Πώς δημιουργείς δεσμούς; Πώς μέσα από έναν ολάνθιστο τριανταφυλλόκηπο ξεχωρίζεις το μονάκριβο τριαντάφυλλό σου; Τι θαύματα μπορεί να κρύβει η έρημος; Τι καταλαβαίνουν τα παιδιά που δεν αντιλαμβάνονται οι μεγάλοι; Οι απαντήσεις δίνονται σ' ένα βιβλιαράκι που και να μην το έχεις διαβάσει, σίγουρα θα 'χεις ακουστά μία από τις πιο εμβληματικές φράσεις του: «Μόνο με την καρδιά βλέπεις καλά. Την ουσία δεν την βλέπουν τα μάτια»... Το ίδιο ισχύει και για τον πρωταγωνιστή του. Ακόμα κι αν δεν έχεις παρακολουθήσει τις περιπέτειές του όπως τις αφουγκράζεται ένας αεροπόρος προσγειωμένος απότομα στην έρημο της Σαχάρας, τον αναγνωρίζεις αμέσως στη φιγούρα ενός ξανθόμαλλου αγοριού που ισορροπεί πάνω σ' έναν ξεγυμνωμένο πλανήτη, ατενίζοντας τους αστερισμούς. Ο «Μικρός Πρίγκιπας», το γνωστότερο έργο του Γάλλου συγγραφέα και πιλότου Αντουάν ντε Σεντ-Εξιπερί, αυτό το κάθε άλλο παρά απλοϊκό παραμύθι όπου ο ίδιος, αρχές της δεκαετίας του '40, αυτοεξόριστος στις ΗΠΑ, άπλωσε ό,τι εμπειρίες και διδάγματα είχε προλάβει ν' αντλήσει απ' τη ζωή του, είναι από τα βιβλία που ως και τη Βίβλο συναγωνίζονται σε εμβέλεια.
Οι πωλήσεις του βιβλίου παγκοσμίως έχουν ξεπεράσει τα 145 εκατομμύρια αντίτυπα, ενώ οι γλώσσες και οι διάλεκτοι στις οποίες έχει μεταφραστεί φτάνουν τις 270.
Πλημμυρισμένος στους αφορισμούς, αλλά γραμμένος σε μια πρόζα λιτή και διαυγή, ώστε να 'ναι βατά στα παιδιά τα νοήματά του, ο Μικρός Πρίγκιπας έχει μεταφραστεί αρκετές φορές στη γλώσσα μας, από την Ελένη Καλκάνη, τον Γιάννη Θωμόπουλο και τον Νίκο Αναστασιάδη ως τη Βερονίκη Δαλακούρα, τη Μελίνα Καρακώστα ή τον Δημήτρη Ζαρμαλά. Αν εμπιστευτούμε τη βάση της Βiblionet, αυτήν την εποχή, που έχουν απελευθερωθεί τα δικαιώματά του, κυκλοφορεί σε τουλάχιστον δέκα διαφορετικές εκδόσεις, με πιο πρόσφατες αυτές του Πατάκη, του Καρακώτσογλου, του Μίνωα και του Ψυχογιού. Για όσους, πάντως, ανακάλυψαν τον «Μικρό Πρίγκιπα» μεγάλοι, ξεχωριστό σημείο αναφοράς ήταν ως τώρα η μετάφραση του Τσίρκα από το μακρινό 1968.
Εκείνη την περίοδο η κυκλοφορία των «Ακυβέρνητων Πολιτειών» ήταν απαγορευμένη κι ο Τσίρκας, όπως και άλλοι ομότεχνοί του, είχε σταματήσει να δημοσιεύει γραπτά του, αντιδρώντας στην προληπτική λογοκρισία που επέβαλλε το χουντικό καθεστώς. Ο «Μικρός Πρίγκιπας» ήταν από τις πρώτες του μεταφράσεις, ανάμεσα σε μύθους του Αισώπου και παραμύθια των αδελφών Γκριμ, κι εκδόθηκε από τον Ηριδανό μ' έναν ενθουσιώδη πρόλογό του όπου, μεταξύ άλλων, σημείωνε: «Την 31η Ιουλίου 1944, παραμονή ακριβώς της απελευθέρωσης της Γαλλίας, ο Σεντ- Εξιπερί, που εκτελούσε την ένατη πολεμική του αποστολή, ξέρει καλά, ενώ εξαφανίζεται με το αεροπλάνο του στ' ανοιχτά της Κορσικής, κυνηγώντας γερμανικά καταδιωκτικά, πως ο μικρός του πρίγκιπας έγινε ήδη ένα σύμβολο, ένα φωτεινό σημείο. Έγινε ένα αστέρι συναντίληψης κι επικοινωνίας όλων εκείνων που, πάνω στον όλεθρο του πολέμου και τις χιτλερικές θηριωδίες, δεν έπαψαν να μένουν πιστοί στις αξίες του ανθρώπου, στο απαραβίαστο του εσωτερικού του κόσμου, στο δικαίωμά του ν' αγωνίζεται για να δώσει ένα νόημα στη ζωή, και για την ευτυχία του».
