«Το ελληνικό καλοκαίρι πεθαίνει αργά. Ο Οκτώβρης έσβηνε στον Νοέμβρη αλλά μόνο το σούρουπο έπεφτε πιο νωρίς [...], ούτε ένα φύλλο δεν έχει πέσει από τα πλατάνια». Είναι τέλος Οκτωβρίου και το τοπίο είναι ακριβώς όπως περιγράφει ο Πάτρικ Λη Φέρμορ στη «Ρούμελη», όλα τα δέντρα καταπράσινα και το τοπίο αφύσικα ανοιξιάτικο.
Στη λίμνη με τα ιαματικά νερά στη Δαμάστα –που τα λένε Ψωρονέρια επειδή θεραπεύουν την ψωρίαση– οι κουτσουπιές και οι λυγαριές έχουν ανθίσει ξανά, λες και είναι Μάιος, και μια αλκυόνη λιάζεται στον βράχο καραδοκώντας να πιάσει τα ψαράκια που κολυμπούν γύρω μας. Το νερό της λίμνης έχει ιδανική θερμοκρασία για χαλάρωση, 33°C, και όσοι έρχονται κάθονται μέσα του με τις ώρες. Και κάθονται κυριολεκτικά, γιατί το βάθος της λίμνης δεν είναι μεγάλο, το νερό φτάνει μέχρι τη μέση σου, που σημαίνει ότι πρέπει να είσαι καθιστός για να βουτήξεις ολόκληρος.
Στο μεταξύ, οι φυσαλίδες που βγαίνουν συνεχώς από τα χαλίκια του πυθμένα, σου δίνουν την αίσθηση ότι έχεις βυθιστεί σε ανθρακούχο νερό ή σε αναψυκτικό με ανθρακικό. Τα πράσινα γλοιώδη φύκια που επιπλέουν παντού στη λίμνη είναι σπιρουλίνα, που αναπτύσσεται σε νερά αλκαλικά και πλούσια σε μέταλλα.
Αυτά τα μέταλλα με τις ιαματικές ιδιότητες έκαναν από τα αρχαία χρόνια πολύ δημοφιλείς τις θερμές πηγές της Ανατολικής Στερεάς. Οι Ρωμαίοι που λάτρευαν τα ιαματικά λουτρά, βρήκαν στην περιοχή –από τα Καμένα Βούρλα και τις Θερμοπύλες μέχρι και την Υπάτη και την Παλαιοβράχα ή, απέναντι, την Αιδηψό στην Εύβοια– την ελληνική Τοσκάνη, έτσι, τον δεύτερο αιώνα μ.Χ., ο Ηρώδης ο Αττικός έφτιαξε στις Θερμοπύλες μαρμάρινους λουτήρες για να μπανιαρίζονται οι ντόπιοι. Δύο, έναν για άντρες και έναν για γυναίκες.
Μόλις χαλαρώσεις κι αρχίσεις να ακούς τις μπουρμπουλήθρες που σκάνε παντού γύρω σου, με ήχους που είναι εντελώς αρχέγονοι και απόκοσμοι, αισθάνεσαι μια πρωτόγνωρη ηρεμία και μια ασφάλεια που έχεις να νιώσεις από παιδί. Είναι σαν να μεταφέρεσαι στην εμβρυική ηλικία, στη μήτρα της μάνας σου, σε μια κατάσταση που είσαι ένα με το σύμπαν.
Για την ιστορία, η μόνη αρχαία αναφορά που υπάρχει για τα Ψωρονέρια είναι στο έργο του Παυσανία Ελλάδος περιήγησις, όπου γράφει «γλαυκότατον μεν ουν οίδα ύδωρ...» για το χρώμα του νερού τους. Ωστόσο, τα διάσπαρτα λείψανα στην περιοχή (μαρμάρινα σπόλια, κατάλοιπα οικοδομών και εκατοντάδες θραύσματα) δείχνουν ότι η χρήση τους είναι συνεχής εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Για την περίοδο της Τουρκοκρατίας δεν υπάρχουν πληροφορίες, τα αναφέρουν οι ξένοι περιηγητές των αρχών του 18ου αιώνα, αλλά μόνο ως όνομα, με ελάχιστες λεπτομέρειες. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα λουτρά δεν λειτουργούσαν, απλώς οι δύσκολες συνθήκες της εποχής δεν άφηναν και πολλά περιθώρια για αναψυχή. Με τόσες επιδρομές, πολέμους και κακουχίες που είχαν ρημάξει την ύπαιθρο, προτεραιότητα των ανθρώπων ήταν η επιβίωση.
