Ο Νίκος Παπανδρέου ήταν πάντα ο «συγγραφέας» της οικογένειας που κυριάρχησε στη μεταπολιτευτική σκηνή της χώρας. Γεννήθηκε στην Αμερική, ζει στην Ελλάδα και το 1991 παραιτήθηκε από τη Διεθνή Τράπεζα για να ασχοληθεί με τη λογοτεχνία.
Η μοίρα της οικογένειάς του είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με τη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Πρόκειται για ένα πρόσωπο που έχει υπάρξει εγγονός, γιος και αδελφός πρωθυπουργού. Στο τελευταίο του βιβλίο «Έρωτες στο παρασκήνιο» (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη), το οποίο αποτέλεσε την αφορμή για τη συνάντησή μας, συνθέτει μυθιστορηματικά τις αφηγήσεις που εκτυλίσσονται γύρω από πρόσωπα του στενού του οικογενειακού περιβάλλοντος.
Στο βιβλίο του σκιαγραφεί τη ζωή του ιστορικού πολιτικού υπό μια νέα οπτική και αποτελεί το πρώτο μέρο μιας τριλογίας που έχει αφετηρία τη Μεταπολίτευση και καταλήγει στο σήμερα. Όπως τονίζει: «Σ’ αυτό περιγράφω την άνοδο του φεμινιστικού κινήματος, την οποία έζησα χλευαστικά, ενώ αποτελεί μια ιστορία έρωτα και πολιτικής στην οποία πρωταγωνιστούν γυναίκες και άνδρες με πάθος και όραμα, που συνεργάστηκαν για να αλλάξουν τη χώρα τους και τον κόσμο γύρω τους και μοιραία άλλαξαν και την ίδια τη ζωή τους».
Το ραντεβού μας είχε οριστεί στο νεοκλασικό κτίριο επί της οδού Πειραιώς το οποίο στεγάζει το Ίδρυμα Ανδρέα Γ. Παπανδρέου. Καθώς με ξεναγεί, μου δείχνει την υπέροχη θέα προς τον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού, ενώ, όταν καθόμαστε στο γραφείο του, συνειδητοποιώ ότι γύρω μου υπάρχουν παντού αρχεία, φωτογραφίες, φυλλάδια και πολλά κουτιά με υλικό που χρησιμοποίησε για το μυθιστόρημά του.
Κατά τη διάρκεια της συνομιλίας μας είναι πρόσχαρος και χαμογελαστός, ενώ δέχεται να απαντήσει σε οποιοδήποτε ερώτημα, όσο προσωπικό και αν είναι. Επίσης, σε λίγο καιρό, μετά τις εκλογές της ερχόμενης άνοιξης, θα είναι η πρώτη φορά που θα μεταπηδήσει από το λογοτεχνικό στο ευρύτερα πολιτικό σκηνικό, αφού θα βρεθεί στα έδρανα της Ευρωβουλής, μετά την παραίτηση του Νίκου Ανδρουλάκη.
Έχω φτάσει εξήντα χρονών και το προσωνύμιο «ο γιος του Ανδρέα» ακόμα με ακολουθεί. Δεν μου αρέσει όταν κρίνουν κάποιον όχι για την προσωπικότητά του αλλά γι' αυτό που αντιπροσωπεύει.
Στην εφ’ όλης της ύλης συνέντευξη που ακολουθεί μίλησε ανοιχτά για όλους και για όλα. Αναφέρεται στον αδελφό του Γιώργο Παπανδρέου, σχολιάζει σκωπτικά ότι το 2011 «το μισό ΠΑΣΟΚ ήταν αυτό που τον έριξε από την κυβέρνηση» και απαντά προβληματισμένος στο ερώτημα αν το κόμμα που ίδρυσε ο πατέρας του μπορεί να ζήσει ξανά παλιά μεγαλεία λέγοντας χαρακτηριστικά: «Ποιος νέος θα ψηφίσει ΠΑΣΟΚ σήμερα, επειδή έφτιαξε το ΕΣΥ πριν από τριάντα χρόνια».
