«Η έρημος των Ταρτάρων»: Κλασικό αριστούργημα με επικαιρικά νοήματα

«Η έρημος των Ταρτάρων»: Κλασικό αριστούργημα με επικαιρικά νοήματα Facebook Twitter
Γράφοντας λίγο πριν από το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Ντίνο Μπουτζάτι είχε επίγνωση της επέλασης του φασισμού και της κατασκευής εξωτερικών εχθρών.
0

Τα μεγάλα μυθιστορήματα δεν γράφονται απλώς για να ξεδιπλώσουν ιστορίες με πλοκή ‒αυτό το κάνουν πολύ καλύτερα οι ταινίες‒ αλλά για να ορίσουν τις βαθιές αφηγηματικές συνθήκες που ερμηνεύουν τη ζωή και τον θάνατο. Ενίοτε και για να καταργήσουν όλες τις κραταιές και παραδεδομένες αντιλήψεις για τον χώρο, τον χρόνο, την πλοκή, τους ήρωες. Στη Μεταμόρφωση του Κάφκα έχεις την αίσθηση ότι παρακολουθείς την αδιέξοδη, εξαρχής, πορεία του πρωταγωνιστή προς τον αφανισμό του, το ίδιο και στον Θάνατο του Ιβάν Ιλίτς του Τολστόι ή στο Μαγικό Βουνό του Τόμας Μαν, όπου οι πρωταγωνιστές βαδίζουν με περίσσια εσωτερική βεβαιότητα προς τον θάνατο.

Σε μια αντίστοιχη πορεία, που μοιάζει με σκηνικό από αρχαία τραγωδία και σε πολλά σημεία ο πρωταγωνιστής φέρνει στον νου έναν τραγικό Οιδίποδα, ο Τζοβάνι Ντρόγκο, ο νεαρός υπολοχαγός που καταφθάνει στη δική του χτυπημένη από μια άγνωστη κατάρα μικρή πολιτεία, το Οχυρό Μπαστιάνι, βαδίζει νομοτελειακά προς την επιβεβλημένη και επιλεγμένη από τον ίδιο καταστροφή. Τα πάντα προοικονομούν ένα σκηνικό χαμένων ελπίδων και αναμνήσεων, όπου τίποτα δεν είναι ικανό να ανατρέψει την πτώση και το τέλος.

Βλέποντας τον φασισμό να προελαύνει στην Ιταλία, ο Ντίνο Μπουτζάτι γράφει ένα συμβολικό, υπαρξιακό και δυνατό μυθιστόρημα για τους βαρβάρους που μπορεί τελικά να είμαστε εμείς οι ίδιοι, για τους ανύπαρκτους εχθρούς που διαρκώς κατασκευάζονται και για τις ματαιωμένες ελπίδες που τρέφουν τέρατα.

Ήδη από τις πρώτες σελίδες του σπουδαίου αλληγορικού μυθιστορήματος Η έρημος των Ταρτάρων ‒σε μετάφραση και επίμετρο της Μαρίας Οικονομίδου‒, όπου τίποτα δεν συμβαίνει ακριβώς επειδή συμβαίνουν τα πάντα, ο Ιταλός συγγραφέας Ντίνο Μπουτζάτι διαμηνύει σε τριτοπρόσωπη αφήγηση διά στόματος ενός τυχαίου προσώπου, ενός ράφτη, το τραγικό τέλος και ορίζει ένα ατμοσφαιρικό σκηνικό που ακροβατεί ανάμεσα στο όνειρο ‒ή μήπως εφιάλτη;‒ και την πραγματικότητα.


Η ζωή, άλλωστε, είναι ένας συμβιβασμός ή μια μόνιμη σύγκρουση με τις μεγάλες ιδέες και συμβαίνει κάποτε ο πιο σύντομος δρόμος να είναι ο μακρύτερος. Από την πρώτη στιγμή που ο πρωταγωνιστής Ντρόγκο καταφθάνει στο οχυρό με τους παράξενους στρατιώτες και τους αλλόκοτους αξιωματικούς και τον συνταγματάρχη, δείχνει να διατρέχει αυτόν τον συντομότερο δρόμο, έστω προσπαθώντας κάθε τόσο να πείσει τον εαυτό του ότι οι εχθροί, δηλαδή οι θρυλικοί Τάρταροι, θα φανούν και θα μεταμορφώσουν την αδιέξοδη καθημερινή πρακτική σε αφορμή για δόξα.

