Καλώς ήρθατε στο Μυστήριο 29, σε ένα ακόμα έργο που συνθέτει το πρόγραμμα της διοργάνωσης 2023 Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Η πρώτη από τις μεγάλες δράσεις, το «Ωμό Μουσείο» στο Μουσείο Μπενάκη, μια συμπαραγωγή των δυο φορέων, είναι ένα έργο-προάγγελος του προγράμματος για τη θεατή και αθέατη ιστορία της Ελευσίνας. Μια σπάνια διαδρομή στα Μυστήρια και τη μοναδικότητά μιας πόλης-διαχρονικού σημείου αναφοράς όλης της ελληνικής ιστορίας.
Το «Μυστήριο_29: Ελευσίνα - Ωμό Μουσείο» αντιπροσωπεύει τη θεματική «Άνθρωποι – Κοινωνία», έναν από τους τρεις άξονες του προγράμματός της Πολιτιστικής και ένα από τα τρία στρατηγικά έργα της. Τα άλλα είναι το «Μυστήριο_99: THE ARK – LANDSHIP», η μεγαλύτερη προσκυνηματική πομπή στα 3.500 χρόνια ιστορίας της πόλης, ενταγμένη στον άξονα «Περιβάλλον» και το «Μυστήριο_111: Ο Πήλινος Στρατός της Ελευσίνας», ένα εμβληματικό έργο για όσους εργάστηκαν ή εργάζονται στην Ελευσίνα, στον άξονα «Εργασία».
Η πόλη της Ελευσίνας συστήνεται από τις 13 Οκτωβρίου έως τις 27 Νοεμβρίου στο ευρύ κοινό σε μια έκθεση που εξερευνά το παρόν και το παρελθόν της Ελευσίνας, αυτό που σχηματικά αποκαλείται το «DNA» ή το συλλογικό Υποσυνείδητο του τόπου, υπό την επιμέλεια της αρχιτέκτονος-μουσειολόγου Ερατώς Κουτσουδάκη, επιχειρώντας να ερμηνεύσει την πόλη ως Έκθεμα.
Προσκαλεί το κοινό σε μια διαδρομή μέσα στον πυρήνα της ύπαρξής της· από την αρχαιότητα και τους νεότερους χρόνους στην παράδοση και την εσωτερική μετανάστευση, την προσφυγιά, τη βιομηχανική ανάπτυξη, την πολύπαθη εργασιακή πραγματικότητα, τη σχέση της πόλης με τις τέχνες και τον Αισχύλο, του οποίου είναι γενέτειρα, στους ανθρώπους αλλά και τις κοινότητες που τη συνθέτουν.
Αυτή είναι μια έκθεση «cool», το μόνο που ζητά είναι τον χρόνο σου και στον ανταποδίδει απλόχερα γιατί έχει πολλές ιστορίες, φανερές, αόρατες και μυστικές, να αφηγηθεί. Έχει ιστορίες στις οποίες ο καθένας μπορεί να εμβαθύνει, μπορεί να ψάξει κι άλλο και να φτάσει επιτέλους στον τόπο των μυστηρίων από όπου προέρχονται, μόλις 21 χιλιόμετρα από την Αθήνα.
Στον πρώτο όροφο του Μουσείου Μπενάκη της Πειραιώς το πιο εύλογο είναι να αναρωτηθείς πώς μπορεί σε πεντακόσια τετραγωνικά να συνοψίσει κάποιος την ιστορία μιας πόλης 3.500 ετών και με ποια συλλογή.
«Επιλέξαμε να "δειγματίσουμε" την πόλη, να χρησιμοποιήσω δηλαδή μερικά "εργαλεία" που βοηθάνε τον επισκέπτη να καταλάβει αυτή την πόλη. Επιλέξαμε τις βασικές πλευρές του φαινομένου Ελευσίνα, που είναι η αρχαιότητα, οι προνεωτερικοί χρόνοι, όταν ήταν αρβανιτοχώρι και λεγόταν Λεφσίνα, και την Ελευσίνα της νεότερης εποχής, τη βιομηχανική της φάση, το εργατικό κίνημα, τον πολιτισμό της, την ιδιαίτερη σχέση που έχει με το σινεμά, με τα Αισχύλεια.
