Η γυναίκα-γάτα: Η ιστορία της γιαγιάς της ποιήτριας Ελένης Σικελιανός

Η γυναίκα-γάτα Facebook Twitter
Η Ελένη Σικελιανός βρίσκει αφορμή, γράφοντας για τον εκ μητρός παππού της, να μιλήσει για τους Έλληνες στην Αμερική ή για το ρεμπέτικο.
0

H Ελένη Σικελιανός (Eleni Sikelianos) είναι Αμερικανίδα ποιήτρια, δισεγγονή του Άγγελου Σικελιανού και της Εύας Πάλμερ Σικελιανού. Ο εκ πατρός παππούς της ήταν ο Γλαύκος Σικελιανός (1909-1994), ναυπηγός και σχεδιαστής που υπηρέτησε στο Εμπορικό Ναυτικό. Πατέρας της ήταν ο Τζον (Jon) Σικελιανός, ένας από τους γιους του Γλαύκου από τον δεύτερο γάμο του με τη Μάριαν Μπ. Τράιον.

Στις αρχές του 2000, η Ελένη Σικελιανός άρχισε να γράφει την οικογενειακή ιστορία της με κεντρικό χαρακτήρα τον πατέρα της. Ήθελε να ανασυστήσει, κατά κάποιον τρόπο, «ένα κυκλοφορικό σύστημα», όπως το ονομάζει, όπου συνυπάρχουν και αλληλοεπηρεάζονται «μορφινομανείς και ηρωινομανείς, πρόσφυγες και αριστοκράτες από το Ιόνιο, μία από τις πλουσιότερες οικογένειες των Ηνωμένων Πολιτειών που εξάντλησε την περιουσία της για την αναβίωση του αρχαιοελληνικού θεάτρου, Εβραίοι από τη Λιθουανία, μουσικοί, ζωγράφοι, ποιητές, λεσβίες, διακινητές οπίου, γκαρσόνες, μια χορεύτρια μπουρλέσκ ονόματι Μελένα, το Κορίτσι Λεοπάρδαλη, ένας νάνος (ένας από τους πέντε συζύγους της Μελένας), που όλοι τους αγκυροβόλησαν στις ακτές της αμερικανικής πατρίδας».

Το απόσπασμα αυτό από τον πρόλογο του βιβλίου δείχνει ότι η οικογενειακή ιστορία που γράφει η Σικελιανός θα μπορούσε να ήταν και η αμερικανική ιστορία, κυρίως η ανθρωπολογία αυτής της τεράστιας χώρας που αφομοίωσε, αποθέωσε ή κατέστρεψε τόσο διαφορετικούς ανθρώπους.

Μέσα από τη γιαγιά της αλλά και τη μητέρα της η Ελένη Σικελιανός δοκιμάζει σε αυτό το ρευστό βιβλίο όχι μόνο το θέμα της ταυτότητας αλλά και της αμερικανικής εμπειρίας όπως τη βιώνει κυρίως η χορεύτρια γιαγιά με τους γάμους της, τις δουλειές της, στην πραγματική ή επινοημένη εκδοχή τους.

Ο Τζον Σικελιανός ήταν υπερταλαντούχος άνθρωπος. Ηρωινομανής, με ζωή γεμάτη αποτυχίες, απογοητεύσεις αλλά και μικρές τρυφερές στιγμές, είναι, όπως είπαμε, ο (τραγικός) ήρωας ενός κεφαλαίου της οικογενειακής ιστορίας.

Το 2004 κυκλοφόρησε το «Βιβλίο του Τζον» (στα ελληνικά το 2014, από τις εκδόσεις Πατάκη, σε μετάφραση Κατερίνας Σχινά) για να μας ανοίξει τον δρόμο ή καλύτερα μια παράκαμψη προς αυτό το κυκλοφορικό σύστημα.