Σε ένα παιχνίδι ανάμεσα στις ψευδαισθήσεις και την ψευδεπίγραφη ερμηνεία της πραγματικότητας, η φαντασίωση εναλλάσσεται με την πιο κυνική σκέψη: τα οράματα για άλογα που τρέχουν προς την ελευθερία που ποτέ δεν έρχεται, οι εσωτερικές ενοράσεις για μεγαλεία που δεν θα είναι ποτέ εκεί, ακόμα και οι προσδοκίες για τον έρωτα που στη μία και μοναδική έξοδο και επιστροφή στην παλιά του ζωή ο ήρωας δεν είναι πια ικανός να νιώσει αποκτούν μια ονειρική διάσταση που δίνει στο μυθιστόρημα τον ρυθμό και τον τόνο.

Κάθε λεπτό που περνάει γίνεται η νότα στο θλιμμένο και λυπητερό τραγούδι του εσωτερικού πένθους, κάθε ήχος που έρχεται απ' έξω ερμηνεύεται ως ενδεχόμενο απελευθερωτικής εχθρικής επέλασης: «Ο άνεμος που παρέσερνε τον αχό του καταρράκτη, το μυστηριώδες παιχνίδι των αντίλαλων, ο διαφορετικός ήχος της κάθε πέτρας όταν έπεφτε πάνω της το νερό σχημάτιζαν μια ανθρώπινη φωνή, η οποία μιλούσε ακατάπαυστα κι έλεγε λόγια της ζωής μας, που είμαστε πάντα στο τσακ να τα καταλάβουμε κι απεναντίας δεν τα καταλαβαίνουμε ποτέ. Δεν ήταν, λοιπόν, ο στρατιώτης που σιγοτραγουδούσε, όχι ένας άντρας ευαίσθητος στο κρύο, στις τιμωρίες και τον έρωτα, αλλά το εχθρικό βουνό. Τι θλιβερό λάθος, σκέφτηκε ο Ντρόγκο, ίσως όλα είναι έτσι, πιστεύουμε ότι γύρω μας υπάρχουν πλάσματα ίδια μ' εμάς κι αντιθέτως δεν υπάρχει παρά πάγος, πέτρες που μιλάνε μια ξένη γλώσσα, ετοιμαζόμαστε να χαιρετήσουμε έναν φίλο, αλλά το χέρι ξαναπέφτει νωθρό, το χαμόγελο σβήνει, γιατί αντιλαμβανόμαστε ότι είμαστε εντελώς μόνοι».

Παρότι στο οχυρό δεν υπάρχουν πραγματικοί φίλοι, αφού κάποια στιγμή ο Ντρόγκο βιώνει την προδοσία, τελικά παραμένει ίσως γιατί ξέρει πως η ανέφικτη προσδοκία αξίζει περισσότερα από μια αλλόκοτη πραγματικότητα: στο οχυρό ορίζει τα όρια, έχει τον έλεγχο πάνω στις στιγμές, αποκτά ιδιότητα και φτάνει να είναι εξαρτημένος ακόμα και από την απελπισία. Μπροστά σε αυτή την ασφυκτική ισοπέδωση, ωστόσο, οι εποχές, το τοπίο, τα χρώματα, κάθε λεπτό που περνά αποκτούν μια επική διάσταση και μεταμορφώνονται τελικά σε ποίηση. Έπειτα, όλα θα φανούν διαφορετικά, αν καταφθάσουν κάποια στιγμή οι εχθροί και μετατρέψουν τους στρατιώτες από πειθήνια όντα σε αναγνωρίσιμους ήρωες. Έτσι, ο χρόνος που δεν περνάει μοιάζει με λεπτομέρεια μιας σπουδαίας στιγμής που θα δώσει νόημα στο ασήμαντο και στο φευγαλέο και ενδεχομένως θα ορίσει την αιωνιότητα.


