Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία-πρόκληση στην έκδοση αυτού του μνημειώδους μυθιστορήματος;
Η μετάφραση ξεκίνησε πριν από δύο περίπου χρόνια. Πρόκειται για το δεύτερο σταθμό ενός μακρινού ταξιδιού, το τέλος του οποίου δεν είναι ακόμη ορατό. Όπως γνωρίζετε, η απόφαση που πήραμε από κοινού με τη μεταφράστρια Ελένη Μπακοπούλου είναι να συνεχίσουμε μέχρι το τέλος. Ίσως αυτό να είναι και η μεγαλύτερη πρόκληση. Το συγγραφικό μέγεθος και ο όγκος του έργου του Ντοστογιέφσκι από τη μια, και ο χρόνος, ο δικός μου και της Ελένης, από την άλλη.
Αισθάνεσθε πως πέρα από αυτό καθαυτό το σημαντικό γεγονός της έκδοσης έπρεπε να «αναμετρηθείτε» και με την προηγούμενη μετάφραση και το μέγεθος του Άρη Αλεξάνδρου;
Οι μεταφράσεις του Αλεξάνδρου ήταν ένα επιπλέον μέγεθος που οφείλαμε να εκτιμήσουμε. Η ύπαρξή τους λειτούργησε ευεργετικά, καθώς επέβαλαν εξαρχής το μέτρο και τη σοβαρότητα του εγχειρήματος. Λέγεται πως η μετάφραση των κλασικών οφείλει να απασχολεί κάθε γενιά. Πόσω μάλλον του μέγιστου των κλασικών. Σαράντα και πλέον χρόνια μετά τις μεταφράσεις-ορόσημο του Αλεξάνδρου, η γλώσσα μας όφειλε να υποδεχτεί ξανά το μεγαλείο της παγκόσμιας λογοτεχνίας και να μετρηθεί. Η εργασία της Ελένης Μπακοπούλου πιστεύω πως δικαιώνει την προσπάθεια. Η μετάφρασή της είναι εξαιρετική, σύγχρονη και ταπεινή. Όσοι εκτίμησαν την εργασία της στους Δαιμονισμένους, είμαι σίγουρος πως θα ενθουσιαστούν με τον Ηλίθιο.
Γιατί επιλέξατε για το εξώφυλλο ένα στοπ-καρέ από την εμβληματική ταινία του Μπρεσόν Αuhazard Balthazar;
Το εξώφυλλο υπέδειξε ο Νίκος Παναγιωτόπουλος, φίλος καλός και σπάνιος συνεργάτης. Η ταινία του Μπρεσόν παραπέμπει στονΗλίθιοκαι στον πρίγκιπα Μίσκιν, με τον ίδιο μυστικό και άρρητο τρόπο που ο Ντοστογιέφσκι, χτίζοντας τον Μίσκιν, προσεύχεται στον Χριστό.
Πώς αποφασίσατε να ανοίξετε στην Ίνδικτο το κεφάλαιο «Ντοστογιέφκσι»;
Από την στιγμή της ιδρύσεως της Ινδίκτου, ίσως και πριν από αυτήν, ταυτόχρονα με τη μεγάλη μου αγάπη, σκεφτόμουν την αναγκαιότητα ύπαρξης νέων μεταφράσεων και νέων εκδόσεων των έργων του Φ. Ντοστογιέφσκι. Χρειάστηκα πάνω από δέκα χρόνια για να ανακαλύψω στο πρόσωπο της Ελένης Μπακοπούλου την κατάλληλη μεταφράστρια και συγχρόνως τον άνθρωπο που θα δεχόταν να μοιραστεί το όνειρό μου. Η συνέχεια, λοιπόν, του ονείρου θα είναι το Υπόγειο,που, πρώτα ο Θεός, θα κυκλοφορήσει τον Οκτώβριο του 2009. Μαζί, στην ίδια μορφή και σειρά, θα εκδοθούν και οι Αναμνήσεις από την Κολιμά του Βαρλαάμ Σαλάμωφ. Έτσι, σιγά σιγά, θα διευρύνουμε τον ντοστογιεφσκικό κύκλο, προς τέρψιν, ελπίζω, των αναγνωστών μας.
Πότε πρωτοδιαβάσατε τον Ηλίθιο;
Η πρώτη ανάγνωση είναι πολύ μακρινή. Στα τριάντα χρόνια που κύλησαν, έχουν προστεθεί σ' αυτήν την πρώτη πάνω από δέκα επιπλέον αναγνώσεις του Ηλίθιου. Μου έκανε πάντα εντύπωση πως σε κάθε ανάγνωση, ακόμη και στη δέκατη, ανακάλυπτα κάτι καινούργιο, κάτι που έπαιρνα όρκο πως δεν υπήρχε σε όλες τις προηγούμενες. Και η αλήθεια είναι πως σε αυτά τα μεγάλα έργα ο αναγνώστης δοκιμάζει τα όριά του, εξερευνά τον ίδιο του τον εαυτό. Αυτό, εν ολίγοις, είναι το μεγαλείο του Ντοστογιέφσκι.
