα του, που τον συνάντησε για πρώτη φορά όταν ο ίδιος ήταν πλέον ενήλικας. Ο επόμενος σταθμός είναι ο απόπατος του αγροτόσπιτου του παππού του. Μετά, στις αρχές της δεκαετίας του 1950, το καθολικό οικοτροφείο. Ύστερα, το δημόσιο λύκειο του Κλάγκενφουρτ, της πρωτεύουσας της Καρινθίας. Μετά, ένας σιδηροδρομικός σταθμός στη διάρκεια της πρώτης του απόδρασης.

Κατόπιν, το Πανεπιστήμιο του Γκρατς, όπου άρχισε να σπουδάζει, χωρίς να τελειώσει ποτέ τις σπουδές του όμως. Ακολούθησε το αποχωρητήριο ενός ναού στη Νάρα της Ιαπωνίας, την πρώην έδρα των αυτοκρατόρων, που τον οδήγησε στην ανάγνωση του έργου του Τανιζάκι Το εγκώμιο της σκιάς», με τις περιγραφές ιαπωνικών αποπάτων σε ναούς.

Γράφει ο Χάντκε: «Για πρώτη φορά εκείνο το πρωί, μπαίνοντας στην τουαλέτα του ναού στη Νάρα, η Ιαπωνία μού έγινε οικεία (…) Στο εγκώμιο των αποπάτων των γιαπωνέζικων ναών ο Τανιζάκι εξαίρει τους τοίχους με την ντελικάτη υφή του ξύλου και κυρίως τη συρόμενη πόρτα, το ξύλινο κιγκλίδωμα της οποίας, επικαλυμμένο με ανοιχτόχρωμο χαρτί που αναπνέει, αφήνει να μπει απ’ έξω μόνο μια θαμπή αντανάκλαση». Μέσα σ’ αυτήν τη θαμπάδα, το «μέρος» του ναού ήταν για τον Χάντκε όχι μόνο καταφύγιο και άσυλο αλλά και τόπος απελευθέρωσης.

Σε αυτό το μισοσκόταδο του αποχωρητηρίου στον ναό της Νάρα, ο Χάντκε έφερε στον νου του τις τουαλέτες των αεροπλάνων ή καλύτερα μια συγκεκριμένη τουαλέτα που είχε φινιστρίνι. Ήταν ένα σοβιετικό Ιλιούσιν που έκανε το δρομολόγιο από τη Μόσχα στο Ανατολικό Βερολίνο. Από το φινιστρίνι της τουαλέτας, ακριβώς από πάνω του, μπορούσε να δει το φεγγάρι και μερικά αστέρια να ατενίζουν τη γη. «Μια εικόνα που κοιτούσα από τον καμπινέ για πολλή ώρα κατά την πτήση με το μικρότερο από τα επιβατηγά αεροπλάνα Ιλιούσιν».

Η αναζήτηση της ησυχίας του αποχωρητηρίου –το γράψαμε κιόλας– δεν είναι, για τον Χάντκε, μια τάση φυγής από την κοινωνία· ξαναγυρίζει σε αυτήν. «Σχεδόν κάθε φορά, εκεί, στα απόμερα αποχωρητήρια, ο θόρυβος, τα γέλια, οι φωνές, μετατρέπονταν, μόλις διαπερνούσαν τα ντουβάρια, τους τοίχους και τις πόρτες, αν όχι σε κάτι το εύηχο, τουλάχιστον σε κάτι οικείο στ’ αυτιά μου, κι αυτό με τραβούσε πάλι πίσω στους άλλους, τους δικούς μου, έστω κι αν δεν ήταν καν οι δικοί μου, στους θορύβους, τον σαματά, την ασίγαστη βουή των χώρων».

Ο Χάντκε άρχισε να γράφει αυτό το δοκίμιο στη Γαλλία, αλλά σε μια ενδιάμεση ζώνη, ανάμεσα στο Παρίσι και τη Νορμανδία, ανάμεσα στη μεγαλούπολη και τη θάλασσα. Από μια άποψη, το αποχωρητήριο είναι επίσης ένας ενδιάμεσος χώρος, ένα ουτοπικό καταφύγιο. Για τον Χάντκε –ξέροντας τη βιογραφία του και τη διαρκή μετακίνησή του– θα μπορούσε επίσης να λειτουργήσει ως μεταφορά για την έλλειψη στέγης και τη διαρκή αναζήτηση μιας πατρίδας.

Η μετάφραση του Σπύρου Μοσκόβου μεταφέρει τέλεια στη γλώσσα μας τη γλώσσα του Χάντκε, που κινείται μεταξύ του δοκιμίου και της περιγραφής.

ΥΓ.: Το Δοκίμιο για το αποχωρητήριο είναι ένα από τα πέντε δοκίμια, με τα οποία ο συγγραφέας δείχνει στον εαυτό του και στους αναγνώστες του τον κόσμο. Τον δείχνει μέσα από έναν έκκεντρο και εκκεντρικό τρόπο, που μερικούς μπορεί να τους εκνευρίζει. Δεν παύει να είναι όμως γοητευτικός και «πολυσύλλαβος». Όσοι αγαπήσουν το Αποχωρητήριο, μπορούν να αναζητήσουν και τα Δοκίμιο για το τζουκμπόξ, Δοκίμιο για τον μανιταρομανή (και τα δύο σε μετάφραση Σπύρου Μοσκόβου, Βιβλιοπωλείον της Εστίας), Περί επιτυχημένης μέρας και Περί Κοπώσεως ( και τα δύο σε μετάφραση Μαρίας Αγγελίδου, Καστανιώτης).

