Ήταν Αύγουστος του 2006 όταν ο Σαΐντ σκοτώθηκε εν ώρα εργασίας. Ήταν Πακιστανός που είχε έρθει μαζί με άλλους 12 συγχωριανούς του στην Ελλάδα για να βρουν καλύτερες συνθήκες ζωής, ελπίζοντας σε ένα καλύτερο μέλλον. Κουβαλούσε ένα μεγάλο φορτίο με το κλαρκ, το οποίο ντεραπάρισε από το βάρος και τον σκότωσε ακαριαία. Ήταν 21 χρονών, χωρίς άδεια παραμονής, μόνο με ένα ληγμένο διαβατήριο που προσπαθούσε να ανανεώσει. Ήταν η πρώτη φορά που σκοτωνόταν κάποιος Πακιστανός εργάτης στην περιοχή και δεν ήξερε κανείς τι να κάνει.
«Αν πεθάνει κάποιος από την πακιστανική κοινότητα τον στέλνουμε πίσω, στο Πακιστάν» λέει ο Σαέντ, πρόεδρος της Πακιστανικής Κοινότητας Ελλάδας. «Τα έξοδα τα πληρώνει όλα η κοινότητα. Δεν έχουμε θάψει ποτέ κανέναν στην Ελλάδα, που να ξέρω εγώ τουλάχιστον. Μόνο μία φορά έθαψαν κάποιον εδώ γιατί δεν ήξεραν ότι είναι Πακιστανός. Δεν το ήξεραν στο νοσοκομείο, τον έθαψαν στο Σχιστό και μετά, όταν το μάθαμε, τον ξεθάψαμε και τον στείλαμε πίσω στο Πακιστάν! Μόνο τον περασμένο Δεκέμβρη στείλαμε 23 νεκρούς στην πατρίδα, από αρρώστιες, από ατυχήματα, από τρακαρίσματα. Το 2017 στείλαμε 70 άτομα.
Ένα τεράστιο πρόβλημα που όσο περνάει ο καιρός μεγαλώνει είναι οι άνθρωποι που πεθαίνουν και πάνε στα αζήτητα των νοσοκομείων.
Το κόστος μεταφοράς με αεροπλάνο από την Αθήνα είναι 1.500 ευρώ, αλλά όσο πιο μακριά είναι μια περιοχή από την Αθήνα, τόσο αυξάνεται το κόστος. Από Θήβα, Χαλκίδα, Μαραθώνα είναι 1.600-1.700 ευρώ επιπλέον, από νησί 500-600. Δικό μας νεκροταφείο δεν πρόκειται να κάνουμε γιατί είναι πολύ ακριβά να νοικιάσεις χώρο − και πού να τον βρούμε; Υπάρχουν συμπατριώτες μου που ζουν εδώ χρόνια και θέλουν να ταφούν εδώ, αλλά αυτήν τη στιγμή είναι πολύ δύσκολο. Δεν υπάρχει χώρος, και αν υπάρχει, δεν τον ξέρουμε γιατί δεν υπάρχει καμία ενημέρωση. Πρέπει ο δήμος ή κάποιος υπεύθυνος να ενημερώσει την κοινότητα ότι υπάρχει χώρος για να ταφεί εδώ όποιος το επιθυμεί. Είμαστε 44.000 Πακιστανοί στην Αθήνα, δεν γίνεται να μην υπάρχει ένα νεκροταφείο για εμάς. Οι πιο πολλοί που πεθαίνουν εδώ δεν έχουν κανέναν να τους φροντίσει, έτσι φροντίζει η κοινότητα να μαζέψει λεφτά. Από 50 λεπτά ή ένα ευρώ να δώσει ο καθένας, μπορεί να μαζέψουμε και 2.300-2.400 ευρώ.