Περίπου δέκα χρόνια μετά η Ελένη Σικελιανός μπαίνει μέσα στον κόσμο της εκ μητρός οικογένειάς της με το βιβλίο της Εσύ, η ζωώδης μηχανή. Ο βασικός χαρακτήρας εδώ είναι η γιαγιά της, η μητέρα της μητέρας της, που δεν είναι άλλη από το Κορίτσι Λεοπάρδαλη ή Ελένη Παπαμάρκου, απλά Ελένη, ή Elaine, ή The Golden Greek, κι ακόμα Marco the Cat Girl, Melena the Leopard Girl κι ένα σωρό άλλα καλλιτεχνικά ψευδώνυμα.

ζωωδης μηχανη
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Ελένη Σικελιανός, Εσύ, η ζωώδης μηχανή, Μτφρ.: Κατερίνα Σχινά, Εκδόσεις Πατάκη, Σελ.: 222

Για τον αναγνώστη που επιθυμεί να διαβάσει το πολύ ενδιαφέρον, και για μένα συναρπαστικό-βιβλίο της Ελένης Σικελιανός πρέπει να πω ότι η αφήγηση στο Εσύ, η ζωώδης μηχανή δεν είναι η κλασική εξιστόρηση μιας βιογραφίας. Πρόκειται για ένα υβριδικό αφήγημα, ένα ρευστό λογοτεχνικό είδος (fluid genre), όπου συνυπάρχουν το δοκίμιο, η ποίηση, το χρονικό, οι φωτογραφίες, οι αφίσες, η τυπογραφία και, φυσικά, η επινόηση.

Έτσι κι αλλιώς, σε μια οικογενειακή ιστορία υπάρχουν μυστικά και μυστήρια, υπάρχουν κενά που μπορεί να μείνουν για πάντα άδεια ή να γεμίσουν με τη βοήθεια της συγγραφικής επινόησης. «Ποιες είμαστε εμείς;» αναρωτιέται σε κάποια σελίδα η συγγραφέας. Κι αυτή η ερώτηση, που πάει στην καρδιά του βιβλίου, δηλαδή στην αναζήτηση της ταυτότητας και του «εγώ», ταιριάζει πολύ με το ρευστό είδος της αφήγησης, αυτό το fluid genre που θα μπορούσε να διαβαστεί και ως fluid gender.

«Η Μελένα, η Γυναίκα-Γάτα, η Γυναίκα με τις Σφαίρες πάνω από το στήθος της, το Κορίτσι Λεοπάρδαλη, η Μαρκό, η γιαγιά μου, η Χρυσή Ελληνίδα» γράφει, σαν να παραληρεί, η Ελένη Σικελιανός, ανοίγοντας παράθυρα στην ιστορία «της πιο ανθεκτικής, της πιο σκληροτράχηλης γυναίκας που έφαγε σίδερο και μάσησε ατσάλι επί προσώπου γης».

Η Ελένη Παπαμάρκου ήταν κόρη του Γιάννη Παπαμάρκου που μετανάστευσε στην Αμερική (μήπως το 1922;) και έγινε εκεί Τζον Ντάιμοντ. Μητέρα της ήταν η Μπέρθα, γερμανικής καταγωγής, που ο Τζον τη βρήκε «κρυμμένη» σε μια φάρμα κάπου στις Μεσοδυτικές Πολιτείες, «επιρρεπής σε νευρικές κρίσεις, καταγόμενη από γενιά βραβευμένων καλλιεργητών ντάλιας».

Ο Τζον αγαπούσε τα ρεμπέτικα κι έμαθε στην Μπέρθα όλα τα τραγούδια που ήξερε για μάγκες, αλάνια, κοκαΐνες. Έκαναν παιδιά. Τουλάχιστον πέντε. Τέσσερα κορίτσια κι ένα αγόρι, που τα περισσότερα μεγάλωσαν σε ορφανοτροφείο. Κράτησαν την Ελένη, τη γιαγιά της συγγραφέως, που γεννήθηκε μετά την πανδημία της ισπανικής γρίπης και είχε ταλέντο στον χορό.

Η γυναίκα-γάτα Facebook Twitter
Η Χρυσή Ελληνίδα έγινε χορεύτρια του μπουρλέσκ.