Εξηγεί γιατί τον ενόχλησε που το ΠΑΣΟΚ για μεγάλο διάστημα είχε γίνει ανέκδοτο, αναφέρεται στον ΣΥΡΙΖΑ και τη Νέα Δημοκρατία, αποκαλύπτει ότι ο αδελφός του Γιώργος και η μητέρα του Μαργαρίτα μένουν μαζί σε ένα νοικιασμένο διαμέρισμα και απαντά για πρώτη φορά σε ερωτήσεις που έχουν να κάνουν με την εποχή του αυριανισμού και της Δήμητρας Λιάνη.
— Γιατί δεν υπάρχουν μεγάλοι ηγέτες σήμερα;
Η γενιά των παλαιών μεγάλων ηγετών πέρασε από φωτιά και σίδηρο. Έζησαν πολέμους, γενοκτονίες, εμφυλίους, δραματικά γεγονότα και φρόντισαν να αφήσουν έναν καλύτερο κόσμο για μας. Η γενιά του Ανδρέα, του Τσόρτσιλ, του Μιτεράν, βρέθηκε στα απόνερα των μεγάλων γεγονότων.
Σήμερα οι καιροί δεν ευνοούν την ανάδυση μεγάλων ιστορικών φυσιογνωμιών. Δεν υπάρχουν εκείνες οι καταλυτικές γεωπολιτικές συνθήκες ώστε οι πολιτικοί ταγοί να έχουν την ικανότητα να εμπνεύσουν και να κινητοποιήσουν το ανθρώπινο δυναμικό. Οι εκδοχές ηγεσίας σήμερα είναι πολύ διαφορετικές διότι δεν μπορείς εύκολα να πάρεις τολμηρές πρωτοβουλίες ή να κάνεις πράξη ένα όραμα. Αναμφίβολα έχουν εξελιχθεί σε τεχνοκράτες και διαχειριστές παρά σε εκφραστές ενός έθνους. Ουσιαστικά δεν είναι σέξι διότι πολύ απλά έχουν αναλάβει τον ρόλο του manager.
— Από την άλλη πλευρά, αρκετοί υποστηρίζουν ότι και σήμερα ζούμε σε μια εποχή αβεβαιότητας, αφού γινόμαστε συνεχώς θεατές αλλεπάλληλων κρίσεων.
Πράγματι, αυτές οι τεκτονικές αλλαγές που παρακολουθούμε ίσως πυροδοτήσουν νέα ηγετικά πρότυπα που πιθανόν να αφήσουν το στίγμα τους στην πολιτική ιστορία. Ας προσέξουμε, όμως, τις αναλογίες με την περίοδο του Μεσοπολέμου, γιατί και τότε αναδείχθηκαν χαρισματικοί ηγέτες, οι οποίοι επηρέασαν δραματικά τον ρου της ιστορίας.
— Από την ερχόμενη άνοιξη θα είστε στα έδρανα της Ευρωβουλής. Πώς εξηγείτε ότι στην Ευρώπη σήμερα η κεντροαριστερά υποχωρεί;
Νομίζω ότι σήμερα τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα έχουν ένα σημαντικό πρόβλημα. Δεν ακούν προσεκτικά τα αιτήματα των ψηφοφόρων. Όταν ο συντηρητισμός εξαπλώνεται, απαιτείται να ακούσεις προσεκτικά τους λόγους που οι πολίτες εκφράζουν τους φόβους τους και να μην τους κατηγοριοποιείς γενικόλογα ως φασίστες ή απαράδεκτους.
Μάλιστα, το παράδειγμα του Τραμπ είναι ενδεικτικό: ένας επιχειρηματίας, μια τηλεπερσόνα, κέρδισε τις εκλογές νικώντας ένα από τα πιο προβεβλημένα πολιτικά πρόσωπα στις ΗΠΑ, τη Χίλαρι Κλίντον.
Το μεταναστευτικό, επίσης, είναι ένα ακανθώδες θέμα που έχει ενισχύσει τις ακροδεξιές τάσεις και αποτελεί γόνιμο έδαφος για τα συντηρητικά κόμματα. Οι δημοκράτες πολιτικοί και η προοδευτική παράταξη επιβάλλεται να αντιληφθούν γιατί ο φόβος μπορεί να γεννήσει τέρατα.
— Τελικά, η πολιτική θα ασκείται πάντα για τις ψήφους;
Νομίζω ότι αυτό έχει να κάνει με τον εκάστοτε ηγέτη. Αν μπορεί να βάζει τα συμφέροντα των πολιτών πάνω από τα προσωπικά του και να είναι σε θέση να παραιτηθεί, τότε, ναι, δεν θα είναι ψηφοθηρική αυτή η πολιτική.
