O Βασίλης Νάκκας είναι ένα από τα ιδρυτικά μέλη της ΚοινΣΕπ «Τα Ψηλά Βουνά» που στοχεύει στην επανακατοίκηση και την αξιοβίωτη ολοκληρωμένη ανάπτυξη των ορεινών περιοχών. Έχουν ως έδρα τους το Δεμάτι, ένα μικρό χωριό στο Ανατολικό Ζαγόρι, με μόλις τέσσερις μόνιμους κατοίκους.
Πριν από λίγες μέρες απηύθυναν μια ανοιχτή πρόσκληση σε άτομα, ζευγάρια ή οικογένειες που θέλουν να ζήσουν και να εργαστούν στο χωριό, αναλαμβάνοντας τη διαχείριση βιολογικών θερμοκηπίων και καλλιεργήσιμων εκτάσεων. Όλα τα έσοδα φυσικά θα πηγαίνουν στον ή στους ανθρώπους που θα αναλάβουν τη διαχείρισή τους.
Η ομάδα προσφέρει, επίσης, δωρεάν διαμονή τον πρώτο χρόνο, βιολογικά πιστοποιημένα θερμοκήπια και γη προς αξιοποίηση, καθώς και στήριξη, συνεργασία και διασύνδεση με δίκτυα παραγωγών.
Μιλήσαμε μαζί του, προσπαθώντας να μάθουμε περισσότερα για το πολύ ενδιαφέρον κάλεσμα που καλύπτει τα βασικά ζητούμενα των ανθρώπων οι οποίοι θέλουν να κάνουν πράξη την αποκέντρωση.
«Η ανάσταση ενός χωριού είναι μια διαδικασία που απαιτεί μελέτη, χρόνο και σκληρή δουλειά, αλλά, πάνω απ’ όλα, ανθρώπους που θα αποφασίσουν να εγκατασταθούν σε αυτό, έχοντας τη δυνατότητα να βιοποριστούν και να ζήσουν αξιοπρεπώς μέσα σε ένα υποστηρικτικό οικοσύστημα, αξιοποιώντας εργαλεία κοινωνικής οικονομίας και καινοτομίας».
— Πες μας δυο λόγια για το χωριό καταρχάς.
Το Δεμάτι είναι ένα μικρό ορεινό χωριό του Ανατολικού Ζαγορίου, βρίσκεται στην πλαγιά ενός λόφου στην καρδιά της Πίνδου και αντικρίζει ένα από τα ομορφότερα βουνά της Ηπείρου, τον Λάκμο ή «Περιστέρι». Βρίσκεται σε υψόμετρο 1.000 μ. και απέχει 37 χλμ. από τα Ιωάννινα και 27χλμ. από το Μέτσοβο, μέσω της Εγνατίας Οδού. Παραδοσιακά καλλιεργούνταν σιτάρι στην περιοχή, ενώ στον οικισμό Πλάκα εξορύσσεται ένα από τα πιο γνωστά ορυκτά της Ελλάδας, το μάρμαρο Δεματίου.
Στο Δεμάτι συναντάμε έναν προοικιστικό τρόπο ανάπτυξης των κοινοτήτων σε διάσπαρτους οικισμούς, αποτελούμενους από διευρυμένες οικογένειες, προγενέστερο της συνηθισμένης μορφής του χωριού όπως το ξέρουμε σήμερα, με μια κεντρική πλατεία δηλαδή και τα σπίτια συγκεντρωμένα γύρω από αυτήν. Πετρόχτιστο και περιτριγυρισμένο απο δάση, αποτελεί ιδανικό προορισμό για όσους αναζητούν ηρεμία και ένα σχεδόν ανέγγιχτο φυσικό περιβάλλον.