Υπάρχουν στονΗλίθιο μηνύματα που επιθυμεί να απευθύνει ο Ντοστογιέφσκι;
Παρά το γεγονός πως ο Ντοστογιέφσκι υπήρξε θερμός ιδεολόγος, τα μυθιστορήματά του δεν κρύβουν μηνύματα. Τολμώ να πω πως ο Ντοστογιέφσκι δεν κουβαλά καμιά βεβαιότητα, καμιά πίστη. Αντιθέτως, καίγεται από την αβεβαιότητα και την απιστία. Ο τρόπος του είναι πάντοτε πλάγιος - ποτέ ευθύς και απόλυτος. Διακρίνει κάθε χαραμάδα της ανθρώπινης ψυχής, φωτίζοντάς την. Η ιδέα του Ντοστογιέφσκι για τον Ηλίθιοήταν να απεικονίσει, στο πρόσωπο του πρίγκιπα Μίσκιν, τον απόλυτα καλό άνθρωπο. Αποστολή του Μίσκιν είναι να «αναστήσει τον άνθρωπο». Αυτόν, λοιπόν, τον άνθρωπο μας τον παρουσιάζει επιληπτικό, τρελό, αφελή, σαν από άλλο κόσμο, που η παραγματική ζωή εν τέλει τον υπερβαίνει. Θα έλεγε κανείς πως, μαζί με τον Μίσκιν, αποτυγχάνει κι ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι. Το συγκλονιστικό είναι πως η αποτυχία είναι συνειδητή, με την ελπίδα, εντούτοις, να παραμένει άσβεστη.
Ο Μίσκιν είναι από τους πλέον αριστοτεχνικά γραμμένους ήρωες της λογοτεχνίας. Με ποιους άλλους ήρωες θα τον συγκρίνατε;
ΣτονΗλίθιο, ίσως περισσότερο απ' ό,τι σε οποιοδήποτε άλλο έργο του, ο Ντοστογιέφσκι έβαλε έντονη τη σφραγίδα των πνευματικών και φιλοσοφικών του ανησυχιών, του συναισθηματικού του κόσμου, των καταλυτικών προσωπικών βιωμάτων του. Θέμα του: το Καλό, μέσα από την απεικόνιση του «απόλυτα καλού ανθρώπου» και της συνυφασμένης μ' αυτό έννοιας της «αγάπης». Ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι ομολογεί σε μια επιστολή του πως «δεν υπάρχει τίποτε δυσκολότερο από αυτό στον κόσμο». Η σύγκριση που μου ζητάτε με οδηγεί μόνο στο Κονσέρτο για πιάνο, αρ. 3 του Σ. Ραχμάνινωφ και στον Αντρέι Ρουμπλιώφ του Αν. Ταρκόφσκι.
Πώς τα μοτίβα των κεντρικών φιγούρων του Ντοστογιέφσκι κατορθώνουν σήμερα να είναι όχι επίκαιρα αλλά πρόσωπα πραγματικά, αναγνώσιμα και αναγνωρίσιμα δίπλα μας;
Είναι ακριβώς όπως το λέτε. Πραγματικά, αναγνώσιμα και αναγνωρίσιμα. Γιατί, ακριβώς, ο Ντοστογιέφσκι πλάθει τα μυθιστορήματά του και τους ήρωές του ως άλλος «δημιουργός», χαρίζοντάς τουςπνοή ζωής. Κάθε ήρωας του Ντοστογιέφσκι ζει, αναπνέει, αισθάνεται. Γι' αυτό και στις σελίδες των μυθιστορημάτων του κυλά αίμα ζεστό.
Σε τι τιράζ βγήκε ο Ηλίθιος; Τι σας δείχνει (εμπορικά) η προηγούμενη εμπειρία των Δαιμονισμένων;
Η πρώτη έκδοση του Ηλίθιουκυκλοφόρησε σε 4.000 αντίτυπα. Εύχομαι μέχρι τα Χριστούγεννα να έχουν φτάσει όλα στα χέρια των αναγνωστών. ΟιΔαιμονισμένοικυκλοφόρησαν σε 3.000 και πριν λίγες μέρες κυκλοφόρησε η 2ηέκδοση.
σχόλια