Γιατί πήρε το διεθνές Booker o Γκοσποντίνοφ;

Γιατί πήρε το Booker o Γκοσποντίνοφ Facebook Twitter
Το Booker που δόθηκε στον Γκοσποντίνοφ θα ανοίξει τον δρόμο στη σύγχρονη βουλγαρική πεζογραφία.
0

ΓΙΑΤΙ ΠΗΡΕ ΤΟ International Booker το μυθιστόρημα του Βούλγαρου συγγραφέα Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ, Χρονοκαταφύγιο; Η ερώτηση μοιάζει πολύ αφελής, αν και νομίζω ότι είναι χρήσιμη. Το πήρε γιατί το Χρονοκαταφύγιο είναι ένα μυθιστόρημα με οικουμενικό θέμα. Είναι το θέμα της μνήμης και της νοσταλγίας για τον χρόνο που έχει περάσει.

Το πήρε, γιατί ο Γκοσποντίνοφ έχει δημιουργήσει μια συναρπαστική, πρωτότυπη πλοκή με έναν ήρωα που θα μπορούσε να ανήκει στον κόσμο του Μαρσέλ Προυστ αλλά και στον κόσμο της πιο προωθημένης fantasy λογοτεχνίας. Το πήρε, γιατί το Χρονοκαταφύγιο κινείται ανάμεσα στο ιδιωτικό και στο δημόσιο, ανάμεσα στον κόσμο των ατόμων και στον κόσμο των εθνών, φτιάχνοντας μια πολιτική αλληγορία για τους εθνικισμούς αλλά και για το μέλλον της Ευρώπης. Το πήρε, γιατί το οικουμενικό συμβιώνει αξεδιάλυτα με το τοπικό, με τη Βουλγαρία του Γκοσποντίνοφ, την ιστορία της, τις παραδόσεις της, τα τραγούδια της, τους ποιητές της, το κομμουνιστικό παρελθόν της, τα εθνικιστικά της φαντάσματα αλλά και το… ιμάμ μπαϊλντί της.

Ο Γκοσποντίνοφ έχει δημιουργήσει μια συναρπαστική, πρωτότυπη πλοκή με έναν ήρωα που θα μπορούσε να ανήκει στον κόσμο του Μαρσέλ Προυστ αλλά και στον κόσμο της πιο προωθημένης fantasy λογοτεχνίας.

Το πήρε, γιατί σε αυτή την αναζήτηση του χρόνου έχουν θέση ο Μάρκες, ο Όντεν, οι Μπιτλς, οι Ντορς, ο Χέρμαν Μέλβιλ, ο Κανέτι, ο Τζόις, ο Ντίρενματ, ο Μαξ Φρις, ο Τόμας Μαν και τόσοι άλλοι. Το πήρε, γιατί μας οδηγεί βαθιά στη συγγραφική συνθήκη: για να δημιουργήσεις τον χρόνο πρέπει να ξέρεις τις ιστορίες των ανθρώπων που έζησαν σ’ αυτόν. Κι αν δεν μπορέσεις να τις συλλέξεις, πρέπει να τις γράψεις. Το πήρε για την τεράστια πραγματολογική έρευνα στην Ευρώπη και στην Αμερική, σε βάθος πολλών δεκαετιών. Το πήρε για τη λογοτεχνική αναζήτηση της υπαρξιακής κρίσης. Σε όλα τα έπη υπάρχει ένα τέρας με το οποίο έρχεται αντιμέτωπος ο ήρωας, μας λέει ο Γκοσποντίνοφ.

cover
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ, Χρονοκαταφύγιο, Μτφρ.: Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, εκδόσεις Ίκαρος 

Στα σημερινά μυθιστορήματα τα τέρατα, όπως ο Κύκλωπας στην Οδύσσεια, έχουν εξαφανιστεί, και μαζί τους έχουν εξαφανιστεί οι ήρωες. Το τέρας όμως υπάρχει. Και δεν περιμένει τον έναν και μοναδικό ήρωα. Περιμένει όλους εμάς. Και το τέρας αυτό ονομάζεται γήρας. Αυτή είναι η πραγματική μάχη που δίνουμε όλοι μας, προορισμένη όμως να αποτύχει. Είναι μια επική μάχη, χωρίς έπος. Το πήρε, γιατί είναι παράδειγμα μιας λογοτεχνίας του αλλόκοτου, πώς μπορείς να κάνεις σήμερα μια στέρεη weird μυθοπλασία.

