Μια διαφορετική ερμηνεία της Γαλλικής Επανάστασης

To αίνιγμα της τρομοκρατίας Facebook Twitter
Το βιβλίο της Ανί Ζουρντάν κυκλοφορεί στα ελληνικά δίνοντάς μας τη δυνατότητα να σκεφτούμε κι εμείς την Επανάσταση, και μάλιστα μέσα από έναν αφηγηματικό ιστορικό λόγο που δεν αδιαφορεί για το πάθος και τα συναισθήματα.
0

ΜΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ ΣΗΜΕΡΑ η Γαλλική Επανάσταση; Πρέπει να μας ενδιαφέρει; Ναι, είναι η απάντηση, και μάλιστα χωρίς κανένα δισταγμό. Η Γαλλική Επανάσταση είναι κάθε μέρα μπροστά μας όταν, ας πούμε, συζητάμε για ανθρώπινα δικαιώματα. Όταν συζητάμε για βία, τρομοκρατία, καταναγκασμό.

Όταν συζητάμε για το cancel culture, αυτή την κουλτούρα της ακύρωσης και ταυτόχρονα του καταλογισμού (accountability), και ψάχνουμε τη νομιμοποίησή της στην Ιστορία, όπως στο Διάταγμα της 14ης Αυγούστου 1792 με το οποίο η Νομοθετική Συνέλευση της Γαλλίας επέβαλε την καταστροφή αγαλμάτων των βασιλέων και άλλων μνημείων που συνδέονταν με το Παλαιό Καθεστώς.

Ναι, η Γαλλική Επανάσταση είναι παρούσα όχι μόνο γιατί ο Βικτόρ Ουγκό, στην εποχή του, την είχε αποκαλέσει «το μέλλον του σήμερα». Αλλά και γιατί παραμένει ένας «θεμελιώδης μύθος» για τις δημοκρατίες μας και τις κοινωνίες μας, τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο.

Η Γαλλική Επανάσταση είναι παρούσα όχι μόνο γιατί ο Βικτόρ Ουγκό, στην εποχή του, την είχε αποκαλέσει «το μέλλον του σήμερα». Αλλά και γιατί παραμένει ένας «θεμελιώδης μύθος» για τις δημοκρατίες μας και τις κοινωνίες μας, τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο.

Είχε γίνει όμως ποτέ συζήτηση για το τέλος της Γαλλικής Επανάστασης; Βέβαια. Ο μεγάλος Γάλλος ιστορικός Φρανσουά Φιρέ είχε αποδομήσει όλον τον κυρίως μαρξιστικής προέλευσης λόγο για την επαναστατική προοπτική που δημιουργούσε το 1789. Είχε αποδομήσει, για παράδειγμα, μαρξιστές του εικοστού αιώνα που έβλεπαν στο 1789 τις βασικές αρχές της επανάστασης των μπολσεβίκων του 1917 και τη δικτατορία του προλεταριάτου.

Έτσι ο Φρανσουά Φιρέ είχε διακηρύξει το τέλος της Γαλλικής Επανάστασης. Και όλα αυτά πολύ πριν από τους εορτασμούς της διακοσαετίας, το 1989, που οργανώθηκαν από το Φρανσουά Μιτεράν, τον τότε Πρόεδρο της Γαλλίας, ως μια μεγάλη οπερατική φιέστα.

To αίνιγμα της τρομοκρατίας Facebook Twitter
Ευγένιος Ντελακρουά: «28 Ιουλίου 1830. Η Ελευθερία οδηγώντας τον λαό» 1830, λάδι σε καμβά 260 x 325 εκ., Λούβρο

Κάποιοι, τότε, είχαν διεκδικήσει την αποκατάσταση της βασιλικής οικογένειας και των άλλων θυμάτων της Τρομοκρατίας. Ο Φρανσουά Φιρέ, με τη δική του ερευνητική και ερμηνευτική προσέγγιση, δημιούργησε σχολή που αρκετοί την αποκαλούν «αναθεωρητική», επειδή η Γαλλική Επανάσταση ερμηνεύτηκε από αυτήν τη σχολή ως πρωτο-ολοκληρωτισμός. Έτσι, ως πρωτο-ολοκληρωτισμός, η Γαλλική Επανάσταση προανήγγειλε τους ολοκληρωτισμούς που θα έρχονταν, κυρίως τον σταλινισμό, τον ναζισμό και τους γενικευμένους πολέμους του εικοστού αιώνα.