Η ΠΡΟΣΒΑΣΗ στα Ψωρονέρια (ή λουτρά Καλλίδρομου) είναι εύκολη και ελεύθερη, όπως και στις Θερμοπύλες και στον Κονιαβίτη στα Καμένα Βούρλα, έτσι έχουν κόσμο όλη την ημέρα, χειμώνα-καλοκαίρι. Οι περισσότεροι είναι ηλικιωμένοι, που έρχονται για να ανακουφιστούν από δερματικές και ρευματικές παθήσεις και πασαλείβονται με τη σπιρουλίνα, αφήνοντάς τη να στεγνώσει πάνω στο δέρμα τους. Μετά την ξεπλένουν κι ολοκληρώνουν την κούρα ομορφιάς.
Τα Σαββατοκύριακα του φθινοπώρου, που ο καιρός είναι ακόμα καλός, ο χώρος γεμίζει από λεωφορεία με κόσμο από τη Λαμία, εκδρομείς από τα Βαλκάνια και Γερμανούς συνταξιούχους με τροχόσπιτα. Οι ξένοι είναι εντυπωσιακά πολλοί. Αργά τη νύχτα, επειδή η λίμνη φωτίζεται από προβολείς, έχει ντόπιο νεαρόκοσμο που έρχεται να χαλαρώσει μετά την έξοδο. Αρκετές φορές βρίσκεις κόσμο στη λίμνη ακόμα και το ξημέρωμα.
Είναι Παρασκευή απόγευμα, λίγο μετά τη δύση του ήλιου, τα λουλούδια της κουτσουπιάς που έχουν πέσει πάνω στο νερό το γεμίζουν με ροζ ανταύγειες και το φεγγάρι που αρχίζει να ξεπροβάλλει κάνει το τοπίο να μοιάζει εξωγήινο. Βγαίνοντας από τη λίμνη, με τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος αρκετά χαμηλότερη από του νερού, πρέπει να σκουπιστείς και να ντυθείς αμέσως γιατί το σώμα σου αρχίζει να τουρτουρίζει. (Tip: η πετσέτα είναι απαραίτητη, πρώτα σκουπίζεσαι καλά και μετά βάζεις το μπουρνούζι. Είναι ο μόνος τρόπος για να αντέξεις το κρύο, μέχρι να πας στο αυτοκίνητο και να ντυθείς).
ΤΟ AFTER HOURS κολύμπι στην λίμνη των Ψωρονερίων είναι μυσταγωγική εμπειρία. Όταν ο κόσμος έχει φύγει και η λίμνη είναι έρημη, μπορείς να τοποθετήσεις ανενόχλητος τα δύο ξύλα που κλείνουν τη σχισμή από όπου φεύγει το νερό και να περιμένεις μέχρι να ανέβει η στάθμη του. Στη διάρκεια της ημέρας, επειδή συνωστίζεται πολύς κόσμος, αφήνουν το νερό να τρέχει με ορμή και να ανανεώνεται συνεχώς. Αυτό κάνει μικρότερη την πυκνότητα των αλάτων, άρα λιγότερη και την άνωση, που σημαίνει ότι όταν ξαπλώσεις πάνω στο νερό δεν μπορείς να σταθείς, γιατί το σώμα βουλιάζει. Όταν αφήσεις και ανέβει η στάθμη, μεγαλώνει και η συγκέντρωση των αλάτων, τα οποία σπρώχνουν το σώμα στην επιφάνεια.