Η Πακιστανική Πρεσβεία βοηθάει όσο μπορεί, αλλά δεν μπορεί να διαθέσει όλο το ποσό. Πριν από μερικά χρόνια υπήρχε η PIA, η δική μας αεροπορική εταιρεία, που μετέφερε δωρεάν τις σορούς, τώρα οι μεταφορά σορού πληρώνεται. Αυτό που ζητάμε είναι να μας παραχωρήσουν έναν χώρο για ταφή ή να μας βοηθάει το ελληνικό κράτος να πηγαίνουμε τη σορό στην πατρίδα μας. Ζούμε στην Ελλάδα και πληρώνουμε φόρους, είμαστε Έλληνες πολίτες. Δεν γίνεται να πρέπει να περνάμε από αυτή την επίπονη διαδικασία κάθε φορά που χάνεται ένας συνάνθρωπός μας Στη Θήβα, κάποτε, άνοιξε κάποιος δικό του ιδιωτικό νεκροταφείο για Πακιστανούς σε δικό του χώρο και ζητούσε λεφτά για να σου παραχωρήσει τάφο! Επενέβη η αστυνομία και τον σταμάτησαν».
«Η Αθήνα είναι μόνο για χριστιανούς, δυστυχώς» λέει ο Καμπέρ, πρόεδρος του σωματείου ρακοσυλλεκτών Ερμής, με μεγάλο ποσοστό μουσουλμάνων ανάμεσα στα μέλη του. Σχεδόν αποκλειστικά τους Έλληνες μουσουλμάνους τους πηγαίνουν για ταφή στα μουσουλμανικά νεκροταφεία της Ξάνθης και της Κομοτηνής ή ακόμα πιο πάνω. Μέσα στις υποχρεώσεις του σωματείου μας είναι και το αυτοκίνητο (και ο οδηγός) που έχουμε και το χρησιμοποιούμε ως νεκροφόρα. Βοηθάμε όσο μπορούμε, γιατί το κόστος μεταφοράς μέχρι τη Θράκη με νεκροφόρα είναι τεράστιο, ξεπερνάει τα 1.500 ευρώ, ίσως και τα 2.000, και οι περισσότεροι άνθρωποι δεν τα έχουν.
Μόλις και μετά βίας επιβιώνουν με τα λεφτά που βγάζουν. Με ταρίχευση, φέρετρο, έξοδα ταφής, μια κηδεία ξεπερνάει τα 2.500 ευρώ, είναι αδιανόητο ποσό για έναν μεροκαματιάρη. Οι περισσότεροι μουσουλμάνοι της Αθήνας είναι άνθρωποι β' κατηγορίας, κυρίως βιοπαλαιστές, και το κράτος θα έπρεπε να τους φροντίζει περισσότερο. Εμείς προσφέρουμε αυτήν τη μεταφορά ως κοινωνικό έργο και πράξη αλληλεγγύης. Το πρόβλημα είναι ότι μερικές φορές πεθαίνουν άνθρωποι ταυτόχρονα και δεν μπορούμε να τους εξυπηρετήσουμε όλους.
Σαέντ, πρόεδρος της Πακιστανικής Κοινότητας ΕλλάδαςΒρισκόμαστε, δυστυχώς, στη δύσκολη θέση να επιλέξουμε ποιον να μεταφέρουμε με το όχημά μας. Πριν από τρεις μέρες είχαμε δύο κηδείες την ίδια μέρα. Ο ένας ήταν να μεταφερθεί στην Ξάνθη και ο άλλος στην Κομοτηνή και αναγκαστικά επιλέξαμε αυτόν για τον οποίο μας τηλεφώνησαν οι δικοί του πρώτοι. Συνδράμαμε με ό,τι μπορούσε ο καθένας και τον στείλαμε στην Ξάνθη.Υπάρχει γραφείο τελετών στην Κομοτηνή που αναλαμβάνει τα πάντα, ταρίχευση, μεταφορά μέχρι εκεί, την τελετή, την ταφή στα νεκροταφεία της Ξάνθης, της Κομοτηνής και των περιχώρων που είναι για τους Έλληνες μουσουλμάνους, γιατί η ταφή γίνεται διαφορετικά για έναν μουσουλμάνο: έρχεται ο μουφτής, έρχεται ο χότζας και διαβάζουν κ.λπ. Το τελετουργικό απαιτεί να εξαγνιστεί το σώμα του νεκρού με νερό και να θάβεται το αργότερο 24 ώρες μετά τη στιγμή του θανάτου. Είναι φοβερό να πρέπει να ετοιμαστεί σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα η σορός για να φτάσει στον τόπο ταφής, ο οποίος από την Αθήνα απέχει πάνω από 700 χιλιόμετρα. Για να μην πούμε για το συναισθηματικό κόστος που έχει αυτή η απόσταση, γιατί είναι δύσκολο να επισκεφτείς ξανά τον τάφο του συγγενή σου.
