Ιστορία, δοκίμιο, φιλοσοφία, μαρτυρίες: Αυτά είναι τα καλύτερα βιβλία για το 2023

Τίμοθι Γκάρτον Ας

Πατρίδες, μτφρ. Δημήτρης Δουλγερίδης, Ψυχογιός

«Η πιο απρόθυμη αυτοκρατορία στην Ιστορία», όπως δικαίως αποκαλεί ο συγγραφέας την Ευρώπη, φαίνεται να αντιμετωπίζει όχι μόνο πρόβλημα ταυτότητας αλλά και λειτουργικής διαχείρισης της ευρωπαϊκής διαδικασίας, δεδομένου ότι οι χώρες που διεκδικούν την ένταξή τους διαφοροποιούνται όχι μόνο ως προς τις δημοκρατικές τους αξιώσεις αλλά και ως προς το σεβασμό στο λεγόμενο «ευρωπαϊκό κεκτημένο», που μέχρι πρότινος αποτελούσε απαραίτητη προϋπόθεση για την ένταξή τους.

Με όλα αυτά να κλυδωνίζουν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα και με το Brexit να έχει δείξει τα αδιέξοδα του ευρωσκεπτικισμού, ο ακαδημαϊκός, δημοσιογράφος και πολιτικός αναλυτής Τίμοθι Γκάρτον Ας δικαίως επανέρχεται στη μελέτη τού τι είναι αυτό που συνιστά την Ευρώπη μέσα από τους διάφορους κλυδωνισμούς και τις μεταρρυθμίσεις.

Πολλά άλλαξαν από την ουγγρική επανάσταση του 1956 μέχρι σήμερα, οπότε ένας πόλεμος όπως αυτός της Ουκρανίας δείχνει να απειλεί και πάλι την ομαλή ευρωπαϊκή λειτουργία και την πίστη στο ευρωπαϊκό όραμα. Επιμένοντας όμως στην ηπειρωτική παράδοση και γράφοντας από ένα εχθρικό ως προς τη γηραιά ήπειρο νησί, ο συγγραφέας δείχνει ταυτόχρονα να υποστηρίζει τη συλλογική αίσθηση της Ιστορίας.

Τ.Μ.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΠΑΤΡΙΔΕΣ» ΕΔΩ

Εκπαιδεύοντας παιδιά στη μετεπαναστατική Αθήνα

Τα ημερολόγια του Τζων και της Φάννυ Χιλλ, εισαγωγή - επιμέλεια Βαγγέλης Καραμανωλάκης, μτφρ. Μάνια Μεζίτη, Ευρασία/Φίλοι της Σχολής Χιλλ

Μια σπάνια μαρτυρία για τη νέα κοινωνία της Αθήνας στον 19ο αιώνα, μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, για την εκπαίδευση και τις ιδεολογικές και θρησκευτικές συγκρούσεις, αποτελούν τα ημερολόγια του ζεύγους Τζων και Φάννυ Χιλλ. Πρόκειται για το ζευγάρι των Αμερικανών ιεραποστόλων που ίδρυσαν στην Αθήνα την ομώνυμη σχολή, μεταφέροντας στην πόλη πρωτοποριακές  ιδέες αλλά και παράξενα έπιπλα, όπως μια κουνιστή πολυθρόνα, που είχε γίνει αξιοθέατο.

Η ιστορία της Σχολής Χίλλ, που ταυτίζεται με την ιστορία της νέας Αθήνας αλλά και με το παρόν της, αφού η σχολή εξακολουθεί να λειτουργεί στην Πλάκα,  βγαίνει, από πρώτο χέρι, μέσα από τα ημερολόγια  του Τζων και της Φάννυ, που αποτελούν μέρος του προσωπικού τους αρχείου. Τα ημερολόγια αυτά, γραμμένα στα αγγλικά, δημοσιεύονται μεταφρασμένα στον τόμο Εκπαιδεύοντας παιδιά την μετεπαναστατική Αθήνα. Η εισαγωγή του καθηγητή Βαγγέλη Καραμανωλάκη δίνει όλο το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινήθηκαν οι Χιλλ.

Είναι ένα κείμενο που μας παρέχει τα κλειδιά για να κατανοήσουμε αυτήν τη νέα κοινωνία υπό διαμόρφωση, τις αγκυλώσεις της αλλά και τον μεταρρυθμιστικό της ζήλο.

Ν.Μ.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΜΕΤΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΑΘΗΝΑ» ΕΔΩ

Ελοΐζα και Αβελάρδος

Τέσσερα γράμματα έρωτα, ματαίωσης και λύτρωσης του 12ου  αιώνα, μετάφραση από τα Λατινικά, εισαγωγή, σχόλια Ν.Ε. Καραπιδάκης, Εκδόσεις Πατάκης

Ο θρύλος του Αβελάρδου και της Ελοΐζας δημιουργήθηκε το Μεσαίωνα. Από τότε πέρασε στη λογοτεχνική παράδοση και διέτρεξε τους αιώνες σαν το παράδειγμα του αιώνιου έρωτα, σαν την εικόνα των ερωτευμένων που αγαπήθηκαν μοιραία κι έμειναν ενωμένοι ακόμη και μετά το θάνατο.