Και τότε, μέσα στην απόλυτη ησυχία της νύχτας, όταν ξαπλώσεις σε ύπτια θέση και βουτήξεις τα αυτιά μέσα στο νερό, γίνεται κάτι μοναδικό. Μόλις χαλαρώσεις κι αρχίσεις να ακούς τις μπουρμπουλήθρες που σκάνε παντού γύρω σου, με ήχους που είναι εντελώς αρχέγονοι και απόκοσμοι, αισθάνεσαι μια πρωτόγνωρη ηρεμία και μια ασφάλεια που έχεις να νιώσεις από παιδί. Είναι σαν να μεταφέρεσαι στην εμβρυϊκή ηλικία, στη μήτρα της μάνας σου, σε μια κατάσταση που είσαι ένα με το σύμπαν.
Η εμπειρία μέσα στο νερό –που έχει τη θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος– κοιτάζοντας τα αστέρια με συνοδεία τον ήχο των φυσαλίδων που ανεβαίνουν αδιάκοπα από το βυθό, δεν μεταφέρεται αν δεν την ζήσεις. Αυτή η λούπα, που είναι ο πιο χαλαρωτικός ήχος που έχεις ακούσει ποτέ, θα ήθελες να συνεχίζεται για πάντα – σαν το «Evergrowing Pulsating Brain That Rules From The Centre Of The Ultraworld» των Orb ή το «Aftermath» του Tricky.
Οι νυχτερινοί κανόνες συμπεριφοράς στα λουτρά είναι διαφορετικοί από της ημέρας. Η φασαρία, οι φωνές και οι δυνατές ομιλίες «απαγορεύονται», γιατί οι νυχτερινοί επισκέπτες, εκτός από θεραπεία, έρχονται για να ξεφορτωθούν όσο στρες έχουν μαζέψει κατά τη διάρκεια της ημέρας. Σωματικό και ψυχικό.
Όταν η θερμοκρασία πέσει κάτω από 16 βαθμούς, το νερό της λίμνης αχνίζει και μία αραιή ομίχλη απλώνεται κοντά στην επιφάνεια. Η απόλυτη ησυχία της νύχτας και το τειχίο –αργολιθοδομή από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας– που την περιβάλλει, δυναμώνουν την ένταση της φωνής και την κάνουν να ακούγεται σε μεγάλη απόσταση, που σημαίνει ότι, θέλοντας και μη, ακούμε όλα όσα λέει η παρέα που κολυμπάει στην άλλη άκρη της λίμνης – είναι 7 αγόρια και κορίτσια γύρω στα 30 που μιλούν ασταμάτητα με όλη την ένταση της φωνής τους. Είναι προφανές ότι δεν έχουν ξαναπάει σε λουτρά.
Οι άνθρωποι που κολυμπούν γύρω μας το Σάββατο το μεσημέρι είναι κυρίως ηλικιωμένα ζευγάρια που έρχονται στη λίμνη εδώ και τριάντα (ακόμα και σαράντα) χρόνια, ντόπιοι, αλλά και επισκέπτες του Σαββατοκύριακου. Λίγο παραπέρα ακούμε να μιλούν πολωνικά, ρώσικα, βουλγάρικα (κάτι απ' όλα αυτά ή όλα αυτά μαζί), ολόκληρες οικογένειες που κάνουν στάση για μπάνιο και μουλιάζουν στο νερό για ώρες. Μια κυρία που μαζεύει σπιρουλίνα με ένα διχτάκι για τα μαλλιά μάς λέει ότι χωρίς τα μπάνια στη λίμνη «δεν βγάζει το χειμώνα» γιατί «την ταράζουν οι πόνοι των ρευματισμών». Το νερό κάνει καλό και στο έκζεμα και σε κάθε πάθηση του δέρματος. Μετά αρχίζει να αραδιάζει τις θεραπευτικές ιδιότητες που έχει κάθε «γούρνα» στην περιοχή.