Στο Σχιστό υπάρχει νεκροταφείο όπου ενταφιάζουν μουσουλμάνους, αλλά είναι απαράδεκτες οι συνθήκες που επικρατούν, κανείς δεν θέλει να θάψει εκεί τον δικό του άνθρωπο. Είναι ένα οικόπεδο δίπλα στον δρόμο που δεν θυμίζει νεκροταφείο. Προσωπικά, ξέρω μόνο έναν μουσουλμάνο που τον έχουν θάψει στο Σχιστό, κι αυτό από λάθος. Ο γιος του δεν είχε λεφτά, έτσι τον πήγαν σε μαζική ταφή στο Σχιστό. Δεν το μάθαμε καν για να τον πάμε στα νεκροταφεία μας, πάνω, το μάθαμε μετά την ταφή. Διαφορετικά, δεν θα είχε ταφεί εκεί.
Ξέρω και άλλη μια περίπτωση, με το παιδί ενός Σύριου που πέθανε στην κοιλιά της μητέρας όταν ήταν στον έκτο μήνα και αναγκάστηκαν να το πάρουν με κανονική γέννα. Μπορούσαν να το αφήσουν στο νοσοκομείο να αναλάβει αυτό την ταφή (και τα έξοδα), αλλά οι άνθρωποι ήθελαν να κάνουν μόνοι τους την ταφή, έτσι το πήγαν στο Σχιστό.
Στην Αττική ξέρω ότι υπάρχει και ένας χώρος στη Νίκαια όπου θάβονται μουσουλμάνοι από κάθε χώρα − εκεί πηγαίνουν και τους πιο πολλούς νεκρούς Σύριους. Το μεγάλο πρόβλημα που δημιουργείται με τους μουσουλμάνους είναι η εκταφή, γιατί σύμφωνα με την ισλαμική θρησκεία δεν επιτρέπεται, όπως ισχύει στα δημοτικά νεκροταφεία των πόλεων μετά την παρέλευση τριετίας. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να το κάνουν ή για λόγους πολιτικούς δεν γίνεται να μεταφερθούν για ταφή στην πατρίδα τους (Σύριοι, Σομαλοί, Αφγανοί) ή στα νεκροταφεία της Θράκης. Τι γίνεται με αυτούς;».
Ο θάνατος ενός αλλόθρησκου στην Αθήνα προκαλεί στους οικείους του νεκρού προβλήματα που δεν μπορεί κανείς να φανταστεί εύκολα. Στην ταινία του Ιρανού Μοχάμαντ Ρασούλοφ «Ένας ακέραιος άντρας» που κέρδισε το βραβείο «Ένα Κάποιο Βλέμμα» στο πρόσφατο Φεστιβάλ των Καννών υπάρχει μια συγκλονιστική σκηνή με μια οικογένεια χριστιανών που προσπαθούν να θάψουν τη νεκρή έφηβη κόρη τους στο νεκροταφείο της περιοχής όπου έχουν μόλις μετακομίσει από ανάγκη. Ο τρόπος που τους αρνούνται είναι ανατριχιαστικός − στο νεκροταφείο της μικρής πόλης όπου ζουν δεν επιτρέπεται η ταφή αλλόθρησκων.