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO. 

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Κανείς δεν ήξερε ότι ήταν μαύρη: Η εξωπραγματική ιστορία της επιμελήτριας του JP Morgan

Βιβλίο / Κανείς δεν ήξερε ότι ήταν μαύρη: Η εξωπραγματική ιστορία της επιμελήτριας του JP Morgan

Υπεύθυνη για τα πιο πολύτιμα αποκτήματα της ιδιωτικής συλλογής του διάσημου τραπεζίτη, η απέριττα κομψή βιβλιοθηκάριος Μπελ ντα Κόστα Γκριν ήταν μαύρη αλλά εμφανιζόταν ως λευκή στον αφρό της υψηλής κοινωνίας μέχρι και τον θάνατό της το 1950.
THE LIFO TEAM
Leslie Absher: «Κόρη κατασκόπου, queer κορίτσι» 

Βιβλίο / Κόρη κατασκόπου, queer κορίτσι, συγγραφέας

Η Αμερικανίδα δημοσιογράφος Leslie Absher μάς ξεναγεί στο «Σπίτι με τα μυστικά», εκθέτοντας ταυτόχρονα την προσωπική της πορεία προς την απελευθέρωση, την «ελληνική» της εμπειρία και τις εντυπώσεις της από τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
«Πολυτεχνείο - Ένα παραμύθι που δεν λέει παραμύθια»

Βιβλίο / Το Πολυτεχνείο έγινε κόμικ: Μια νέα έκδοση για μια μονίμως επίκαιρη εξέγερση

Παραμονές της φετινής επετείου της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, οι εκδόσεις Red ‘n’ Noir κυκλοφόρησαν ένα έξοχο κόμικ αφιερωμένο σε αυτή, που το υπογράφουν ο συγγραφέας Γιώργος Κτενάς και ο σκιτσογράφος John Antono.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί δεν θα ξεχάσουμε ποτέ τον Μάλκολμ Λόουρι και το «Κάτω από το ηφαίστειο»

Βιβλίο / Το μεγαλόπνοο «Κάτω από το ηφαίστειο» του Μάλκολμ Λόουρι, μια προφητεία για την αποσύνθεση του κόσμου

Οι αναλογίες μεταξύ του μυθιστορηματικού βίου του Βρετανού συγγραφέα και του κορυφαίου έργου του είναι παραπάνω από δραματικές, όπως και αυτές μεταξύ της υπαρξιακής πτώσης του και του σημερινού, αδιέξοδου κόσμου.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ψέμα μέχρι αποδείξεως του εναντίου

Βιβλίο / Ψέμα μέχρι αποδείξεως του εναντίου

Στο νέο του βιβλίο, «Ψέματα που μας έμαθαν για αλήθειες», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα, ο Νικόλας Σμυρνάκης καταρρίπτει 23 μύθους που μας καταπιέζουν, βοηθώντας μας να ζήσουμε ουσιαστικότερα.
ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Βασίλης Σωτηρόπουλος: «Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στη νομοθεσία για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, υπάρχουν όμως ακόμα σημαντικά κενά»

Βιβλίο / Βασίλης Σωτηρόπουλος: «Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στη νομοθεσία για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, υπάρχουν όμως ακόμα σημαντικά κενά»

Μια διαφωτιστική συζήτηση με τον γνωστό δικηγόρο παρ’ Αρείω Πάγω και συγγραφέα με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του ΛΟΑΤΚΙ + Δικαιώματα & Ελευθερίες (εκδ. Σάκκουλα), ένα μνημειώδες όσο και πολύτιμο βοήθημα για κάθε ενδιαφερόμενο άτομο.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Βασιλική Πέτσα: «Αυτό που μας πάει μπροστά δεν είναι η πρόοδος αλλά η αγάπη»

Βιβλίο / Η Βασιλική Πέτσα έγραψε ένα μεστό μυθιστόρημα με αφορμή μια ποδοσφαιρική τραγωδία

Η ακαδημαϊκός άφησε για λίγο το βλέμμα του κριτή και υιοθέτησε αυτό του συγγραφέα, καταλήγοντας να γράψει μια ιστορία για το συλλογικό τραύμα που έρχεται να προστεθεί στις ατομικές τραγωδίες και για τη σημασία της φιλικής αγάπης.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Μιχάλης Γκανάς: Ο ποιητής της συλλογικής μας μνήμης

Απώλειες / Μιχάλης Γκανάς (1944-2024): Ο ποιητής της συλλογικής μας μνήμης

«Ό,τι με βασανίζει κατά βάθος είναι η οριστική απώλεια ανθρώπων, τόπων και τρόπων και το ανέφικτο της επιστροφής». Ο σημαντικός Έλληνας ποιητής έφυγε σήμερα από τη ζωή σε ηλικία 80 ετών.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Queer»: Το μυθιστόρημα της στέρησης που πόνεσε τον Μπάροουζ

Βιβλίο / «Queer»: Το μυθιστόρημα της στέρησης που πόνεσε τον Μπάροουζ

Μια αναδρομή στην έξοχη, προκλητική όσο και «προφητική» νουβέλα του Ουίλιαμ Μπάροουζ στην οποία βασίστηκε η πολυαναμενόμενη ταινία του Λούκα Γκουαντανίνο που βγαίνει σύντομα στις κινηματογραφικές αίθουσες.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