Σύμφωνα με το θρύλο ο Αβελάρδος, που είχε πεθάνει πρώτος, άνοιξε τα χέρια του για να αγκαλιάσει την Ελοΐζα όταν την κατέβαζαν στον τάφο. Στο νεκροταφείο του Περ Λασαίζ, στο Παρίσι, υπάρχει το μαυσωλείο του Αβελάρδου και της Ελοΐζας. Εκεί μεταφέρθηκαν τα λείψανά τους το 1817, μετά από αναρίθμητες ανακομιδές σε μοναστήρια και σε μουσεία που έγιναν μέσα στους αιώνες. Το μαυσωλείο έγινε τόπος συνάντησης ερωτευμένων που έδιναν εκεί τον όρκο της αιώνιας πίστης. 

Ο Αβελάρδος (1070-1142) θεωρείται ο πρώτος διανοούμενος της νεότερης ιστορίας. Η μαθήτριά του Ελοΐζα (τέλη 11ου αιώνα-1164) ήταν από τις πιο μορφωμένες γυναίκες της εποχής της. Οι επιστολές τους είναι κείμενα «ερωτικού και λυτρωτικού λόγου», μέσα από τις οποίες παρουσιάζεται  η σύγκρουση της θεωρίας των φιλοσόφων και της θεωρίας των κοσμικών για τον έρωτα.

Ο μεσαιωνολόγος Νίκος Καραπιδάκης, ομότιμος καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, μεταφράζει από τα λατινικά τέσσερα γράμματα των ερωτευμένων, και μέσα από την εκτεταμένη εισαγωγή του μάς μεταφέρει  σ’ ένα Μεσαίωνα που, σε σχέση με τον έρωτα, την ελευθερία στην ερωτική σχέση, την απώλεια και τη ματαίωση, δεν μοιάζει τόσο μακρινός από εμάς.

Ν.Μ.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΕΛΟΪΖΑ ΚΑΙ ΑΒΕΛΑΡΔΟΣ - ΤΕΣΣΕΡΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΡΩΤΑ, ΜΑΤΑΙΩΣΗΣ ΚΑΙ ΛΥΤΡΩΣΗΣ ΤΟΥ 12ΟΥ ΑΙΩΝΑ» ΕΔΩ

Ιστορία των επιχειρήσεων Ωνάση, 1924-1975

επιστημονική επιμέλεια Τζελίνα Χαρλαύτη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης / Ίδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης / Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών-ΙΤΕ

Όταν πέθανε ο  Αριστοτέλης (Αρίστος) Ωνάσης δεν άφησε μόνο την περιουσία του, ούτε μόνο τον τεράστιο μύθο του, που εξακολουθεί να είναι ζωντανός. Άφησε πίσω του κι ένα μοναδικό αρχείο, που περιλαμβάνει 1.000.000 τεκμήρια.

Το αρχείο αυτό περιέχει έγγραφα σε τέσσερις γλώσσες (αγγλικά, ισπανικά, γαλλικά και ελληνικά), η βάση του βρίσκεται στην Ελλάδα, και αποτελεί το υλικό πάνω στο οποίο στηρίζεται η μνημειώδης έκδοση Ιστορία των Επιχειρήσεων Ωνάση, 1924-1975 (μνημειώδης για την παγκόσμια επιχειρηματική, ναυτιλιακή και οικονομική ιστορία), που κυκλοφορεί σε επιστημονική επιμέλεια της καθηγήτριας Ναυτιλιακής Ιστορίας Τζελίνας Χαρλαύτη. Το «μνημειώδης» έχει σχέση όχι μόνο με το ίδιο το βιβλίο των 703 σελίδων μεγάλου μεγέθους.

Έχει σχέση και με τον μοναδικό χαρακτήρα του αρχείου. Σε αυτό αποτυπώνεται και στοιχειοθετείται για πρώτη φορά η λειτουργία ενός πολυεθνικού ναυτιλιακού επιχειρηματικού ομίλου, με εταιρείες σε τρεις ηπείρους (Ευρώπη, Αμερική, Ασία) και σε 14 χώρες (Ελλάδα, Γαλλία, Μονακό, Γερμανία, Νορβηγία, Σουηδία, Αγγλία, Αργεντινή, Ουρουγουάη, Παναμά, Ονδούρα, Ηνωμένες Πολιτείες, Σαουδική Αραβία και Λιβερία). Εκείνο που έχει επίσης σημασία είναι ότι το αρχείο τεκμηριώνει την καινοτομία του Ωνάση σε διεθνές επίπεδο, δηλαδή τη δημιουργία του μοντέλου της παγκόσμιας ναυτιλιακής επιχείρησης που ακολουθείται μέχρι σήμερα.