Ο θάνατος ενός αλλόθρησκου στην Αθήνα προκαλεί στους οικείους του νεκρού προβλήματα που δεν μπορεί κανείς να φανταστεί εύκολα.
Μπορεί να μην είναι ακριβώς ίδιες οι συνθήκες στην Ελλάδα, αλλά δεν διαφέρουν και πολύ. Αν δεν είναι κάτοικος Αθήνας ο νεκρός, είναι αδύνατο να βρεθεί χώρος σε χριστιανικό νεκροταφείο. Αν εξαιρέσεις τον χώρο που έχει παραχωρηθεί στο Γ' Νεκροταφείο για ταφές ανθρώπων αγνώστων στοιχείων και αλλόθρησκων και το Νεκροταφείο του Σχιστού, σε καμία άλλη περιοχή της Ελλάδας δεν μπορεί να ταφεί άνθρωπος άλλης θρησκείας, με εξαίρεση τη Θράκη – μόνο οι μουσουλμάνοι. Η εβραϊκή κοινότητα της Αθήνας διαθέτει δύο νεκροταφεία: το πρώτο εντός του τετραγώνου που περιλαμβάνει το ιστορικό Α' Νεκροταφείο Αθηνών, που δεν χρησιμοποιείται πια. Το δεύτερο καταλαμβάνει τη ΒΔ γωνία του Γ' Νεκροταφείου Αθηνών, εκεί όπου συναντιούνται τα όρια των δήμων Νίκαιας, Κορυδαλλού, Αγ. Βαρβάρας και Αιγάλεω.
«Ένα, επίσης, τεράστιο πρόβλημα που όσο περνάει ο καιρός μεγαλώνει είναι οι άνθρωποι που πεθαίνουν και πάνε στα αζήτητα των νοσοκομείων» λέει η Γιώτα, κοινωνική λειτουργός σε αθηναϊκό νοσοκομείο. «Άποροι, άστεγοι, ενδεχομένως αλλόθρησκοι, άνθρωποι αγνώστων στοιχείων. Η οικονομική κρίση έχει κάνει τα πράγματα πολύ χειρότερα, αλλά δεν υπάρχουν στατιστικά γι' αυτό, γιατί αυτά τα στοιχεία δεν είναι καταγεγραμμένα πουθενά. Υπάρχει η άποψη ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν τυχαίνουν μιας αξιοπρεπούς και σωστής ταφής, αλλά αυτό δεν ισχύει. Μπορεί η οικονομική κρίση να έχει επιδεινώσει την κατάσταση και όλο και περισσότεροι άνθρωποι να αδυνατούν να αναλάβουν τα έξοδα μιας κηδείας, αφήνοντας τους δικούς τους στα νοσοκομεία, αλλά δεν μένει κανείς άταφος!».
Η διαδικασία ταφής ενός ανθρώπου που φτάνει νεκρός σε ένα νοσοκομείο –ή πεθαίνει στο νοσοκομείο, χωρίς κανείς να τον αναζητήσει− ξεκινάει από την έρευνα της κοινωνικής υπηρεσίας του νοσοκομείου για την ύπαρξη συγγενικών προσώπων. Η σορός τοποθετείται στο ψυγείο μέχρι δέκα μέρες το πολύ. Αν στο διάστημα αυτό δεν βρεθεί συγγενικό πρόσωπο ή από το φιλικό περιβάλλον του νεκρού που να αναλάβει την ταφή του, ούτε με τη συνδρομή της αστυνομίας, τότε τα νοσοκομεία προχωρούν στην ανάθεση της σορού σε γραφεία τελετών με τα οποία έχουν υπογράψει σχετικές συμβάσεις.