Η Ελένη Σικελιανός βρίσκει αφορμή, γράφοντας για τον εκ μητρός παππού της, να μιλήσει για τους Έλληνες στην Αμερική ή για το ρεμπέτικο. Μας λέει ότι η πρώτη ελληνική εκκλησία χτίστηκε στη Νέα Ορλεάνη το 1864. Και ότι μεταξύ του 1950 και των μέσων της δεκαετίας του 1970 οι Έλληνες ίδρυσαν πάνω από εξακόσια εστιατόρια στη Νέα Υόρκη και στα περίχωρά της, δηλαδή ένα εστιατόριο κάθε δεύτερη εβδομάδα. Πότε ακριβώς έφτασε ο Τζον Ντάιμοντ στην Αμερική δεν το γνωρίζει η συγγραφέας. Δεν έχει όμως σημασία, καθώς αυτή η άγνοια τής επιτρέπει να κάνει εικασίες.

Η Χρυσή Ελληνίδα έγινε χορεύτρια του μπουρλέσκ. Ίσως σε κέντρα όπου εμφανιζόταν και που ονομάζονταν Moulin Rouge (όχι στο Παρίσι αλλά στο Ντένβερ του Κολοράντο) μπορεί να χόρευε και χορό της κοιλιάς. Αυτός ο χορός ήταν γνωστός στην Αμερική τουλάχιστον από το 1893, όταν παρουσιάστηκε στη Διεθνή Έκθεση του Σικάγο.

Η πρώτη χορεύτρια είχε το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο Λιτλ Ίτζιπτ (ίσως σ’ αυτήν να αναφέρεται το ομώνυμο τραγούδι του Έλβις Πρίσλεϊ, του 1964). Αυτή η Λίτλ Ίτζιπτ του 1893 δεν ήταν άλλη από τη Φαρίντα Μαζάρ Σπυρόπουλος με καταγωγή από τη Συρία, που παντρεύτηκε Έλληνα και αργότερα άνοιξε εστιατόριο.

Στην πολυτάραχη ζωή της ως Κορίτσι Λεοπάρδαλη ή Χρυσή Ελληνίδα η γιαγιά της συγγραφέως παντρεύτηκε πέντε φορές. Ο πρώτος της γάμος ήταν με τον Άλφρεντ Σάιμον, με τον οποίο απέκτησαν τρία παιδιά, ανάμεσά τους την Ελέιν που παντρεύτηκε τον Τζον Σικελιανός ‒ οι γονείς της συγγραφέως. Ο Άλφρεντ ήταν Εβραίος από την ανατολική Ευρώπη και έπαιζε τζαζ μπάσο σε nightclub του Ντιτρόιτ. Η οικογένειά του ήρθε στην Αμερική μετά το πογκρόμ των Εβραίων στην τσαρική Ρωσία και έκανε μεγάλη περιουσία συγκεντρώνοντας σκουπίδια και άλλα ράκη.

Ανάμεσα στους συζύγους της Χρυσής Ελληνίδας ήταν ένας μικροεγκληματίας, ένας αεροπόρος, ένας μαύρος βαπτιστής ιερέας και ένας νάνος. Ο νάνος σύζυγος της γιαγιάς της δίνει την ευκαιρία στη συγγραφέα να εντάξει στο «κυκλοφορικό σύστημα» της οικογένειάς της τα παντός είδους freaks που στοιχειώνουν την αμερικανική ποπ κουλτούρα. «Δυσκολεύομαι να φανταστώ / τη γιαγιά μου και τον νάνο / στο κρεβάτι / Είναι ιδιαίτερα / μη πολιτικά ορθό».

Η γυναίκα-γάτα Facebook Twitter
«Η Μελένα, η Γυναίκα-Γάτα, η Γυναίκα με τις Σφαίρες πάνω από το στήθος της, το Κορίτσι Λεοπάρδαλη, η Μαρκό, η γιαγιά μου, η Χρυσή Ελληνίδα» γράφει, σαν να παραληρεί, η Ελένη Σικελιανός.

Μέσα από τη γιαγιά της αλλά και τη μητέρα της η Ελένη Σικελιανός δοκιμάζει σε αυτό το ρευστό βιβλίο όχι μόνο το θέμα της ταυτότητας, όπως ήδη είπαμε, αλλά και της αμερικανικής εμπειρίας όπως τη βιώνει κυρίως η χορεύτρια γιαγιά με τους γάμους της, τις δουλειές της (σε βενζινάδικο, κατάστημα υγιεινής διατροφής, κατάστημα ημιπολύτιμων μύθων), στην πραγματική ή επινοημένη εκδοχή τους.