Στο διεθνές πολιτικό στερέωμα αξίζει να αναφέρουμε τη στάση της Λιζ Τσέινι, η οποία δήλωσε ότι θα τα βάλει με τον Τραμπ προκειμένου να μην εκλεγούν αρνητές των εκλογών. Και το έκανε ενώ γνώριζε ότι το πολιτικό της μέλλον μ’ αυτήν την απόφαση δεν θα είναι ευοίωνο. Στην Ελλάδα μόνο ένας πρωθυπουργός είχε το σθένος να παραιτηθεί ενώ ήταν εν ενεργεία.
— Στον Γιώργο Παπανδρέου αναφέρεστε;
Φυσικά. Και δέχτηκε να παραιτηθεί, για να διευκολύνει τον σχηματισμό κυβέρνησης σωτηρίας, χωρίς φυσικά τη συμμετοχή του ίδιου. Τελικά, δεν εισακούστηκε από κανέναν και είδαμε τα αποτελέσματα.
— Αν δεν είχε παραιτηθεί ο Γιώργος Παπανδρέου, τι θα είχε αλλάξει;
Δεν θα είχε μεγεθυνθεί ο ΣΥΡΙΖΑ.
— Δεν έκανε λάθη όμως και ο Γ. Παπανδρέου;
Αν είχε περάσει το δημοψήφισμα που πρότεινε, δεν θα είχαν ακολουθήσει όλα όσα ζήσαμε. Κανένας από τους πολιτικούς αρχηγούς, όμως, δεν το υποστήριξε. Νομίζω ότι αν ο Γιώργος είχε μείνει, θα είχε άλλα δύο ή τέσσερα χρόνια στην κυβέρνηση και θα μπορούσε να περάσει κι άλλες μεταρρυθμίσεις, όπως αυτές που έκανε και ακόμη μνημονεύουμε π.χ. τη Διαύγεια.
— Είναι αλήθεια ότι εκείνη την περίοδο δεν είχε συμμαχίες.
Όχι μόνο δεν είχε συμμαχίες στο εξωτερικό αλλά και τα πολιτικά κόμματα και, φυσικά, το μισό ΠΑΣΟΚ ήταν εναντίον του.
— Έχει γραφτεί ότι ο πρώην πρωθυπουργός έπεσε ουσιαστικά ενώ βρισκόταν στο αεροπλάνο της επιστροφής στην Ελλάδα.
Έγιναν πολλά τότε…Θα τους κρίνει όλους η Ιστορία.
— Μπορεί το ΠΑΣΟΚ να ζήσει τα παλιά μεγαλεία;
Αυτή είναι μια καλή ερώτηση για την οποία δεν έχω εύκολη απάντηση. Αρχικά, όσον αφορά το ΠΑΣΟΚ, πιστεύω ότι πρέπει να αλλάξει ριζικά. Το ίδιο θα έλεγα και για τα υπόλοιπα κόμματα, τα οποία έχουν τις ρίζες του στο παλιό. Ειδικά ο ΣΥΡΙΖΑ ανήκει στο πολύ παλιό, ίσως στο μυαλό τους να έχουν ακόμη τις εποχές Στάλιν. Η ΝΔ, ενώ έχει μεταρρυθμιστικές τάσεις, αυτοακυρώνεται.
Οι πραγματικοί μεταρρυθμιστές βρίσκονται στο ΠΑΣΟΚ, αλλά φαίνεται ότι δεν πείθει συνολικά το αφήγημά μας. Το σύστημα στην Ελλάδα είναι ακόμη δικομματικό, αλλά παρατηρώ ότι υπάρχουν ενδείξεις πως το ΠΑΣΟΚ αρχίζει να κερδίζει έδαφος και έχει ανεβάσει τα ποσοστά του.
