ΤΡΙΑΝΤΑ ΣΧΕΔΟΝ ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΙΝ. Καλοκαίρι. Θείος Ιούλιος μήνας. Κηφισιά. Αργυροπούλου 15, στο σπίτι του Ζήσιμου Λορεντζάτου. Αργά το απόγευμα. Η κουβέντα έρχεται στον Κ. Θ. Δημαρά. «Σπουδαίος επιστήμονας αλλά έπασχε από την ηδονή του Σατανά». «Τι εννοείτε;» τον ρωτάει ο συνομιλητής του, νεαρός φοιτητής της Ιατρικής. «Εννοώ πως του άρεσε να βρίσκει το λάθος, το κακό, σε ένα πραγματικό έργο τέχνης, και εκεί να δίνει σημασία».
Τις αναμνήσεις αυτές ξύπνησαν δύο κείμενα σχετικά με τη μεγάλη αναδρομική έκθεση της φωτογράφου Nelly’s στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς, δημοσιευμένα αμφότερα στον διαδικτυακό ιστότοπο του Αθηνοράματος. Πρόκειται για το κείμενο της κυρίας Δέσποινας Ζευκιλή, με τίτλο «Nelly’s: Η έκθεση της ιστορικής φωτογράφου στο Μουσείο Μπενάκη (θα μπορούσε να) προκαλεί ερωτήματα. Τι μας έλειψε από την καταγραφική λογική της δημοφιλούς έκθεσης της Nelly's στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς», που παρουσιάζει τη «συντμημένη εκδοχή» μιας εισήγησης στο Ζ΄ Συνέδριο Ιστορίας της Τέχνης, από τη «διδακτόρισσα» της ιστορίας της τέχνης και ακαδημαϊκή υπότροφο του Πανεπιστημίου Κρήτης, κυρία Μαριάννας Καράλη, με τίτλο «Στοιχειοθετώντας το προφίλ του “εθνικού” φωτογράφου: Απόπειρες θέσμισης μίας τέχνης δίχως ιστορία στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης. Η “ανακάλυψη” της Nelly’s».
Η στόχευση είναι ξεκάθαρη: είναι μια προτροπή στο Μουσείο Μπενάκη να αντικαταστήσει την ανάξια Αλίκη Τσίργιαλου με την άξια κυρία Καράλη.
Δεν θα μείνουμε στην προφανή γλωσσική νύχτα και των δύο συγγραφέων. Οι σολοικισμοί (όπως: «α-πολιτικοποιημένη», «παρακίνησε τη δωρεά», ή το ωραιότατο εκείνο «οραματιζόταν την αναγνώριση υπό μορφή έκθεσης»), τα εννοιολογικά λάθη («επιδεκτικό πολιτικό εργαλείο»), τα βαρύγδουπα συνονθυλεύματα («στοιχειοθετώντας το προφίλ»), οι παρατακτικές ασυμφωνίες ουσιαστικών και επιθέτων («ρέκτις και αειθαλής») και τα φληναφήματα («ρητή προσδοκία») δίνουν και παίρνουν και εκτοξεύονται κατάμουτρα στον αναγνώστη με περισσή αυταρέσκεια. Αναπόφευκτο αυτό. Ζούμε σε μια «περίοδο γλωσσικής αδιαφορίας, επιδερμικής γραφής και ασπόνδυλων φραστικών σχημάτων».
Δεν θα μείνουμε ούτε και στην ουσία των επιχειρημάτων της κυρίας Καράλη. Η νεοφώτιστη ερευνήτρια (υποστήριξε τη διδακτορική της διατριβή το 2022) φαντασιώνεται τη φωτογράφο σαν άλλο Δόκτορα Φάουστους του Τόμας Μαν ή σαν τον Μεφίστο του Κλάους Μαν, που έχει πουλήσει την ψυχή της στον φασιστικό διάβολο με τη μορφή του Ιωάννη Μεταξά. Η κυρία Καράλη ακολουθεί μια γνωστή ιστοριογραφική (της Τέχνης, αλλά όχι και μόνο) «σχολή», που όταν δεν ενσταλάζει το αργό της δηλητήριο στη φλέβα του αναγνώστη, περιβάλλεται το ένδυμα του δικαστή. Η «σχολή» αυτή θέλει, κατά βάθος, να λύνει κοινωνικά προβλήματα, αφού δεν κάνει στην πραγματικότητα ιστορική ερμηνεία αλλά χτυπά ή υποστηρίζει ένα κοινωνικό δόγμα, και για τον σκοπό αυτό ανάγει την υποκειμενικότητά της (και την επιμέρους, του καθενός θιασώτη αυτής τη «σχολής», και τη γενικότερη, μιας ανθρωπιστικής επιστήμης όπου το υποκείμενο ταυτίζεται με το αντικείμενο και όπου δεν υπάρχει αληθινή αντικειμενικότητα) σε αξίωμα θετικής επιστήμης. Είναι αυτή η «σχολή» που πάσχει από την ηδονή του Σατανά.
