ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΤΩΡΑ

Ζήτω οι υπέροχα άχρηστοι άνθρωποι της τέχνης!

Ζήτω οι υπέροχα άχρηστοι άνθρωποι της τέχνης! Facebook Twitter
0
Ζήτω οι υπέροχα άχρηστοι άνθρωποι της τέχνης! Facebook Twitter
«Η συνάντηση με έναν κλασικό μπορεί να σου αλλάξει τη ζωή» επιμένει ο Όρντινε με τον κατηγορηματικό τρόπο του ποδηγέτη και την αγωνία του ανθρώπου που γράφει ένα μανιφέστο αποσκοπώντας στην ανθρωπιστική επανάσταση της γνώσης...

Δεν είναι να απορείς που ο Πλάτωνας πέταξε κλοτσηδόν τον Όμηρο έξω από την «Πολιτεία» του ή που οι ναζί κυνήγησαν με μανία τους εκφραστές της «παρηκμασμένης» τέχνης: οι ήρωες που φτιάχνει το ζωγραφικό πινέλο ή που κατασκευάζει η φαντασία του ποιητή είναι ίσως πιο επικίνδυνοι και πιο αληθινοί από τους ένσαρκους. Σε πείθουν να κρυφτείς μαζί τους στην ασφαλή γωνία του δικού τους χωροχρόνου και στο κατώφλι του ονείρου με την πραγματικότητα. Όταν όλα τελειώνουν και χάνονται, εκείνοι –οι λογοτεχνικοί ήρωες, τα ιδανικά αυτά πρόσωπα ή σύμβολα– παραμένουν εκεί, στον απροσδιόριστο αλλά συνάμα τόσο ιδανικό χώρο, για να σου θυμίζουν όλα αυτά που έγινες και που ακόμη δεν ανακάλυψες ότι είσαι. Η Μαντάμ Μποβαρί επικαλείται τη θλίψη, ο Ρασκόλνικοφ την ενοχή, ο Οθέλλος τη ζήλια και ο Όμηρος το ίδιο το ταξίδι της ζωής σου. «Ακόμη και όταν εγώ θα έχω χαθεί, εκείνη η πόρνη η Μποβαρί θα είναι εκεί» έγραφε με την πιο αδυσώπητη ειλικρίνεια ο Φλομπέρ για τους λογοτεχνικούς ήρωες που μένουνε για πάντα.

Λέει, δηλαδή, πως όσο εσείς επιμένετε ότι οι τέχνες, οι ανθρωπιστικές σπουδές, η λογοτεχνία και τα ποιήματα είναι άχρηστα, τόσο εμείς θα επικαλούμαστε την ανεξάντλητη χρησιμότητά τους. Τόσο θα προσβλέπουμε σε έναν κόσμο όπου το χρήμα δεν είναι αυτοσκοπός – αλλά, το κυριότερο, δεν είναι ούτε καν τρόπος για να είναι χρήσιμος κανείς στην κοινωνία.