Ακριβώς αυτή η προσδοκία της μάχης, όμως, στην οποία πίστεψε ο Ντρόγκο, στάθηκε η αδυναμία του. Όταν κάθε μέρα, κάθε ώρα και κάθε αλλαγή του τοπίου μετριέται αποκλειστικά με την προσδοκία των Ταρτάρων, δηλαδή των βαρβάρων που δεν έρχονται, οι απελπισμένοι πρωταγωνιστές στρέφονται κατά του εαυτού τους, όπως συμβαίνει με έναν οργανισμό που έχει υποβληθεί σε μια παρατεταμένη και τεράστια προσπάθεια.

«Η έρημος των Ταρτάρων»: Κλασικό αριστούργημα με επικαιρικά νοήματα Facebook Twitter
O Mπουτζάτι στον κήπο της ομώνυμης βίλας του, στο Μπελούνο

Ερμηνεύουν κάθε εξωτερική πληροφορία ως εχθρική κίνηση και όταν κάποια στιγμή ο Λάτσαρι, ένας στρατιώτης του οχυρού, απλώς δεν αναφέρει το σύνθημα, τουφεκίζεται εν ψυχρώ από τον φρουρό. Αλλά και πάλι, ο θάνατός του δεν έχει καμία σημασία, αφού τόσο αυτός όσο και ο επόμενος νεκρός δεν είναι παρά οι τυχεροί που ξέφυγαν από το παιχνίδι της ματαιότητας. Τα πάντα στο οχυρό έχουν τη φύση και την υπόσταση ενός επιβεβλημένου κανόνα που καταντάει εντελώς παράλογος όταν δεν υπάρχει ούτε μάχη, ούτε εξωτερικοί εισβολείς, ούτε ήρωες.


Και εδώ ακριβώς έγκειται η αλληγορική δύναμη ενός βιβλίου που αναφέρεται μεν στην εσωτερική μοναξιά αλλά αφορμάται από τον παραλογισμό της κατασκευής εχθρών, ψεύτικων μεγαλείων και ηρωικών καταστάσεων: γράφοντας λίγο πριν από το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Ντίνο Μπουτζάτι είχε επίγνωση της επέλασης του φασισμού και της κατασκευής εξωτερικών εχθρών. Ήξερε πως οι Τάρταροι, αυτοί οι αόρατοι εχθροί που ποτέ δεν φτάνουν και κανείς δεν ξέρει αν ποτέ υπήρξαν, συνειρμικά παραπέμπουν στους Τατάρους, δηλαδή στα πολεμοχαρή και βάρβαρα φύλα της Χρυσής Ορδής που έφεραν την καταστροφή στην Ευρώπη τον 13ο αιώνα.

Βλέποντας τον φασισμό να προελαύνει στην Ιταλία, ο Ντίνο Μπουτζάτι γράφει ένα συμβολικό, υπαρξιακό και δυνατό μυθιστόρημα για τους βαρβάρους που μπορεί τελικά να είμαστε εμείς οι ίδιοι, για τους ανύπαρκτους εχθρούς που διαρκώς κατασκευάζονται και για τις ματαιωμένες ελπίδες που τρέφουν τέρατα. Ακριβώς για όλους αυτούς τους λόγους η έκδοση αυτού του βιβλίου στις επικίνδυνες εποχές που ζούμε μοιάζει καίρια, αν όχι απαραίτητη, και τα νοήματά του σχετικά με την αλληγορική προσωποποίηση της καθημερινής ποίησης σχεδόν επιβεβλημένα.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Κανείς δεν ήξερε ότι ήταν μαύρη: Η εξωπραγματική ιστορία της επιμελήτριας του JP Morgan

Βιβλίο / Κανείς δεν ήξερε ότι ήταν μαύρη: Η εξωπραγματική ιστορία της επιμελήτριας του JP Morgan

Υπεύθυνη για τα πιο πολύτιμα αποκτήματα της ιδιωτικής συλλογής του διάσημου τραπεζίτη, η απέριττα κομψή βιβλιοθηκάριος Μπελ ντα Κόστα Γκριν ήταν μαύρη αλλά εμφανιζόταν ως λευκή στον αφρό της υψηλής κοινωνίας μέχρι και τον θάνατό της το 1950.
THE LIFO TEAM
Leslie Absher: «Κόρη κατασκόπου, queer κορίτσι» 