Οι περισσότεροι γνωρίζουμε τον κοινωνικό Ωνάση, το γλεντζέ, το γυναικά, το δημιουργό σκανδάλων, τον tycoon, αλλά τώρα συνειδητοποιούμε, έχοντας μπροστά μας αυτό το βιβλίο, το πρωτοποριακό και καινοτόμο επιχειρηματικό πνεύμα του, που μοιάζει να είναι αξεπέραστο.

Ν.Μ.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΩΝΑΣΗ, 1924-1975» ΕΔΩ

Αλμπέρ Καμύ

Διαλέξεις και Ομιλίες, 1937-1958, μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη, Εκδόσεις Καστανιώτη

O Αλμπέρ Καμύ διαβάζεται σήμερα όχι μόνο ως ο συγγραφέας μεγάλων λογοτεχνικών έργων όπως Η πανούκλα και Ο ξένος, αλλά και ως φιλόσοφος. Δεν είναι τυχαίο ότι τρία έργα του Καμύ, το μυθιστόρημα Ο ξένος, το θεατρικό  Καλιγούλας και το δοκίμιο Ο μύθος του Σισύφου στοιχειοθετούν τη θεωρία του παράλογου, μια θεωρία για την πραγματική ζωή και για το ζην.

Η σκέψη του Καμύ, που  διεκδικεί έναν νέο ανθρωπισμό, την αντίσταση στη δυστυχία του κόσμου, είναι απόλυτα επίκαιρη σήμερα, στη δική μας εποχή της νέας επιτήρησης, του νέου αυταρχισμού, των βίαιων πληθυσμιακών μετακινήσεων. Μέσα από τις νέες συνθήκες μπορούμε να ξαναδιαβάσουμε τώρα τις διαλέξεις και τις ομιλίες του νομπελίστα συγγραφέα, τριάντα τρία κείμενα που συγκεντρώνονται σε αυτόν τον τόμο. Όλα παρουσιάστηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, εκτός από το πρώτο, που είχε παρουσιαστεί το 1937. Το κείμενο αυτό, με τίτλο Η νέα μεσογειακή κουλτούρα, είχε εκφωνήσει ο 23χρονος τότε Καμύ στα εγκαίνια του Πολιτιστικού Κέντρου του Αλγερίου.

Ο Καμύ, που ήταν κατά της βίας, απ’ όπου κι αν αυτή προέρχεται, σε αντίθεση με τον Σαρτρ, που πίστευε ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, διεκδικούσε την πολιτική στράτευση του συγγραφέα. Αλλά προσοχή: μισούσε τη στρατευμένη λογοτεχνία. Για το θέμα αυτό, η διάλεξή του στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλας, το 1957, είναι κείμενο που δίνει απαντήσεις σε πολλά από τα βασανιστικά ερωτήματα του τώρα για τον καλλιτέχνη, τη σχέση του με την κοινωνία και την αγορά, για το ρεαλισμό, για τις δεσμεύσεις του, για την αυτονομία του έργου τέχνης, για όλα.

Ν.Μ.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ ΚΑΙ ΟΜΙΛΙΕΣ» ΕΔΩ

Βρασίδας Καραλής

Αποχαιρετισμός στον Ρόμπερτ, μτφρ. Κατερίνα Σχινά, LifO Books

Ο Βρασίδας Καραλής, καθηγητής Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Σίντνεϊ αποχαιρετά τον επί τριάντα χρόνια σύντροφό του/εραστή του (αξεδιάλυτες λέξεις), τον μουσικό Ρόμπερτ Μήντερ, που πέθανε το 2022,  με το κείμενο Αποχαιρετισμός στον Ρόμπερτ.

Πρόκειται για ένα κείμενο μεγάλης πυκνότητας που κεραυνοβολεί τον αναγνώστη για την ταπεινότητα του ζωντανού απέναντι στον νεκρό, για το αποκαλυπτικό βάθος του έρωτα και της αγάπης, για την αντιμετώπιση του θανάτου που παραπέμπει σε αρχέγονες και αρχαϊκές παραδόσεις, για την κοσμική θρησκευτικότητά του, όσο κι αν αυτό ακούγεται αντιφατικό, για την ανάμνηση της κοινής ζωής δύο αντρών που παραμένουν πιστοί ο ένας στον άλλον επειδή «μπορείς να είσαι πιστός στον εαυτό σου μόνο αν τον συντονίσεις με την ύπαρξη κάποιου άλλου». 

Ο Βρασίδας Καραλής ομολογεί ότι σκοπός του είναι να παραδώσει την ύπαρξη του Ρόμπερτ «στο άδυτο της γλώσσας, να στήσει το μνημείο του ενάντια στη ματαιότητα». Και παραπέμποντας στον  Άγιο Αυγουστίνο, ζητάει από τον νεκρό να τον θυμάται. «Μόνο η ανάμνησή σου, μόνο αν με θυμάσαι» του γράφει – κι αυτή είναι η τελευταία φράση του κειμένου.