Και όλα αυτά ξέρεις καλά ότι δεν μπορείς να τα μετρήσεις με κανένα τίμημα. Το αίσθημα της ταύτισης που μπορεί να ένιωσες μέσα από την ιδανική περιγραφή της απόγνωσης από τη Μαντάμ Μποβαρί, η λεπτομέρεια της σάρκας στους πίνακες του Λούσιαν Φρόιντ, η ομορφιά των φρούτων που ακροβατούν στην άκρη του τραπεζιού στα έργα του Σεζάν, δεν είναι καταγεγραμμένα σε περιχαρακωμένα κιτάπια – και το σημαντικότερο, δεν εξαργυρώνονται. Για τους πολλούς είναι άχρηστα, αλλά για τους διεκδικητές του πολύτιμου ψυχικού πλούτου ανεκτίμητα. «Τα παραμύθια των ποιητών, ανεξάρτητα από την ποσότητα του ψωμιού που μπορεί κανείς να αγοράσει, είναι αναγκαία για να καταλάβει κανείς τα βασικά πράγματα που έχουμε ανάγκη» γράφει σοφά ο Νούτσιο Όρντινε, καθηγητής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Καλαβρίας, σε ένα βιβλίο που εγείρει με τρόπο πρωτότυπο –αν όχι ακριβή και ευφάνταστο– το μεγάλο ζήτημα των ημερών. Τι μπορεί να χρειάζεσαι την τέχνη σε μια εποχή οικονομικής ύφεσης; Και πόσο μπορείς να επικαλείσαι τα στιχάκια των ποιητών σε σπουδές που οδηγούν στην ανεργία; Κάνοντας μια παράλληλη καταγραφή της χρησιμότητας του ψυχικού πλούτου που επιφέρει η επαφή με τα γράμματα και τις τέχνες, ο Όρντινε αντιστρέφει τα ερωτήματα και χαρίζει στο πρωτότυπο μανιφέστο του τον τίτλο Η χρησιμότητα του άχρηστου (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα). Λέει, δηλαδή, πως όσο εσείς επιμένετε ότι οι τέχνες, οι ανθρωπιστικές σπουδές, η λογοτεχνία και τα ποιήματα είναι άχρηστα, τόσο εμείς θα επικαλούμαστε την ανεξάντλητη χρησιμότητά τους. Τόσο θα προσβλέπουμε σε έναν κόσμο όπου το χρήμα δεν είναι αυτοσκοπός – αλλά, το κυριότερο, δεν είναι ούτε καν τρόπος για να είναι χρήσιμος κανείς στην κοινωνία. Και το αίτημα αυτό της ανθρωπιστικής εξέγερσης κατά του ωφελιμισμού δεν είναι τωρινό, υπήρχε πάντα. Από την εποχή του Πλάτωνα το κέρδος δεν είχε κεντρική σημασία κατά τη συγκρότηση της ιδανικής Πολιτείας, ενώ ακόμη και ο Αρχιμήδης ένιωθε βαθιά περιφρόνηση για την «εφαρμοσμένη μηχανική», αποσκοπώντας σε κάτι πιο βαθύ και φιλοσοφημένο. Πόσο, επίσης όμορφα και παραστατικά, έδινε έμφαση ο Βοκάκιος, αρκετούς αιώνες αργότερα, στον ζωτικό ρόλο που διαδραμάτιζε η τέχνη για την επιβίωση, ακόμη και όταν ενέσκηπτε απειλητικά ο θάνατος. «Και τι να πω σ' εκείνους που με οικτίρουν για την πείνα μου και με συμβουλεύουν να κοιτάξω για ψωμί; Και εγώ δεν ξέρω – αν και είμαι περίεργος να 'βλεπα την απάντησή τους, αν τύχαινε, από ανάγκη, ν' αποταθώ σ' αυτούς. Φαντάζομαι πως θ' απαντούσαν: "Πήγαινε από δω! Ζήτησέ το από τα παραμύθια σου". Και ασφαλώς οι ποιητές βρήκαν περισσότερο ψωμί στα παραμύθια τους, απ' ό,τι πολλοί πλούσιοι στους θησαυρούς τους. Κι ακόμα, πόσοι ποιητές, κυνηγώντας τα παραμύθια τους, έφτασαν στην ακμή της ηλικίας τους, ενώ, αντίθετα, πολλοί που επιζητούσαν ν' αποκτήσουν περισσότερο ψωμί απ' όσο χρειάζονταν, βρήκαν πρόωρο θάνατο!» γράφει ο Βοκάκιος στο περίφημο Δεκαήμερό του. Ποτέ, άλλωστε, η τέχνη δεν λειτούργησε έξω από τη ζωή και ποτέ καμία δημιουργική φαντασία δεν κατανόησε το υβριδικό νόημα της ζωής έξω από την πραγματικότητα. Κατά τον Όρντινε, οι τέχνες, η λογοτεχνία, και κατ' επέκταση οι ανθρωπιστικές σπουδές, δεν είναι άχρηστες, όπως πολλοί ενδεχομένως νομίζουν, αλλά ανέκαθεν χρησίμευαν στην ίδια τη ζωή, αποτελώντας το ύψιστο και ιδανικότερο συμπλήρωμά της. Επικαλούμενος τον Οβίδιο, ο συγγραφέας επιμένει πως γράφοντας ποίηση «παραμένει κανείς προσκολλημένος σε μια άχρηστη μελέτη», όπως ακριβώς συμβαίνει «με έναν μονομάχο που, παρά τα τραύματά του, επιστρέφει να αγωνιστεί, ή στον ναύτη που, παρότι γλίτωσε από ένα ναυάγιο, δεν μπορεί να επιστρέψει στη θάλασσα».

