Όμηρος της μετάφρασης

Όμηρος της μετάφρασης Facebook Twitter
O Aριστοτέλης αγγίζει το κεφάλι μιας προτομής του Ομήρου, 1653... Ένα αριστούργημα του Ρέμπραντ στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης
0

ΠΕΝΤΕ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ την κυκλοφορία της «Οδύσσειας», η καθηγήτρια κλασικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια Έμιλι Γουότσον βλέπει αυτές τις μέρες τη μετάφρασή της στο άλλο διάσημο έπος του Ομήρου να γνωρίζει επίσης τη θετική ανταπόκριση της πλειοψηφίας των έγκυρων μέσων.

Όπως και στην περίπτωση της «Οδύσσειας», η μετάφραση της «Ιλιάδας» διατηρεί τον αριθμό στίχων του πρωτότυπου και το ιαμβικό πεντάμετρο, το ύφος και το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί όμως είναι «βατό» και σύγχρονο – σε βαθμό παρεξηγήσεως ίσως, όπως μαθαίνουμε από τη συνέντευξη που παραχώρησε στην Ξένια Γεωργιάδου για λογαριασμό της Καθημερινής και είχε τίτλο «Και οι ομηρικοί ήρωες χρειάζονται ένα ποτό»:

«Για παράδειγμα, η Ναυσικά προσφωνεί τον πατέρα της, βασιλιά των Φαιάκων, Αλκίνοο, "μπαμπάκα" (daddy), η Εκάβη προτείνει στον Έκτορα "ένα ποτό" ύστερα από μια δύσκολη μάχη, ενώ ο Μενέλαος επιπλήττεται πως φέρεται τρελά, πως "έχει ξεφύγει"».

«Μετατρέποντας τους πρωταγωνιστές του Ομήρου σε ομιλητές της σύγχρονης αγγλικής γλώσσας είναι σαν να ανεβάζουμε ξαφνικά στην επιφάνεια της θάλασσας τα αλλόκοτα εκείνα πλάσματα που περιφέρονται αιώνια στα βάθη του ωκεανού».

Το πιο ενδιαφέρον κείμενο ίσως των ημερών για τη νέα αγγλόφωνη «Ιλιάδα» αλλά και για τις συμπληγάδες της μετάφρασης γενικώς, το έγραψε ο αρθρογράφος του Atlantic, Graeme Wood, ο οποίος θυμήθηκε τις περιπέτειες (την «οδύσσεια») του προσδιορισμού «πολύτροπος» για τον ήρωα της «Οδύσσειας» στην αρχή του έργου – στο μόνο κομμάτι που θυμόμαστε όλοι: «Άνδρα μοι ἔννεπε, Μοῦσα, πολύτροπον». Οι προηγούμενοι μεταφραστές είχαν σπάσει το κεφάλι τους, για να καταλήξουν ηττημένοι σε μακρόσυρτες (και διόλου ποιητικές) περιφράσεις. Η Έμιλι Γουότσον το απέδωσε με μια μόνο λέξη:“complicated”.

«Νομίζω ότι δεν της διέφυγε η ειρωνεία», γράφει ο Wood. «Η λέξη "πολύπλοκος" είναι μια απλή λύση σε ένα πολύπλοκο μεταφραστικό πρόβλημα. Δεν είναι τέλεια (ο προσδιορισμός του Οδυσσέα δεν θα έπρεπε να θυμίζει relationship status στο Facebook), αλλά έχει μια σαφήνεια και μια περιεκτικότητά που κάνουν τους προκατόχους της μεταφράστριας να φαίνονται διστακτικοί και τελματωμένοι…».

«Το 1860, ο Matthew Arnold υποστήριξε ότι ο μεταφραστής του Ομήρου πρέπει να είναι σαν τον Όμηρο: "γρήγορος στην κίνηση, απλός στο ύφος, ευθύς στη γλώσσα, φυσικός στη σκέψη". Η Γουίλσον επιζητεί να ανταποκριθεί σ’ αυτό το κάλεσμα. Πολλές προηγούμενες μεταφράσεις, γράφει η ίδια στο σημείωμα του μεταφραστή για την έκδοση της "Ιλιάδας", κατέληγαν σε "μια εμπειρία ανάγνωσης που αντανακλά τον τρόπο με τον οποίο οι πρωτοετείς σπουδαστές ξένων γλωσσών αγκομαχούν ηρωικά σε κάθε λέξη", σε αντίθεση με τη "γρήγορη ενέργεια" του πρωτοτύπου…».

«Όσο παλαιότερο είναι το λογοτεχνικό έργο, τόσο πιο σφιχτά είναι τα δεσμά του μεταφραστή. Η απόδοσή τους σε προσιτή σύγχρονη γλώσσα, όπως έκανε η Γουίλσον, τους φέρνει πιο κοντά μας. Αλλά αυτή είναι μια άσκηση που μοιραία πάντα αποτυγχάνει. Μετατρέποντας τους πρωταγωνιστές του Ομήρου σε ομιλητές της σύγχρονης αγγλικής γλώσσας είναι σαν να ανεβάζουμε ξαφνικά στην επιφάνεια της θάλασσας τα αλλόκοτα εκείνα πλάσματα που περιφέρονται αιώνια στα βάθη του ωκεανού. Δεν μπορούν να επιβιώσουν σε μια τέτοια διαδρομή. Μπορεί να δει κανείς ίσως κάποια σκόρπια υπολείμματά τους, αλλά όχι αυτά τα ίδια».