Η ερμηνεία του Φρανσουά Φιρέ επιβλήθηκε και απέκτησε καθολικότητα, ίσως και λόγω του κύρους του ως ιστορικού αλλά και της κυρίαρχης θέσης που είχε για πολλά χρόνια στο πανεπιστήμιο, στα ερευνητικά κέντρα, στην εκδοτική σκηνή και γενικότερα στην κοινωνία.

portrait
Ανί Ζουρντάν, ιστορικός

Παρά την αποδόμηση, η Γαλλική Επανάσταση δεν έχει χάσει καθόλου τη λειτουργία της ως θεμελιώδους μύθου. Θεμελιώδης δεν σημαίνει όμως στατικός. Γιατί και οι μύθοι μεταβάλλονται, επανερμηνεύονται, ακόμη κι αυτοί που θεωρούνται γενεσιουργοί, όπως είναι για μας το 1821.

Έτσι, το 2018 κυκλοφόρησε στη Γαλλία το βιβλίο της ιστορικού Ανί Ζουρντάν, Nouvelle histoire de la révolution, όπου βλέπουμε ένα άλλο βλέμμα πάνω στην επανάσταση. Η Ανί Ζουρντάν, γεννημένη το 1948, είναι ειδικευμένη σε αυτή την περίοδο, δηλαδή της Επανάστασης και της ναπολεόντειας εποχής που ακολούθησε.

Το βιβλίο της κυκλοφορεί τώρα και στα ελληνικά, σε μετάφραση του Κώστα Γαγανάκη, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να σκεφτούμε κι εμείς την Επανάσταση, και μάλιστα μέσα από έναν αφηγηματικό ιστορικό λόγο που δεν αδιαφορεί για το πάθος και τα συναισθήματα.

Τι καινούργιο φέρνει η Ανί Ζουρντάν με το δικό της, συνεκτικό αφήγημα;

Πριν απ’ όλα μας λέει ότι η Γαλλική Επανάσταση δεν είναι μια «εξαίρεση» αλλά πρέπει να την τοποθετήσουμε στο ευρύτερο πλαίσιο των επαναστάσεων, των ανατροπών και των πολιτικών συγκρούσεων που συμβαίνουν και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού στο διάστημα 1770-1799.

Στην Αμερική και στη δική της επανάσταση, που έχει προηγηθεί της Γαλλικής, στην Ολλανδία, στην Ιταλία, στην Ελβετία γράφονται συντάγματα βασισμένα στην έννοια της «λαϊκής βούλησης» και της «αντιπροσωπευτικότητας» με στόχο την αντικατάσταση μιας παλιάς τάξης πραγμάτων από μία νέα.

Έτσι, λοιπόν, η Γαλλική Επανάσταση δεν διαφέρει από άλλες, πράγμα που μπορεί να μην αρέσει στους σημερινούς Γάλλους που ναρκισσεύονται με την «εξαίρεσή» τους, την περίφημη, σχεδόν ιδεολογικοποιημένη exception française. Παρ’ όλα αυτά υπάρχει μια «εξαίρεση» κι αυτή είναι η Τρομοκρατία ή, καλύτερα, όπως γράφει η Ανί Ζουρντάν, το αίνιγμα της τρομοκρατίας.

