ΠΕΝΤΕ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ την κυκλοφορία της «Οδύσσειας», η καθηγήτρια κλασικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια Έμιλι Γουότσον βλέπει αυτές τις μέρες τη μετάφρασή της στο άλλο διάσημο έπος του Ομήρου να γνωρίζει επίσης τη θετική ανταπόκριση της πλειοψηφίας των έγκυρων μέσων.
Όπως και στην περίπτωση της «Οδύσσειας», η μετάφραση της «Ιλιάδας» διατηρεί τον αριθμό στίχων του πρωτότυπου και το ιαμβικό πεντάμετρο, το ύφος και το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί όμως είναι «βατό» και σύγχρονο – σε βαθμό παρεξηγήσεως ίσως, όπως μαθαίνουμε από τη συνέντευξη που παραχώρησε στην Ξένια Γεωργιάδου για λογαριασμό της Καθημερινής και είχε τίτλο «Και οι ομηρικοί ήρωες χρειάζονται ένα ποτό»:
«Για παράδειγμα, η Ναυσικά προσφωνεί τον πατέρα της, βασιλιά των Φαιάκων, Αλκίνοο, "μπαμπάκα" (daddy), η Εκάβη προτείνει στον Έκτορα "ένα ποτό" ύστερα από μια δύσκολη μάχη, ενώ ο Μενέλαος επιπλήττεται πως φέρεται τρελά, πως "έχει ξεφύγει"».
«Μετατρέποντας τους πρωταγωνιστές του Ομήρου σε ομιλητές της σύγχρονης αγγλικής γλώσσας είναι σαν να ανεβάζουμε ξαφνικά στην επιφάνεια της θάλασσας τα αλλόκοτα εκείνα πλάσματα που περιφέρονται αιώνια στα βάθη του ωκεανού».
Το πιο ενδιαφέρον κείμενο ίσως των ημερών για τη νέα αγγλόφωνη «Ιλιάδα» αλλά και για τις συμπληγάδες της μετάφρασης γενικώς, το έγραψε ο αρθρογράφος του Atlantic, Graeme Wood, ο οποίος θυμήθηκε τις περιπέτειες (την «οδύσσεια») του προσδιορισμού «πολύτροπος» για τον ήρωα της «Οδύσσειας» στην αρχή του έργου – στο μόνο κομμάτι που θυμόμαστε όλοι: «Άνδρα μοι ἔννεπε, Μοῦσα, πολύτροπον». Οι προηγούμενοι μεταφραστές είχαν σπάσει το κεφάλι τους, για να καταλήξουν ηττημένοι σε μακρόσυρτες (και διόλου ποιητικές) περιφράσεις. Η Έμιλι Γουότσον το απέδωσε με μια μόνο λέξη:“complicated”.
«Νομίζω ότι δεν της διέφυγε η ειρωνεία», γράφει ο Wood. «Η λέξη "πολύπλοκος" είναι μια απλή λύση σε ένα πολύπλοκο μεταφραστικό πρόβλημα. Δεν είναι τέλεια (ο προσδιορισμός του Οδυσσέα δεν θα έπρεπε να θυμίζει relationship status στο Facebook), αλλά έχει μια σαφήνεια και μια περιεκτικότητά που κάνουν τους προκατόχους της μεταφράστριας να φαίνονται διστακτικοί και τελματωμένοι…».
«Το 1860, ο Matthew Arnold υποστήριξε ότι ο μεταφραστής του Ομήρου πρέπει να είναι σαν τον Όμηρο: "γρήγορος στην κίνηση, απλός στο ύφος, ευθύς στη γλώσσα, φυσικός στη σκέψη". Η Γουίλσον επιζητεί να ανταποκριθεί σ’ αυτό το κάλεσμα. Πολλές προηγούμενες μεταφράσεις, γράφει η ίδια στο σημείωμα του μεταφραστή για την έκδοση της "Ιλιάδας", κατέληγαν σε "μια εμπειρία ανάγνωσης που αντανακλά τον τρόπο με τον οποίο οι πρωτοετείς σπουδαστές ξένων γλωσσών αγκομαχούν ηρωικά σε κάθε λέξη", σε αντίθεση με τη "γρήγορη ενέργεια" του πρωτοτύπου…».
«Όσο παλαιότερο είναι το λογοτεχνικό έργο, τόσο πιο σφιχτά είναι τα δεσμά του μεταφραστή. Η απόδοσή τους σε προσιτή σύγχρονη γλώσσα, όπως έκανε η Γουίλσον, τους φέρνει πιο κοντά μας. Αλλά αυτή είναι μια άσκηση που μοιραία πάντα αποτυγχάνει. Μετατρέποντας τους πρωταγωνιστές του Ομήρου σε ομιλητές της σύγχρονης αγγλικής γλώσσας είναι σαν να ανεβάζουμε ξαφνικά στην επιφάνεια της θάλασσας τα αλλόκοτα εκείνα πλάσματα που περιφέρονται αιώνια στα βάθη του ωκεανού. Δεν μπορούν να επιβιώσουν σε μια τέτοια διαδρομή. Μπορεί να δει κανείς ίσως κάποια σκόρπια υπολείμματά τους, αλλά όχι αυτά τα ίδια».
Το καλύτερο που μπορεί να κάνει ο μεταφραστής, καταλήγει το κείμενο στο Atlantic, είναι «να κάνει το κείμενο να ρέει και την ιστορία να προχωράει διατηρώντας όσο το δυνατόν περισσότερο την άμεση, άγρια ομορφιά του Ομήρου. Αυτό θα βοηθήσει μια νέα γενιά να καταλάβει γιατί εδώ και χιλιάδες χρόνια, οι αναγνώστες έχουν ανακαλύψει ότι ο χρόνος που ξοδεύεται για την ανάγνωση του Ομήρου δεν πάει ποτέ χαμένος. Το πρωτότυπο κείμενο θα εξακολουθεί να διατηρεί τα τρομερά μυστικά του».