Στις 23 και 24 Ιουλίου στο Ανοιχτό Θέατρο Παλαιού Ελαιουργείου Ελευσίνας παρουσιάζεται σε παγκόσμια πρεμιέρα η «Κλυταιμνήστρα», μια παράσταση βασισμένη στο έργο «Αγαμέμνων» του Αισχύλου. Πρόκειται για μια ιδέα και σύλληψη της Jolente De Keersmaeker, από τη γνωστή μας για την πρωτοποριακή προσέγγιση των κειμένων βελγική ομάδα tg STAN. Στην παράσταση παίρνουν μέρος η JolenteDe Keersmaeker και τρεις Έλληνες ηθοποιοί, η Μαρία Σκουλά, ο Αντώνης Αντωνόπουλος και η Ελένη Μολέσκη, που μας εξηγούν αυτό το μοναδικό εγχείρημα.
«Μια πόλη με το παρελθόν και το παρόν της Ελευσίνας, μια πόλη γενέτειρα του Αισχύλου, δεν μπορεί να μη σχετίζεται σοβαρά με τη διάθεση ιδεών, τη χαρά, την αναζήτηση και τον διάλογο –σε πρωτότυπη παραστατική μορφή– πάνω στα ζητήματα που θέτει θεωρητικά και σκηνικά το αρχαίο ελληνικό δράμα σε διεθνές επίπεδο. Από αυτή την ανάγκη γεννήθηκε η ιδέα της ανάθεσης σε ξεχωριστούς κάθε φορά καλλιτέχνες να δημιουργήσουν πρωτότυπες δημιουργίες/παραστατικά έργα αρχαίου δράματος. Παραστάσεις που στηρίζονται αποκλειστικά στα έργα του Ελευσίνιου τραγωδού, με πρόθεση να θεσμοθετηθεί ένας σπάνιος διάλογος πάνω στο αισχύλειο δράμα.
Πρώτη εκδήλωση αυτού του σχεδιασμού και κάτω από την προστατευτική ευλογία του τίτλου "Αισχύλου πρότζεκτ" (ή "πρόγραμμα Αισχύλου") είναι το εξής δίπολο πρωτότυπων δημιουργιών/παραστάσεων: "Κλυταιμνήστρα", βασισμένη στον "Αγαμέμνονα" του Αισχύλου, σε ιδέα και σύλληψη της Jolente De Keersmaeker, μια συνεργασία των tg STAN από το Βέλγιο και τριών Ελλήνων ηθοποιών, και Αισχύλου "Πέρσες", σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά. Μια στρατηγική συνεργασία της 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης με το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου» λέει ο Μιχαήλ Μαρμαρινός καλλιτεχνικός διευθυντής της 2023 Ελευσίς.
Την Jolente De Keersmaeker, ένα από τα ιδρυτικά μέλη της ομάδας, αδελφή του άλλου τρομερού παιδιού του σύγχρονου ευρωπαϊκού χορού, της Anna-Teresa De Kaersmaker των ROSAS, που θεωρούνται μαζί τα «τρομερά κορίτσια» των ευρωπαϊκών παραστατικών τεχνών, την ιντρίγκαρε από καιρό η ιδέα να ενώσει τρεις διαφορετικές εκδοχές του πρώτου μέρους της «Ορέστειας» και αυτή η πρόταση της έδωσε την τέλεια ευκαιρία.
Όπως υποδηλώνει ο τίτλος, η παράσταση δεν ακολουθεί πλέον την οπτική του Αγαμέμνονα, αλλά αυτήν της Κλυταιμνήστρας. Αυτή η σύγχρονη προσαρμογή καταδεικνύει πόσο ο μισογυνισμός και η κακοποίηση εξακολουθούν να είναι αποδεκτές στη σύγχρονη κοινωνία, όπως συνέβαινε πριν από χιλιάδες χρόνια.