— Σας είχε ενοχλήσει που για μεγάλο χρονικό διάστημα το ΠΑΣΟΚ είχε περάσει στη σφαίρα του ανεκδότου με ατάκες τύπου: «ΠΑΣΟΚ, ωραία χρόνια»…
Ναι, προφανώς. Αυτό βέβαια δείχνει ότι μπορεί το παρελθόν να ήταν ένδοξο, αλλά δεν έχεις τη δυνατότητα να συνεχίζεις με τα ίδια υλικά. Ποιος νέος θα ψηφίσει ΠΑΣΟΚ σήμερα, επειδή έφτιαξε το ΕΣΥ πριν από τριάντα χρόνια; Στο στελεχιακό δυναμικό του κόμματος έχει γίνει μια ανανέωση, όπως και σε επίπεδο αρχηγού. Αλλά οφείλουμε να δείξουμε τι είναι αυτό που πρεσβεύουμε σήμερα.
— Πώς κρίνετε την απόφαση του αδελφού σας να θέσει υποψηφιότητα για την αρχηγία του ΠΑΣΟΚ;
Γενναία. Δεν ήταν μια κίνηση πολιτικής ρεβάνς, απλώς έκρινε ότι αυτό κάνει καλό στην παράταξη. Αυτή είναι η γνώμη μου. Το κίνημα επέλεξε τον Νίκο Ανδρουλάκη, αλλά ο Γιώργος ανήκει στην κατηγορία των ανθρώπων που δεν πτοούνται.
— Έχετε πει σε ομιλία σας ότι «Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ο μεγαλύτερος χορηγός της ΝΔ». Θα μπορούσε να υπάρξει μετεκλογική συνεργασία;
Δεν νομίζω. Αυτοί που έχουν μείνει στο ΠΑΣΟΚ δεν θα πάνε ποτέ στον ΣΥΡΙΖΑ. Ο τρόπος διαχείρισης της κρίσης, η στάση απέναντι στα media, οι υψηλοί φόροι, ευνόησαν τη μετακίνηση ψηφοφόρων προς τη ΝΔ, γι’ αυτό είχα πει ότι είναι χορηγός της ΝΔ. Μιλούσαν για τους αρμούς της εξουσίας λες και είμαστε καμιά νομενκλατούρα της Ρωσίας. Γι’ αυτό και γιγαντώθηκε το αντισύριζα μέτωπο.
— Τι άφησε πίσω της η «πρώτη φορά αριστερά»;
Από τα θετικά, θα έλεγα τη δημιουργία του ΕΦΚΑ, αφού η κοινωνική ασφάλιση πέρασε σε νέα εποχή, και τη στάση τους στο θέμα του προσφυγικού, όχι ως προς τη διαχείριση, αλλά στον τομέα του ψυχολογικού παράγοντα. Από την άλλη, διέψευσε τις ελπίδες των πολιτών, ειδικά των νέων.
Επίσης, δεν ήταν ούτε πρώτη ούτε δεύτερη φορά αριστερά. Είσαι αριστερός όταν συγκυβερνάς με τον Πάνο Καμμένο και τους Ανεξάρτητους Έλληνες; Γιατί δεν επέλεξαν να συνεργαστούν με το ΠΟΤΑΜΙ; Γιατί το αντιμνημονιακό αφήγημα ήταν πολύ πιο ελκυστικό. Μόνο το ΠΑΣΟΚ εξέφρασε πραγματικά τα αριστερά ιδεώδη.
— Ποια είναι η άποψή σας για τον Αλέξη Τσίπρα; Πολλοί λένε ότι αντιγράφει πιστά τον Ανδρέα Παπανδρέου...
Ναι, όπως έχω πει και στο παρελθόν, ο Τσίπρας αντιγράφει πιστά τον Ανδρέα, αλλά το εργοστάσιο έβγαλε μόνο έναν.
— Πάντως, και στις αυταπάτες θα μπορούσαμε να πούμε ότι τον αντιγράφει, αφού και ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε αναδιπλωθεί μετά το «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο».
Δεν υπάρχει σύγκριση με τη γνωστή κωλοτούμπα του 2015, αν και δεν μου αρέσει αυτή η λέξη. Ο Ανδρέας εξέφραζε σε μεγάλο βαθμό τον αντιαμερικανισμό που ήταν κυρίαρχος τότε εξαιτίας της δικτατορίας. Επίσης, μπήκε στην Ευρώπη και είχε εκτόπισμα, επηρεάζοντας σημαντικά την ευρωπαϊκή πολιτική με τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα (ΜΟΠ).
Θυμηθείτε ότι η έγκριση και η καθιέρωση της πρότασης του Ανδρέα Παπανδρέου για τα ΜΟΠ ήταν αποτέλεσμα σκληρής διαπραγμάτευσης με τις κυβερνήσεις της Γερμανίας και της Μεγάλης Βρετανίας.