Ζήτω οι υπέροχα άχρηστοι άνθρωποι της τέχνης! Facebook Twitter
Αν η τέχνη ενοχλεί και ταυτόχρονα φαιδρύνει, είναι ακριβώς γιατί εγείρει αισθήματα μακριά από το όφελος και στοχεύει άμεσα στην ίδια τη ζωή...


Οι τέχνες μάς κάνουν εν ολίγοις ταυτόχρονα δυνατούς και ατελείς, ανθρώπους που ξέρουν ότι το δικό τους μερτικό στην αθανασία είναι η αδιανόητη θνητότητα. Η αγωνία μπροστά στον θάνατο είναι που σε ωθεί στη γραφή, άρα και η πιο ρεαλιστική συνειδητοποίηση της πιο αδιανόητης οδύνης. Με άλλα λόγια, δημιουργός ή μελετητής δεν γίνεται κανείς επειδή ονειροβατεί αλλά επειδή έχει επίγνωση ότι μόνο έτσι το άγος του θανάτου μπορεί να ποτιστεί με στάλες της αθανασίας. Στο κάτω-κάτω, πώς μπορείς να υποστηρίξεις ότι είσαι πραγματικός δημιουργός, αν προηγουμένως δεν νιώσεις τη ζωή στα περιθώριά της; Κανείς δεν ξεκίνησε να γράψει επειδή θέλησε να κερδίσει δόξα ή λεφτά ή επειδή αυτό του ήταν χρήσιμο για κάτι έξω από την ίδια του τη ζωή. Ο Πολ Όστερ, που πέρασε πρόσφατα από τη χώρα μας, επέμενε πως αυτό το χαρακτηριστικό της αχρηστίας της τέχνης είναι που την κάνει ανώτερη και που «μας κάνει να διαφέρουμε από όλα τα υπόλοιπα πλάσματα που κατοικούν στον πλανήτη κι αυτό είναι που ουσιαστικά μας προσδιορίζει ως ανθρώπινα όντα». Αυτός είναι, επίσης, ο λόγος που κατέληξε ο ίδιος να γίνει συγγραφέας – «ακριβώς επειδή δεν μπορούσα να κάνω αλλιώς. Δεν ξέρω γιατί. Αν ήξερα, ίσως να μην ήμουν καλός συγγραφέας». Πρόκειται ακριβώς για το επίπεδο αχρηστίας που πρέπει να κατακτήσει κάθε γραφιάς, επιμένει στο βιβλίο του ο Όρντινε, ακολουθώντας το παράδειγμα του Σιοράν, αν θέλει να εξυψωθεί στα ίδια του τα μάτια. Το ίδιον και συγκεκριμένο όφελος δεν θα τον έκανε ποτέ κανέναν καλό συγγραφέα.

Ζήτω οι υπέροχα άχρηστοι άνθρωποι της τέχνης! Facebook Twitter
Επικαλούμενος τον Οβίδιο, ο συγγραφέας επιμένει πως γράφοντας ποίηση «παραμένει κανείς προσκολλημένος σε μια άχρηστη μελέτη», όπως ακριβώς συμβαίνει «με έναν μονομάχο που, παρά τα τραύματά του, επιστρέφει να αγωνιστεί, ή στον ναύτη που, παρότι γλίτωσε από ένα ναυάγιο, δεν μπορεί να επιστρέψει στη θάλασσα»...