«Είναι τιμή μας που μας προφέρεται η ευκαιρία να παρουσιάσουμε το πρωτότυπο έργο του Αισχύλου στη γενέτειρά του. Ενώνοντας μια ομάδα Βέλγων, Ελλήνων, Φιλιππινέζων και Νορβηγών ερμηνευτών, επιλέξαμε να συνδυάσουμε τις διαφορετικές γλώσσες τους χρησιμοποιώντας το πρωτότυπο ελληνικό έργο, την αγγλική μετάφραση του Τεντ Χιουζ και το "Λουτρό Αίματος" του Γκούσταβ Ερνστ. Η συνεργασία με Έλληνες ηθοποιούς μας προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία να κατανοήσουμε καλύτερα το περιεχόμενο του έργου. Οι ιστορικές τους γνώσεις και η βαθιά κατανόηση που έχουν για τον Έλληνα τραγωδό μας βοηθούν να ρίξουμε φως σε διάφορες πτυχές της ιστορίας.
Όπως υποδηλώνει ο τίτλος, η παράσταση δεν ακολουθεί πλέον την οπτική του Αγαμέμνονα, αλλά αυτήν της Κλυταιμνήστρας. Αυτή η σύγχρονη προσαρμογή καταδεικνύει πόσο ο μισογυνισμός και η κακοποίηση εξακολουθούν να είναι αποδεκτές στη σύγχρονη κοινωνία, όπως συνέβαινε πριν από χιλιάδες χρόνια.
Η σύγχρονη συνάφεια της ιστορίας γίνεται οδυνηρά προφανής όταν παρακολουθούμε τις ειδήσεις, με τον πόλεμο στην Ουκρανία και την ατέρμονη παράλογη βία του να υπογραμμίζει για άλλη μια φορά την αθάνατη διάσταση του έργου του Αισχύλου. Η δίψα για δύναμη και βία δεν μπορεί να σβήσει. Όπως ακριβώς στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο και στις διάφορες διασκευές, θέλουμε με αυτή την παράσταση να αμφισβητήσουμε σύγχρονες αλήθειες. Παρέχοντας μια νέα ανάγνωση, θέλουμε να δώσουμε φωνή σε όσους δεν έχουν φωνή» λέει.
Οι tg STAN είναι ένα από τα σημαντικότερα σύνολα σύγχρονου θεάτρου στην Ευρώπη, με ρηξικέλευθη αισθητική και τρόπο προσέγγισης των μεγάλων κλασικών έργων, με θητεία τόσο στη σύγχρονη δραματουργία όσο και στο κλασικό ρεπερτόριο. Στην Ελλάδα έχουν εμφανιστεί με την εμβληματική παράσταση «Αντιγόνες» που είχε παρουσιαστεί στη Στέγη του ιδρύματος Ωνάση, αποκαλύπτοντας έναν μοναδικό τρόπο προσέγγισης και μεθοδολογίας.
Το όνομά τους προέρχεται από το αρκτικόλεξο S(top) T(hinking) A(bout) N(ames), δηλωτικό της επιθυμίας των ιδρυτών της να αποτινάξουν κάθε είδους «τίτλους», συμβάσεις και θεατρικά δόγματα από τη δουλειά τους.
Πρωταρχικός στόχος των tg STAN, από την ίδρυσή τους το 1989, ήταν η κατάργηση της θεατρικής ψευδαίσθησης και ο «θάνατος» του σκηνοθέτη-δυνάστη. Συνυπογράφουν τη δραματουργία, σκηνοθετούν από κοινού τις παραστάσεις τους και αφήνουν πάντα περιθώρια για αυτοσχεδιασμό.
Οι τρεις που αποτελούν αυτή τη θεατρική κολεκτίβα, οι Jolente De Keersmaeker, Damiaan De Schrijver και Frank Vercruyssen, γνωρίστηκαν στο Ωδείο της Αμβέρσας στα τέλη της δεκαετίας του 1980, όπου ο καθηγητής Matthias de Koning από το Maatschappij Discordia τους εισήγαγε σε μια διαφορετική, λιγότερο δογματική προσέγγιση του θεάτρου.
Ο θίασος που δημιούργησαν λειτουργεί με βάση τη δημοκρατική αρχή ότι όλοι συμμετέχουν στις αποφάσεις για τα πάντα, από την επιλογή του κειμένου, τα σκηνικά και τον φωτισμό μέχρι τα κοστούμια και τις αφίσες. Η ομάδα θέτει τον ερμηνευτή στο επίκεντρο και πιστεύει ακράδαντα στην αρχή του κυρίαρχου ηθοποιού, δηλαδή ότι ο ηθοποιός είναι ταυτόχρονα παίκτης και δημιουργός.