Η ροβεσπιερική μεγάλη τρομοκρατία (grand terreur), κατά τους μήνες Φεβρουάριο έως και Ιούλιο του 1794, δεν μπορεί να απομονωθεί. Πρέπει να τη δούμε ως ένα κομμάτι του εμφύλιου πολέμου που διχάζει τη Γαλλία, που την μετατρέπει σε μια χώρα κομμένη στα δύο. Η ερμηνεία, λοιπόν, της Γαλλικής Επανάστασης ως εμφυλίου είναι το δεύτερο καινούργιο στοιχείο που φέρνει η ανάγνωση της Ανί Ζουρντάν.

Γράφει η ιστορικός: «Είτε δημοκρατική είτε μαρξιστική, αντιδραστική ή αναθεωρητική, η ιστοριογραφία συγχέει την Επανάσταση με την “Τρομοκρατία”. Με αυτόν τον τρόπο οι ιστορικοί λησμονούν πως η Επανάσταση υπήρξε πρωτίστως ένας εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στους πατριώτες και στους αντιπάλους τους».

Με την ερμηνεία της Επανάστασης ως εμφύλιου πολέμου, που προτείνει η Ζουρντάν, μπορούμε, ας πούμε, να δούμε διαφορετικά τον ιακωβινισμό, που τώρα τον ταυτίζουμε με τον βανδαλισμό. Υπάρχει βανδαλισμός, αλλά πάει μαζί με τις πρώτες πολιτικές συντήρησης και αποκατάστασης των έργων τέχνης, την ανακήρυξη του Λούβρου σε εθνικό μουσείο, τη δημιουργία σχολείων δημοτικής εκπαίδευσης, κοσμικών και με δωρεάν φοίτηση. Μόνο το 1794 άνοιξαν 6.831 σχολεία.

cover
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Ανί Ζουρντάν, Νέα Ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης,
Μτφρ.: Κώστας Γαγανάκης,
εκδόσεις Πόλις

Η Ζουρντάν μας λέει ότι η γαλλική εθνική ιστοριογραφία από πολύ νωρίς, από το 1815, προσπάθησε να δημιουργήσει έναν μύθο συναίνεσης, ένα αφήγημα από το οποίο αποκλειόταν κάθε αναφορά στον εθνικό διχασμό. Αυτές οι θέσεις επαναλαμβάνονταν και παγιώνονταν μέσα στον χρόνο.

Έτσι η Ζουρντάν, προκειμένου να χειραφετηθεί «από κάθε ορθοδοξία», επιστρέφει πίσω στις πηγές, στα αρχεία, τα ξαναδιαβάζει. Ξαναβλέπει τον λόγο των επαναστατών αλλά και των αντιπάλων τους και διαπιστώνει ότι πολλά αυτά που υποτίθεται πως είχαν πει, τελικά δεν τα είχαν πει ποτέ. Αυτή η επιστροφή στις πηγές είναι το τρίτο καινούργιο στοιχείο που φέρνει η Ζουρντάν με το βιβλίο της.

Υπάρχει όμως κι ένα τέταρτο καινούργιο στοιχείο. Η συγγραφέας προσπαθεί να αναδείξει τα συναισθήματα των ανθρώπων σε αυτόν τον εμφύλιο. «Είναι αναγκαίο να κατανοήσουμε καλύτερα την τρομερή λογική των δράσεων και των αντιδράσεων, όπως και των παθών και των διαθέσεων».

Σε μια εποχή σαν τη δική μας, όπου αναπτύσσεται μια Ιστορία Συναισθημάτων ή ο λεγόμενος sentimental citizen βρίσκεται στο κέντρο της ερμηνείας της πολιτικής και της πολιτικής επικοινωνίας, η Ζουρντάν μας δείχνει την καταγωγή αυτών των φαινομένων και ξαναφέρνει το συναίσθημα στη θέση που πρέπει να έχει.

Αρχιτεκτονημένο γύρω από τρία μεγάλα κεφάλαια με τίτλους «Ο εμφύλιος πόλεμος», «Ο εξωτερικός πόλεμος» και «Εθνικό αφήγημα και Επανάσταση», το βιβλίο της Ζουρντάν επιβλήθηκε σχεδόν αμέσως ως συνεκτικό, πειστικό και ανανεωτικό. 