Διάβασα και είδα τον Αποχαιρετισμό με πολλούς τρόπους. Πριν απ’ όλα ως υψηλή λογοτεχνία, μετά ως φιλοσοφικό δοκίμιο για το αιώνιο δίπολο έρωτας/θάνατος, ως μαρτυρία, και μερικές φορές ως ποίημα, που με οδηγούσε στις πιο παλιές πηγές της ερωτικής ποίησης. Η μετάφραση της Κατερίνας Σχινά είναι συγκινητική.

Ν.Μ.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΡΟΜΠΕΡΤ» ΕΔΩ

Βάλτερ Μπένγιαμιν

Για μια κριτική της βίας / Για την έννοια της Ιστορίας, μτφρ. Χρήστος Μαρσέλλος, Έρμα

Υπάρχει κάποιου είδους βία που θα μπορούσε να φαντάζει νομιμοποιημένη – και πως αυτή διαχωρίζεται; Αυτό φαίνεται να αναρωτιέται ο Μπένγιαμιν, σε μια Γερμανία που μόλις είχε λήξει το κίνημα των συμβουλίων.

Δεδομένης της επικείμενης κυριαρχίας των Ναζί, το ερώτημά του εκ των υστέρων φαντάζει σχεδόν προφητικό. Ακόμα και σήμερα οι θεωρίες του Μπένγιαμιν για τη βία, το διαχωρισμό των ειδών της –μυθική βία εναντίον θεϊκής βίας, ταξική κ.λπ.–, αλλά και για την κατάσταση εξαίρεσης, είναι πολύ δημοφιλείς και εξακολουθούν να συζητιούνται ευρέως από τους θεωρητικούς.

Απορρίπτοντας τις θεωρίες του Ρουσσώ αλλά και των περίφημων διαχωρισμών του φυσικού δικαίου, ο Μπένγιαμιν καταλήγει να συνδέει άμεσα τη βία με τη δικαιοσύνη και το δίκαιο. Στο τομίδιο περιλαμβάνεται και το πλέον προσωπικό κείμενό του, λίγο πριν το τραγικό του τέλος, για την έννοια της Ιστορίας‧ μια κριτική στη φιλοσοφία της προόδου η οποία επηρέασε άμεσα και τους στοχαστές της Σχολής της Φρανκφούρτης.

Τ.Μ.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΓΙΑ ΜΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΒΙΑΣ» ΕΔΩ

Χάρολντ Μπλουμ

Σαίξπηρ – Η επινόηση του ανθρώπινου (απόδοση Άρης Μπερλής, Θέμελης Γλυνάτσης, απόδοση-εισαγωγή-σχόλια Ήρκος Ρ. Αποστολίδης, Gutenberg)

Η έκδοση του μνημειώδους έργου του Χάρολντ Μπλουμ, που είναι το πιο κεντρικό του αποτύπωμα, εκτός από τον Κανόνα, και η πνευματική του παρακαταθήκη στον κόσμο των γραμμάτων, συνιστά αναμφίβολα εκδοτικό γεγονός. Η πολυαναμενόμενη, επί σειρά ετών, μετάφρασή του από τον Άρη Μπερλή, ο οποίος δυστυχώς έφυγε πρόωρα από τη ζωή, δεν κατάφερε να ολοκληρωθεί, και η σκυτάλη πέρασε στον έμπειρο σκηνοθέτη και θεατρολόγο Θέμελη Γλυνάτση και τον Ήρκο Ρ. Αποστολίδη.

Παρότι είναι κάπως παράδοξο να βλέπει κανείς εν είδει υποσημειώσεων τις αντιρρήσεις του λόγιου Αποστολίδη στον αείμνηστο Μπλουμ, είναι, ωστόσο, αναμφίβολο ότι πρόκειται για έναν αντίστοιχα βαθύ γνώστη και ως εκ τούτου εξ ορισμού εξίσου μεροληπτικό με τον Μπλουμ μελετητή ως προς το μνημειώδες έργο του αείμνηστου Βάρδου – κάτι που μπορεί να μετατρέψει  την αντιπαράθεση σε ένα άκρως δημιουργικό ανάγνωσμα.

Στο συγκεκριμένο έργο ο Σαίξπηρ αντιμετωπίζεται από τον Μπλουμ ως ο συνδημιουργός των ανθρώπινων, μαζί με τον Ύψιστο, αφού ήταν ο μόνος που ήξερε σε βάθος όλες τις διακυμάνσεις και τα βάθη της ανθρώπινης ψυχής, αλλά και ως ο κατεξοχήν εκφραστής της κατάκτησης της απόλυτης γλωσσικής έκφρασης και ποίησης.

Διαφωνώντας κάθετα αναφορικά με τη θεατρική αναπαράσταση των έργων του, ο Μπλουμ επιμένει να προσεγγίζει τους σαιξπηρικούς πρωταγωνιστές ως τραγικούς ήρωες, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην επιβλητική μορφή των ανυπότακτων –για διαφορετικούς λόγους ο καθείς– Άμλετ και Φάλσταφ. Πολύτιμη η συνεισφορά της εισαγωγής και του επίμετρου της έκδοσης για την κατανόηση της ολιστικής προσέγγισης του Μπλουμ στο έργο του Σαίξπηρ, που ξεπερνά το πολυσυζητημένο σαιξπηρικό ζήτημα.