Σήμερα, ο κεντρικός οικισμός έχει τέσσερις μόνιμους κατοίκους, χωρίς να υπολογίζουμε τα μέλη της ομάδας μας, αφού οι περισσότεροι μετανάστευσαν μαζικά τη δεκαετία του '60 στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ όπου βρίσκεται σήμερα η μεγαλύτερη κοινότητα Δεματατών. Τα περισσότερα σπίτια κατοικούνται μόνο το καλοκαίρι, όταν επιστρέφουν οι απόδημοι Δεματάτες. Εκτός από τα γραφεία μας, που βρίσκονται στο παλιό δημοτικό σχολείο, και το καφενείο, που ανοίγει 2-3 φορές την εβδομάδα, δεν υπάρχουν άλλες υποδομές στο χωριό, η πρόσβαση σε αυτές όμως είναι αρκετά εύκολη, αφού στα γύρω χωριά υπάρχουν φαρμακεία, βενζινάδικα και μίνι-μάρκετ, ενώ σε Γιάννενα και Μέτσοβο μπορεί κάποιος να βρει ό,τι χρειάζεται.
— Μίλησέ μας λίγο για την καθημερινότητα εκεί.
Η καθημερινότητα δεν είναι σχεδόν ποτέ ίδια στο βουνό. Ανάλογα με την εποχή, οι εργασίες αλλάζουν, είτε αυτό αφορά τις καλλιέργειες είτε τη συντήρηση των υποδομών και του σπιτιού. Με εξαίρεση τον χειμώνα, που είναι σίγουρα η πιο ξεκούραστη εποχή, αν έχεις κάνει την απαραίτητη προετοιμασία, ο υπόλοιπος χρόνος σίγουρα δεν σε αφήνει να ρουτινιάσεις. Πέρα από τη δουλειά που απαιτεί η γη και γενικότερα η πρωτογενής παραγωγή, που ανά περιόδους κοιμάσαι και ξυπνάς στο χωράφι, πάντα υπάρχει κάτι που πρέπει να γίνει.
Από το κόψιμο των αγριόχορτων, που ειδικά την άνοιξη, πριν τα κόψεις, ξαναφυτρώνουν, μέχρι την επιδιόρθωση ενός λάστιχου που τρύπησε, οι μικροδουλειές δεν τελειώνουν ποτέ. Οι ενδιάμεσες στάσεις στο καφενείο ή το σχολείο του χωριού για φαγητό ή καφέ είναι μέρος της καθημερινότητας και ευκαιρία να ανταλλάξεις δυο κουβέντες ή να ζητήσεις μια συμβουλή πριν φύγεις για την επόμενη «αποστολή». Σχεδόν όλο τον χρόνο υπάρχει κάτι να συλλέξεις στο δάσος, χόρτα, βότανα, μανιτάρια και καρποί, μια αφορμή πρώτης τάξεως για ένα γρήγορο ξέσκασμα που γεμίζει τις αποθήκες σου με εξαιρετικές πρώτες ύλες. Ανάμεσα στις εργασίες, οι συχνές εξορμήσεις σε φίλους στα διπλανά χωριά ή στα Γιάννενα για θέατρο και αλληλεπίδραση είναι απαραίτητες και συμβαίνουν είτε με αφορμή κάποια μετακίνηση που έπρεπε να γίνει είτε απλά για ψυχαγωγία και κοινωνικοποίηση. Το καλοκαίρι ο τόπος ζωντανεύει, όπως και όλα σχεδόν τα χωριά, πριν επιστρέψει ξανά από το φθινόπωρο στους κανονικούς, γαλήνιους ρυθμούς του.
