Μια διαφορετική ερμηνεία της Γαλλικής Επανάστασης

To αίνιγμα της τρομοκρατίας Facebook Twitter
Το βιβλίο της Ανί Ζουρντάν κυκλοφορεί στα ελληνικά δίνοντάς μας τη δυνατότητα να σκεφτούμε κι εμείς την Επανάσταση, και μάλιστα μέσα από έναν αφηγηματικό ιστορικό λόγο που δεν αδιαφορεί για το πάθος και τα συναισθήματα.
0

ΜΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ ΣΗΜΕΡΑ η Γαλλική Επανάσταση; Πρέπει να μας ενδιαφέρει; Ναι, είναι η απάντηση, και μάλιστα χωρίς κανένα δισταγμό. Η Γαλλική Επανάσταση είναι κάθε μέρα μπροστά μας όταν, ας πούμε, συζητάμε για ανθρώπινα δικαιώματα. Όταν συζητάμε για βία, τρομοκρατία, καταναγκασμό.

Όταν συζητάμε για το cancel culture, αυτή την κουλτούρα της ακύρωσης και ταυτόχρονα του καταλογισμού (accountability), και ψάχνουμε τη νομιμοποίησή της στην Ιστορία, όπως στο Διάταγμα της 14ης Αυγούστου 1792 με το οποίο η Νομοθετική Συνέλευση της Γαλλίας επέβαλε την καταστροφή αγαλμάτων των βασιλέων και άλλων μνημείων που συνδέονταν με το Παλαιό Καθεστώς.

Ναι, η Γαλλική Επανάσταση είναι παρούσα όχι μόνο γιατί ο Βικτόρ Ουγκό, στην εποχή του, την είχε αποκαλέσει «το μέλλον του σήμερα». Αλλά και γιατί παραμένει ένας «θεμελιώδης μύθος» για τις δημοκρατίες μας και τις κοινωνίες μας, τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο.

Η Γαλλική Επανάσταση είναι παρούσα όχι μόνο γιατί ο Βικτόρ Ουγκό, στην εποχή του, την είχε αποκαλέσει «το μέλλον του σήμερα». Αλλά και γιατί παραμένει ένας «θεμελιώδης μύθος» για τις δημοκρατίες μας και τις κοινωνίες μας, τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο.

Είχε γίνει όμως ποτέ συζήτηση για το τέλος της Γαλλικής Επανάστασης; Βέβαια. Ο μεγάλος Γάλλος ιστορικός Φρανσουά Φιρέ είχε αποδομήσει όλον τον κυρίως μαρξιστικής προέλευσης λόγο για την επαναστατική προοπτική που δημιουργούσε το 1789. Είχε αποδομήσει, για παράδειγμα, μαρξιστές του εικοστού αιώνα που έβλεπαν στο 1789 τις βασικές αρχές της επανάστασης των μπολσεβίκων του 1917 και τη δικτατορία του προλεταριάτου.

Έτσι ο Φρανσουά Φιρέ είχε διακηρύξει το τέλος της Γαλλικής Επανάστασης. Και όλα αυτά πολύ πριν από τους εορτασμούς της διακοσαετίας, το 1989, που οργανώθηκαν από το Φρανσουά Μιτεράν, τον τότε Πρόεδρο της Γαλλίας, ως μια μεγάλη οπερατική φιέστα.

To αίνιγμα της τρομοκρατίας Facebook Twitter
Ευγένιος Ντελακρουά: «28 Ιουλίου 1830. Η Ελευθερία οδηγώντας τον λαό» 1830, λάδι σε καμβά 260 x 325 εκ., Λούβρο

Κάποιοι, τότε, είχαν διεκδικήσει την αποκατάσταση της βασιλικής οικογένειας και των άλλων θυμάτων της Τρομοκρατίας. Ο Φρανσουά Φιρέ, με τη δική του ερευνητική και ερμηνευτική προσέγγιση, δημιούργησε σχολή που αρκετοί την αποκαλούν «αναθεωρητική», επειδή η Γαλλική Επανάσταση ερμηνεύτηκε από αυτήν τη σχολή ως πρωτο-ολοκληρωτισμός. Έτσι, ως πρωτο-ολοκληρωτισμός, η Γαλλική Επανάσταση προανήγγειλε τους ολοκληρωτισμούς που θα έρχονταν, κυρίως τον σταλινισμό, τον ναζισμό και τους γενικευμένους πολέμους του εικοστού αιώνα.