Τ.Μ.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΣΑΙΞΠΗΡ - Η ΕΠΙΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ» ΕΔΩ

Ζιλ Ντελέζ

Το έρημο νησί και άλλα κείμενα, μτφρ. Κωνσταντίνος Μπουντάς, Εκκρεμές

Η μυθολογική έννοια του ανεξερεύνητου νησιού, του ωκεανού και του Ροβινσώνα Κρούσου επανέρχεται τακτικά στο έργο του Ντελέζ, καθώς μιλάει για το νησί ως μοντέλο και πρότυπο συλλογικής ψυχής, πάνω στο οποίο αρχίζει να τελείται η μορφοποίηση του κόσμου – όχι ακριβώς εκ του μηδενός, αλλά επειδή ως νησί δείχνει κάτι που υπάρχει και σε καλεί να το αναζητήσεις πάση θυσία.

Αυτή η ιδέα επανέρχεται στα θεμελιώδη κείμενα που έγραψε με τον Γκουατταρί –τόσο στο Τι είναι η φιλοσοφία; όσο και στον Αντι-Οιδίποδα–, για να διαπεράσει πολλά από τα έργα του για τον Μπερξόν, τον Σπινόζα ή τον Νίτσε. Είναι μάλιστα εξαιρετικό το γεγονός ότι κείμενα τα οποία αποτέλεσαν τη βάση για τη θεμελίωση των μελετών του σπουδαίου Γάλλου στοχαστή πάνω στο έργο των κορυφαίων αυτών φιλοσόφων, περιλαμβάνονται στον παρόντα τόμο.

Πρόκειται για μια κατατοπιστική εισαγωγή στο έργο του Ντελέζ, αλλά και για έναν πολύτιμο τόμο από σπάνια κείμενα για όλους όσοι μελετούν χρόνια το έργο ενός από τους κορυφαίους διανοούμενους του 20ού αιώνα.

Τ.Μ.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΤΟ ΕΡΗΜΟ ΝΗΣΙ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ» ΕΔΩ

Σωτήρης Ρούσσος

Επανάσταση και Εξέγερση στη Μέση Ανατολή, Gutenberg

Αν θέλει κανείς να καταλάβει τι συμβαίνει σήμερα στον πόλεμο στη Γάζα, καλό είναι να διαβάσει το άκρως κατατοπιστικό αυτό βιβλίο του καθηγητή Διεθνών Σχέσεων και Θρησκείας στη Μέση Ανατολή και τη Μεσόγειο στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και επιστημονικού υπευθύνου του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών στο ίδιο Πανεπιστήμιο Σωτήρη Ρούσσου.

Αναλύοντας τα επαναστατικά γεγονότα που άλλαξαν τη μορφή της Μέσης Ανατολής, ο καθηγητής εστιάζει καταρχάς στη Μεγάλη Αραβική Εξέγερση στην Παλαιστίνη την περίοδο 1936-1939, και στη συνέχεια στην Ισλαμική Επανάσταση στο Ιράν το 1979, με την περίφημη αλλαγή καθεστώτος. Αυτές οι δύο ιστορικές στιγμές φαίνεται να διαμόρφωσαν τα βασικά χαρακτηριστικά ενός υπερεθνικού πολιτικού Ισλάμ, ενώ ταυτόχρονα αποτέλεσαν το κέντρο ενός μεγάλου παναραβικού ρεύματος που ενίσχυσε τα νεότευκτα κράτη και καθόρισε σε τεράστιο βαθμό την αραβοϊσραηλινή σύγκρουση.

Τ.Μ.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ» ΕΔΩ

Johann Chapoutot

Η μεγάλη αφήγηση – Εισαγωγή στην ιστορία του καιρού μας, μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, Πόλις

H αφήγηση είναι σήμερα ένα είδος πολύτιμου αγαθού (commodity). Πάνω σ’ αυτή στηρίζεται η λεγόμενη οικονομία της εμπειρίας (experience economy). Φτιάχνουμε ιστορίες για το ξενοδοχείο όπου μείναμε, το εστιατόριο όπου φάγαμε, το βιβλίο που διαβάσαμε, το κρυφό μέρος όπου ταξιδέψαμε.

Και την ιστορία αυτή τη μοιραζόμαστε στα κοινωνικά δίκτυα, μαζί με τη σκηνοθεσία του εαυτού μας. Θα έλεγε κανείς ότι το κύριο ενδιαφέρον σε όσα ζούμε έγκειται στο αν μπορούν να γίνουν αντικείμενο αφήγησης. Από την άλλη πλευρά, δεν υπάρχει ταυτότητα, δεν υπάρχει «εγώ», δεν υπάρχει χρόνος έξω από την αφήγηση. Τότε, πού είναι το πρόβλημα;

Είναι ότι μέσα από αυτές τις αφηγήσεις χάνεται το νόημα. Κι επειδή το νόημα είναι το καύσιμό μας, το αναζητούμε απελπισμένα σε λάθος μεριές, ας πούμε στους λάιφ κόουτς. Ο Γάλλος ιστορικός  Γιοάν Σαπουτό μάς δείχνει έναν άλλο δρόμο προς το νόημα – να δούμε τη μεγάλη ιστορία του καιρού μας, του 20ού και του 21ου αιώνα, αυτές τις μεγάλες «αφηγήσεις του χρόνου» που δίνουν νόημα.