— Πάμε τώρα και στην πρόσκληση. Τι προσδοκάτε με αυτή;
Η παραχώρηση των θερμοκηπίων αλλά και η παροχή στέγης τον πρώτο χρόνο έχουν ως στόχο να βοηθήσουν στο ξεκίνημά τους τους ανθρώπους που θέλουν να συνεργαστούν μαζί μας, να εγκατασταθούν στα ορεινά της χώρας και να βιοποριστούν παράγοντας ποιοτικά ορεινά προϊόντα. Κάνουμε πράξη αυτό που προτείνουμε σε όλες τις ορεινές κοινότητες και τους δήμους της χώρας για να προσελκύσουν κόσμο στον τόπο τους, στηρίζοντας έμπρακτα στα πρώτα τους βήματα όσους επιχειρήσουν αυτήν τη μετάβαση. Η ανάσταση ενός χωριού είναι μια διαδικασία που απαιτεί μελέτη, χρόνο και σκληρή δουλειά, αλλά, πάνω απ’ όλα, ανθρώπους που θα αποφασίσουν να εγκατασταθούν σε αυτό, έχοντας τη δυνατότητα να βιοποριστούν και να ζήσουν αξιοπρεπώς μέσα σε ένα υποστηρικτικό οικοσύστημα, αξιοποιώντας εργαλεία κοινωνικής οικονομίας και καινοτομίας. Η προσδοκία μας είναι οι άνθρωποι που θα αναλάβουν τα θερμοκήπια να στεριώσουν στο χωριό, να φέρουν καινούργιες ιδέες, ποιοτικά προϊόντα και δραστηριότητα στον τόπο, προσθέτοντας ενα λιθαράκι στην ανάπτυξη των ορεινών μας κοινοτήτων, αλλά και νέους συνεργάτες στο οικοσύστημα Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας (Κ.Αλ.Ο.) της περιοχής μας.
— Σε τι κατάσταση είναι τα θερμοκήπια; Πώς θα μπορούσε να τα εξελίξει ο άνθρωπος ή οι άνθρωποι που θα έρθουν;
Τα θερμοκήπια ήταν πλήρως παραγωγικά μέχρι και το 2022. Έκτοτε αξιοποιούμε μόνο ένα μέρος αυτών για προσωπική χρήση, αφού η δραστηριότητά μας δεν μας επιτρέπει να ασχοληθούμε με αυτά επαγγελματικά. Αυτό ήταν που μας οδήγησε και στην απόφαση να τα παραχωρήσουμε ώστε να αξιοποιηθούν πλήρως, όπως γινόταν για σχεδόν πέντε χρόνια. Τα θερμοκήπια είναι πλήρως λειτουργικά, έχουν εγκατεστημένο σύστημα άρδευσης με σταγόνες, ενώ τα δύο από τα τέσσερα έχουν υπερυψωμένα παρτέρια, κάτι που διευκολύνει σημαντικά τη συγκομιδή και συντήρησή τους. Εκτός από τα θερμοκήπια, παραχωρούμε και τις εκτάσεις γύρω από αυτά που είναι επίσης καλλιεργήσιμες, αλλά και ένα κτήμα 6 στρεμμάτων σε αναβαθμίδες, που βρίσκεται σε απόσταση 2 χλμ. από το χωριό, όλα με βιολογική πιστοποίηση.
— Υπάρχει και κάτι άλλο με το οποίο θα μπορούσαν να ασχοληθούν για να συμπληρώσουν το εισόδημά τους;
Είναι αλήθεια πως, ακόμη κι αν καταφέρνεις να εξασφαλίσεις το εισόδημά σου μόνο μέσα από την αγροτική παραγωγή, οι συμπληρωματικές πηγές εισοδήματος από παράλληλες δραστηριότητες προσφέρουν ασφάλεια, αφού σε μια κακή χρονιά μπορεί να αποδειχτούν σωτήριες για τη βιωσιμότητα ενός ορεινού παραγωγού, ή να αποφέρουν επιπλέον πόρους για να αναπτύξεις τις δραστηριότητές σου. Ως μέλη του δικτύου μας, όσοι αναλάβουν τα θερμοκήπια θα συμμετέχουν στα εκπαιδευτικά προγράμματα που προσφέρουμε, έχοντας έτσι την ευκαιρία να επεκτείνουν τη δραστηριότητά τους και σε άλλους τομείς εκτός της πρωτογενούς παραγωγής. Ανάλογα με τις ικανότητες, τις γνώσεις και τα ενδιαφέροντά τους, μαζί με την ομάδα των Ψηλών Βουνών, θα μπορούν να συνδιαμορφώσουν και να υλοποιήσουν νέα εκπαιδευτικά προγράμματα, σεμινάρια ή τουριστικές εμπειρίες και να συμμετάσχουν σε ερευνητικά προγράμματα, συμβάλλοντας ενεργά στην ανασυγκρότηση των ορεινών κοινωνιών. Οι επιλογές δεν εξαντλούνται στα παραπάνω, αφού η περιοχή του Ζαγορίου προσφέρεται για πληθώρα δραστηριοτήτων στις οποίες μπορούν να προσφέρουν είτε αυτόνομα, είτε σε συνεργασία με τα «Ψηλά Βουνά», είτε ως συνεργάτες κάποιας άλλης επιχείρησης ή φορέα που δραστηριοποιείται στην περιοχή.