Είχε όντως ο Σεντ-Εξιπερί αίσθηση της ακτινοβολίας του βιβλίου του; Η αλήθεια είναι πως όταν ο ίδιος χανόταν οριστικά, ο «Μικρός Πρίγκιπας» δεν είχε κυκλοφορήσει ακόμη στη Γαλλία. Η έκδοση του Γκαλιμάρ είδε το φως τρία χρόνια μετά από εκείνη του νεοϋορκέζικου οίκου Reynal & Hitchcock τον Απρίλιο του 1943. Όσο για τις πρωτότυπες ακουαρέλες του συγγραφέα, άφαντες, ουδέποτε διέσχισαν τον Ατλαντικό. Η εικονογράφηση των ευρωπαϊκών εκδόσεων έμελλε να βασιστεί στην αντιγραφή των σχεδίων της αμερικανικής. Με αστραπιαία ταχύτητα, εντούτοις, οι απόψεις του Μικρού Πρίγκιπα για τη φιλία, την ομορφιά, την αγάπη, το αίσθημα της ευθύνης και την εμπιστοσύνη στην ανθρώπινη φύση διαδόθηκαν παντού. Κι όπως συμβαίνει με κάθε έργο που αποκτά διαστάσεις κοινωνικού φαινομένου, έγινε κι αυτό μοχλός μιας τεράστιας εμπορικής μηχανής.
Οι πωλήσεις του βιβλίου παγκοσμίως έχουν ξεπεράσει τα 145 εκατομμύρια αντίτυπα, ενώ οι γλώσσες και οι διάλεκτοι στις οποίες έχει μεταφραστεί φτάνουν τις 270. Στο διάστημα που ο «Μικρός Πρίγκιπας» πέρασε από τα βιβλιοπωλεία στις βιβλιοθήκες, τα θέατρα, τις οθόνες, τα σχολεία, η εικόνα του αγοριού με το μακρύ κασκόλ αποτυπώθηκε σε καδράκια, κρεμάστρες, μπλοκ, φλιτζάνια, σε εκατοντάδες χρηστικά αντικείμενα. Με το που μπήκε, άλλωστε, το 2015, όποιος θέλει να τον εκδώσει, έχει το ελεύθερο. Τα εβδομήντα χρόνια από τον θάνατο του δημιουργού του έχουν πια συμπληρωθεί. Μόνο στη Γαλλία ισχύει ακόμη το copywright, καθώς τα πνευματικά δικαιώματα των συγγραφέων που πέθαναν για την πατρίδα όπως και των έργων που εκδόθηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου προστατεύονται για μεγαλύτερο διάστημα – στη συγκεκριμένη περίπτωση θα γίνουν δημόσιο κτήμα το 2032!
Πόσους ακόμα Μικρούς Πρίγκιπες μπορεί ν' αντέξει η μικροσκοπική βιβλιαγορά μας; Θα φανεί. Η πιο ερεθιστική έκδοση, πάντως, αναμένεται από το Μεταίχμιο, σε μετάφραση Άλκης Ζέη και με ζωγραφιές όχι του Σεντ-Εξιπερί αλλά του Αλέξη Κυριτσόπουλου! Η κυκλοφορία της έχει προγραμματιστεί για μετά το Πάσχα, αλλά η LifO πήρε μια γεύση του εγχειρήματος νωρίτερα.
Ήταν απίστευτο αυτό που έκανε ο Σεντ-Εξιπερί! Μέσα στον πόλεμο και τη μαύρη κατοχή, τον θάνατο και την πείνα, εκείνος μίλησε για τ' άστρα και την ελπίδα, την αγάπη.