Γιατί η ιστορία, λέει ο Σαπουτό, δεν είναι μόνο επιστήμη. Είναι και «μια τέχνη ανάγνωσης και βίωσης του χρόνου, μια λογοτεχνία ευαίσθητη στην καρδιά και στη λογική».

Ν.Μ.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «Η ΜΕΓΑΛΗ ΑΦΗΓΗΣΗ» ΕΔΩ

Bernard Stiegler

Η τεχνική και ο χρόνος, μτφρ. Ροζαλί Σινοπούλου, Πλέθρον

Είναι πολύ ευχάριστο που οι εκδόσεις Πλέθρον αποφάσισαν να μεταφράσουν ένα από τα κορυφαία έργα του πιο καίριου φιλόσοφου της εποχής μας –παρότι έφυγε από τη ζωή πριν από τρία χρόνια, προτού προλάβει να ολοκληρώσει τις θεωρίες του για την τεχνολογία και την Ανθρωπόκαινο–, και ίσως του τελευταίου από αυτούς τους δυναμικούς της γενιάς του ’68, οι οποίοι ριζοσπαστικοποιήθηκαν μέσα από τη φιλοσοφία.

Είναι αυτοί που ταυτόχρονα έτρεφαν το θερμό όνειρο να αλλάξουν τον κόσμο, αλλά και που φλέρταραν με διαφορετικές όψεις της παραβατικότητας. Δεν είχαν, άλλωστε, περάσει πολλές μέρες από τότε που ο Στιγκλέρ είχε βγει από τη φυλακή, όπου βρισκόταν για ληστείες, όπως πολλοί αντιφρονούντες του Γαλλικού Μάη, όταν ο Ντεριντά τον κάλεσε να γράψουν μαζί μια σειρά από κείμενα για τη σχέση τεχνολογίας, εντροπίας, φυσικής οντότητας και οντολογικής συνθήκης στα όρια του ανθρώπινου κόσμου και πέρα από τα κεντρικά εργαλεία της λογικής.

Έκτοτε θεωρείται από τους θεμελιωτές της θεωρίας της τεχνικής και των αλλαγών που επέφερε στην ταυτότητα του σύγχρονου ανθρώπου.

Τ.Μ.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΧΡΟΝΟΣ» ΕΔΩ

Έντσο Τραβέρσο

Επανάσταση – Διανοητική και Πολιτισμική Ιστορία, μτφρ. Νίκος Κούρκουλος, Σειρά 21ος Παράλληλος, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου

Αντί για μια ιστορία των επαναστάσεων, όπως αυτές που προβάλλουν διάφορα βιβλία, από διαφορετική οπτική σκοπιά το καθένα, η μελέτη του σπουδαίου αυτού Ιταλού ιστορικού και φιλοσόφου επικεντρώνεται στην επανάσταση ως συλλογική συνθήκη, κοινό ξέσπασμα αλλά και αποτέλεσμα συλλογικών ουτοπιών.

Αν θέλουμε επομένως να κατανοήσουμε σε βάθος τη νεωτερικότητα, δεν αρκούν τα εννοιολογικά εργαλεία, αλλά είναι απαραίτητη η ενδελεχής εξέταση όλων των δεδομένων που οδήγησαν σε μια επανάσταση –από το συλλογικό φαντασιακό μέχρι την ιστορική συνθήκη–, χωρίς να αφήνουμε απέξω τις συγκινησιακές διαστάσεις, τα εργαλεία και τα σύμβολά της.

Ένα κορυφαίο έργο, που εξετάζει από τις θεωρίες του Μπένγιαμιν, του Μαρξ και του Φουκώ ώς τις αλληγορίες του Τόμας Μαν στη διαμόρφωση του φαινομένου της επανάστασης.

Τ.Μ.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ - ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ» ΕΔΩ

Δημήτρης Γ. Υφαντής

Μακρόνησος – Όταν η «τρέλα» απόκτησε τοπικό προσδιορισμό, Άγρα

Η Μακρόνησος δεν ήταν μόνο ένα αποθετήριο ψυχών, τόπος εξορίας και πολιτικού εκτοπισμού, αλλά και κοινωνικής και ταυτοτικής διαφοροποίησης – των ανθρώπων του κόσμου ετούτου από τους υπόλοιπους.