Όμως –παρότι έχουμε συνείδηση ότι καμία λογοτεχνική ή καλλιτεχνική δημιουργία δεν συνδέεται με κάποιο όφελος– δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, στον χειμώνα της συνείδησης που ζούμε, στις ουμανιστικές γνώσεις και στην ελεύθερη από κάθε ωφελιμισμό επιστημονική έρευνα, σε όλα εκείνα τα λούσα που θεωρούνται άχρηστα χρεώνουμε το καθήκον να τροφοδοτούν την ελπίδα, να μετασχηματίζουν την αχρηστία τους σε ένα χρησιμότατο εργαλείο αντίστασης κατά της βαρβαρότητας του παρόντος, σε μια τεράστια σιταποθήκη όπου θα διασωθεί η μνήμη και εκείνα τα γεγονότα που αδίκως προορίζονται για τη λήθη» επισημαίνει με συγκινητική ακρίβεια ο Όρντινε. Η χρησιμότητα των αποκαλούμενων «άχρηστων» ανθρωπιστικών σπουδών έγκειται στο ότι μετασχηματίζουν αρμονικά την κοινωνία στο βαθύτερο είναι της, καθιστώντας τους πολίτες της αν όχι καλύτερους, τουλάχιστον διαφορετικούς και περισσότερο ελεύθερους. Ένας πραγματικός πολίτης, με άλλα λόγια ένας αληθινός δημοκράτης, δεν μπορεί να σκέφτεται το δικό του όφελος αλλά την πανανθρώπινη αξία των αγαθών της ηθικής, της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας, όλα αυτά που τελικά μπορούν να τα δώσουν μόνο τα κλασικά αναγνώσματα και η επαφή με τις τέχνες. «Η συνάντηση με έναν κλασικό μπορεί να σου αλλάξει τη ζωή» επιμένει ο Όρντινε με τον κατηγορηματικό τρόπο του ποδηγέτη και την αγωνία του ανθρώπου που γράφει ένα μανιφέστο αποσκοπώντας στην ανθρωπιστική επανάσταση της γνώσης. Δεν επεξηγεί, ξεσηκώνει. Γι' αυτό και στο βιβλίο του δεν παρατίθενται επιχειρήματα που προσπαθούν να πείσουν για το καλό των κλασικών σπουδών αλλά αποσπάσματα που καταυγάζουν έμπνευση και γνώση. Αν η τέχνη ενοχλεί και ταυτόχρονα φαιδρύνει, είναι ακριβώς γιατί εγείρει αισθήματα μακριά από το όφελος και στοχεύει άμεσα στην ίδια τη ζωή. Το φανταστικό και το πραγματικό πλάθονται στα ίχνη που αφήνει η τέχνη και μέσα από αυτά βρίσκει η ανθρωπότητα τις χαμένες της διαστάσεις. Ή, αλλιώς, «και τι ζωή χωρίς αυτά να κάμεις;», που θα έλεγε ο ποιητής. Τόσο απλά και τόσο ξάστερα, σε ένα βιβλίο-θησαυρό για τον πιο πολύτιμο πλούτο που μπορεί να αποκτήσεις σε αυτήν τη ζωή: την ίδια τη Γνώση.

0

ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΤΩΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Διαβάζοντας για την Αμερική του Τραμπ

Βιβλίο / Διαβάζοντας για την Αμερική του Τραμπ

Μόλις μία εβδομάδα μετά τις αμερικανικές εκλογές, βιβλία δυστοπικού περιεχομένου και πολιτικής θεωρίας εκτοξεύτηκαν στις πρώτες θέσεις των παγκόσμιων πωλήσεων, αποδεικνύοντας ότι η ανάγνωση παραμένει το ένα και μοναδικό όπλο.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η βίβλος του cult ελληνικού σινεμά

Οθόνες / Η βίβλος του cult ελληνικού σινεμά μόλις κυκλοφόρησε

Τα κείμενα του Φώντα Τρούσα για τις «βαθιά υποτιμημένες ταινίες που απελευθέρωσαν τη ματιά του θεατή από την οικογενειακή τηλεοπτική εικόνα, απενοχοποιώντας περαιτέρω το γυμνό» και για τον underground και τον πειραματικό ελληνικό κινηματογράφο κυκλοφορούν σε ένα μοναδικό, κυριολεκτικά, βιβλίο, από τα LiFO Books.
M. HULOT
Κανείς δεν ήξερε ότι ήταν μαύρη: Η εξωπραγματική ιστορία της επιμελήτριας του JP Morgan

Βιβλίο / Κανείς δεν ήξερε ότι ήταν μαύρη: Η εξωπραγματική ιστορία της επιμελήτριας του JP Morgan

Υπεύθυνη για τα πιο πολύτιμα αποκτήματα της ιδιωτικής συλλογής του διάσημου τραπεζίτη, η απέριττα κομψή βιβλιοθηκάριος Μπελ ντα Κόστα Γκριν ήταν μαύρη αλλά εμφανιζόταν ως λευκή στον αφρό της υψηλής κοινωνίας μέχρι και τον θάνατό της το 1950.
THE LIFO TEAM
Leslie Absher: «Κόρη κατασκόπου, queer κορίτσι» 