Έχω επιλέξει και μικρότερες ενότητες κοινωνικών πυκνωτών που μετατρέπουν τους ανθρώπους από κατοίκους σε κοινότητα. Είναι ο αθλητισμός, ο τύπος, και αυτά τα βρήκαμε και τα φέραμε εδώ επειδή υπάρχουν μερικοί εμβληματικοί συλλέκτες στην Ελευσίνα που κορφολογούν την ιστορία της πόλης και μας άνοιξαν τα σεντούκια τους» λέει η επιμελήτρια της έκθεσης Ερατώ Κουτσουδάκη.
Αυτή είναι μια έκθεση «cool», το μόνο που ζητά είναι τον χρόνο σου και στον ανταποδίδει απλόχερα γιατί έχει πολλές ιστορίες, φανερές, αόρατες και μυστικές, να αφηγηθεί. Έχει ιστορίες στις οποίες ο καθένας μπορεί να εμβαθύνει, μπορεί να ψάξει κι άλλο και να φτάσει επιτέλους στον τόπο των μυστηρίων από όπου προέρχονται, μόλις 21 χιλιόμετρα από την Αθήνα.
Δέκα σεντούκια, δέκα βιτρίνες στη λογική των cabinets of curiosities μιλάνε για αυτά τα ξεχωριστά που συγκροτούν την πόλη, από τα πολύτιμα, όπως ένας χους του 450 π.Χ. που εκτίθεται για πρώτη φορά και ανήκει στις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη, μέχρι κάτι «ευτελές», αντικείμενο πολύτιμης μνήμης, όπως ένα εισιτήριο του αρχαιολογικού χώρου της δεκαετίας του 50 ή μια καρτ ποστάλ του αρχαιολογικού χώρου της Ελευσίνας του 1906 στην άκρη της οποίας φαίνεται και το μουσείο.
Αυτή την εικόνα είδε η Βιρτζίνια Γουλφ το 1906, όταν επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Ελευσίνα με την αδερφή της και έγραψε: «Το μουσείο, έτσι καταχρηστικά μπορεί κανείς να ονομάσει αυτή την παστρική απλή καλύβα όπου έχουν τοποθετηθεί τα πιο αξιόλογα κομμάτια, περιέχει εξαιρετικά εκθέματα, είναι σαν να ακούς μια σωστή νότα που ξεχωρίζει μέσα στον θόρυβο».
Αν οι πλευρές της πόλης περιγράφονται μέσα στις προθήκες με το δικό τους ιστορικό ανάγλυφο, μια σειρά από δειγματισμούς του ελευσινιακού τοπίου διατρέχουν σε μια δική τους διαδρομή τους τοίχους της έκθεσης, δίνουν μια ακόμα ποιητική και ερεθιστική εικόνα της Ελευσίνας, ξεκινώντας από τις απεικονίσεις των ντιλετάντε του 18ου αιώνα μέχρι την πόλη που απεικόνισαν οι σύγχρονοι εικαστικοί φωτογράφοι, ο εμβληματικός ερασιτέχνης φωτογράφος της Ελευσίνας Βαγγέλης Τσάκος, ο Χαρισιάδης, η Λίζη Καλλιγά με τους «κολυμβητές» της, οι εικόνες του Νίκου Μάρκου και του Γιώργη Γερόλυμπου ανάμεσα σε άλλες.
Και εκεί, ακριβώς, σε αυτά τα μέρη των φωτογραφιών, με μερικά να στέκουν απείραχτα στον χρόνο, απείραχτα από το χρόνο, ο επισκέπτης μπορεί να ανακαλύψει ξανά και ξανά αυτή την πόλη, σαν να ξεφλουδίζει μια ιστορία, να τη σκαλίζει από την αρχή.