Τέλος, δραστηριότητες που μπορούν να ασκηθούν παράλληλα με την αγροτική παραγωγή όπως η μελισσοκομία, η υλοτομία, η ενασχόληση με τον εναλλακτικό τουρισμό κ.ά. μπορούν επίσης να συμβάλουν σημαντικά στο εισόδημα ενός ορεινού παραγωγού.
— Αν μας διαβάζει κάποιος που ενδιαφέρεται, τι θα ήθελες να του πεις εσύ προσωπικά;
Θα περιέγραφα την καθημερινότητα και τις προκλήσεις της αγροτικής ζωής σε ένα σχεδόν ερημωμένο ορεινό χωριό αλλά και όλα τα θετικά που ακολουθούν μια μετεγκατάσταση στα ορεινά. Την ποιότητα ζωής που σου εξασφαλίζει η καθημερινή επαφή με τη φύση και την αυτονομία που σου προσφέρει το βουνό αν καταφέρεις να αντεπεξέλθεις στις δυσκολίες· τη βοήθεια και υποστήριξη που θα έχει όχι μόνο από εμάς αλλά και από το ευρύτερο οικοσύστημα Κ.Αλ.Ο. της περιοχής μας και το πόσο σημαντικό είναι να εργαστούμε πάνω στην αξιοβίωτη ανάπτυξη των χωριών μας μέσα από την παραγωγή ορεινών προϊόντων, αναδεικνύοντας τα ξεχωριστά ποιοτικά χαρακτηριστικά τους, συμβάλλοντας στη δημιουργία ενός διαφορετικού μοντέλου ανάπτυξης για τη χώρα και τους ανθρώπους της.
— Μπορείς να βάλεις σε μια λίστα τα αρνητικά και τα θετικά που θα συναντήσει;
Η απομόνωση και οι εργασίες που φαίνεται να μην τελειώνουν ποτέ είναι ίσως οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει κάποιος. Χρειάζεται επιμονή και πίστη για να τα καταφέρεις στο βουνό, ακόμη κι αν έχεις υποστήριξη· μερεμέτια, κόψιμο χόρτων, αγορά και ντάνιασμα ξύλων για τον χειμώνα, καθημερινή εργασία στα θερμοκήπια και στο κτήμα στις καλλιεργητικές περιόδους· αβαρίες, μικροζημιές, απρόοπτα και μετακινήσεις της τελευταίας στιγμής για ένα ανταλλακτικό που ξέχασες και υπάρχει μόνο στα Γιάννενα. Σε αυτά προστίθεται η έλλειψη κοινωνικοποίησης στην καθημερινότητα, η σκληρή και πολλές φορές επίπονη σωματική εργασία και πολλά ακόμη που διαφέρουν για τον καθένα.