Βιβλίο / Κόρη κατασκόπου, queer κορίτσι, συγγραφέας

Η Αμερικανίδα δημοσιογράφος Leslie Absher μάς ξεναγεί στο «Σπίτι με τα μυστικά», εκθέτοντας ταυτόχρονα την προσωπική της πορεία προς την απελευθέρωση, την «ελληνική» της εμπειρία και τις εντυπώσεις της από τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
«Πολυτεχνείο - Ένα παραμύθι που δεν λέει παραμύθια»

Βιβλίο / Το Πολυτεχνείο έγινε κόμικ: Μια νέα έκδοση για μια μονίμως επίκαιρη εξέγερση

Παραμονές της φετινής επετείου της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, οι εκδόσεις Red ‘n’ Noir κυκλοφόρησαν ένα έξοχο κόμικ αφιερωμένο σε αυτή, που το υπογράφουν ο συγγραφέας Γιώργος Κτενάς και ο σκιτσογράφος John Antono.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί δεν θα ξεχάσουμε ποτέ τον Μάλκολμ Λόουρι και το «Κάτω από το ηφαίστειο»

Βιβλίο / Το μεγαλόπνοο «Κάτω από το ηφαίστειο» του Μάλκολμ Λόουρι, μια προφητεία για την αποσύνθεση του κόσμου

Οι αναλογίες μεταξύ του μυθιστορηματικού βίου του Βρετανού συγγραφέα και του κορυφαίου έργου του είναι παραπάνω από δραματικές, όπως και αυτές μεταξύ της υπαρξιακής πτώσης του και του σημερινού, αδιέξοδου κόσμου.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ψέμα μέχρι αποδείξεως του εναντίου

Βιβλίο / Ψέμα μέχρι αποδείξεως του εναντίου

Στο νέο του βιβλίο, «Ψέματα που μας έμαθαν για αλήθειες», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα, ο Νικόλας Σμυρνάκης καταρρίπτει 23 μύθους που μας καταπιέζουν, βοηθώντας μας να ζήσουμε ουσιαστικότερα.
ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Βασίλης Σωτηρόπουλος: «Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στη νομοθεσία για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, υπάρχουν όμως ακόμα σημαντικά κενά»

Βιβλίο / Βασίλης Σωτηρόπουλος: «Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στη νομοθεσία για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, υπάρχουν όμως ακόμα σημαντικά κενά»

Μια διαφωτιστική συζήτηση με τον γνωστό δικηγόρο παρ’ Αρείω Πάγω και συγγραφέα με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του ΛΟΑΤΚΙ + Δικαιώματα & Ελευθερίες (εκδ. Σάκκουλα), ένα μνημειώδες όσο και πολύτιμο βοήθημα για κάθε ενδιαφερόμενο άτομο.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Βασιλική Πέτσα: «Αυτό που μας πάει μπροστά δεν είναι η πρόοδος αλλά η αγάπη»

Βιβλίο / Η Βασιλική Πέτσα έγραψε ένα μεστό μυθιστόρημα με αφορμή μια ποδοσφαιρική τραγωδία

Η ακαδημαϊκός άφησε για λίγο το βλέμμα του κριτή και υιοθέτησε αυτό του συγγραφέα, καταλήγοντας να γράψει μια ιστορία για το συλλογικό τραύμα που έρχεται να προστεθεί στις ατομικές τραγωδίες και για τη σημασία της φιλικής αγάπης.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Μιχάλης Γκανάς: Ο ποιητής της συλλογικής μας μνήμης

Απώλειες / Μιχάλης Γκανάς (1944-2024): Ο ποιητής της συλλογικής μας μνήμης

«Ό,τι με βασανίζει κατά βάθος είναι η οριστική απώλεια ανθρώπων, τόπων και τρόπων και το ανέφικτο της επιστροφής». Ο σημαντικός Έλληνας ποιητής έφυγε σήμερα από τη ζωή σε ηλικία 80 ετών.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Queer»: Το μυθιστόρημα της στέρησης που πόνεσε τον Μπάροουζ

Βιβλίο / «Queer»: Το μυθιστόρημα της στέρησης που πόνεσε τον Μπάροουζ

Μια αναδρομή στην έξοχη, προκλητική όσο και «προφητική» νουβέλα του Ουίλιαμ Μπάροουζ στην οποία βασίστηκε η πολυαναμενόμενη ταινία του Λούκα Γκουαντανίνο που βγαίνει σύντομα στις κινηματογραφικές αίθουσες.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