«Στο Θριάσιο Πεδίο παρατήρησα τουλάχιστον είκοσι διαφορετικές αποχρώσεις του κόκκινου, του μοβ και του μπλε. Στα βόρεια κλίματα το λευκό και το γαλάζιο είναι το πιο κυρίαρχο. Βλέποντας κανείς από μια απόσταση ένα πλήθος Ελλήνων και Τούρκων με τα χρωματιστά τουρμπάνια τους, με τις κυρίαρχες αποχρώσεις κόκκινου, μπλε, κίτρινου και άσπρου, δίνουν την εικόνα ενός λιβαδιού με όλες τις αποχρώσεις ανεμώνες» γράφει το 1801 ο Έντουαρντ Ντόντγουελ.
Δίπλα στην «πολύχρωμη» περιγραφή του Ντόντγουελ, μια προβολή από οικογενειακά αρχεία παρουσιάζει σε εκατό εικόνες τη ζωή των κατοίκων της Ελευσίνας τον προηγούμενο αιώνα, συναντήσεις, παρελάσεις, οικογενειακές πόζες, έθιμα και γιορτές, εκατό εικόνες των ανθρώπων που η κάμερα αιχμαλώτισε στην αθανασία και τη μνήμη τη φευγαλέα ζωή τους και την κίνηση που δημιούργησαν στην πόλη οι εθνικοτοπικοί σύλλογοι που ακόμα και σήμερα ενεργά προσφέρουν την ιστορία και την εμπειρία τους στην Ελευσίνα και χρωματίζουν την κατοίκησή της.
Οι πρωταγωνιστές - ξεναγοί στην έκθεση είναι επτά ομιλώντα πορτρέτα Ελευσίνιων κατοίκων και ανθρώπων που έχουν συνδέσει άρρηκτα τη ζωή τους με την πόλη. Η αφήγησή τους γίνεται μετωπικά, σε κοιτάζουν στα μάτια, η στιγμή είναι πολύ προσωπική, πολύ αληθινή, η σχέση είναι ατόφια και δημιουργεί μια πρόκληση μέσα από ένα ερώτημα: με αυτή την πόλη θα ήθελες να συνδεθείς και εσύ;
Και είναι ο Ζακ Λακαριέρ, ο πιο Έλληνας από τους Γάλλους συγγραφείς, «εραστής των ελληνικών γραμμάτων» και του πνεύματος, της αρχαίας Ελλάδας αλλά και της σύγχρονης που δίνει ίσως μια απάντηση σε αυτό που διαβάζουμε στον απέναντι τοίχο: «Στην Ελευσίνα είδα μια γυναίκα στο μπαλκόνι της να ποτίζει τις βουκαμβίλιες και να ξορκίζει το στοιχειωμένο μέλλον. Είδα λουλούδια να βλασταίνουν κόντρα σε μέρες άγονες. Η Ελευσίνα είναι η μάχη του αληθινού μέλλοντος ενάντια στο ψεύτικο παρόν».
Τα παρατεταγμένα σεντούκια τα διαπερνά μια στοά, αλλάζοντας την κλίμακα και την αρχιτεκτονική του χώρου. Στις δυο άκρες της στέκουν «η γυναίκα με τα κοσμήματα», ένα εξαιρετικό γλυπτό του Γιάννη Παππά που συνομιλεί με μια γυναίκα της Ελευσίνας, μια δραστήρια, σύγχρονη, ανήσυχη, κάτοικο της πόλης. Η Στοά με σαφή αναφορά στον τελεστηριακό χαρακτήρα του μύθου της πόλης είναι αυτή που φιλοξενεί τα πιο απροσδόκητα, τα πιο μύχια εκθέματά της.