Η ερμηνεία του Φρανσουά Φιρέ επιβλήθηκε και απέκτησε καθολικότητα, ίσως και λόγω του κύρους του ως ιστορικού αλλά και της κυρίαρχης θέσης που είχε για πολλά χρόνια στο πανεπιστήμιο, στα ερευνητικά κέντρα, στην εκδοτική σκηνή και γενικότερα στην κοινωνία.

portrait
Ανί Ζουρντάν, ιστορικός

Παρά την αποδόμηση, η Γαλλική Επανάσταση δεν έχει χάσει καθόλου τη λειτουργία της ως θεμελιώδους μύθου. Θεμελιώδης δεν σημαίνει όμως στατικός. Γιατί και οι μύθοι μεταβάλλονται, επανερμηνεύονται, ακόμη κι αυτοί που θεωρούνται γενεσιουργοί, όπως είναι για μας το 1821.

Έτσι, το 2018 κυκλοφόρησε στη Γαλλία το βιβλίο της ιστορικού Ανί Ζουρντάν, Nouvelle histoire de la révolution, όπου βλέπουμε ένα άλλο βλέμμα πάνω στην επανάσταση. Η Ανί Ζουρντάν, γεννημένη το 1948, είναι ειδικευμένη σε αυτή την περίοδο, δηλαδή της Επανάστασης και της ναπολεόντειας εποχής που ακολούθησε.

Το βιβλίο της κυκλοφορεί τώρα και στα ελληνικά, σε μετάφραση του Κώστα Γαγανάκη, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να σκεφτούμε κι εμείς την Επανάσταση, και μάλιστα μέσα από έναν αφηγηματικό ιστορικό λόγο που δεν αδιαφορεί για το πάθος και τα συναισθήματα.

Τι καινούργιο φέρνει η Ανί Ζουρντάν με το δικό της, συνεκτικό αφήγημα;

Πριν απ’ όλα μας λέει ότι η Γαλλική Επανάσταση δεν είναι μια «εξαίρεση» αλλά πρέπει να την τοποθετήσουμε στο ευρύτερο πλαίσιο των επαναστάσεων, των ανατροπών και των πολιτικών συγκρούσεων που συμβαίνουν και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού στο διάστημα 1770-1799.

Στην Αμερική και στη δική της επανάσταση, που έχει προηγηθεί της Γαλλικής, στην Ολλανδία, στην Ιταλία, στην Ελβετία γράφονται συντάγματα βασισμένα στην έννοια της «λαϊκής βούλησης» και της «αντιπροσωπευτικότητας» με στόχο την αντικατάσταση μιας παλιάς τάξης πραγμάτων από μία νέα.

Έτσι, λοιπόν, η Γαλλική Επανάσταση δεν διαφέρει από άλλες, πράγμα που μπορεί να μην αρέσει στους σημερινούς Γάλλους που ναρκισσεύονται με την «εξαίρεσή» τους, την περίφημη, σχεδόν ιδεολογικοποιημένη exception française. Παρ’ όλα αυτά υπάρχει μια «εξαίρεση» κι αυτή είναι η Τρομοκρατία ή, καλύτερα, όπως γράφει η Ανί Ζουρντάν, το αίνιγμα της τρομοκρατίας.