Καμπέρ, πρόεδρος του σωματείου ρακοσυλλεκτών ΕρμήςΥπάρχει Προεδρικό Διάταγμα που ορίζει τι πρέπει να γίνει σε αυτή την περίπτωση. Εάν βρεθεί συγγενής του νεκρού, αλλά δεν μπορεί να αναλάβει τα έξοδα ταφής, τότε πρέπει να υπογράψει στο αστυνομικό τμήμα δήλωση "οικονομικής αδυναμίας". Τα τελευταία χρόνια όλο και πιο πολλοί εγκαταλείπουν τους νεκρούς συγγενείς τους στο έλεος του νοσοκομείου.Αν ο νεκρός ήταν ασφαλισμένος, το ασφαλιστικό ταμείο πληρώνει τα έξοδα ταφής, αν είναι άγνωστος ή χωρίς ασφάλιση, τα έξοδα τα αναλαμβάνει το νοσοκομείο – τα νοσοκομεία διαθέτουν ένα ποσό ετησίως για την ταφή αζήτητων νεκρών.
Το γραφείο τελετών αναλαμβάνει τον ενταφιασμό, κάνοντας μια λιτή, αλλά αξιοπρεπή κηδεία. Είναι υποχρεωμένο να τοποθετήσει τον νεκρό σε φθηνό φέρετρο (αλλά λουστραρισμένο), να παρέχει σάβανο, προσκέφαλο, όσα ορίζει το τελετουργικό της ορθόδοξης χριστιανικής ταφής, μαζί με τη νεκρώσιμη ακολουθία από ιερέα.
«Πριν από μερικά χρόνια που δούλευα ακόμα σε νοσοκομείο ήταν κοινό μυστικό ο τρόπος που ενταφιαζόταν ένας άπορος ή αγνώστων στοιχείων άνθρωπος» λέει η Γ,. συνταξιούχος σήμερα κοινωνική λειτουργός. «Καθεμία ή καθένας από μας συνεργαζόταν με συγκεκριμένα γραφεία κηδειών που περίμεναν σαν κοράκια κυριολεκτικά να τους στείλουμε κάποιον νεκρό και να αναλάβουν την κηδεία τους. Και υπήρχε ένας άγραφος κανόνας να μας κάνουν "δώρο" μια κηδεία όταν συνεργαζόμασταν σταθερά μαζί τους. Για κάθε πέντε νεκρούς που τους έστελνα, είχα δικαίωμα να ζητήσω να θάψουν κάποιον χωρίς χρέωση, έτσι δεν έμενε κανείς χωρίς αξιοπρεπή ταφή. Σήμερα ελπίζω να έχουν αλλάξει τα πράγματα».
Αν ένα άγνωστο πτώμα φτάσει σε νεκροτομείο από αιφνίδιο ή άγνωστο θάνατο η διαδικασία ταφής δεν διαφέρει και πολύ. Αν δεν αναγνωριστεί εντός συγκεκριμένων ημερών, το υπουργείο Δικαιοσύνης αναλαμβάνει την ταφή του. Ο αριθμός των αζήτητων νεκρών που όλο και μεγαλώνει είναι ένα τεράστιο πρόβλημα όχι μόνο κοινωνικό αλλά και οικονομικό, που αφορά τα νοσοκομεία ή το κράτος που πρέπει να πληρώσουν για την ταφή τους. Πέρα από την έλλειψη ψυγείων για τη συντήρησή τους και τα άλλα πρακτικά ζητήματα, αν υπολογίσει κανείς ότι κάθε κηδεία στοιχίζει γύρω στα 500 ευρώ και ότι καθημερινά φτάνουν στα νοσοκομεία και στα νεκροτομεία πάνω από 30 αζήτητα πτώματα, Ελλήνων και αλλοδαπών, μπορεί εύκολα να καταλάβει πόσο μεγάλο....