Τίποτα δεν προβάρεται με τη συμβατική έννοια του όρου, αλλά, αντίθετα, το μεγαλύτερο μέρος της διαδικασίας πρόβας λαμβάνει χώρα γύρω από το τραπέζι. Μόλις επιλεγεί το έργο, το κείμενο επεξεργάζεται και μεταφράζεται εκ νέου για να καταλήξει σε ένα νέο σενάριο. Μόνο τις τελευταίες ημέρες πριν από την πρεμιέρα οι ηθοποιοί ανεβαίνουν στη σκηνή και μόνο όταν οι θεατές κάθονται στην αίθουσα εκδηλώνεται πραγματικά η παραγωγή.
Η tg STAN καλλιεργεί μια σταθερή πίστη στη «ζωντανή» δύναμη του θεάτρου: η παράσταση δεν είναι μια αναπαραγωγή, κάτι που έχει μάθει κανείς, αλλά κάτι που δημιουργείται εκ νέου κάθε βράδυ μαζί με το κοινό. Έτσι, μια παράσταση της tg STAN δεν είναι ένα τελικό προϊόν, αλλά μάλλον μια πρόσκληση για διάλογο, καθώς πιστεύουν ότι το θέατρο δεν είναι μια ελιτίστικη τέχνη, αλλά ένας κριτικός προβληματισμός για το πώς ζούμε όλοι μας, για τις πεποιθήσεις μας, τις ανησυχίες μας και την αγανάκτησή μας, με το παγκόσμιο ρεπερτόριο να προσφέρει εικόνα της ανθρώπινης κατάστασης και τα κλειδιά για να ξεκλειδώσουμε την πολυπλοκότητα του κόσμου μας.
«Εδώ, με πεδίο δράσης το αρχαίο ελληνικό δράμα, αναμένεται με εξαιρετικό ενδιαφέρον το αποτέλεσμα μιας τέτοιας καταβύθισής τους πάνω στο εμβληματικό έργο "Αγαμέμνων" του Αισχύλου ως αποτέλεσμα της μοναδικής διαδικασίας τους. Ήδη ο τίτλος της παράστασης "Κλυταιμνήστρα" υπαινίσσεται διακριτικά ποια κρίσιμη και αδικημένη πτυχή του πρωτότυπου έργου διαφωτίζεται…» λέει ο Μιχαήλ Μαρμαρινός.
Το ταξίδι του θιάσου στο κείμενο του Αισχύλου ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2021 και σε αυτό, δίπλα σε συνάδελφους τους από όλο τον κόσμο, παίρνουν μέρος τρεις Έλληνες ηθοποιοί, η Μαρία Σκουλά, ο Αντώνης Αντωνόπουλος και η Ελένη Μολέσκη.
«Τον Ιούνιο του 2021 ταξιδεύουμε στην Αμβέρσα για τις πρώτες πρόβες. Εδώ κι έναν χρόνο βρισκόμαστε μεταξύ Αμβέρσας, Αθήνας και Ελευσίνας άνθρωποι από όλο τον κόσμο (Ελλάδα, Βέλγιο, Νορβηγία, Φιλιππίνες, Μαρόκο) και δημιουργούμε μια παράσταση με κομμάτια από τον "Αγαμέμνονα" του Αισχύλου, σε μετάφραση Ted Hughes, και το έργο "Bloodbath" του Gustav Ernst.
Στις πρόβες αναπτύσσουμε μια νέα γλώσσα, με κοινούς σκηνικούς κώδικες, που παραμένει πάντα ανοιχτή και εν εξελίξει. Τίποτα δεν κλειδώνει, τα πάντα θέλουμε να συμβαίνουν στο τώρα χωρίς δίχτυ ασφαλείας. Η συνύπαρξη ηθοποιών και χορευτών/τριών στη σκηνή δημιουργεί ακόμα μια δυναμική, η κίνηση και ο λόγος συνδυάζονται και συγκρούονται, πάντα με γνώμονα την από κοινού αφήγηση της ιστορίας» λέει η Μαρία Σκουλά.