Από την άλλη, η αυτονομία, η ασύγκριτη ικανοποίηση του να βλέπεις τη σοδειά σου να μεγαλώνει και τους κόπους σου να αποδίδουν, η ηρεμία που προσφέρει η ζωή μέσα στη φύση, οι δεκάδες διαδρομές για πεζοπορία και αναρρίχηση, τα ποτάμια και οι λίμνες, τα στέκια στα γύρω χωριά, τα βότανα, οι καρποί και τα άγρια μανιτάρια, τα τοπία και οι φίλοι που έρχονται να σου δώσουν ένα χέρι όταν το έχεις ανάγκη, τα αυτοσχέδια γλέντια σε κάποιο καφενείο το καταχείμωνο και πολλά ακόμη μικρά και μεγάλα δημιουργούν τελικά μια άλλη πραγματικότητα που σε ολοκληρώνει, αν αυτό τελικά ζητάει η ψυχή σου.
Οι μετακινήσεις δεν είναι ιδιαίτερα χρονοβόρες –η πόλη των Ιωαννίνων είναι σε απόσταση 30 λεπτών–, ενώ μικρότερες υποδομές και σχολεία βρίσκονται σε διπλανά χωριά, εξυπηρετώντας ανάγκες της τελευταίας στιγμής αλλά και όσους έχουν παιδιά σε μικρή ηλικία.
Ο παραγωγός που θα αναλάβει τα θερμοκήπια θα μπορεί να διοχετεύσει τα προϊόντα του απευθείας σε καταναλωτές στα Ιωάννινα μέσω ενός δικτύου διανομής που στήνουμε αυτήν τη στιγμή και βασίζεται στα πρότυπα της Κοινωνικά Υποστηριζόμενης Γεωργίας, εισπράττοντας το μεγαλύτερο μέρος της λιανικής τιμής, χωρίς μεσάζοντες. Θα έχει βοήθεια από εθελοντές τις περιόδους που χρειάζεται εργατικά χέρια, ελεύθερη πρόσβαση στις υποδομές μας, διασύνδεση με γεωπόνους και βιολογικά φυτώρια, διάθεση όλων των βασικών εργαλείων που χρειάζεται για να ξεκινήσει να καλλιεργεί, διοικητική και οργανωτική υποστήριξη, και ευκαιρίες για συνεργασία όχι μόνο με τα «Ψηλά Βουνά» αλλά και με όλους τους οργανισμούς του ευρύτερου οικοσυστήματος Κ.Αλ.Ο. της περιοχής.
— Ποια τα σχέδιά σας για την επόμενη μέρα; Δηλαδή στο ενδεχόμενο που θα καλυφθεί η θέση αυτή, τι σκέφτεστε για την περαιτέρω ανάπτυξη του έργου σας στο Δεμάτι;
Το επόμενο βήμα είναι το άνοιγμα του σχολείου στην τοπική κοινωνία και στους επισκέπτες της περιοχής. Το παλιό σχολείο του χωριού, που πλέον λειτουργεί ως κέντρο στήριξης ορεινών περιοχών και στεγάζει τα γραφεία μας, θα αρχίσει να φιλοξενεί εκπαιδευτικές δράσεις αλλά και εργαστήρια. Στόχος μας είναι το σχολείο, τα θερμοκήπια και τα δάση της περιοχής να αξιοποιηθούν και να γίνουν σημεία αναφοράς, δίνοντας την ευκαιρία σε παιδιά και μεγάλους να συμμετάσχουν σε ενδιαφέρουσες δράσεις που θα αναδείξουν τη σημασία της φύσης ως πεδίου μάθησης και ανάπτυξης. Ανοίγοντας το σχολείο ζωντανεύουμε το χωριό, δίνοντας παράλληλα τη δυνατότητα σε δημιουργούς, παραγωγούς, εκπαιδευτές, παιδαγωγούς, ψυχοθεραπευτές κ.ά. να αξιοποιήσουν μια ορεινή υποδομή και να συμπληρώσουν το εισόδημά τους, προσφέροντας τις υπηρεσίες τους σε ντόπιους και επισκέπτες.
Στείλτε τις προτάσεις σας για τη στήλη «Γειτονιές της Ελλάδας» στο [email protected]