Την ιστορία αφηγείται ένας συγγραφέας που μόλις έχει αρχίσει να γράφει ένα μυθιστόρημα με θέμα «το διακριτικό θαύμα του παρελθόντος», για το τι θα συνέβαινε αν επιστρέφαμε στο παρελθόν για ποικίλους θεραπευτικούς λόγους. Ο συγγραφέας αυτός μοιάζει πάνω κάτω με τον Γκοσποντίνοφ, είναι το alter ego του. Έχει πάνω κάτω την ίδια ηλικία, γεννημένος το 1968, φυσικά είναι Βούλγαρος και το όνομά του στα βουλγαρικά σημαίνει «του κυρίου» ‒ γκοσποντίν είναι ο κύριος. Σε αυτό το πρώιμο στάδιο της συγγραφής, ο αφηγητής συναντάει έναν αλλόκοτο τύπο, έναν ψυχίατρο που έχει την ικανότητα να ταξιδεύει στον χρόνο. Τον λένε Γκαουστίν.

Σε ένα κτίριο κάπου έξω από τη Ζυρίχη ο Γκαουστίν έχει δημιουργήσει ένα «χρονοκαταφύγιο», μια κλινική για το παρελθόν, προορισμένη για ανθρώπους που πάσχουν από Αλτσχάιμερ, βοηθώντας τους να ανακτήσουν τις αναμνήσεις τους. Κάθε είδους ανακτημένη ανάμνηση είναι σημαντική. Αυτή η θεραπεία επιτυγχάνεται με την αναπαράσταση των εποχών. Το ισόγειο του κτιρίου είναι ο χρόνος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το υπόγειο, από κάτω, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σαν καταφύγιο, σε περίπτωση βομβαρδισμών, κάνοντας την ανασυγκρότηση της δεκαετίας του 1940 απολύτως αυθεντική.

Ανεβαίνοντας στους ορόφους υπάρχουν οι επόμενες δεκαετίες. Για παράδειγμα, η δεκαετία του 1950, για τη Δύση, είναι ο κόσμος του Έλβις Πρίσλεϊ, του Φρανκ Σινάτρα, του Χίτσκοκ, του Κάρι Γκραντ, του Φελίνι, του Μαστρογιάνι, της Μπριζίτ Μπαρντό, του Κριστιάν Ντιόρ. Υπάρχει όμως και ο κόσμος του 1950 για την Ανατολική Ευρώπη και τη Σοβιετική Ένωση. Ένας διάδρομος ανάμεσα στη Δύση και στην Ανατολή ήταν χωρισμένος στη μέση με μια ξύλινη πόρτα, κάτι σαν «σιδηρούν παραπέτασμα» που μπορούσε να το περάσει μόνο το προσωπικό της κλινικής.

Ο καθένας δικαιούται να βρει τις αναμνήσεις του. Ο Γκαουστίν διάλεξε τη Ζυρίχη για να κάνει την κλινική του παρελθόντος επειδή είναι η πόλη για τα γεράματα. Άλλωστε η Ελβετία είναι η χώρα όπου ο Αϊνστάιν συνέλαβε τη θεωρία της σχετικότητας και ο Τόμας Μαν το Μαγικό Βουνό. Και τα δύο συνδέονται άμεσα με τον χρόνο.