Βιβλίο / Κόρη κατασκόπου, queer κορίτσι, συγγραφέας

Η Αμερικανίδα δημοσιογράφος Leslie Absher μάς ξεναγεί στο «Σπίτι με τα μυστικά», εκθέτοντας ταυτόχρονα την προσωπική της πορεία προς την απελευθέρωση, την «ελληνική» της εμπειρία και τις εντυπώσεις της από τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
«Πολυτεχνείο - Ένα παραμύθι που δεν λέει παραμύθια»

Βιβλίο / Το Πολυτεχνείο έγινε κόμικ: Μια νέα έκδοση για μια μονίμως επίκαιρη εξέγερση

Παραμονές της φετινής επετείου της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, οι εκδόσεις Red ‘n’ Noir κυκλοφόρησαν ένα έξοχο κόμικ αφιερωμένο σε αυτή, που το υπογράφουν ο συγγραφέας Γιώργος Κτενάς και ο σκιτσογράφος John Antono.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί δεν θα ξεχάσουμε ποτέ τον Μάλκολμ Λόουρι και το «Κάτω από το ηφαίστειο»

Βιβλίο / Το μεγαλόπνοο «Κάτω από το ηφαίστειο» του Μάλκολμ Λόουρι, μια προφητεία για την αποσύνθεση του κόσμου

Οι αναλογίες μεταξύ του μυθιστορηματικού βίου του Βρετανού συγγραφέα και του κορυφαίου έργου του είναι παραπάνω από δραματικές, όπως και αυτές μεταξύ της υπαρξιακής πτώσης του και του σημερινού, αδιέξοδου κόσμου.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ψέμα μέχρι αποδείξεως του εναντίου

Βιβλίο / Ψέμα μέχρι αποδείξεως του εναντίου

Στο νέο του βιβλίο, «Ψέματα που μας έμαθαν για αλήθειες», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα, ο Νικόλας Σμυρνάκης καταρρίπτει 23 μύθους που μας καταπιέζουν, βοηθώντας μας να ζήσουμε ουσιαστικότερα.
ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Βασίλης Σωτηρόπουλος: «Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στη νομοθεσία για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, υπάρχουν όμως ακόμα σημαντικά κενά»

Βιβλίο / Βασίλης Σωτηρόπουλος: «Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στη νομοθεσία για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, υπάρχουν όμως ακόμα σημαντικά κενά»

Μια διαφωτιστική συζήτηση με τον γνωστό δικηγόρο παρ’ Αρείω Πάγω και συγγραφέα με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του ΛΟΑΤΚΙ + Δικαιώματα & Ελευθερίες (εκδ. Σάκκουλα), ένα μνημειώδες όσο και πολύτιμο βοήθημα για κάθε ενδιαφερόμενο άτομο.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Βασιλική Πέτσα: «Αυτό που μας πάει μπροστά δεν είναι η πρόοδος αλλά η αγάπη»

Βιβλίο / Η Βασιλική Πέτσα έγραψε ένα μεστό μυθιστόρημα με αφορμή μια ποδοσφαιρική τραγωδία

Η ακαδημαϊκός άφησε για λίγο το βλέμμα του κριτή και υιοθέτησε αυτό του συγγραφέα, καταλήγοντας να γράψει μια ιστορία για το συλλογικό τραύμα που έρχεται να προστεθεί στις ατομικές τραγωδίες και για τη σημασία της φιλικής αγάπης.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Μιχάλης Γκανάς: Ο ποιητής της συλλογικής μας μνήμης

Απώλειες / Μιχάλης Γκανάς (1944-2024): Ο ποιητής της συλλογικής μας μνήμης

«Ό,τι με βασανίζει κατά βάθος είναι η οριστική απώλεια ανθρώπων, τόπων και τρόπων και το ανέφικτο της επιστροφής». Ο σημαντικός Έλληνας ποιητής έφυγε σήμερα από τη ζωή σε ηλικία 80 ετών.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Queer»: Το μυθιστόρημα της στέρησης που πόνεσε τον Μπάροουζ

Βιβλίο / «Queer»: Το μυθιστόρημα της στέρησης που πόνεσε τον Μπάροουζ

Μια αναδρομή στην έξοχη, προκλητική όσο και «προφητική» νουβέλα του Ουίλιαμ Μπάροουζ στην οποία βασίστηκε η πολυαναμενόμενη ταινία του Λούκα Γκουαντανίνο που βγαίνει σύντομα στις κινηματογραφικές αίθουσες.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