— Πάντως, η αντιγραφή του προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ φαίνεται ότι έχει πετύχει, αφού πολλά στελέχη από το ΠΑΣΟΚ έχουν μεταπηδήσει στον ΣΥΡΙΖΑ.
Δεν διαφωνώ καθόλου με την ανάλυσή σας. Πράγματι, πέτυχε.
— Ποια είναι η γνώμη σας για τον σημερινό πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη; Για πόσα χρόνια θα κυριαρχούν ο νεποτισμός και η οικογενειοκρατία στην Ελλάδα;
Προσωπικά, δεν είμαι υπέρμαχος της οικογενειοκρατίας. Όλα αυτά τα χρόνια είναι η πρώτη φορά που επέλεξα να ασχοληθώ με την πολιτική, και μάλιστα στο πλαίσιο της Ευρωβουλής. Πάντα με ενδιέφεραν το γράψιμο και η συγγραφή. Δεν μπορεί η τύχη του DNA να προσδιορίζει το μέλλον σου.
Στα συν του πρωθυπουργού είναι η τόνωση των ελληνοαμερικανικών σχέσεων, η αναβάθμιση της άμυνας και η έλευση μεγάλων επενδύσεων που κι αυτό οφείλεται στην άριστη σχέση που έχουμε με τις ΗΠΑ. Αντιθέτως, διστάζει να πάρει το πολιτικό ρίσκο σε διάφορα άλλα θέματα, αλλά αυτό δεν αφορά τον πρωθυπουργό, αφορά το DNA της ΝΔ. Αν παρατηρήσετε τις ομιλίες του Τσίπρα, θα δείτε ότι η λέξη «μεταρρύθμιση» απουσιάζει εντελώς. Δεν μπορείς, επειδή έχεις έναν Πολάκη, να μην έχεις έναν μεταρρυθμιστικό λόγο.
— Πάντως, φαίνεται ότι εκφράζει μια μεγάλη τάση του ΣΥΡΙΖΑ ο Π. Πολάκης.
Είναι ισχυρός, αυτό είναι αλήθεια, γιατί εκπροσωπεί μια αριστερή πλευρά, αυτή που διαλαλούν ότι δεν φοβάται. Ο Βαρουφάκης, που ήταν βέβαια ισχυρός, δεν τους εξέφραζε για πολλούς λόγους. Ξέρετε γιατί; Επειδή φοβήθηκαν ότι θα ήταν ο νέος Τσίπρας. Ήταν ο χαρισματικός, ίσως, ηγέτης που θα μπορούσε να πάρει τη θέση του. Επομένως, δεν τον έδιωξαν επειδή διαφωνούσαν αλλά επειδή δεν τον ήθελαν. Έπρεπε, λοιπόν, να ακολουθήσει την έξοδο.
— Τι κερδίσατε και τι χάσατε κουβαλώντας αυτό το επίθετο;
Μου έδωσε πολλές ευκαιρίες και παράλληλα μου στέρησε άλλες τόσες. Για παράδειγμα, γράφω βιβλία εδώ και τριάντα χρόνια και κανείς βιβλιοκριτικός, είτε του άρεσε είτε όχι, δεν έχει γράψει λέξη για κανένα απ’ αυτά. Το επίθετο Παπανδρέου ενοχλεί.
— Αισθάνομαι ότι ποτέ δεν σας άρεσε η προσφώνηση «ο γιος του Ανδρέα».
Έχω φτάσει εξήντα χρονών και ακόμη αυτό το προσωνύμιο με ακολουθεί. Δεν μου αρέσει όταν δεν σε κρίνουν για την προσωπικότητα σου αλλά για το σύμβολο που αντιπροσωπεύεις. Είδα από τόσο κοντά την ανάγκη πολλών ανθρώπων να μπουν στο δωμάτιο της εξουσίας, που πραγματικά δεν με είλκυε ποτέ. Πάντοτε πίστευα ότι το μόνο που μένει από μια πολιτική καρέκλα είναι η πλακέτα που γράφει το χρονικό διάστημα που ήσουν υπουργός, τίποτε άλλο – μόνο αν έχεις τη διάθεση να κάνεις κάτι επαναστατικό. Μοναδική εξαίρεση για μένα αποτέλεσε η υποψηφιότητά μου στην Ευρωβουλή, κι αυτό επειδή δεν έχει να κάνει με τα στενά πολιτικά όρια.