«Η συνάντηση με ανθρώπους που δεν έχουν την επαφή που ίσως έχουμε εμείς με την ελληνική μυθολογία ή δεν είναι φορτισμένοι με πολλαπλές προσεγγίσεις αυτών των κειμένων μόνο αναζωογονητικά λειτουργεί. Αναγκαζόμαστε να σκεφτούμε ξανά τι θεωρούμε δεδομένο, τι "περιμένουμε" από μια αρχαία τραγωδία και να συνειδητοποιήσουμε (ξανά) ότι αυτά τα μεγάλα κείμενα είναι η αφορμή για να μιλήσουμε για το σήμερα. Ειδικά στo κείμενο του Gustav Ernst, το οποίο θα παρουσιαστεί για πρώτη φορά στην Ελλάδα, η ιστορία της Κλυταιμνήστρας και του Αγαμέμνονα ακούγεται με έναν εντελώς καινούργιο τρόπο, με μια ωμή, σκληρή αλλά και ποιητική γλώσσα. Είναι μεγάλη χαρά να δουλεύεις με κείμενα που επαναπροσδιορίζουν αυτά που ξέρεις, ή νομίζεις ότι ξέρεις. Τα κομμάτια από τον "Αγαμέμνονα" του Αισχύλου θα ακουστούν στην καταπληκτική μετάφραση του Νίκου Φλέσσα που είχε δημιουργηθεί για την παράσταση "Αγαμέμνων, a ghost sonata" του Μιχαήλ Μαρμαρινού το 2000» συμπληρώνει ο Αντώνης Αντωνόπουλος.
Η εκπληκτική ποιητική δύναμη του πρωτότυπου έργου του Αισχύλου μεταφράστηκε επιδέξια στα αγγλικά από τον Τεντ Χιουζ. Στον αντίποδα αυτής της πρώτης διασκευής, υπάρχει το Λουτρό αίματος του Γκούσταβ Ερνστ, του οποίου η ωμή και διαμελισμένη ποίηση δεν ακολουθεί πλέον την οπτική του Αγαμέμνονα, αλλά την οπτική της Κλυταιμνήστρας. Ο Αυστριακός θεατρικός συγγραφέας, μυθιστοριογράφος και σεναριογράφος Ερνστ γεννήθηκε στη Βιέννη, όπου σπούδασε φιλοσοφία, ψυχολογία και ιστορία. Ο Ερνστ ξέρει πώς να αναδεικνύει την αχαλίνωτη πολεμικότητα και την ανδρική επεκτατική ορμή.
Σε αυτή την ιστορία, ο βιασμός και ο φόνος είναι πανταχού παρόντες, αν και φαινομενικά ασήμαντοι ταυτόχρονα. Ως θεατές, ερχόμαστε αντιμέτωποι με τη σχεδόν απαθή στάση που υιοθετούμε απέναντι στη βαρβαρότητα. Αυτή η σύγχρονη διασκευή καταδεικνύει πώς ο μισογυνισμός εξακολουθεί να είναι αποδεκτός στη σύγχρονη κοινωνία, όπως ακριβώς συνέβαινε χιλιάδες χρόνια πριν. Σήμερα, εξακολουθούμε να περιβαλλόμαστε από μια δίψα για εξουσία και βία – οι φρικαλεότητες δεν τελείωσαν με τον ελληνικό πολιτισμό.
Η σύγχρονη συνάφεια της ιστορίας είναι εμφανής: όχι μόνο λόγω του θέματος, αλλά και λόγω του τρόπου με τον οποίο ο ελληνικός πολιτισμός αμφισβήτησε κοινωνικές αντιλήψεις και πρότυπα ρόλων. Η κλασική λογοτεχνία προσέφερε έναν προβληματισμό για την πραγματικότητα, σκηνοθετώντας καταστάσεις που δεν ήταν δυνατές στην πραγματικότητα. Οι γυναίκες, οι οποίες σιωπούσαν στον πραγματικό κόσμο, κέρδισαν στα έργα των αρχαίων ποιητών την ελευθερία να εκφράσουν με λόγια τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τα κίνητρά τους.
Η έννοια του παρείσακτου έπαιζε επίσης σημαντικό ρόλο στο ελληνικό θέατρο. Τόλμησαν να αμφισβητήσουν τις υιοθετημένες αλήθειες και ως εκ τούτου σήκωσαν τον καθρέφτη της κοινωνικής τάξης, σύμφωνα με τις αρχές της δημοκρατίας, του ακρογωνιαίου λίθου της ελληνικής κοινωνίας.
