Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ μιας χώρας είναι η ποικιλομορφία της. Μια έκφρασή της είναι οι ντοπιολαλιές, δηλωτικές της συλλογικής και παιγνιώδους δημιουργικότητας των ανθρώπων κάθε τόπου.
Ένας Ηπειρώτης πριν από λίγα χρόνια ξεκίνησε μια σελίδα στην οποία μοιράζεται κάποιες πτυχές της γλώσσας του τόπου του. Τα ποστ του ξεχωρίζουν χάρη στη λιτή, καίρια και χιουμοριστική επιλογή χαρακτηριστικών εκφράσεων των συμπατριωτών του. Έτσι οι αμύητοι έχουν την ευκαιρία να δουν τον τρόπο, τον ρυθμό της έκφρασης, καθώς και τη φαντασία των ανθρώπων της Ηπείρου, όπως τουλάχιστον αποτυπώνονται στη γλώσσα τους.
Πολλές φορές η πηγή μιας λέξης μπορεί να μας ξαφνιάσει. Αυτό το ταξίδι αναζήτησης της ρίζας μιας λέξης είναι ατελείωτο και ταυτόχρονα άκρως ενδιαφέρον, γιατί σου επιτρέπει να ανακαλύπτεις πράγματα που πιθανώς ποτέ δεν είχες αναρωτηθεί ποια είναι η πραγματική τους πηγή.
O ipirotakis είναι γέννημα-θρέμμα του τόπου και ζει μέχρι σήμερα εκεί. Αγαπά τις παραδόσεις και τις ατάκες που ακούει από μικρός δίπλα στη γιαγιά του. Τις εικόνες και τα βιώματα που είχε από μικρός προσπαθεί να τα μεταφέρει κατά κάποιον τρόπο σε όλους τους Ηπειρώτες, όπου κι αν βρίσκονται.
— Ipirotaki σε ποιες πλατφόρμες δραστηριοποιείσαι και πότε ξεκίνησες;
Ξεκινήσαμε στο Facebook το 2015, όπου πειραματίστηκα με κάποιες εκφράσεις της ντοπιολαλιάς, οι οποίες είχαν εντυπωσιακή απήχηση, και μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα έγιναν viral από τους ντόπιους αλλά και από τους Ηπειρώτες του εξωτερικού. Πλέον στο Facebook έχουμε περίπου 120.000 fans, ενώ στη συνέχεια περάσαμε στο Instagram με 28.000 followers. Τις τελευταίες μέρες έγινε λογαριασμός στο TikTok ώστε να υπάρχει παντού μια παρουσία και μια προσπάθεια διάδοσης της ηπειρώτικης ντοπιολαλιάς.
— Πόσα άτομα ασχολείστε με τη σελίδα; Τι απέγινε το ψηφιακό ηπειρώτικο λεξικό;
Η σελίδα ξεκίνησε με ένα άτομο, μια και ήταν μια αυθόρμητη ενέργεια, και έτσι συνεχίζει μέχρι σήμερα. Καθημερινά, μια και ζω στην Ήπειρο, συναναστρέφομαι με κόσμο που μιλά με την ντοπιολαλιά και ανακαλύπτω συνεχώς νέες εκφράσεις και λέξεις πέρα από αυτές που θυμάμαι από τη γιαγιά και τους γονείς μου.
Να σημειώσω πως από περιοχή σε περιοχή εντοπίζονται μικρές διαφορές τόσο στην προφορά όσο και στις λέξεις, οπότε υπάρχει μια μικρή απόκλιση κι αυτή είναι η ομορφιά της ντοπιολαλιάς. Η αγάπη του κόσμου που μας βοηθά να εμπλουτίσουμε ψηφιακά όλη αυτήν τη δράση με όσο το δυνατό περισσότερες λέξεις, εκφράσεις, συνήθειες με συγκινεί ιδιαιτέρως.
— Η δραστηριότητά σας στα social σας αποδίδει οικονομικά ή το κάνετε όλο αυτό απλά για το κέφι σας;
Ξεκίνησε ως μια αυθόρμητη προσπάθεια να προβληθεί η ντοπιολαλιά και να δείξουμε με χαρά σε όλους τις λέξεις που έλεγε καθημερινά η γιαγιά, ο παππούς, η μητέρα μας και γενικότερα άτομα που ζούνε στην Ήπειρο. Ο στόχος δεν ήταν να αποδώσει οικονομικά.