Το αμερικανικό τοπίο συμβάλλει πολύ στην εμπειρία αυτή (ο αυτοκινητόδρομος 66, η έρημος Μοχάβι), ενώ ένα λεύκωμα με φωτογραφίες, αποκόμματα και αφίσες από τις εμφανίσεις της γιαγιάς δημιουργούν ένα άλλο τοπίο, φαντασιακό και συναισθηματικό, που συμπληρώνεται από την ποίηση της Ελένης Σικελιανός. «Μια ζωή δεν είναι τα γεγονότα που γνωρίζουμε γι’ αυτήν, παρά ένας ιστός από συναισθήματα, σχέσεις, αποφάσεις και συμβάντα και αυτά δεν καταγράφονται απλώς αλλά βιώνονται σαν ένα πολύπλοκο και μπερδεμένο πλέγμα».

Η Κατερίνα Σχινά έχει κάνει εξαιρετική δουλειά, ακόμη μια φορά. Εδώ η μετάφρασή της αποδίδει τέλεια όλη τη μορφική ποικιλία του πρωτοτύπου και όλους τους διαφορετικούς τύπους γραφής, που πολλές φορές κινούνται στα όρια της φόρμας.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η όχι και τόσο ξαφνική μανία με τον Έρμαν Έσε 

Βιβλίο / Η όχι και τόσο ξαφνική μανία με τον Έρμαν Έσε 

Το έργο του Έρμαν Έσε, είτε ως λαμπρού εκφραστή της κεντροευρωπαϊκής παράδοσης, είτε ως σύγχρονου μελετητή της ενδοσκόπησης, αποδεικνύεται πολύ πιο επίκαιρο και επιδραστικό από οποιοδήποτε life coaching, δεσπόζοντας ακόμα στις κορυφές των παγκόσμιων μπεστ σέλερ. Οι εκδόσεις Διόπτρα επανεκδίδουν τα πιο γνωστά βιβλία του με μοντέρνα εξώφυλλα και νέες μεταφράσεις. 
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ο συγγραφέας του Fight Club πιστεύει ότι οι σέκτες και οι αιρέσεις είναι πια εκτός ελέγχου

Βιβλίο / Ο συγγραφέας του Fight Club πιστεύει ότι οι σέκτες και οι αιρέσεις είναι πια εκτός ελέγχου

«Ένα πράγμα μας σώζει», λέει ο Τσακ Πάλανιουκ για τον Ίλον Μασκ στη συνέντευξή του στον Telegraph. «Συνήθως, τέτοια άτομα είτε αποτυγχάνουν οικτρά είτε χάνουν την προσοχή μας».
THE LIFO TEAM
Μπιλ Γκέιτς: «Αν μεγάλωνα σήμερα, θα είχα διαγνωστεί στο φάσμα του αυτισμού»

Tech & Science / Μπιλ Γκέιτς: «Αν μεγάλωνα σήμερα, θα είχα διαγνωστεί στο φάσμα του αυτισμού»

Ο πρώτος τόμος των απομνημονευμάτων του μεγιστάνα της τεχνολογίας που μόλις κυκλοφόρησε φανερώνει πως γεννήθηκε στο σωστό μέρος, την κατάλληλη στιγμή, και φτάνει μέχρι την ίδρυση της Microsoft το 1975.
THE LIFO TEAM
Καρολίνα Μέρμηγκα: «Συγγενής»

Το Πίσω Ράφι / «Συγγενής»: Ένα ταξίδι αυτογνωσίας με μια μεγάλη ανατροπή

Εκείνο που προσεγγίζει η Καρολίνα Μέρμηγκα στο βιβλίο της είναι οι ανθρώπινες σχέσεις, όπως αυτές ορίζονται από τα δεσμά της οικογένειας, τις υπαρξιακές μας ανάγκες, τις κοινωνικές συμβάσεις.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Σελίν Κιριόλ «Φωνή χωρίς ήχο»