Το καλύτερο που μπορεί να κάνει ο μεταφραστής, καταλήγει το κείμενο στο Atlantic, είναι «να κάνει το κείμενο να ρέει και την ιστορία να προχωράει διατηρώντας όσο το δυνατόν περισσότερο την άμεση, άγρια ομορφιά του Ομήρου. Αυτό θα βοηθήσει μια νέα γενιά να καταλάβει γιατί εδώ και χιλιάδες χρόνια, οι αναγνώστες έχουν ανακαλύψει ότι ο χρόνος που ξοδεύεται για την ανάγνωση του Ομήρου δεν πάει ποτέ χαμένος. Το πρωτότυπο κείμενο θα εξακολουθεί να διατηρεί τα τρομερά μυστικά του».

Daily
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Από πού έρχεται και πού πάει η κριτική κινηματογράφου;

Daily / Από πού έρχεται και πού πάει η κριτική κινηματογράφου;

Με μεγάλο ενδιαφέρον αναμένεται το πρώτο μεγάλο συνέδριο για την κινηματογραφική κριτική στην Ελλάδα, που θα διεξαχθεί από την Πέμπτη ως και το Σάββατο στο Πάντειο Πανεπιστήμιο με ελεύθερη είσοδο για το κοινό.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Παραπονεμένα λόγια: Είναι σκληρό να ζεις καθημερινά στο πετσί σου την «τυραννία της μειοψηφίας» 

Daily / Παραπονεμένα λόγια: Είναι σκληρό να ζεις καθημερινά στο πετσί σου την «τυραννία της μειοψηφίας» 

Η επανεκλογή του Τραμπ έχει αλλάξει ξαφνικά τον τόνο της δημόσιας συζήτησης, κάνοντάς την πολύ πιο φιλική ως προς τις θέσεις της «λαϊκίστικης δεξιάς».
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Έκανε τελικά κακό στην Κάμαλα Χάρις η κουστωδία των διάσημων που την στήριξαν;

Daily / Έκανε τελικά κακό στην Κάμαλα Χάρις η κουστωδία των διάσημων που τη στήριξαν;

Στην Ελλάδα, πάντως, οι διασημότητες συχνά δεν κάνουν τον κόπο καν να δηλώσουν επίσημα την εκλογική στήριξή τους. Απλά, βάζουν υποψηφιότητα οι ίδιοι και οι ίδιες και εκλέγουν απευθείας τους εαυτούς τους σε θέσεις βουλευτών και ευρωβουλευτών.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Το «πογκρόμ» στο Άμστερνταμ και οι λέξεις που χάνουν το νόημά τους

Daily / Το «πογκρόμ» στο Άμστερνταμ και οι λέξεις που χάνουν το νόημά τους

Μια συντονισμένη απόπειρα να παρουσιαστούν οι φανατικοί οπαδοί της Μακάμπι ως αθώα θύματα ή και ήρωες ακόμα, παρά τις επιθέσεις και τις προκλήσεις στις οποίες προέβησαν πριν και κατά τη διάρκεια του αγώνα της ομάδας τους εναντίον του Άγιαξ.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Bruce Springsteen & the E Street Band: Το ροκ του παρελθόντος και του μέλλοντος μας

Daily / Bruce Springsteen & the E Street Band: Το ροκ του παρελθόντος και του μέλλοντός μας

«Μετά από 50 χρόνια στον δρόμο, είναι πολύ αργά για να σταματήσουμε τώρα», δηλώνει μ’ ένα διακριτικό μειδίαμα ο 75χρονος ροκ σταρ σ’ ένα νέο ντοκιμαντέρ που παρακολουθεί από απόσταση αναπνοής την πρόσφατη περιοδεία του Μπρους Σπρίνγκστιν και της θρυλικής μπάντας του.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Ελληνικές σειρές των 90s: comfort zone ή ζώνη του λυκόφωτος;

Daily / Ελληνικές σειρές των '90s: Comfort zone ή ζώνη του λυκόφωτος;

Οι τηλεοπτικές σειρές της πρώτης δεκαετίας των ιδιωτικών καναλιών φαίνονται να έχουν υποκαταστήσει σ’ ένα μεγάλο κοινό τον ρόλο που έπαιζαν για μισό αιώνα σχεδόν οι ελληνικές ταινίες της ακμής του βιομηχανικού σινεμά.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Στο μεταξύ, η Γάζα πεθαίνει 

Daily / Στο μεταξύ, η Γάζα πεθαίνει 

«Το Ισραήλ πάνω απ' όλα», έγραψε με εθνικοσοσιαλιστικό ρίγος, αν και ιστορικός του Ολοκαυτώματος, ο Αριέλ Λεκαδίτης αμέσως μετά (και παρά) την ανακοίνωση του εκδοτικού του οίκου ότι διακόπτει τη συνεργασία τους εξαιτίας «των χυδαίων αναρτήσεών του».
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Η παλιά παραλιακή και η σύγχρονη «Αθηναϊκή Ριβιέρα»

Daily / Η παλιά παραλιακή και η σύγχρονη «Αθηναϊκή Ριβιέρα»

Μια ονομασία που μοιάζει συγχρόνως νεοπλουτίστικη και φτωχομπινέδικη, ειδικά σε όσους από εμάς μεγαλώσαμε στα Νότια και δεν νιώσαμε ποτέ ότι υπήρχε ανάγκη ούτε για τόσο ισοπεδωτική «ανάπλαση» ούτε και για τέτοιους τουριστικούς ευφημισμούς.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