Πλέον η αγάπη του κόσμου με οδήγησε σε ένα πλάνο για τη δημιουργία ενός e-shop που θα υλοποιηθεί σύντομα, με στόχο να φτάσει η φιγούρα του ipirotaki σε κάθε περήφανο Ηπειρώτη σε Ελλάδα και εξωτερικό. Θα υπάρχουν αναμνηστικά σουβενίρ που θα θυμίζουν Ήπειρο και πιθανώς τοπικά παραδοσιακά προϊόντα.
— Δώστε μας κάποιον τρόπο για να σας καταλάβουμε και οι μη Ηπειρώτες. Για αρχή παραλείπετε κάποια φωνήεντα, ενώ άλλα τα λέτε διαφορετικά.
Χονδρικά, ας πούμε πως το κυρίαρχο στοιχείο στα ηπειρώτικα είναι πως κάποια φωνήεντα δεν προφέρονται π.χ. το σκυλί θα το πούμε «σκλί». Υπάρχουν και πιο «προχωρημένες» εφαρμογές, όπως η συναλοιφή, όταν τα δύο φωνήεντα γίνονται ένα, π.χ. το δεκαέξι το λέμε «δεκάξ’», ή η αφαίρεση φωνηέντων, αν η πρώτη λέξη τελειώνει σε φωνήεν και η επόμενη ξεκινά ξανά με φωνήεν π.χ. «τι έκανε; τι καν’;».
Εννοείται πως υπάρχουν κι άλλες ιδιαιτερότητες, μέχρι και αλλαγή σε γράμματα που ακόμα και κατά τόπους μπορεί να διαφέρουν. Π.χ. το «ε» να γίνεται «ι», η τηλεόραση να ειπωθεί «τηλιόρασ’», το δικό μου ως «θ’κομ’» κ.ά.
— Έχετε επίσης και το δικό σας λεξιλόγιο. Πόσο έχει επηρεαστεί η γλώσσα σας από άλλες γλώσσες και διαλέκτους;
Η Ήπειρος είχε κατακτηθεί και κατοικηθεί από διάφορους λαούς, Ρωμαίους, Σλάβους, Αλβανούς, Τούρκους, Ιταλούς, Γερμανούς. Σίγουρα σε κάποιες λέξεις υπάρχει επιρροή από τους λαούς αυτούς π.χ. το «χαμπέρ’», που σημαίνει «νέο, είδηση», έχει την πηγή του στην τούρκικη λέξη «haber», το «σβάρνα» προέρχεται από τη σλαβική λέξη «barna».
Πολλές φορές η πηγή μιας λέξης μπορεί να μας ξαφνιάσει. Αυτό το ταξίδι αναζήτησης της ρίζας μιας λέξης είναι ατελείωτο και ταυτόχρονα άκρως ενδιαφέρον, γιατί σου επιτρέπει να ανακαλύπτεις πράγματα που πιθανώς ποτέ δεν είχες αναρωτηθεί ποια είναι η πραγματική τους πηγή.
— Τι σημαίνει Ήπειρος για εσάς; Και με την ευκαιρία, ποια είναι η ετυμολογία της λέξης;
Η Ήπειρος ετυμολογικά προέρχεται κατά μία εκδοχή από το «Άπειρος Χώρα», μια δωρική έκφραση, και κατ’ επέκταση από το «Απειρωτάν» που υπήρχε στα αρχαία νομίσματα ως δωρική γενική που σήμαινε «των Ηπειρωτών».
Γενικά, για τον κόσμο η Ήπειρος σημαίνει πολλά. Τη συγκεκριμένη ερώτηση την έχω κάνει κι εγώ στον κόσμο που ακολουθεί τον ipirotaki, οπότε συνοπτικά θα μεταφέρω τις απαντήσεις τους.
Ήπειρος για εμάς είναι: η γιαγιά μας, ο παππούς, η οικογένεια και το ζεστό σπιτικό, οι γεμάτες εμπειρίες αυλές, τα παραδοσιακά ακούσματα με κλαρίνο, τα γλέντια, η φύση και η άγρια ομορφιά της, τα ζώα δίπλα στα σπίτια, το φαγητό και οι τοπικές συνταγές, η λεβεντιά, οι αυθεντικοί άνθρωποι, η ζεστή καρδιά κ.ά.