Το πίσω ράφι / «Ένα από τα πιο ιδιοφυώς γραμμένα μυθιστορήματα της σύγχρονης λογοτεχνίας»

Έτσι είχε γράψει ο Πολ Όστερ εξαίροντας τη γραφή της Σελίν Κιριόλ στο «Φωνή χωρίς ήχο» για την οικονομία, τη συμπόνια και τις χιουμοριστικές πινελιές της, για τον τρόπο που προσεγγίζει μια γυναίκα αποξενωμένη σε μια απέραντη μεγαλούπολη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Μαίρη Κουκουλέ

Οι Αθηναίοι / Μαίρη Κουκουλέ (1939-2025): Η αιρετική λαογράφος που κατέγραψε τη νεοελληνική αθυροστομία

Μοίρασε τη ζωή της ανάμεσα στην Αθήνα και το Παρίσι, υπήρξε σύντροφος ζωής του επίσης αιρετικού Ηλία Πετρόπουλου. Ο Μάης του ’68 ήταν ό,τι συγκλονιστικότερο έζησε. Πέθανε σε ηλικία 86 ετών.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Στρατής Τσίρκας και οι Ακυβέρνητες Πολιτείες

Βιβλίο / Ο Στρατής Τσίρκας και οι Ακυβέρνητες Πολιτείες

Σε ποια εποχή γράφτηκε η φημισμένη τριλογία; Πώς διαβάζουμε σήμερα αυτό το σημαντικό μυθιστόρημα; Ποιοι είναι οι ήρωές του; Αυτά και πολλά ακόμα αναλύει με εξαιρετικό τρόπο η Κωνσταντίνα Βούλγαρη σε τρία ηχητικά ντοκιμαντέρ. 
THE LIFO TEAM
Θανάσης Σκρουμπέλος, συγγραφέας

Οι Αθηναίοι / «Δεν μπορεί να κερδίζει συνέχεια το δίκιο του ισχυρού»

Στο Λονδίνο, ο Θανάσης Σκρουμπέλος έλεγε ότι είναι «απ’ τον Κολωνό, γείτονας του Σοφοκλή». Έχοντας βγει από τα σπλάχνα της, ο συγγραφέας που έγραψε για την Αθήνα του περιθωρίου, για τη γειτονιά του και τον Ολυμπιακό, πιστεύει ότι η αριστερά που γνώρισε έχει πεθάνει, ενώ το «γελοίο που εκφράζει η ισχυρή άρχουσα τάξη» είναι ο μεγαλύτερός του φόβος.
M. HULOT
Σπύρος A. Ευαγγελάτος: Μια μεγάλη διαδρομή

Πέθανε Σαν Σήμερα / Σπύρος A. Ευαγγελάτος: Μια μεγάλη διαδρομή στο ελληνικό θέατρο

Το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης κυκλοφόρησε έναν τόμο 535 σελίδων, αφιερωμένο στον σπουδαίο σκηνοθέτη, φιλόλογο, συγγραφέα και ακαδημαϊκό που άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μέριλιν Γιάλομ: «H ιστορία της συζύγου»

Το Πίσω Ράφι / H ιστορία της συζύγου από την αρχαιότητα έως τον 20ό αιώνα

Η φεμινίστρια συγγραφέας και ιστορικός Μέριλιν Γιάλομ εξερευνά τη διαδρομή της συζυγικής ταυτότητας, αποκαλύπτοντας πώς η έννοια του γάμου μεταλλάχθηκε από θρησκευτικό καθήκον σε πεδίο συναισθηματικής ελευθερίας.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο γενναιόδωρα οργισμένος Τζορτζ Όργουελ

Βιβλίο / Ο γενναιόδωρα οργισμένος Τζορτζ Όργουελ

Η έκδοση με τα κριτικά κείμενα του Τζορτζ Όργουελ για τη λογοτεχνία και την πολιτική με τον τίτλο «Ό,τι μου κάνει κέφι» μας φέρνει ενώπιον ενός τρομερά οξυδερκούς και ενίοτε γενναιόδωρα οργισμένου στοχαστή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