Η ροβεσπιερική μεγάλη τρομοκρατία (grand terreur), κατά τους μήνες Φεβρουάριο έως και Ιούλιο του 1794, δεν μπορεί να απομονωθεί. Πρέπει να τη δούμε ως ένα κομμάτι του εμφύλιου πολέμου που διχάζει τη Γαλλία, που την μετατρέπει σε μια χώρα κομμένη στα δύο. Η ερμηνεία, λοιπόν, της Γαλλικής Επανάστασης ως εμφυλίου είναι το δεύτερο καινούργιο στοιχείο που φέρνει η ανάγνωση της Ανί Ζουρντάν.

Γράφει η ιστορικός: «Είτε δημοκρατική είτε μαρξιστική, αντιδραστική ή αναθεωρητική, η ιστοριογραφία συγχέει την Επανάσταση με την “Τρομοκρατία”. Με αυτόν τον τρόπο οι ιστορικοί λησμονούν πως η Επανάσταση υπήρξε πρωτίστως ένας εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στους πατριώτες και στους αντιπάλους τους».

Με την ερμηνεία της Επανάστασης ως εμφύλιου πολέμου, που προτείνει η Ζουρντάν, μπορούμε, ας πούμε, να δούμε διαφορετικά τον ιακωβινισμό, που τώρα τον ταυτίζουμε με τον βανδαλισμό. Υπάρχει βανδαλισμός, αλλά πάει μαζί με τις πρώτες πολιτικές συντήρησης και αποκατάστασης των έργων τέχνης, την ανακήρυξη του Λούβρου σε εθνικό μουσείο, τη δημιουργία σχολείων δημοτικής εκπαίδευσης, κοσμικών και με δωρεάν φοίτηση. Μόνο το 1794 άνοιξαν 6.831 σχολεία.

cover
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Ανί Ζουρντάν, Νέα Ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης,
Μτφρ.: Κώστας Γαγανάκης,
εκδόσεις Πόλις

Η Ζουρντάν μας λέει ότι η γαλλική εθνική ιστοριογραφία από πολύ νωρίς, από το 1815, προσπάθησε να δημιουργήσει έναν μύθο συναίνεσης, ένα αφήγημα από το οποίο αποκλειόταν κάθε αναφορά στον εθνικό διχασμό. Αυτές οι θέσεις επαναλαμβάνονταν και παγιώνονταν μέσα στον χρόνο.

Έτσι η Ζουρντάν, προκειμένου να χειραφετηθεί «από κάθε ορθοδοξία», επιστρέφει πίσω στις πηγές, στα αρχεία, τα ξαναδιαβάζει. Ξαναβλέπει τον λόγο των επαναστατών αλλά και των αντιπάλων τους και διαπιστώνει ότι πολλά αυτά που υποτίθεται πως είχαν πει, τελικά δεν τα είχαν πει ποτέ. Αυτή η επιστροφή στις πηγές είναι το τρίτο καινούργιο στοιχείο που φέρνει η Ζουρντάν με το βιβλίο της.

Υπάρχει όμως κι ένα τέταρτο καινούργιο στοιχείο. Η συγγραφέας προσπαθεί να αναδείξει τα συναισθήματα των ανθρώπων σε αυτόν τον εμφύλιο. «Είναι αναγκαίο να κατανοήσουμε καλύτερα την τρομερή λογική των δράσεων και των αντιδράσεων, όπως και των παθών και των διαθέσεων».

Σε μια εποχή σαν τη δική μας, όπου αναπτύσσεται μια Ιστορία Συναισθημάτων ή ο λεγόμενος sentimental citizen βρίσκεται στο κέντρο της ερμηνείας της πολιτικής και της πολιτικής επικοινωνίας, η Ζουρντάν μας δείχνει την καταγωγή αυτών των φαινομένων και ξαναφέρνει το συναίσθημα στη θέση που πρέπει να έχει.