Στην ευρωπαϊκή γεωγραφία της ηλικίας, το Παρίσι, το Βερολίνο, το Άμστερνταμ είναι για τα νιάτα. Για την ύστερη νεότητα είναι η Ρώμη, η Βαρκελώνη, η Μαδρίτη αλλά και η Νέα Υόρκη που μπορούμε να τη δούμε ως ευρωπαϊκή πόλη η οποία «λόγω συνθηκών μετατοπίστηκε πίσω από τον ωκεανό». Για την ωριμότητα είναι η Βιέννη και οι Βρυξέλλες. Και για τα γεράματα, αναμφισβήτητα η Ζυρίχη.

Η κλινική του Γκαουστίν αποκτούσε οπαδούς. Αποφάσισε να ανοίξει κλινικές και για τους συγγενείς των αρρώστων. Αλλά και στη συνέχεια για ανθρώπους που δεν ένιωθαν καλά με τον παρόντα χρόνο τους. Παρήγαγε ασταμάτητα παρελθόν. Και μαζί με αυτό, κρίσιμες ερωτήσεις: Πού πάει το προσωπικό μας παρελθόν; Πού πάνε οι αρχινισμένες και ανολοκλήρωτες ιστορίες, οι σχέσεις που διακόπηκαν και αιμορραγούν ακόμη; Μένουν πάντα στο παρελθόν ή ανακυκλώνονται για κάποιο μέλλον;

Το παρελθόν μεταδιδόταν τελικά από άνθρωπο σε άνθρωπο, έγινε επιδημία, κάτι σαν την ασιατική γρίπη. Η επιδημία απλώθηκε γρήγορα από τους ανθρώπους στα έθνη, που ήθελαν κι αυτά να βρουν το δικό τους παρελθόν, τους διαφορετικούς χρόνους, τους δικούς τους εθνικισμούς και τους δικούς τους χρόνους ευτυχίας. Τότε, στην Ευρωπαϊκή Ένωση οργανώνεται ένα τεράστιο δημοψήφισμα. Οι λαοί αποφασίζουν για το παρελθόν που τους ταιριάζει. Το εγχείρημα δεν είναι και τόσο εύκολο, γιατί η υπερπαραγωγή της μνήμης πάει πάντα μαζί με τις συλλογικές αμνησίες.

Τι παρελθόν ψηφίζουν οι Βούλγαροι; Μήπως το κομμουνιστικό; Μήπως έναν συνδυασμό κομμουνισμού και εθνικισμού; Τι παρελθόν ψηφίζουν οι Γάλλοι; Οι Ιταλοί; Οι Γερμανοί; Τι ψηφίζουν οι Ιταλοί, οι Ισπανοί, οι Πορτογάλοι, οι Σουηδοί, οι Δανοί, οι Ανατολικοευρωπαίοι; Τι παρελθόν ψηφίζει η Ελβετία, που μολονότι δεν ανήκει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ζήτησε να πάρει μέρος στο δημοψήφισμα. Η Ελβετία ψήφισε τελικά το παρελθόν της ουδετερότητας. Μα αυτό δεν είναι χρόνος, αντέταξαν οι άλλοι Ευρωπαίοι. Κι όμως, είναι ο χρόνος του κανενός.

Τελικά, υπάρχει πολύ χιούμορ, μαζί με ειρωνεία, σε αυτό το πολύ πρωτότυπο μυθιστόρημα του Γκοσποντίνοφ που μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν είναι μόνο το μέλλον αβέβαιο, είναι και το παρελθόν.

*Το Booker International είναι και χρηματικό βραβείο. Πενήντα χιλιάδες στερλίνες που τις μοιράζονται εξίσου ο συγγραφέας και ο μεταφραστής, στη συγκεκριμένη περίπτωση η μεταφράστρια Άντζελα Ροντέλ. Η ελληνική μετάφραση της Αλεξάνδρας Ιωαννίδου αξίζει όχι μόνο τις 25.000 λίρες, αλλά πολύ περισσότερα.

Η Βουλγαρία είναι μια χώρα που δεν έχει παράδοση στο μυθιστόρημα, σε αντίθεση με την ποίηση και το διήγημα. Η Ροντέλ πιστεύει ότι το Booker που δόθηκε στον Γκοσποντίνοφ θα ανοίξει τον δρόμο στη σύγχρονη βουλγαρική πεζογραφία. Μένει να το δούμε. Άλλωστε αυτή είναι η συμβολή των διεθνών βραβείων στις λογοτεχνίες μικρών γλωσσών που δεν έχουν την ορατότητα των γλωσσικών αυτοκρατοριών.