Τα θερμά νερά που αναδύονται από τα βάθη της γης «εμπλουτιζόμενα καθ' οδόν από θεραπευτικά ιχνοστοιχεία, χλωριούχα, νατριούχα, ανθρακικού και πυριτικού οξέος, θειούχα, υδροθείου κλπ.» όπως αναφέρει ο καθηγητής Α. Δαμβέργης στη μελέτη του (1892-1896-1903) για τις ιαματικές πηγές της Ελλάδας, είναι αποτέλεσμα της έντονης ηφαιστειακής δραστηριότητας της Φθιώτιδας, κάτι που αποδεικνύουν και οι άπειροι σεισμοί που έχουν γίνει στην περιοχή.
«Η γένεση της θερμοπηγής συνδέεται άρρηκτα με τα τεκτονικά ρήγματα και λόγω της πιέσεως διασπείρονται και αναβλύζουν σε πολλά σημεία, με υψηλές ή μέσες θερμοκρασίες τις περισσότερες φορές με την καλή χημική σύσταση της κατηγορίας υδροθειοχλωριούχων οξυπηγών. Από τα αρχαιότατα χρόνια τα θερμά θεραπευτικά λουτρά ήσαν αφιερωμένα στον Ηρακλή, επειδή ενδυνάμωναν το σώμα και ο Ηρακλής ήτο εκπρόσωπος της δύναμης».
ΣTIΣ ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ που τα νερά είναι πιο ζεστά, στους 42 βαθμούς, υπάρχει περισσότερο θείο (γι' αυτό και μυρίζουν σαν κλούβιο αυγό) και το «μπάνιο» βοηθάει όσους έχουν αρθριτικά, άσθμα, βρογχίτιδα, γενικά παθήσεις του αναπνευστικού. Κάνει καλό και στα νεύρα και σε κάθε είδους πόνους. Λόγω της υψηλής θερμοκρασίας, όμως, δεν μπορείς να μείνεις μέσα στο νερό για παραπάνω από 20 λεπτά. Δεν προσφέρεται για περισσότερο, έτσι κι αλλιώς, γιατί η τεχνητή γούρνα είναι αρκετά πιο μικρή από του Καλλίδρομου και, όταν έχει κόσμο, υπάρχει συνωστισμός.
Των Θερμοπυλών είναι με διαφορά οι πιο διάσημες ιαματικές πηγές της περιοχής, αλλά από τότε που η Εθνική οδός δεν περνάει από μπροστά τους, δεν έχουν τόσους επισκέπτες όσο παλιότερα. Οι φορτηγατζήδες και τα τροχόσπιτα που σταματούσαν πρέπει πια να κάνουν παράκαμψη, και η κίνηση στις πηγές έχει ελαττωθεί. Τα λουτρά που γνώρισαν μέρες δόξας από το τέλος της δεκαετίας του '60 μέχρι και τα '80s δεν λειτουργούν από το 2009, και το κτίριο του ξενοδοχείου ήταν μέχρι πρόσφατα ερημωμένο και σε πολύ κακή κατάσταση. Από το 2016 ζουν εκεί Σύριοι πρόσφυγες που το έχουν ζωντανέψει, έχοντας φτιάξει έναν ολόκληρο οικισμό.
Πλέον στις Θερμοπύλες μπορείς να βουτήξεις μόνο στα ανοιχτά λουτρά, σε δύο διαφορετικά σημεία: Στη χτιστή «πισίνα» που μαζεύει το νερό απ' τις πηγές, που τη βρίσκεις αφού προσπεράσεις το ξενοδοχείο, και στον καταρράκτη, που βλέπεις αμέσως μόλις φτάσεις στο χώρο των λουτρών. Συνήθως ο κόσμος που υπάρχει σε κάθε σημείο είναι διαφορετικής ηλικίας.