— Τι σας ενοχλεί και θα θέλατε να αλλάξει στον τόπο σας;
Ουσιαστικά θέλω να μην αλλοιωθεί και να μην πειραχτεί η φυσική ομορφιά του τόπου και η καρδιά των ανθρώπων. Τα βουνά μας, τα ποτάμια και η καλοκάγαθη καρδιά των Ηπειρωτών πρέπει να μείνει αναλλοίωτη. Να εξελιχθούμε, να προχωρήσουμε μπροστά, αλλά να μην ξεχνάμε τις ρίζες και τις παραδόσεις μας. Να αγαπάμε τη φύση και τους συνανθρώπους μας, όπως ακριβώς γινόταν όλα τα χρόνια. Να διατηρηθεί ουσιαστικά η αυθεντικότητά μας.
— Τι έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια που σας ενοχλεί;
Θέλω να σταθώ στα θετικά και όχι σε πράγματα που μας ενοχλούν, ώστε να μη διαιωνίζουμε μια τοξικότητα. Ας προβάλλουμε αυτά που δεν μας ενοχλούν για να κρατήσουμε την ηπειρώτικη λεβεντιά σε υψηλό επίπεδο. Να προστατεύουμε τις οικογένειές μας και να διατηρούμε τις αξίες, τα ήθη και έθιμα της Ηπείρου σε όλο το κόσμο.
— Δεν υπάρχουν όμως αλλοιώσεις που δεν «χαλάνε» ακριβώς τις παραδόσεις, αλλά δίνουν το στίγμα κάθε γενιάς που μετέχει σε αυτές; Ας πούμε, τα τελευταία χρόνια βλέπουμε να αλλάζει ο ρόλος της γυναίκας στο σπίτι.
Άλλαξε σε όλο το κόσμο, σίγουρα, όχι μόνο στην Ήπειρο, και αυτό είναι το σωστό να γίνει. Πάντως, στην Ήπειρο η γυναίκα είχε σημαντικό ρόλο στην οικογένεια και γενικότερα στην πορεία του τόπου. Οι γυναίκες της Ηπείρου είναι γνωστές στην ιστορία και έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στον πόλεμο του 1940. Μαζί με τα παιδιά αντικατέστησαν τους άνδρες σε όλες τις αγροτικές εργασίες του σπιτιού ή κουβαλούσαν τρόφιμα, πυρομαχικά, όπλα ή ακόμα και τραυματίες του πολέμου για να βοηθήσουν τον στρατό να αντέξει. Γι’ αυτές τις γυναίκες έχουν γραφτεί πολλές ιστορίες, τις μνημονεύουν σε πολλά παραδοσιακά τραγούδια, όπου πρωταγωνιστούν.
— Τι ανησυχίες έχετε για το μέλλον του τόπου σας και το μέλλον της ηπειρώτικης ντοπιολαλιάς;
Η όλη δράση είχε ξεκινήσει ώστε να διατηρηθούν τα ηπειρώτικα μέσω του ipirotaki, τόσο ο προφορικός λόγος όσο και κάποιες συνήθειες των οικογενειών μας. Οι γενιές αλλάζουν, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία που βρίσκονται στα χωριά λιγοστεύουν και σίγουρα δεν θέλουμε να χαθούν οι καθημερινές ισχυρές αναμνήσεις που έχουμε από τη γιαγιά ή άλλα πρόσωπα που μας μεγάλωσαν.
Ανησυχούμε που ερημώνουν τα χωριά και χαιρόμαστε ιδιαίτερα όταν ο νέος κόσμος πλέον κάνει ένα άνοιγμα στην παράδοση, στην αυθεντικότητα και σέβεται τις ρίζες του. Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που συνεχίζουν με τον ίδιο τρόπο, απλώς είναι πολύ λιγότεροι σε σχέση με παλιότερα. Τους έχουμε ανάγκη όλους για να διατηρήσουμε τις παραδόσεις μας.
— Τι θα θέλατε να ευχηθείτε στους Ηπειρώτες, σ’ όποια ήπειρο κι αν βρίσκονται;
Να διατηρούν τις παραδόσεις τους, γιατί ξέρω πως αγαπούν το τόπο τους. Έχουμε λάβει μηνύματα από κάθε γωνιά της γης: Αυστραλία, Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, Αγγλία, Γερμανία, Σουηδία, Καναδά, Βραζιλία, Κίνα και πολλές άλλες χώρες όπου βρίσκονται Ηπειρώτες. Είναι συγκινητικό το πόσο αγαπούν τον τόπο τους.
Τους ζητώ να λένε με χαρά και υπερηφάνεια ότι κατάγονται από την Ήπειρο, να διατηρούν τις ρίζες τους, να αναβιώνουν με κάθε ευκαιρία ήθη και έθιμα που έχουν ξεχαστεί.