«Το κείμενο της παράστασης δομείται με έναν τρόπο που οι tg STAN έχουν αναπτύξει μέσα από τη δουλειά τους τα τελευταία 30 χρόνια. Είναι αποτέλεσμα συλλογικής διαδικασίας του θιάσου, οι μεταφραστικές επιλογές είναι συνεχώς υπό διαπραγμάτευση, η διαδικασία αυτή αφορά όλους τους συντελεστές και πάντα έχει να κάνει με το τι ιστορία θέλουμε να πούμε, ποιο κομμάτι της ιστορίας θέλουμε να φωτίσουμε.
Ο Γκούσταβ Ερνστ προσεγγίζει τον μύθο υπογραμμίζοντας τη βία του Αγαμέμνονα, τον χωρίς μέτρο πόλεμο των Ελλήνων εναντίων των "βαρβάρων", τον μισογυνισμό του Χορού προς την Κλυταιμνήστρα, ενώ στο κείμενο του Τεντ Χιουζ βλέπουμε τη λυρική και σχεδόν ερωτική προσέγγιση που έχει ο συγγραφέας ακόμα και σε σκληρές σκηνές όπως η θυσία της Ιφιγένειας» λέει η Ελένη Μολέσκη.
Η Κλυταιμνήστρα, η βασίλισσα, η σύζυγος του Αγαμέμνονα, η αδερφή της Ωραίας Ελένης, σε αντίθεση με τον σύζυγο και τους υπηκόους της, δεν είναι από τις Μυκήνες αλλά από τη Σπάρτη. Αρνείται να αποδεχτεί την κατάσταση ως έχει και επιλέγει συνειδητά να καταπολεμήσει τη βία με βία. Όχι από ευχαρίστηση –όπως συμβαίνει με τον Αγαμέμνονα–, αλλά επειδή είναι ο μόνος τρόπος να αμφισβητήσει την αδικία σε βάρος των γυναικών και των αθώων πολιτών.
Η Κλυταιμνήστρα δεν είναι απλώς ένας χαρακτήρας που εκδικείται την κόρη της. Ενσαρκώνει τη γυναικεία διαίσθηση και το μη ορθολογικό, και η παράσταση αυτή επιχειρεί να αμφισβητήσει τις σύγχρονες έμφυλες ταυτότητες και τις ευρέως διαδεδομένες αντιλήψεις με μια νέα ανάγνωση που θέλει να δώσει φωνή σε αυτές που έμειναν στη σιωπή των αιώνων.
«Κλυταιμνήστρα» από τους tg STAN
Παγκόσμια πρεμιέρα
Κείμενο: «Αγαμέμων» από την «Ορέστεια» του Αισχύλου
Μετάφραση: Ted Hughes
Διασκευή: Gustav Ernst
Ιδέα – σύλληψη: Jolente De Keersmaeker
Κινησιολογία: Youness Khoukhou
Σκηνογραφία και φωτισμοί: Thomas Walgrave
Κοστούμια: Rachid Laachir
Παραγωγή: tg STAN
Συμπαραγωγή: 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης
Παίζουν (αλφαβητικά): Αντώνης Αντωνόπουλος, Adriana Bakker, Jolente De Keersmaeker, Synne Enoksen, Sara Haeck, Ελένη Μολέσκη, Joshua Serafin, Mαρία Σκουλά, Stijn Van Opstal
Σάββατο 23 & Κυριακή 24 Ιουλίου 2022
Ανοιχτό Θέατρο Παλαιού Ελαιουργείου
Ώρα έναρξης: 21:00
Διάρκεια: 120 λεπτά
Η παράσταση είναι κατάλληλη για άτομα άνω των 16 ετών
Ο χώρος είναι προσβάσιμος σε ΑμΕΑ
Η παράσταση έχει υπέρτιτλους
Τιμές εισιτηρίων: 15€, 8€ (φοιτητικό, Ανέργων, ΑμΕΑ, άνω των 65, πολύτεκνοι)
Η προπώληση των εισιτηρίων ξεκινά στις 13 Ιουλίου μέσω ticketservices.gr