Ο καταρράκτης είναι γεμάτος από παιδιά και νεαρούς πρόσφυγες που παίζουν με τα νερά, ορμούν από το βράχο και βουτούν στα πιο βαθιά σημεία των φυσικών λεκανών – που κι εδώ δεν ξεπερνούν το ενάμιση μέτρο. Τα καυτά νερά του καταρράκτη πέφτουν με δύναμη πάνω στα βράχια, κυλούν ορμητικά πάνω τους και στη συνέχεια καταλήγουν με πίεση σε όποιον σταθεί στην άκρη τους. Βουτάς μέσα στο καυτό νερό κάνεις ταυτόχρονα και ντους, σε θερμοκρασία που ίσως αρχικά να σου προκαλέσει δυσφορία, αλλά πολύ γρήγορα το σώμα σου συνηθίζει και παραδίνεσαι στην απόλυτη νωχέλεια.
Μέσα στο νερό βρίσκουμε ένα ζευγάρι Σέρβων που κάνουν το γύρο της Στερεάς με τροχόσπιτο και έναν 60άρη από τη Λάρισα που κάνει ζεστά μπάνια για τα αρθριτικά. «Το καυτό νερό βοηθάει να μαλακώσουν οι μυϊκοί πόνοι και τα πιασίματα» μας λέει, δεν είναι ωφέλιμο μόνο για χρόνιες παθήσεις». Έρχεται εδώ συχνά, με την πρώτη ευκαιρία, χειμώνα-καλοκαίρι. «Τον χειμώνα το μπάνιο στην διπλανή "πισίνα" είναι ακόμα πιο απολαυστικό», προσθέτει. «Κάθε φορά που χιονίζει έρχομαι στα λουτρά, ο κόσμος να χαλάσει, το ζεστό μπάνιο μέσα στο χιονισμένο τοπίο, όταν όλα θολώνουν γύρω σου από τους ατμούς της πηγής, είναι κάτι μαγικό».
Λίγο πριν μας αποχαιρετήσει, μας συμβουλεύει να μην ξεπλυθούμε από τα νερά των λουτρών, τουλάχιστον για ένα 24ωρο, γιατί οι ιδιότητές τους εξακολουθούν να δρουν και αφού έχεις στεγνώσει. Φεύγοντας, στη μεταλλική μυρωδιά που αφήνει στο δέρμα μας το νερό των Ψωρονερίων έχει προστεθεί η μυρωδιά του θειαφιού και το μόνο που σκεφτόμαστε είναι πόση ώρα πρέπει να τριβόμαστε κάτω απ' το ντους για να τις ξεφορτωθούμε.
ΣΥΜΦΩΝΑ με τη μυθολογία, η θεά Αθηνά ζήτησε από τον Ήφαιστο να δημιουργήσει τα λουτρά των Θερμοπυλών για να λούζεται εκεί ο Ηρακλής και να ξαναβρίσκει τις δυνάμεις του μετά τους άθλους του. Το στόρι λέει ότι αφού έχει κλέψει την Ιόλη, καταφεύγει στα βουνά της Οίτης, αλλά η σύζυγός του, η Δηιάνειρα, για να τον εκδικηθεί, τού στέλνει ως δώρο ένα πολυτελές ρούχο δηλητηριασμένο με το αίμα του Κένταυρου Μέσσου.
Ο Ηρακλής το φοράει, κολλάει πάνω του, και όταν επιχειρεί να το βγάλει, μαζί με το ρούχο ξεκολλάνε και κομμάτια από τη σάρκα του. Από τον πόνο και τη μανία αρπάζει τα έλατα που είναι γύρω του, τα ξεριζώνει και τα πετάει από το βουνό μέχρι το Μαλιακό Κόλπο. Πάνω στην απελπισία του ανάβει φωτιά και πέφτει πάνω της να καεί, για να γλιτώσει από το μαρτύριό του, αλλά έρχεται φουριόζος ο Γοργοπόταμος και σβήνει τη φωτιά. Τότε ο Ηρακλής αναλήπεται στους ουρανούς. Τυλίγεται μέσα σε σύννεφο και φτάνει στον Όλυμπο, όπου και μένει για πάντα μαζί με τους θεούς.