— Σήμερα, εσείς τι θεωρείτε επαναστατικό;
Την προστασία της φύσης μέσω του Συντάγματος.
— Γράψατε ένα μυθιστόρημα για τους έρωτες του Ανδρέα Παπανδρέου. Αυτές οι σχέσεις προκάλεσαν ρήξη στην οικογένεια και πλήγωσαν ανεπανόρθωτα τη Μαργαρίτα; Είχατε εκφράσει και εσείς τις ενστάσεις σας στον πατέρα σας;
Πιθανόν να θεωρηθεί ότι όσα αφηγούμαι εδώ είναι όλα αληθινά, μια ακριβής καταγραφή πραγματικών προσώπων, σχέσεων και συμβάντων. Δεν είναι. Δεν πρόκειται για μια προσωπική εξιστόρηση – κάτι που μπορεί να σε εγκλωβίσει σε έναν περιορισμένο κύκλο γεγονότων.
Η αλήθεια πάντως είναι ότι δεν γίνεται, όταν το διαβάζεις, να μη σου έρθουν συνειρμικά πρόσωπα και καταστάσεις που συνέβησαν. Πράγματι, υπήρχε ρήξη με τον πατέρα μου. Πρώτη φορά συγκρούστηκα με τον πατέρα μου όταν ήμουν δεκαεπτά χρονών. Είχα θυμώσει πάρα πολύ μαζί του και ήρθα στην Ελλάδα με σκοπό να του πω να κόψει την εξωσυζυγική σχέση. Μην ξεχνάτε ότι ήταν δημόσιο πρόσωπο και έπαιρνε θέση και ο κόσμος.
Όσον αφορά τη μητέρα μου, πιστεύω ότι, παρά τα πάνω και τα κάτω αυτής της σχέσης, όπως έχει πει και η ίδια, ήταν πολύ ενδιαφέρουσα και ζωντανή η ζωή της. Έζησε και η ίδια έναν μυθιστορηματικό βίο. Ήταν μαζί για περισσότερο από σαράντα χρόνια. Άλλωστε, η αγάπη και ο πόνος είναι μέρος μιας σχέσης.
— Πείτε μου τι κρατάτε περισσότερο από τον Ανδρέα Παπανδρέου;
Είναι πολύ προσωπική αυτή η ερώτηση. Θα σας πω μόνο ότι κρατώ το χιούμορ και τη ζωντάνια του.
— Ζήσατε ευτυχισμένα ως οικογένεια;
Θα σας έλεγα ότι μεγαλώσαμε στον αυτόματο, γιατί μην ξεχνάτε ότι οι γονείς μου ήταν απόντες συνεχώς.
— Από τη μητέρα σας, Μαργαρίτα, τι κρατάτε;
Τη φοβερή πίστη στην επιθυμία να αλλάζει τον κόσμο προς το καλύτερο. Εκείνη δημιούργησε και καθοδήγησε το σπουδαιότερο φεμινιστικό κίνημα της χώρας, δηλαδή αυτό που είχε τη μεγαλύτερη επιρροή αναφορικά με τα δικαιώματα της γυναίκας στην Ελλάδα. Αφιέρωσε όλη τη ζωή της για να γίνει πράξη αυτό.
Επίσης, από τη μητέρα μου κρατώ τις ηχογραφήσεις που της άρεσε να κάνει όταν καθόμασταν όλοι μαζί στο οικογενειακό τραπέζι. Όταν καμιά φορά ακούσω αυτές τις κασέτες ολόκληρες, εποχές ζωντανεύουν στο μυαλό μου.
— Φοβάστε ότι στα δύο επόμενα βιβλία της τριλογίας αυτής μπορεί να έρθει η απομυθοποίηση για τον Ανδρέα Παπανδρέου;
Σκοπός μου δεν είναι να γράψω βιβλία κλειδαρότρυπας, σε αυτή την περίπτωση θα έβαζα και φωτογραφίες. Ωστόσο, αυτή θα είναι πράγματι μια μεγάλη πρόκληση που ελπίζω να την ξεπεράσω.