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LIFO.

Το νέο τεύχος της δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

bernhard schlink

Πίσω ράφι / «Φανταζόσουν ότι θα έβγαινες στη σύνταξη ως τρομοκράτης;»

Το μυθιστόρημα «Το Σαββατοκύριακο» του Μπέρνχαρντ Σλινκ εξετάζει τις ηθικές και ιδεολογικές συνέπειες της πολιτικής βίας και της τρομοκρατίας, αναδεικνύοντας τις αμφιλεγόμενες αντιπαραθέσεις γύρω από το παρελθόν και το παρόν.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Φοίβος Οικονομίδης

Βιβλίο / Φοίβος Οικονομίδης: «Είμαστε έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να σπάσουμε σε χίλια κομμάτια»

Με αφορμή το νέο του βιβλίο «Γιακαράντες», ο Φοίβος Οικονομίδης, ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς συγγραφείς της νεότερης γενιάς, μιλά για τη διάσπαση προσοχής, την αυτοβελτίωση, τα κοινωνικά δίκτυα, το βύθισμα στα ναρκωτικά και τα άγχη της γενιάς του.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
Σερζ Τισερόν «Οικογενειακά μυστικά»

Το Πίσω Ράφι / «Το να κρατάμε ένα μυστικό είναι ό,τι πιο πολύτιμο και επικίνδυνο έχουμε»

Μελετώντας τις σκοτεινές γωνιές των οικογενειακών μυστικών, ο ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Σερζ Τισερόν αποκαλύπτει τη δύναμη και τον κίνδυνο που κρύβουν καθώς μεταφέρονται από τη μια γενιά στην άλλη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Το ηθικό ζήτημα με τις μεταθανάτιες εκδόσεις με αφορμή το ημερολόγιο της Τζόαν Ντίντιον

Βιβλίο / Μεταθανάτιες εκδόσεις και ηθικά διλήμματα: Η Τζόαν Ντίντιον στο επίκεντρο

Σύντομα θα κυκλοφορήσει ένα βιβλίο με τις προσφάτως ανακαλυφθείσες «ψυχιατρικές» σημειώσεις της αείμνηστης συγγραφέως, προκαλώντας ερωτήματα σχετικά με τη δεοντολογία της μεταθανάτιας δημοσίευσης έργων ενός συγγραφέα χωρίς την επίσημη έγκρισή του.
THE LIFO TEAM
Στα «Μαθήματα Ζωγραφικής» του Τσαρούχη αποκαλύπτεται όλος ο ελληνικός κόσμος

Ηχητικά Άρθρα / Γιάννης Τσαρούχης: «Η ζωγραφική μου θρέφεται από τη μοναξιά και τη σιωπή»

Στα εκπληκτικά «Μαθήματα Ζωγραφικής» του Γιάννη Τσαρούχη αποκαλύπτεται όλος ο ελληνικός κόσμος, από τις μινωικές τοιχογραφίες έως τα λαϊκά δημιουργήματα του Θεόφιλου.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
George Le Nonce: «Εκτός από τα φέικ νιουζ, υπάρχει η φέικ λογοτεχνία και η φέικ ποίηση»

Ποίηση / George Le Nonce: «Εκτός από τα fake news, υπάρχει η fake λογοτεχνία και ποίηση»

Με αφορμή την έκδοση του τέταρτου ποιητικού του βιβλίου, με τίτλο «Μαντείο», ο Εξαρχειώτης ποιητής μιλά για την πορεία του, την ποίηση –queer και μη–, και για την εποχή του Web 2.0, αποφεύγοντας την boomer-ίστικη νοοτροπία.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Χατζιδάκις, Ιωάννου, Χιόνης, Βακαλόπουλος, Κοντός: 5 βιβλία τους κυκλοφορούν ξανά

Βιβλίο / Χατζιδάκις, Ιωάννου, Χιόνης, Βακαλόπουλος, Κοντός: 5 βιβλία τους κυκλοφορούν ξανά

Μια σειρά από επανεκδόσεις αλλά και νέες εκδόσεις, που αφορούν ποιητές και λογοτέχνες που έχουν φύγει από τη ζωή μάς θυμίζουν γιατί επιστρέφουμε σε αυτούς, διαπιστώνοντας ότι παραμένουν, εν πολλοίς, αναντικατάστατοι.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η νέα μετάφραση των «Μεταμορφώσεων» είναι ένας άθλος και εκδοτικό γεγονός.