Αρχιτεκτονημένο γύρω από τρία μεγάλα κεφάλαια με τίτλους «Ο εμφύλιος πόλεμος», «Ο εξωτερικός πόλεμος» και «Εθνικό αφήγημα και Επανάσταση», το βιβλίο της Ζουρντάν επιβλήθηκε σχεδόν αμέσως ως συνεκτικό, πειστικό και ανανεωτικό. 

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LIFO.

Το νέο τεύχος της δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Σελίν Κιριόλ «Φωνή χωρίς ήχο»

Το πίσω ράφι / «Ένα από τα πιο ιδιοφυώς γραμμένα μυθιστορήματα της σύγχρονης λογοτεχνίας»

Έτσι είχε γράψει ο Πολ Όστερ εξαίροντας τη γραφή της Σελίν Κιριόλ στο «Φωνή χωρίς ήχο» για την οικονομία, τη συμπόνια και τις χιουμοριστικές πινελιές της, για τον τρόπο που προσεγγίζει μια γυναίκα αποξενωμένη σε μια απέραντη μεγαλούπολη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Μαίρη Κουκουλέ

Οι Αθηναίοι / Μαίρη Κουκουλέ (1939-2025): Η αιρετική λαογράφος που κατέγραψε τη νεοελληνική αθυροστομία

Μοίρασε τη ζωή της ανάμεσα στην Αθήνα και το Παρίσι, υπήρξε σύντροφος ζωής του επίσης αιρετικού Ηλία Πετρόπουλου. Ο Μάης του ’68 ήταν ό,τι συγκλονιστικότερο έζησε. Πέθανε σε ηλικία 86 ετών.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Στρατής Τσίρκας και οι Ακυβέρνητες Πολιτείες

Βιβλίο / Ο Στρατής Τσίρκας και οι Ακυβέρνητες Πολιτείες

Σε ποια εποχή γράφτηκε η φημισμένη τριλογία; Πώς διαβάζουμε σήμερα αυτό το σημαντικό μυθιστόρημα; Ποιοι είναι οι ήρωές του; Αυτά και πολλά ακόμα αναλύει με εξαιρετικό τρόπο η Κωνσταντίνα Βούλγαρη σε τρία ηχητικά ντοκιμαντέρ. 
THE LIFO TEAM
Θανάσης Σκρουμπέλος, συγγραφέας

Οι Αθηναίοι / «Δεν μπορεί να κερδίζει συνέχεια το δίκιο του ισχυρού»

Στο Λονδίνο, ο Θανάσης Σκρουμπέλος έλεγε ότι είναι «απ’ τον Κολωνό, γείτονας του Σοφοκλή». Έχοντας βγει από τα σπλάχνα της, ο συγγραφέας που έγραψε για την Αθήνα του περιθωρίου, για τη γειτονιά του και τον Ολυμπιακό, πιστεύει ότι η αριστερά που γνώρισε έχει πεθάνει, ενώ το «γελοίο που εκφράζει η ισχυρή άρχουσα τάξη» είναι ο μεγαλύτερός του φόβος.
M. HULOT
Σπύρος A. Ευαγγελάτος: Μια μεγάλη διαδρομή

Πέθανε Σαν Σήμερα / Σπύρος A. Ευαγγελάτος: Μια μεγάλη διαδρομή στο ελληνικό θέατρο

Το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης κυκλοφόρησε έναν τόμο 535 σελίδων, αφιερωμένο στον σπουδαίο σκηνοθέτη, φιλόλογο, συγγραφέα και ακαδημαϊκό που άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μέριλιν Γιάλομ: «H ιστορία της συζύγου»

Το Πίσω Ράφι / H ιστορία της συζύγου από την αρχαιότητα έως τον 20ό αιώνα

Η φεμινίστρια συγγραφέας και ιστορικός Μέριλιν Γιάλομ εξερευνά τη διαδρομή της συζυγικής ταυτότητας, αποκαλύπτοντας πώς η έννοια του γάμου μεταλλάχθηκε από θρησκευτικό καθήκον σε πεδίο συναισθηματικής ελευθερίας.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο γενναιόδωρα οργισμένος Τζορτζ Όργουελ