Τέλη της δεκαετίας του '60, ο Αλέξης Κυριτσόπουλος, που είχε ήδη εγκαταλείψει τη Νομική και ζούσε στο Παρίσι μαθαίνοντας την τέχνη του βολτάροντας ανάμεσα στις συλλογές των μεγάλων μουσείων, είχε αποπειραθεί –ζωγραφίζοντας πάντα– να ειρωνευτεί τον Σεντ-Εξιπερί. «Αυτή είναι η πιο μακρινή ανάμνηση που έχω από τον "Μικρό Πρίγκιπα"» λέει. «Εδώ ο κόσμος χάνεται, σκεφτόμουν, το αεροπλάνο του αφηγητή έχει πέσει στην έρημο, κι ένα παράξενο ανθρωπάκι εμφανίζεται μπροστά του και του ζητά να του σχεδιάσει ένα... αρνί; Έπιασα να κάνω κάνα-δυο χιουμοριστικά σκιτσάκια κι αυτό ήταν, δεν υπήρξε συνέχεια. Τώρα πια, βέβαια, ξέρω όλο το κείμενο απ' έξω, του 'χω κάνει ψυχανάλυση!».
Η πρόταση του Μεταίχμιου τον βρήκε να ολοκληρώνει το Ανεβοκατεβαίνοντας τα σύννεφα, ένα παραμύθι εμπνευσμένο από την ποίηση του Γιώργου Σαραντάρη για τη γνωστή σειρά του Ίκαρου, που φέρνει σ' επαφή τα παιδιά με τη Γενιά του '30, τη στιγμή που ο ίδιος, διόλου συμπτωματικά, είχε πιάσει να διαβάζει τις τελευταίες σελίδες του Πίτερ Παν. Άλλος ίσως να παρέλυε με την ιδέα, αλλά ο Κυριτσόπουλος μπήκε στον χορό, χωρίς αναστολές: «Ένιωσα πως έχω μια οικειότητα με το θέμα, στα παιδιά που ήμασταν κάποτε απευθύνομαι κι εγώ...», Σ' εκείνους, δε, που θα σπεύσουν να μιλήσουν για αφέλεια ή ιεροσυλία, έχει να απαντήσει μ' ένα αστειάκι από τα παλιά: «Τι λέγαμε, πιτσιρίκια, σε όσους είχαν ποδήλατο; "Δώσ' μου το να κάνω μια βόλτα, εσύ το έχεις όλη μέρα...". Ε, κάτι αντίστοιχο συμβαίνει κι εδώ. Σαν να λέω, "Mου αρέσει τόσο πολύ το βιβλίο σου, κύριε Αντουάν, δώσ' το και σ' εμένα για λίγο". Δεν θα μπορούσα να πω το ίδιο για την Καπέλα Σιξτίνα – εννοείται!».
Πώς αντιμετώπισε το ότι η εικόνα του Μικρού Πρίγκιπα είναι τόσο αναγνωρίσιμη όσο και του Σνούπι; «Αυτό σίγουρα αποτελεί πρόβλημα, όχι μόνο καλλιτεχνικό αλλά και εκδοτικό. Ε, λοιπόν, το έλυσα, ζωγραφίζοντας τον συμπρωταγωνιστή του βιβλίου, που δεν είναι άλλος από τον Σεντ-Εξιπερί. Εκείνος δεν ήταν ζωγράφος για να κάνει την αυτοπροσωπογραφία του, οπότε ο δρόμος ήταν ανοιχτός. Όμως κι εγώ δεν είμαι επαρκής ζωγράφος, όπως ο σπουδαίος Μορίς Σεντάκ. Ένας αυτοδίδακτος είμαι, ζωγραφίζω μ' έναν προσωπικό, ιδιόρρυθμο τρόπο, οπότε το θέμα δεν ήταν να δώσω έναν ωραιότερο Μικρό Πρίγκιπα ή μια ωραιότερη αλεπού. Έκανα μια φωτοτυπία της μετάφρασης του Τσίρκα, έκοψα τα σχέδια για να μην μπερδεύομαι, κι άφησα το κείμενο να με οδηγεί. Μ' ενδιέφερε να φτιάξω τον χώρο όπου διαδραματίζονται όλα, τους πλανήτες, την έρημο, τον ουρανό, ακόμα και σαν γραμματόσημα κάποιες φορές, χωρίς να επιμένω σε μια απεικόνιση ρεαλιστική. Για τον λουλουδόκηπο, φέρ' ειπείν, έφτιαξα ένα κολάζ από υφάσματα, ενώ πάνω στο μονάκριβο τριαντάφυλλο του Μικρού Πρίγκιπα άφησα να διακρίνεται η μορφή μιας γυναίκας. Ήταν σαν να επιστρέφω στα σκίτσα που είχα κάνει στο Ένα παραμυθάκι για χειμώνα και καλοκαίρι – πολύ απλά σκίτσα. Δεκαπέντε χρόνια είχα να χρησιμοποιήσω ραπιντογράφ! Ενστικτωδώς, οδηγήθηκα σ' εκείνο το είδος της εικονογράφησης που αποπνέει τρυφερότητα. Αυτό είναι το πιο δυνατό στοιχείο του "Μικρού Πρίγκιπα", η τρυφερότητα είναι που το κάνει διαχρονικό».