Βιβλίο / Οβίδιος: Η νέα μετάφραση των «Μεταμορφώσεων» είναι ένας άθλος και εκδοτικό γεγονός

Ο κορυφαίος μελετητής του ρωμαϊκού κόσμου Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής ολοκλήρωσε την απόδοση στα ελληνικά των 12.000 στίχων του έργου του Οβίδιου, εκφράζοντας ταυτόχρονα τον άκρως μοντέρνο χαρακτήρα του ποιητή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Τροχιές»: Η Samantha Harvey κέρδισε πανάξια το Booker

Βιβλίο / «Τροχιές»: Η Samantha Harvey κέρδισε πανάξια το Booker

Με θέμα την καθημερινότητα έξι αστροναυτών σε έναν διεθνή διαστημικό σταθμό, το μυθιστόρημα που κέρδισε το Booker 2024 μόλις μεταφράστηκε στα ελληνικά, είναι ένα ποίημα για τον πλανήτη Γη και μας καλεί να τον εκτιμήσουμε ξανά.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
2000 χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία του, ένα βιβλίο για τους Ρωμαίους αυτοκράτορες γίνεται μπεστ-σέλερ

Βιβλίο / Ο Σουητώνιος του 69 μ.Χ. γίνεται ξανά μπεστ-σέλερ

Οι «Βίοι των Καισάρων», το εξόχως κουτσομπολίστικο βιβλίο που είχε γράψει ο Σουητώνιος για τον βίο και την πολιτεία της πρώτης σειράς των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, κυκλοφόρησε σε νέα μετάφραση και μπήκε στη λίστα με τα ευπώλητα των Sunday Times.
THE LIFO TEAM
«Αν δεν μας αρέσουν οι ηγέτες που ψηφίζουμε, ας κατηγορήσουμε τον εαυτό μας»

Βιβλίο / «Αν δεν μας αρέσουν οι ηγέτες που ψηφίζουμε, ας κατηγορήσουμε τον εαυτό μας»

Ο «ροκ σταρ ιστορικός των ημερών», ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και βραβευμένος συγγραφέας Peter Frankopan, μιλά στη LIFO για τους κινδύνους που απειλούν την Ευρώπη, τη Γάζα και την άνοδο της ακροδεξιάς.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πένθος και ανάνηψη: Ο δικός μας Σαββόπουλος

Daily / Πένθος και ανάνηψη: Ο δικός μας Σαββόπουλος

Μια εικοσαετία μετά την πρώτη έκδοση του βιβλίου, κυκλοφορεί ξανά σε αναθεωρημένη μορφή, η ενθουσιώδης, στοχαστική, λυρική μελέτη του έργου του σπουδαίου όσο και «πολωτικού» Έλληνα τραγουδοποιού από τον Δημήτρη Καράμπελα.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Ο Γιάννης και η φασολιά

Guest Editors / Ο Γιάννης και η φασολιά

Τέλη ’70, Αθήνα. Ένας νεαρός βουτάει στην ποίηση στη βιβλιοθήκη της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης. Οι στίχοι του Γιάννη Κοντού τον αγγίζουν. Χρόνια μετά, ως συγγραφέας πια, δημιουργεί μια λογοτεχνική σχέση που κρατά δεκαετίες, ανάμεσα σε εκδοτικούς οίκους, ταβέρνες και πρωινά τηλεφωνήματα.
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΣ