ΣΥΝΤΑΞΑΜΕ ΛΟΙΠΟΝ ένα “ευτελές λιβελογράφημα”, το οποίο “αφορά τους ψυχαναλυτές” μας. Διατυπώσαμε “σχόλια και κρίσεις που ανήκουν στην επικράτεια του φθόνου” αφού “ο δόλιος σκοπός του κειμένου” μας “είναι η συκοφάντηση του Προέδρου του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης, του κ. Σταύρου Ζουμπουλάκη”. Και σαν να μην έφτανε αυτό, διαπράξαμε και ένα “ασυχώρετο αμάρτημα”: μετά από “ένα ευτράπελο βήμα στο κενό” ακολούθησε η εκ μέρους μας “πνευματική σκύλευση ενός νεκρού”, είχαμε δε το “θράσος” να αφιερώσουμε στη μνήμη του το κείμενο και να τον αποκαλέσουμε αείμνηστο. Επίσης, ειρωνευτήκαμε, “προφανέστατα για συντεχνιακούς λόγους”, τον πρόεδρο του Εφορευτικού Συμβουλίου (στη συνέχεια ΕΣ) της ΕΒΕ, του οποίου δηλώσεις διαστρέψαμε, και, μετά από “συντεχνιακές ιερεμιάδες” και “υποχθόνια υπονόηση πως πρέπει σώνει και καλά ο νέος Γενικός Διευθυντής [της Εθνικής Βιβλιοθήκης] να έχει το προσόν του βιβλιοθηκονόμου”, κλείσαμε το άρθρο μας “με ψευδεπίγραφα διλήμματα και αρχιερατικό κούνημα του δακτύλου στην πολιτική ηγεσία.” Τα εντός εισαγωγικών αποσπάσματα είναι από τη δημοσιευμένη στη lifo (6.3.2024) επιστολή του κ. Ν. Π. Παΐσιου. Το δικό μας το κείμενο οι αναγνώστες μπορούν να το βρουν εδώ, και αφού τα διαβάσουν και τα δύο, ας κρίνουν ποιο είναι “ευτελές λιβελογράφημα”, και ποιος βαρύνεται με το “ασυχώρετο αμάρτημα” για το οποίο μας κατηγορεί ο συντάκτης αυτού του αχαρακτήριστου κειμένου.
Με τον κ. Ζουμπουλάκη δεν έχουμε τίποτε να μοιράσουμε· ούτε συνάδελφοι είμαστε για να τον ανταγωνιστούμε, ούτε τη θέση που είχε εποφθαλμιούμε, καθώς η επαγγελματική μας διαδρομή έχει ολοκληρωθεί.
Δύο αφυπηρετήσαντες καθηγητές πανεπιστημίου, ένας της Βιβλιοθηκονομίας και ένας της Βιβλιολογίας, που έχουμε εδώ και δεκαετίες στενά συνδεθεί με την Εθνική Βιβλιοθήκη, κάναμε μία τεκμηριωμένη παρέμβαση για τα προβλήματα που αυτή αντιμετωπίζει και για τις αιτίες των προβλημάτων αυτών. Αισθανθήκαμε ότι είχαμε την ηθική υποχρέωση να το πράξουμε στη συγκεκριμένη συγκυρία: έχει ήδη συμπληρωθεί μία εικοσαετία λειτουργίας της Εθνικής Βιβλιοθήκης χωρίς Οργανισμό, επειδή η Πολιτεία δεν τηρεί τις δεσμεύσεις που η ίδια έχει αναλάβει· έχει λήξει η θητεία του ΕΣ και επίκειται η συγκρότηση νέου· έχει συμπληρωθεί ένας χρόνος από την αδόκητη, βαρύτατη απώλεια του Φίλιππου Τσιμπόγλου και βρίσκεται σε εξέλιξη μια διαδικασία πλήρωσης της θέσης του Γενικού Διευθυντή (στο εξής ΓΔ). Καθήκον μας θεωρήσαμε να μιλήσουμε ελεύθερα και με παρρησία, ελπίζοντας ότι θα μπορούσε να αρχίσει έτσι μια σοβαρή δημόσια συζήτηση που θα ωφελούσε την Εθνική Βιβλιοθήκη. Δεν έχουμε την παραμικρή διάθεση να εμπλακούμε σε έναν άχαρο κύκλο προσωπικών αντεγκλήσεων με κανέναν και φυσικά ούτε με τον κ. Παΐσιο, “ιατρό και επιμελητή εικαστικών εκθέσεων”, ο οποίος θεώρησε καλό να μας καθυβρίσει με αυτόν τον ανοίκειο τρόπο. Αποφασίσαμε ωστόσο να του απαντήσουμε, όχι για να υπερασπιστούμε εαυτούς αποκρούοντας τους βαρύτατους χαρακτηρισμούς του (πιστεύουμε ότι αυτό δεν χρειάζεται, γιατί οι αναγνώστες είναι νοήμονες και ήδη έχουν αντιληφθεί το μέγεθος της απρέπειας) αλλά γιατί δεν θέλουμε να αιωρούνται αναπάντητα ορισμένα ερωτήματα, όσο προσβλητικά ή άστοχα κι αν είναι, ειδικά όταν αφορούν ζητήματα θεσμικά.
Διερωτάται ο κ. Παΐσιος με τι ασχοληθήκαμε εδώ και είκοσι χρόνια και αν θυμηθήκαμε τώρα την απουσία Οργανισμού. Με τα γνωστικά μας αντικείμενα ασχοληθήκαμε, με την έρευνα, τη συγγραφή και τη διδασκαλία στο Πανεπιστήμιο. Και όταν κληθήκαμε (το 2014 ο ένας και το 2020 ο άλλος) συμμετείχαμε στη σύνταξη υψηλού επιπέδου σχεδίων Οργανισμού. Επιπλέον, και οι δύο υπήρξαμε μέλη της ολιγομελούς ομάδας που σχεδίασε, οργάνωσε και επέβλεψε την υλοποίηση της μετεγκατάστασης της ΕΒΕ στο ΚΠΙΣΝ. Επίσης, ο πρεσβύτερος εξ ημών, υπήρξε, στο παρελθόν, μέλος της ομάδας εργασίας που συγκροτήθηκε από το ΥΠΠΕ με σκοπό την τελική επεξεργασία του σχεδίου νέου οργανισμού της Εθνικής Βιβλιοθήκης, μέλος της ομάδας εργασίας που συγκροτήθηκε από το ΥΠΕΠΘ με αντικείμενο την επανεξέταση και επεξεργασία του σχεδίου προεδρικού διατάγματος "Περί οργανισμού της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος", καθώς και μέλος της ομάδας εργασίας που συγκροτήθηκε από το ΥΠΕΠΘ με αντικείμενο τη διατύπωση προτάσεων για την ανασυγκρότηση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος (1999). Θέσαμε, δηλαδή, οσάκις μας ζητήθηκε, στην υπηρεσία της ΕΒΕ και της Πολιτείας τις ειδικές μας γνώσεις, προκειμένου να τακτοποιηθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο αυτή η απαράδεκτη εκκρεμότητα. Πώς θα ήταν δυνατόν να θυμηθούμε τώρα την απουσία του Οργανισμού;
Γιατί δεν κατονομάσαμε τους υπουργούς (Παιδείας, Οικονομικών και Εσωτερικών), καθώς και τους πρωθυπουργούς, που είπαμε ότι θα έπρεπε να ντρέπονται επειδή άφησαν την Εθνική Βιβλιοθήκη είκοσι χρόνια χωρίς Οργανισμό; Γιατί δεν χρειαζόταν. Τα ονόματά τους είναι γνωστά, και όποιος δεν τα γνωρίζει τα βρίσκει εύκολα. Γιατί δεν αναφέραμε το όνομα του προέδρου του ΕΣ; Όχι φυσικά από «έλλειψη γενναιότητας», όπως νομίζει ο κ. Παΐσιος, αλλά επειδή δεν θέλαμε να μιλήσουμε για τον κ. Ζουμπουλάκη αλλά για τον θεσμικό ρόλο του ΕΣ και του προέδρου του. Το γεγονός ότι τόσο ο απερχόμενος πρόεδρος του ΕΣ, όσο και ο «επιστολογράφος» κατέταξαν το κείμενό μας «στην επικράτεια του φθόνου» είναι, πραγματικά, φαιδρό. Ποιον φθονούμε δηλαδή; Την Πολιτεία, την οποία ψέγουμε για την απολύτως αξιοκατάκριτη στάση της απέναντι στην ΕΒΕ; Το συλλογικό όργανο διοίκησης και εποπτείας, που θεωρούμε ότι έχει σοβαρές ευθύνες για τη διαιώνιση των προβλημάτων; Ή τον επί μία ήδη δεκαετία πρόεδρο του ΕΣ, του οποίου ορισμένες επιεικώς απαράδεκτες, κατά τη γνώμη μας, δηλώσεις παραθέσαμε και σχολιάσαμε; Με τον κ. Ζουμπουλάκη δεν έχουμε τίποτε να μοιράσουμε· ούτε συνάδελφοι είμαστε για να τον ανταγωνιστούμε, ούτε τη θέση που είχε εποφθαλμιούμε, καθώς η επαγγελματική μας διαδρομή έχει ολοκληρωθεί. Ο ένας εξ ημών μάλιστα σχεδόν δεν τον γνωρίζει, ούτε είχε καμμιά σχέση μαζί του στο παρελθόν. Γιατί να τον φθονήσουμε λοιπόν; Κύριος οίδε!
Σύμφωνα με τον επιστολογράφο, κακώς χρεώσαμε την απουσία στρατηγικής στο ΕΣ: θα έπρεπε, λέει, να γνωρίζουμε ότι δεν ανήκουν στην αρμοδιότητά του τα θέματα χάραξης πολιτικής και στρατηγικής, μέριμνας για τη συγκέντρωση της εκδοτικής παραγωγής κλπ., αφού, όπως αποφαίνεται με βεβαιότητα, φεύ, ειδικού, «Ο ρόλος του συγκεκριμένου οργάνου (και κάθε τέτοιου είδους οργάνου σε οποιονδήποτε δημόσιο φορέα δημοκρατικής χώρας παγκοσμίως) δεν είναι η χάραξη πολιτικής και στρατηγικής. Αυτά ανήκουν στην εξουσία του Γενικού Διευθυντή να τα εισηγηθεί». Αντί άλλης απαντήσεως, λοιπόν, παραθέτουμε: 1) τη σχετική πρόβλεψη του ν. 4452/2017: “Το ΕΣ μεριμνά́ για την εκπλήρωση της αποστολής της ΕΒΕ, διαμορφώνει τη στρατηγική́ της και εποπτεύει τη λειτουργία της”, και 2), ενδεικτικά, απόσπασμα του κειμένου που περιγράφει την αποστολή του αντίστοιχου οργάνου της British Library, μια και την αναφέρει και ο ίδιος: «Strategic Direction and Governance: The Board sets the strategic vision and direction for the British Library. They formulate long-term goals, policies, and plans to ensure the library’s continued growth and relevance». Μάλλον δεν χρειάζεται να απευθυνθούμε σε κάποιο δημόσιο λειτουργό για να μας διαφωτίσει σχετικά, όπως ανοικείως μας προέτρεψε, ξεχνώντας ότι επί δεκαετίες υπήρξαμε οι ίδιοι δημόσιοι λειτουργοί. Άλλο είναι η στρατηγική, η διαμόρφωση της οποίας είναι δουλειά του ΕΣ, άλλο το στρατηγικό σχέδιο, το οποίο εκπονεί ο ΓΔ και εγκρίνει και αναθεωρεί το ΕΣ, προκειμένου να υπηρετηθεί η στρατηγική που το ίδιο έχει διαμορφώσει. Αν το ΕΣ δεν διαμορφώσει στρατηγική, όπως οφείλει, πώς θα ζητήσει από τον ΓΔ να εκπονήσει στρατηγικό σχέδιο; Οι ευθύνες της Πολιτείας και του ΕΣ ήταν το θέμα του άρθρου μας, και μόνον αυτές. Τι άνθρωπος πρέπει να είναι κανείς ώστε να φτάσει στο σημείο να μας κατηγορήσει για κάτι τόσο αδιανόητο, για “πνευματική σκύλευση” του ακριβού μας φίλου Φίλιππου Τσιμπόγλου, του οποίου υπήρξαμε στενοί συνεργάτες και σταθεροί συμπαραστάτες στα χρόνια του δύσκολου έργου της μετεγκατάστασης και όχι μόνο; Τι πρέπει, αλήθεια, να συμβαίνει στο μυαλό κάποιου για να γράψει κάτι τόσο φρικτό;
Τη συζήτηση για τη διαδικασία επιλογής του νέου ΓΔ δεν την ανοίξαμε εμείς αλλά ο πρόεδρος του ΕΣ. Σε ποιο σημείο και με ποιον τρόπο διαστρέψαμε τις δηλώσεις του, όπως ισχυρίζεται ο κ. Παΐσιος; Παραθέτουμε ολόκληρο το επίμαχο απόσπασμα: “Για τη θέση αυτή δεν έχει σημασία αν κάποιος έχει εκπονήσει 18 διατριβές στο Χάρβαρντ. Σημασία έχει να είναι ένας μορφωμένος άνθρωπος, που αγαπάει τα γράμματα, να είναι ανιδιοτελής, εργατικός και καλός χαρακτήρας. Να μην έχει τοξικότητα, να μπορέσει να αγκαλιάσει το προσωπικό, να αναδείξει από τον καθένα τα καλύτερά του στοιχεία.” Είπαμε ότι τα σχόλια περιττεύουν, διότι αυτό πιστεύαμε. Δεν χρειάζεται κανένας αναγνώστης σχόλια για να αντιληφθεί ότι δεν επιτρέπεται μέλος επιτροπής επιλογής ΓΔ της ΕΒΕ να δηλώνει ότι δεν έχουν σημασία τα ειδικά επιστημονικά προσόντα (18 διατριβές στο Χάρβαρντ) αλλά έχουν σημασία χαρακτηριστικά τα οποία δεν υπάρχει τρόπος να διαπιστωθούν. Πώς μετριέται σε μία συνέντευξη η αγάπη για τα γράμματα, η ανιδιοτέλεια, η εργατικότητα, η καλοσύνη του χαρακτήρα, η έλλειψη τοξικότητας και η ικανότητα ανάδειξης των καλύτερων στοιχείων του προσωπικού; Όσο για την απορία που εκφράσαμε, και την ερώτηση προς το Υπουργείο Εσωτερικών, ας γίνουμε πιο σαφείς με την ευκαιρία αυτή: η διαδικασία επιλογής ΓΔ της ΕΒΕ που βρίσκεται σε εξέλιξη έπρεπε να έχει καταργηθεί ήδη από τον περασμένο Δεκέμβριο και η θέση να έχει προκηρυχθεί εκ νέου όπως ορίζει το άρθρο 15 του ν. 5062/2023. Ο νόμος αυτός, μας αρέσει δεν μας αρέσει, προβλέπει διαφορετική σύνθεση επιτροπής επιλογής και στην παρ. 2 του άρθρου 5 ορίζει ότι “Για τη συμμετοχή στη διαδικασία του παρόντος απαιτείται το πτυχίο ή ο μεταπτυχιακός ή ο διδακτορικός τίτλος σπουδών της περ. (α) και η εργασιακή εμπειρία της περ. (γ) για πέντε (5), τουλάχιστον, έτη να τελούν σε συνάφεια προς την προκηρυσσόμενη θέση.” Αυτά ως απάντηση στα περί “συντεχνιακών ιερεμιάδων”. Συνταξιούχοι δημόσιοι λειτουργοί είμαστε, δεν ανήκουμε σε καμία συντεχνία, την εφαρμογή του νέου νόμου ζητήσαμε.
Για το ζήτημα της πολιτιστικής πολιτικής και των αλλεπάλληλων εκθέσεων ζωγραφικής στην Εθνική Βιβλιοθήκη, μας ερωτά ο κ. Παΐσιος αν γνωρίζουμε τι γίνεται αντιστοίχως στις βιβλιοθήκες της υπόλοιπης Ευρώπης και αν έχουμε “πατήσει” ποτέ στις εκθέσεις της ΕΒΕ. Ασφαλώς γνωρίζουμε, γιατί εμείς είμαστε όντως ειδικοί, τι γίνεται στις άλλες εθνικές βιβλιοθήκες: οι εκθέσεις ζωγραφικής, στο πλαίσιο μίας αρμοδίως εγκεκριμένης πολιτιστικής πολιτικής, αποτελούν ένα πολύ μικρό ποσοστό του συνόλου των εκθέσεων που διοργανώνονται. Και ως ένα ενδεικτικό παράδειγμα, για να μην κάνουμε κατάχρηση του χώρου που μας φιλοξενεί, μπορεί ο ενδιαφερόμενος να δει εδώ το είδος και την ποικιλία των εκθέσεων της Γερμανικής Εθνικής Βιβλιοθήκης. Πολύ καλά γνωρίζουμε επίσης τις εκθέσεις της ΕΒΕ, ο ένας γιατί τις έχει επισκεφθεί σχεδόν όλες και ο έτερος, που έχει αποσυρθεί στην επαρχία, γιατί έχει δει τους καταλόγους. Ό,τι γράψαμε, το γράψαμε μετά λόγου γνώσεως.
Απομένει μία δέσμη ερωτημάτων που απευθύνονται μόνο στον έναν από τους δύο μας, ο οποίος είναι μέλος του ΕΣ. Σε πρώτο ενικό πρόσωπο λοιπόν η συνέχεια, αφού απαντά ο ερωτώμενος: Το 2020 δεν διορίστηκα από την κ. Κεραμέως “αριστίνδην“, κ. Παΐσιε, αλλά όπως ορίζει ο ν. 4452/2017, αφού έγινε η προβλεπόμενη αλληλογραφία Υπουργείου και Ιονίου Πανεπιστημίου, στο Τμήμα Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Μουσειολογίας του οποίου υπηρετούσα. Αποδέχθηκα τον διορισμό όχι για να μοιραστώ τη ντροπή της έλλειψης του Οργανισμού, όπως λέτε, αλλά γιατί, ως καθηγητής με γνωστικό αντικείμενο συναφές προς τη θέση, όφειλα να θέσω εαυτόν στη διάθεση της Πολιτείας. Ασφαλώς κατηγορώ και τον εαυτό μου στο μέτρο της ευθύνης που μου αναλογεί για τη συνενοχή στην καθυστέρηση της έκδοσης του πολυαναμενόμενου ΠΔ, διότι στις κρίσιμες συνεδριάσεις έπρεπε να υπερασπιστώ γενναιότερα και με περισσότερη επιμονή αυτό που θεωρούσα σωστό. Ποιος με εμπόδισε να παραιτηθώ αν πίστευα ότι το ΕΣ δεν έκανε όπως έπρεπε τη δουλειά του; Η συνείδησή μου φυσικά και η εδραία πεποίθηση ότι ένας δημόσιος λειτουργός οφείλει να μην το βάζει στα πόδια όταν συναντά δυσκολίες, αλλά να προσπαθεί πάση δυνάμει ως το τέλος “αεί τι κινείν των μη καλώς εχόντων”. Προσπάθησα λοιπόν όσο μπορούσα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι εξαιρώ τον εαυτό μου από τον καταλογισμό των ευθυνών. Είμαι συνυπεύθυνος για τις παραλείψεις του ΕΣ. Όποιος θέλει να έχει μία, κατά την κρίση μου, ολοκληρωμένη εικόνα των παραλείψεων αυτών, και να καταλάβει τι ακριβώς εννοούσαμε γράφοντας για “πραγματικό συλλογικό όργανο διοίκησης και κυρίως εποπτείας”, ας διαβάσει το υπόμνημα που έστειλα τον Σεπτέμβριο του 2023 στον πρόεδρο και στα λοιπά μέλη του ΕΣ, χωρίς να λάβω ως σήμερα καμία απάντηση, ούτε καν ότι το υπόμνημα αυτό ελήφθη.
Επιστροφή στο πρώτο πληθυντικό για να κλείσουμε, δηλώνοντας με έμφαση ότι δεν σκοπεύουμε να δώσουμε συνέχεια στην περίπτωση κατά την οποία ο κ. Παΐσιος επανέλθει με άλλο κείμενο, όσο προκλητικό ή προσβλητικό κι αν είναι. Αν υπάρξει κάποια σοβαρή δημόσια συζήτηση για την ΕΒΕ, θα την παρακολουθήσουμε με ενδιαφέρον.