— Ποιο ήταν το μεγαλύτερο λάθος του Ανδρέα Παπανδρέου;
Κάθε άνθρωπος έχει κάτι διαφορετικό να πει απαντώντας αυτήν την ερώτηση. Αυτό που θα σας πω εγώ είναι ότι ο Ανδρέας είχε μια ρομαντική άποψη για τον λαό όταν έκανε όντως πράξη το σύνθημα «ο λαός στην εξουσία». Αυτό είχε πολλές και διαφορετικές συνέπειες, γιατί ο λαός δεν ήταν ώριμος να διαχειριστεί αυτή την εξουσία.
— Πώς είναι δυνατόν ένας πανέξυπνος άνθρωπος, όπως ο Ανδρέας Παπανδρέου, να ήταν συνδαιτυμόνας ανθρώπων που εξέθρεψαν τον αυριανισμό και τον λαϊκισμό;
Αυτό αποτελεί και για μένα μια μεγάλη απορία. Ίσως τις απαντήσεις να τις περιέχει το επόμενο βιβλίο μου. Ακόμα και ο πιο ευφυής άνθρωπος μπορεί να τυφλωθεί. Και κάποιοι εκμεταλλεύτηκαν τον ρομαντισμό που είχε ο Ανδρέας.
— Και μετά έγινε και ο ίδιος στόχος από εκείνους τους ανθρώπους. Όταν βλέπατε τα πρωτοσέλιδα της «Αυριανής» με τις γυμνές φωτογραφίες της Δήμητρας Λιάνη, πώς αντιδρούσατε;
Είναι και αυτό μέρος του επιθέτου και των αρνητικών που λέγαμε προηγουμένως. Ήταν κάτι πάρα πολύ δύσκολο για μένα, πολύ περισσότερο απ’ όσο μπορεί κανείς να φανταστεί. Μου έκανε μεγάλη ζημιά. Δεν ρίχνω το φταίξιμο κάπου, αλλά η πολιτική τα εμπεριέχει κι αυτά.
— Άρα να υποθέσω ότι δεν έχετε διαβάσει το βιβλίο της Δήμητρας Λιάνη;
Όχι. Και το έχω κάνει συνειδητά.
— Ούτε έχετε μιλήσει, να φανταστώ;
Όχι.
— Ποιο είναι το μεγαλύτερο ψέμα που έχει γραφτεί για σας;
Όχι μόνο για μένα αλλά για όλη μου την οικογένεια. Ήταν τη μνημονιακή περίοδο, ειδικά τα χρόνια 2013-2014. Ο ΣΥΡΙΖΑ και ο Πάνος Καμμένος μας είχαν κατηγορήσει ότι έχουμε αμύθητα πλούτη. Διέδιδαν ότι η «Μαργαρίτα Παπανδρέου έχει 550 εκατομμύρια ευρώ στο εξωτερικό». Ζήσαμε ένα τοξικό κλίμα. Η δύναμη του επιθέτου δεν μπορούσε να αποδομηθεί ιδεολογικά και αποφάσισαν να το κάνουν στοχεύοντας στο ηθικό. Μια ατελείωτη τυμβωρυχία. Έπρεπε να δημιουργήσουν την εικόνα ότι είμαστε κλέφτες. Τώρα, πόσοι ακόμη το πιστεύουν αυτό; Τι να σας πω.
Το μόνο που θα απαντήσω, και το λέω για πρώτη φορά, είναι ότι η μητέρα μου Μαργαρίτα με τον αδελφό μου Γιώργο μένουν μαζί σε ένα νοικιασμένο διαμέρισμα στο Παλαιό Φάληρο. Αυτό δείχνει ότι έχουμε παλάτια; Ο πατέρας μου άλλωστε στη διαθήκη είχε γράψει «το πιο σημαντικό κληροδότημα που αφήνω στα παιδιά μου είναι το επίθετο μου».
— Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;
Πολύ δύσκολη ερώτηση. Θα σας έλεγα την ανιδιοτελή προσφορά. Αν ως άνθρωπος δεν επιλέγεις να βγεις από τον εαυτό σου, είσαι καταδικασμένος στη μιζέρια. Συγκρατώ και μια φράση του πατέρα μου, ο οποίος έλεγε: «Όσο δεν αισθάνεσαι ότι είσαι δημιουργικός, δεν πρόκειται να γίνεις χαρούμενος».