Οι θερμές πύλες, σημείο μεγάλης στρατιωτικής σημασίας στους αρχαίους χρόνους, ήταν ένα στενό πέρασμα μεταξύ του Καλλίδρομου και της θάλασσας το οποίο σήμερα δεν υπάρχει. Όταν έγινε η πρόσχωση του Σπερχειού, η παραλία απομακρύνθηκε αρκετά χιλιόμετρα από τη στεριά. Το Πέρασμα των Θερμοπυλών όπου πολέμησε ο Λεωνίδας δεν μπορεί να το δεις πια, ωστόσο οι πηγές που βρίσκονται σε τέσσερα ή πέντε σημεία στη βάση των βράχων βρίσκονται στις ίδιες θέσεις εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Την Κυριακή, λίγο πριν το ταξίδι της επιστροφής, κάνουμε μια στάση στον Κονιαβίτη. Τα λουτρά βρίσκονται στους πρόποδες του όρους Κνημίδα, ένα χιλιόμετρο από τα Καμένα Βούρλα, στην κατεύθυνση προς Λαμία. Τα πρώτα που συναντάς είναι πέντε εξωτερικές πισίνες (μία μεγάλη και τέσσερις μικρές), με θερμοκρασία νερού 35-36°C, ενώ λίγο πιο πέρα είναι η ιαματική πηγή Καλλυντικά, με τρεις πισίνες (μία μεγάλη πετρόκτιστη που ονομάζεται «πηγή Αφροδίτης», και είναι και η πιο πρόσφατη, και δυο πιο μικρές).
Η ραδιενεργή πηγή της Αφροδίτης περιέχει καλοειδές θείο και το νερό της είναι στους 33°C, ιδανικό για μούλιασμα. Εκτός από τις καλλυντικές ιδιότητες, η λουτροθεραπεία εδώ ωφελεί όσους υποφέρουν από χρόνιο άσθμα, βρογχίτιδες και χρόνιες ρινίτιδες.
Κι εδώ ο ντόπιος κόσμος είναι αρκετός τα Σαββατοκύριακα. Ακόμα, όμως, και όταν υπάρχει συνωστισμός, πάντα ο καινούργιος επισκέπτης στην θέρμη είναι καλοδεχούμενος.
Στο (εξαντλημένο) βιβλίο-οδηγό για τα ιαματικά λουτρά της Ελλάδας, οι συγγραφείς του Κώστας Ζαχαρόπουλος και Ηλίας Μπαρμπίκας γράφουν για τον άτυπο κώδικα συμπεριφοράς που ισχύει σε όλες τις θερμές πηγές: «Όταν (οι λουόμενοι) βλέπουν κάποιον καινούργιο, δεν τον αντιμετωπίζουν όπως τα μικρά παιδιά τον καινούργιο συμμαθητή. Είναι πολύ ώριμοι για τέτοια και βασανισμένοι οι περισσότεροι. Ο καινούργιος, ακόμη και αν προέρχεται από άλλον πολιτισμό, έστω και αν έχει διαφορετικούς στόχους, είναι καλοδεχούμενος. Τον περιβάλλουν με ζεστασιά και τον κατατοπίζουν».
Στο ίδιο βιβλίο, ο Γιάννης Ξανθούλης, που το προλογίζει, γράφει μεταξύ άλλων: «Οι πηγές αυτές εμπεριέχουν τα συστατικά των θαυμάτων προσφέροντας αιώνες τώρα την ίαση, την ελπίδα, το αισθησιακό άγγιγμά τους στα κουρασμένα σώματα των ασθενών, των εραστών της φύσης ή και των μοναχικών οδοιπόρων με το ένστικτο του σοφού γερόλυκου». Και είναι ένας τρόπος για να ξεχάσεις όλα όσα σε βασανίζουν για ένα Σαββατοκύριακο. Ή, έστω, να τα απαλύνουν.
Εκτός από την Υπάτη, την Παλαιοβράχα στη Σπερχειάδα και το Πλατύστομο, θερμές πηγές στη Φθιώτιδα υπάρχουν επίσης στις περιοχές του Δομοκού (Δρανίτσα-Καΐτσα, Εκκάρα, Γαβράκια, Γερακλή), καθώς και στο Αρχάνι στα δυτικά του νομού.