Οι σκληρές συνθήκες, τα βασανιστήρια και οι επιταγές της «αναμόρφωσης» ήταν σύμφυτα με την ανάπτυξη ψυχοπαθολογικών αντιδράσεων, συνώνυμων με την «τρέλα». Ποιοι όμως ήταν αυτοί οι «τρελοί» της Μακρονήσου και ποιες ήταν οι αναπαραστάσεις τους;

Ποιος ακριβώς ήταν ο ψυχίατρος της Μακρονήσου Αντώνης Παλαιολόγος και ποιες οι συνθήκες που διαβιούσαν, ή και πώς αντιμετωπίζονταν τότε –υπό ποια δραματοποίηση και με βάση ποια στερεοτυπική αντίληψη– οι λεγόμενοι «τρελοί» του νησιού; Μια έρευνα που φέρνει στο φως πολλά άγνωστα στοιχεία αγγίζοντας ένα θέμα ταμπού για τη σύγχρονη Ιστορία.

Τ.Μ.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΜΑΚΡΟΝΗΣΟΣ» ΕΔΩ

Niall Ferguson

Καταστροφές – Μαθήματα ιστορίας για τη Δύση, μτφρ. Ελένη Αστερίου, Αλεξάνδρεια

Από τις μεγάλες καταστροφές  στην ανθρώπινη ιστορία, οι μεγαλύτερες ήταν οι πανδημίες και οι πόλεμοι. Ο Σκωτσέζος ιστορικός Νάϊαλ Φέργκιουσον μας λέει ότι με κανένα τρόπο δεν μπορούμε να ξέρουμε ποια θα είναι η επόμενη καταστροφή. Βέβαια, υπάρχουν καταστροφές που συχνά προβλέπονται (η θεωρία των γκρίζων ρινόκερων), αλλά υπάρχουν και καταστροφές που, μολονότι έχουν προβλεφθεί, μπορεί να εμφανιστούν εντελώς απρόσμενα (θεωρία του μαύρου κύκνου).

Τι κάνουμε;  Και τι κάνουν για τις καταστροφές οι «αυτοκρατορίες» (Κίνα, ΗΠΑ, Ευρωπαϊκή Ένωση); Πόσο έτοιμες είναι; Με αφορμή την πανδημία του κόβιντ, αυτού του μεταμοντέρνου λοιμού του καιρού μας, ο Φέργκιουσον γράφει μια γενική ιστορία των καταστροφών, είτε αυτές είναι γεωλογικές και γεωπολιτικές είτε βιολογικές και τεχνολογικές, ώστε να μπορούμε να δούμε τις καταστροφές που βιώνουμε μέσα από την οπτική του ιστορικού χρόνου. Μόνο μέσα από αυτή την κατανόηση μπορούμε να κάνουμε τις κοινωνίες μας και τα πολιτικά συστήματα πιο ανθεκτικά, λέει ο Φέργκιουσον.

Και προειδοποιεί ότι όσοι συναινούν σε ολοκληρωτικού τύπου επιτήρηση στο όνομα της δημόσιας ασφάλειας, πρέπει να ξέρουν ότι μερικές από τις χειρότερες καταστροφές προκλήθηκαν από ολοκληρωτικά καθεστώτα.

Ν.Μ.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ» ΕΔΩ

Μισέλ Φουκώ

Η παρρησία, μτφρ.  Γιάννης Α. Δημητρακόπουλος, Δώμα

Οι μελετητές του έργου του Φουκώ, που ξεκινά από μια ουσιαστική κατάθεση στη γενεαλογική εξέταση των εννοιών και την αποδόμηση των φιλοσοφικών βεβαιοτήτων, για να καταλήξει σε μια επαναξιολόγηση των αξιών με τον τρόπο του Νίτσε, μακριά από τις κλειστές βεβαιότητες των ιδεολογιών και των συστημάτων, ξέρουν ότι η ύστερη περίοδος ήταν ιδιαίτερα καίρια για την ανάλυση του έργου του.

Τόσο στο δεύτερο και τον τρίτο τόμο της Ιστορίας της Σεξουαλικότητας όσο και σε αυτές τις κρίσιμες διαλέξεις το φθινόπωρο του 1983 στο Μπέρκλεϊ με τον τίτλο Discourse and Truth (στη Γαλλία εκδόθηκαν με τίτλο Discours et vérité précédé de La parrêsia, που στηρίχθηκαν και σε σημειώσεις του), ο Γάλλος στοχαστής επικεντρώθηκε στη μελέτη των ελληνιστικών φιλοσοφικών θέσεων, τόσο των Στωικών όσο και των Κυνικών.

Στο επίκεντρο μάλιστα της ανάλυσής του σημαντικό ρόλο έπαιξε η «επιμέλεια του εαυτού», όπως ο ίδιος όρισε όλο αυτό το πλέγμα των προσωπικών και συλλογικών ζητημάτων που σχετίζονται με την επιθυμία κατά τη συγκρότηση του Υποκειμένου.

Ειδικά η παρρησία και η ανάλυσή της ως έννοιας παίζει σημαίνοντα ρόλο για την κατανόηση της λειτουργίας της, καθώς συνιστά μια άλλη έκφραση της ιστορικής οντολογίας μέσα από την ικανότητά μας να λέμε και να εκφράζουμε την αλήθεια μεταλλάσσοντας καίριες πτυχές του βίου μας. 