Αναρωτιέμαι ποιο σύγχρονο ελληνικό μυθιστόρημα θα μπορούσε να ήταν σοβαρά υποψήφιο για το διεθνές Booker. Ειλικρινά, δυσκολεύομαι να βρω.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Σελίν Κιριόλ «Φωνή χωρίς ήχο»

Το πίσω ράφι / «Ένα από τα πιο ιδιοφυώς γραμμένα μυθιστορήματα της σύγχρονης λογοτεχνίας»

Έτσι είχε γράψει ο Πολ Όστερ εξαίροντας τη γραφή της Σελίν Κιριόλ στο «Φωνή χωρίς ήχο» για την οικονομία, τη συμπόνια και τις χιουμοριστικές πινελιές της, για τον τρόπο που προσεγγίζει μια γυναίκα αποξενωμένη σε μια απέραντη μεγαλούπολη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Μαίρη Κουκουλέ

Οι Αθηναίοι / Μαίρη Κουκουλέ (1939-2025): Η αιρετική λαογράφος που κατέγραψε τη νεοελληνική αθυροστομία

Μοίρασε τη ζωή της ανάμεσα στην Αθήνα και το Παρίσι, υπήρξε σύντροφος ζωής του επίσης αιρετικού Ηλία Πετρόπουλου. Ο Μάης του ’68 ήταν ό,τι συγκλονιστικότερο έζησε. Πέθανε σε ηλικία 86 ετών.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Στρατής Τσίρκας και οι Ακυβέρνητες Πολιτείες

Βιβλίο / Ο Στρατής Τσίρκας και οι Ακυβέρνητες Πολιτείες

Σε ποια εποχή γράφτηκε η φημισμένη τριλογία; Πώς διαβάζουμε σήμερα αυτό το σημαντικό μυθιστόρημα; Ποιοι είναι οι ήρωές του; Αυτά και πολλά ακόμα αναλύει με εξαιρετικό τρόπο η Κωνσταντίνα Βούλγαρη σε τρία ηχητικά ντοκιμαντέρ. 
THE LIFO TEAM
Θανάσης Σκρουμπέλος, συγγραφέας

Οι Αθηναίοι / «Δεν μπορεί να κερδίζει συνέχεια το δίκιο του ισχυρού»

Στο Λονδίνο, ο Θανάσης Σκρουμπέλος έλεγε ότι είναι «απ’ τον Κολωνό, γείτονας του Σοφοκλή». Έχοντας βγει από τα σπλάχνα της, ο συγγραφέας που έγραψε για την Αθήνα του περιθωρίου, για τη γειτονιά του και τον Ολυμπιακό, πιστεύει ότι η αριστερά που γνώρισε έχει πεθάνει, ενώ το «γελοίο που εκφράζει η ισχυρή άρχουσα τάξη» είναι ο μεγαλύτερός του φόβος.
M. HULOT
Σπύρος A. Ευαγγελάτος: Μια μεγάλη διαδρομή

Πέθανε Σαν Σήμερα / Σπύρος A. Ευαγγελάτος: Μια μεγάλη διαδρομή στο ελληνικό θέατρο

Το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης κυκλοφόρησε έναν τόμο 535 σελίδων, αφιερωμένο στον σπουδαίο σκηνοθέτη, φιλόλογο, συγγραφέα και ακαδημαϊκό που άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μέριλιν Γιάλομ: «H ιστορία της συζύγου»

Το Πίσω Ράφι / H ιστορία της συζύγου από την αρχαιότητα έως τον 20ό αιώνα

Η φεμινίστρια συγγραφέας και ιστορικός Μέριλιν Γιάλομ εξερευνά τη διαδρομή της συζυγικής ταυτότητας, αποκαλύπτοντας πώς η έννοια του γάμου μεταλλάχθηκε από θρησκευτικό καθήκον σε πεδίο συναισθηματικής ελευθερίας.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο γενναιόδωρα οργισμένος Τζορτζ Όργουελ