Τους μήνες που ο Κυριτσόπουλος σχεδίαζε στην Αθήνα, η Άλκη Ζέη βρισκόταν στο σπίτι της κόρης της στις Βρυξέλλες, όπου, χρόνια τώρα, περνάει τους χειμώνες της γράφοντας. «Ο καιρός εκεί φτουράει», λέει. «Με το που τέλειωσα τη μετάφραση, στενοχωρήθηκα που έμεινα χωρίς δουλειά...». Τα καθημερινά γαλλικά η ίδια τα παίζει στα δάχτυλα και η γλώσσα του «Μικρού Πρίγκιπα», «απλή, ρέουσα, δεν με δυσκόλεψε καθόλου». Απ' τη μεριά της, στάθηκε απολύτως πιστή στο κείμενο του Σεντ-Εξιπερί, φροντίζοντας ωστόσο ιδιαίτερα το ύφος των ηρώων. «Παράδειγμα: αλλιώς μιλά η αλεπού, αλλιώς το φίδι. Το τελευταίο δεν θα πει "κατάλαβα", θα πει "μπήκα"». Κάτι τέτοιες λεπτομέρειες είναι που κάνουν τη διαφορά...
Η Ζέη, σκόπιμα, απέφυγε να πάρει μαζί της τη μετάφραση του Τσίρκα – «δεν ήθελα να μ' επηρεάσει». Το βιβλίο, άλλωστε, το είχε ανακαλύψει στο πρωτότυπο, στο Παρίσι, όπου είχε καταφύγει με τον Γιώργο Σεβαστίκογλου την περίοδο της δικτατορίας, όταν τα παιδιά τους ήταν μικρά. «Ήταν από τα πρώτα βιβλία που τους αγόρασα. Η φήμη του ήταν ήδη εδραιωμένη, δεν υπήρχε Γαλλάκι που να μην το έχει διαβάσει, και στις βιβλιοθήκες όλοι οι βιβλιοθηκάριοι, χωρίς δεύτερη σκέψη, αυτό πρότειναν». Τα αυτοβιογραφικά στοιχεία που υπάρχουν στον "Μικρό Πρίγκιπα", όπως και όλες οι πληροφορίες που μπορεί να βρει κανείς στο Διαδίκτυο για τις ακριβείς συνθήκες κάτω από τις οποίες γράφτηκε, την αφήνουν αδιάφορη. «Νομίζω πως φτωχαίνει το βιβλίο αν αναλύεις τι κρύβεται πίσω από κάθε λέξη του». Ακόμα και οι αυθεντικές ζωγραφιές του συγγραφέα, «δεν μπορώ να πω ότι είναι ιδιαίτερα ελκυστικές. Και να μην υπήρχαν δεν θα μ' ένοιαζε. Το κείμενο θα άντεχε και μόνο του. Ήταν απίστευτο αυτό που έκανε ο Σεντ-Εξιπερί! Μέσα στον πόλεμο και τη μαύρη κατοχή, τον θάνατο και την πείνα, εκείνος μίλησε για τ' άστρα και την ελπίδα, την αγάπη. "Μην είσαι κρεμασμένος από τα χρήματα", είπε, "βάζε στόχους, δείξε έγνοια στον διπλανό σου και, κυρίως, αφοσιώσου σ' αυτό που αγαπάς!"».
σχόλια