Όπως γράφει ο Χένρι Μίλερ το 1939, «στην Ελευσίνα καθένας μας προσαρμόζεται στο σύμπαν», έτσι και ο επισκέπτης στις 12 ενότητες αυτής της έκθεσης, με τον πυρήνα της να αναπτύσσεται ως Εντός της, ανακαλύπτει την Ελευσίνα ως προσκυνηματικό τόπο, τον Μύθο που εμπνέει ως σήμερα και τα τέκνα που γέννησε ή υποδέχθηκε, θεούς και θεές, καλλιτέχνες και εργάτες, επιστήμονες και αθλητές και ανθρώπους του μόχθου, από τον Αισχύλο ως τον Καζαντζίδη.
«”Έλευσις” σημαίνει άφιξη του αξιοσημείωτου» λέει ο Μιχαήλ Μαρμαρινός, καλλιτεχνικός διευθυντής της διοργάνωσης 2023 Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, «από τον ορισμό ορίζεται και η πόλη αυτή με ένα τρόπο βαθύ, μυστικό και αδιατύπωτο. Η επίσκεψη στον χώρο της έκθεσης είναι δαιδαλώδης πνευματικά, σε χώρους άλλοτε πιο ανοιχτούς και άλλοτε πιο μυστηριακούς, σε θραύσματα ποίησης στους τοίχους – γιατί δεν μπορεί να φανταστείτε πόσοι έχουν γράψει για αυτή την πόλη. Οφείλουμε να επιστρέψουμε στην πόλη ένα μεγάλο κομμάτι της μυθολογίας που της ανήκει δικαιωματικά και για κάποιους λόγους συγκυριακούς τής έχει "κλαπεί".
Αυτή είναι μια πρώτη απόπειρα άτσαλη και ωμή, αλλά τακτοποιημένη και με κανόνες, να γνωρίσουν οι Αθηναίοι αυτή την πόλη που παραμένει μυστήριο. Και είναι αυτό ακριβώς που μου αρέσει σε αυτή την έκθεση, συντηρεί το μυστήριο ενώ δίνει απλόχερα τη συγκινησιακή πληροφορία.
Η Ελευσίνα έχει όλη τη δυναμική που ενδιαφέρει την Ευρώπη. Έχει ένα συνταρακτικό παρελθόν το οποίο συνεχίζει να είναι ερεθιστικό για έναν κρίσιμο λόγο: κρατάει το ανεξήγητο. Έχει τη λεγόμενη βιομηχανική ανάπτυξη και την αποβιομηχάνιση, έχει την εμπειρία των προσφύγων του παρελθόντος, της εσωτερικής μετακίνησης ανθρώπων από διάφορες περιοχές της Ελλάδας που έφτασαν εκεί για να βρουν καλύτερο μέλλον και εργασία.
Έχει τη βίαιη παρέμβαση στο περιβάλλον, έχει τη χώρα του Αισχύλου, την κοιτίδα του Καζαντζίδη, αυτό το κράμα ορίζει την ωμότητα της πόλης που είναι άτυπη, αλλά ιδιαιτέρως γοητευτική. Υπάρχει μια ρήση του Σενέκα: Μερικά μυστήρια δεν αποκαλύπτονται μονομιάς. Η Ελευσίνα κρατάει κάτι κρυφό για αυτούς που θα την επισκεφθούν ξανά».
Μυστήριο_29 Ελευσίνα - Ωμό Μουσείο
Έκθεση
Η πόλη της Ελευσίνας ως Έκθεμα
Ομιλούντα πορτρέτα, φωτογραφικά ντοκουμέντα Ελλήνων και διεθνών καλλιτεχνών, λιθογραφίες, σπάνια εκθέματα συλλεκτών και πολύτιμα μουσειακά αντικείμενα. Εκεί που η προσωπική αφήγηση συναντά τη συλλογική μνήμη.
Μουσείο Μπενάκη / Πειραιώς 138
13 Οκτωβρίου έως 27 Νοεμβρίου
Είσοδος δωρεάν