Βιβλίο / Ο γενναιόδωρα οργισμένος Τζορτζ Όργουελ

Η έκδοση με τα κριτικά κείμενα του Τζορτζ Όργουελ για τη λογοτεχνία και την πολιτική με τον τίτλο «Ό,τι μου κάνει κέφι» μας φέρνει ενώπιον ενός τρομερά οξυδερκούς και ενίοτε γενναιόδωρα οργισμένου στοχαστή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το βιβλιοπωλείο Κάουφμαν και η ανεκτίμητη προσφορά του στην πνευματική ζωή της Αθήνας

Βιβλίο / Το βιβλιοπωλείο Κάουφμαν και η ανεκτίμητη προσφορά του στην πνευματική ζωή της Αθήνας

Μέσα από αφηγήσεις, φωτογραφίες και ντοκουμέντα μιας νέας έκδοσης ζωντανεύει το βιβλιοπωλείο που συνδέθηκε με τις μνήμες χιλιάδων Αθηναίων και έπαιξε ρόλο στην πολιτιστική διαμόρφωση και καλλιέργεια πολλών γενεών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Κάποια στιγμή έμαθα να βάζω στον λόγο μου ένα "ίσως", ένα "ενδεχομένως"»

Οι Αθηναίοι / «Κάποια στιγμή έμαθα να βάζω στον λόγο μου ένα "ίσως", ένα "ενδεχομένως"»

Στην Α’ Δημοτικού τη μάγεψε η φράση «Η Ντόρα έφερε μπαμπακιές». Διαμορφώθηκε με Προυστ, Βιρτζίνια Γουλφ, Γιώργο Ιωάννου και Κοσμά Πολίτη. Ως συγγραφέα την κινεί η περιέργεια για τις ανθρώπινες σχέσεις. Η Αγγέλα Καστρινάκη είναι η Αθηναία της εβδομάδας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μπρους Τσάτουιν: Ένας αεικίνητος ταξιδιώτης

Πέθανε Σαν Σήμερα / Μπρους Τσάτουιν: Ένας αεικίνητος ταξιδιώτης

Ο αιώνιος ταξιδευτής, μυθιστοριογράφος και ταξιδιωτικός συγγραφέας περιπλανήθηκε στα πιο άβατα σημεία του κόσμου αναζητώντας το DNA των νομάδων και έζησε μια μυθιστορηματική ζωή που υπερβαίνει αυτήν που κατέγραψε στα βιβλία του.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
10 σημαντικά βιβλία που θα κυκλοφορήσουν το πρώτο τρίμηνο του 2025

Βιβλίο / Δέκα σημαντικά βιβλία που θα κυκλοφορήσουν το πρώτο τρίμηνο του 2025

Το πιο πρόσφατο Booker, επανεκδόσεις μυθιστορημάτων με θέμα τον Εμφύλιο, το τελευταίο βιβλίο του Μάριο Βάργκας Λιόσα, η νέα Αμάντα Μιχαλοπούλου και μια συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του Αργύρη Χιόνη είναι μερικές μόνο από τις πολυαναμενόμενες προσεχέις εκδόσεις.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
Ο Διονύσης Σαββόπουλος: σύζυγος, πατέρας, τραγουδοποιός

Βιβλίο / Ο Διονύσης Σαββόπουλος: σύζυγος, πατέρας, τραγουδοποιός

Στην πιο de profundis στιγμή της ζωής του ο συνθέτης γράφει το αυτοβιογραφικό «Γιατί τα χρόνια τρέχουν χύμα», αποκαλύπτοντας σαν σε προσευχή τις πιο προσωπικές, τρωτές στιγμές του, ζητώντας συγγνώμη από τους οικείους του και ομολογώντας ότι η έμπνευση συμπορεύεται με τη θνητότητα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