Τ.Μ.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «Η ΠΑΡΡΗΣΙΑ» ΕΔΩ

Πίτερ Φράνκοπαν

Οι νέοι δρόμοι του μεταξιού, μτφρ. Μενέλαος Αστερίου, Αλεξάνδρεια

Αν οι Δρόμοι του Μεταξιού τάραξαν τα νερά της παγκόσμιας ιστοριογραφίας μετατοπίζοντας το ενδιαφέρον για τη μελέτη του αρχαίου και ελληνιστικού κόσμου από τη Δύση στην Ανατολή και δείχνοντας πως απέναντι στον σκοτεινό Μεσαίωνα υπήρξαν κορυφαία κέντρα διάδοσης των μαθηματικών, της τεχνογνωσίας και της επιστήμης σε πολλές χώρες της Ανατολής, υπάρχει και η συνέχεια με τους Νέους Δρόμους του Μεταξιού, που επικεντρώνονται στον σύγχρονο κόσμο της τεχνολογίας και του εμπορίου.

Πρόκειται για διαύλους μετάδοσης των μυστικών της γνώσης, των ιδεών αλλά και των υψηλών πολιτισμών, σε ένα χωροχρονικό συνεχές που εξακτινώνεται από την Περσία μέχρι τη Μέση Ανατολή και από τη Μεσόγειο μέχρι τη μακρινή Ασία. Αυτά τα κέντρα, που ταυτίζονται με τους Δρόμους του Μεταξιού, έπαιξαν ρόλο στη διαμόρφωση μιας οικουμενικής κουλτούρας που, με τη σειρά τους, καθόρισαν την εξέλιξη της σκέψης και των ιδεών στη Δύση. Αυτή η ρηξικέλευθη θέση του Φράνκοπαν είναι σήμερα ευρέως διαδεδομένη σε σχέση με το παρελθόν, ενώ η ικανότητά του να καταγράφει κάθε λεπτομέρεια με τον τρόπο ενός συναρπαστικού αφηγητή τον έχει καταστήσει έναν από τους δημοφιλέστερους σύγχρονους ιστορικούς σε όλο τον κόσμο.

Μετά λοιπόν από τον πρώτο τόμο ακολουθεί ο δεύτερος, που μιλάει για τη νέα εποχή, τη διεθνή πολιτική και το παγκόσμιο εμπόριο, αλλά και την οικονομική κουλτούρα, εξηγώντας το φαινόμενο της Κίνας ως κυρίαρχου σήμερα πυλώνα της παγκόσμιας οικονομίας – και όχι μόνο.

Τ.Μ.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΟΙ ΝΕΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΜΕΤΑΞΙΟΥ» ΕΔΩ

Αχιλλέας Χεκίμογλου

Ατομική Εποχή, Παπαδόπουλος

Οι έρευνες του Χεκίμογλου στο μεταπολεμικό τοπίο της Ελλάδας αποκαλύπτουν βαθιά πολιτική αντίληψη και ουσιαστική ιστορική γνώση, πέρα από ιδεολογικές αντιλήψεις και αγκυλώσεις, και ρίχνουν πάντα φως στις άδηλες όψεις της Ιστορίας μέσα από άγνωστα έγραφα και συγκριτικές αναλύσεις των πολιτικών δεδομένων.

Μελετώντας και εξετάζοντας αμέτρητα έγγραφα –ακόμα και απόρρητα ή εμπιστευτικά– ο Χεκίμογλου δεν ανοίγει μόνο τους φακέλους της ενέργειας, του πρωτογενούς τομέα ή του εκσυγχρονιστικού προγράμματος, αλλά και εξετάζει όλες τις πολιτικές εναλλαγές που στάθηκαν καθοριστικές για τη χάραξη συγκεκριμένου πλάνου.

Έτσι, από τις απαντήσεις που καταθέτει ως προς τους λόγους για τους δεν υπήρξε πυρηνική ενέργεια στην Ελλάδα, αποκαλύπτει τα μεγάλα βήματα προόδου που έγιναν στην έρευνα χάρη στις προσπάθειες των Ελλήνων επιστημόνων για την ένταξη της Ελλάδας στο περίφημο CERN, τη δημιουργία του Δημόκριτου, καθώς και για την αποπομπή από κρίσιμα πόστα κάποιων από τις κορυφαίες αυτές προσωπικότητες εξαιτίας στενών πολιτικών επιδιώξεων.

Ένα βιβλίο που διαβάζεται ως πολιτικό ανάγνωσμα, ιστορικό δοκίμιο αλλά και απολαυστικό θρίλερ για τις κρίσιμες στιγμές της ελληνικής βιομηχανικής ιστορίας και των κεντρικών παιχτών που τη διαμόρφωσαν, άμεσα πάντοτε συνδεδεμένων με το χώρο της πολιτικής.

Τ.Μ.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΑΤΟΜΙΚΗ ΕΠΟΧΗ» ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.