Θα επιμείνουμε όμως σε δύο σημεία. Πρώτα, στο κείμενο της κυρίας Ζευκιλή. Το νόημα αυτού του κειμένου είναι απλό, όπως απλή είναι και η στόχευσή του: η έκθεση του Μουσείου Μπενάκη είναι κακή («καταγραφική λογική», «καταγραφική παρουσίαση», «κιβωτός καλαισθησίας για το ελίτ κοινό», «εξιδανίκευση», «απουσιάζουν οι κριτικές αναγνώσεις πέραν μιας εξιδανικευμένης εικόνας της φωτογράφου») ενώ ο επιστημονικός κατάλογος της έκθεσης –κατάλογος 467 σελίδων και με συμμετοχή 20 συγγραφέων— υποβιβάζεται σε «coffee-table book» προς τέρψιν του «παραδοσιακού αστικού κοινού» του Μουσείου Μπενάκη. H κυρία Ζευκιλή βάλλει εναντίον του Μουσείου και, χωρίς να την κατονομάζει ως όφειλε, εναντίον της επιμελήτριας της έκθεσης, Αλίκης Τσίργιαλου, Προϊσταμένης των Φωτογραφικών Αρχείων του Μουσείου. Η στόχευση είναι ξεκάθαρη: είναι μια προτροπή στο Μουσείο Μπενάκη να αντικαταστήσει την ανάξια Αλίκη Τσίργιαλου με την άξια κυρία Καράλη. Και αυτό γίνεται διάφανο από το ότι η κυρία Ζευκιλή προτείνει (ασαφώς πως) τη διοργάνωση συμποσίου για να «απαντηθούν σε μια νεότερη γενιά κάποια ερωτήματα ως προς το πολιτικό και καλλιτεχνικό αφήγημα της εποχής», γιατί «μόνο έτσι ανανεώνεται το ενδιαφέρον για μια ιστορική πρωτοπόρο [sic] και εκπαιδευόμαστε να βλέπουμε τους καλλιτέχνες, όχι ως μοναδικές περιπτώσεις ιδιοφυΐας, αλλά και ως ιστορικά υποκείμενα». Η κυρία Ζευκιλή όμως αγνοεί, ή θέλει να αγνοεί, πως το Μουσείο Μπενάκη οργανώνει εδώ και ένα χρόνο ακριβώς ένα τέτοιο «συμπόσιο» (Διημερίδα αφιερωμένη στο έργο της φωτογράφου Έλλης Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη (Nelly’s) 13/05/2023 - 14/05/2023) με τη συμμετοχή 29 ομιλητών και με τις επίσημες προσκλήσεις προς αυτούς τους συμμετέχοντες να έχουν σταλεί από τον περασμένο Οκτώβριο, η δε διημερίδα να έχει ανακοινωθεί επισήμως στις 22 Φεβρουαρίου 2023, στη συνέντευξη Τύπου για τα εγκαίνια της έκθεσης της φωτογράφου Nelly’s. Επειδή λοιπόν δεν πιστεύουμε πως η κυρία Ζευκιλή δεν έχει κάνει σωστά τη δημοσιογραφική της δουλειά και αγνοεί το «συμπόσιο» αυτό, το επόμενο λογικό συμπέρασμα είναι πως θέλει να δράσει σαν γραφείο συνοικεσίων υπέρ της κυρίας Καράλη.
Για τα δεύτερο και τελευταίο σημείο θα σταθούμε αποκλειστικά και μόνο στα γεγονότα, που έχουν ανέκαθεν απαράμιλλη δύναμη και γοητεία. Γεγονός πρώτο: η κυρία Καράλη, στη «συντμημένη εκδοχή» της εισήγησής της ανασκευάζει (και διά της ειρωνείας) την επιμέλεια της έκθεσης από την Αλίκη Τσίργιαλου (ο προσεκτικός αναγνώστης ας δει, στο κείμενο της κυρίας Καράλη, τα λεγόμενα της Τσίργιαλου εντός εισαγωγικών [και τις υποσημειώσεις 2 και 17] ως παράδειγμα προς ανασκευήν και άρα αποφυγήν). Γεγονός δεύτερο: η κυρία Καράλη συμμετέχει με κείμενό της στον κατάλογο της έκθεσης (το «coffee-table book» της κυρίας Ζευκιλή – η ίδια δεν έχει ανακαλύψει εκεί, όπως ομολογεί, το κείμενο της κυρίας Καράλη) μετά από προσωπική πρόσκληση της Αλίκης Τσίργιαλου. Γεγονός τρίτο: η κυρία Καράλη συμμετέχει, πάλι προσκεκλημένη της κυρίας Τσίργιαλου, στη Διημερίδα του Μουσείου Μπενάκη (στο «συμπόσιο» της κυρίας Ζευκιλή). Γεγονός τέταρτο: η κυρία Καράλη επισκέπτεται συχνά, από επταετίας τουλάχιστον, το Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη, για τις ανάγκες της διδακτορικής της έρευνας, και η κυρία Τσίργιαλου της έχει δώσει ελεύθερη πρόσβαση σε αρχεία και φωτογραφικό υλικό, κατά την πάγια πολιτική του Μουσείου. Γεγονός πέμπτο: το Μουσείο Μπενάκη (αυτή η γιάφκα του αστισμού) συνεκδίδει (μαζί τον εκδοτικό οίκο «Μέλισσα») το περιοδικό Τα Ιστορικά. Εκεί η κυρία Καράλη έχει δημοσιεύσει δύο άρθρα της.
Τα γεγονότα, εκτός από την απαράμιλλη γοητεία που διαθέτουν, μιλούν και από μόνα τους. Ο γράφων αρκείται να σιγομουρμουρίσει: Δόξα τη μεγαλοθυμία σου, Κύριε.