Βιβλίο / Ο γενναιόδωρα οργισμένος Τζορτζ Όργουελ

Η έκδοση με τα κριτικά κείμενα του Τζορτζ Όργουελ για τη λογοτεχνία και την πολιτική με τον τίτλο «Ό,τι μου κάνει κέφι» μας φέρνει ενώπιον ενός τρομερά οξυδερκούς και ενίοτε γενναιόδωρα οργισμένου στοχαστή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το βιβλιοπωλείο Κάουφμαν και η ανεκτίμητη προσφορά του στην πνευματική ζωή της Αθήνας

Βιβλίο / Το βιβλιοπωλείο Κάουφμαν και η ανεκτίμητη προσφορά του στην πνευματική ζωή της Αθήνας

Μέσα από αφηγήσεις, φωτογραφίες και ντοκουμέντα μιας νέας έκδοσης ζωντανεύει το βιβλιοπωλείο που συνδέθηκε με τις μνήμες χιλιάδων Αθηναίων και έπαιξε ρόλο στην πολιτιστική διαμόρφωση και καλλιέργεια πολλών γενεών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Κάποια στιγμή έμαθα να βάζω στον λόγο μου ένα "ίσως", ένα "ενδεχομένως"»

Οι Αθηναίοι / «Κάποια στιγμή έμαθα να βάζω στον λόγο μου ένα "ίσως", ένα "ενδεχομένως"»

Στην Α’ Δημοτικού τη μάγεψε η φράση «Η Ντόρα έφερε μπαμπακιές». Διαμορφώθηκε με Προυστ, Βιρτζίνια Γουλφ, Γιώργο Ιωάννου και Κοσμά Πολίτη. Ως συγγραφέα την κινεί η περιέργεια για τις ανθρώπινες σχέσεις. Η Αγγέλα Καστρινάκη είναι η Αθηναία της εβδομάδας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μπρους Τσάτουιν: Ένας αεικίνητος ταξιδιώτης

Πέθανε Σαν Σήμερα / Μπρους Τσάτουιν: Ένας αεικίνητος ταξιδιώτης

Ο αιώνιος ταξιδευτής, μυθιστοριογράφος και ταξιδιωτικός συγγραφέας περιπλανήθηκε στα πιο άβατα σημεία του κόσμου αναζητώντας το DNA των νομάδων και έζησε μια μυθιστορηματική ζωή που υπερβαίνει αυτήν που κατέγραψε στα βιβλία του.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
10 σημαντικά βιβλία που θα κυκλοφορήσουν το πρώτο τρίμηνο του 2025

Βιβλίο / Δέκα σημαντικά βιβλία που θα κυκλοφορήσουν το πρώτο τρίμηνο του 2025

Το πιο πρόσφατο Booker, επανεκδόσεις μυθιστορημάτων με θέμα τον Εμφύλιο, το τελευταίο βιβλίο του Μάριο Βάργκας Λιόσα, η νέα Αμάντα Μιχαλοπούλου και μια συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του Αργύρη Χιόνη είναι μερικές μόνο από τις πολυαναμενόμενες προσεχέις εκδόσεις.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
Ο Διονύσης Σαββόπουλος: σύζυγος, πατέρας, τραγουδοποιός

Βιβλίο / Ο Διονύσης Σαββόπουλος: σύζυγος, πατέρας, τραγουδοποιός

Στην πιο de profundis στιγμή της ζωής του ο συνθέτης γράφει το αυτοβιογραφικό «Γιατί τα χρόνια τρέχουν χύμα», αποκαλύπτοντας σαν σε προσευχή τις πιο προσωπικές, τρωτές στιγμές του, ζητώντας συγγνώμη από τους οικείους του και ομολογώντας ότι η έμπνευση συμπορεύεται με τη θνητότητα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