Ηιστορία της κατεδάφισης των αυθαιρέτων θυμίζει τη «Μέρα της Μαρμότας» στην κινηματογραφική εκδοχή του Χάρολντ Ράμις: Οι κατεδαφίσεις μοιάζουν να είναι εγκλωβισμένες σε μια «χωροχρονική φούσκα». Ξεκινούν, αλλά τα αυθαίρετα παραμένουν στη θέση τους. Και πάντα η ιστορία επαναλαμβάνεται, δεκαετίες τώρα…
Πρόσφατα το υπουργείο Περιβάλλοντος προανήγγειλε νέες αλλαγές για τον εντοπισμό και την κατεδάφιση των αυθαιρέτων. Πρόκειται για ένα δύσκολο στοίχημα, που καμία κυβέρνηση μέχρι σήμερα δεν το κέρδισε ή, για την ακρίβεια, όπως τουλάχιστον δείχνουν τα πράγματα, δεν ήθελε να το κερδίσει.
Αντίθετα, οι νόμοι που ψηφίστηκαν για την «τακτοποίηση» και τη «νομιμοποίηση» της αυθαίρετης δόμησης δημιουργούσαν κάθε φορά την επόμενη γενιά αυθαιρέτων.
Είναι χιλιάδες τα πρωτόκολλα κατεδάφισης αυθαιρέτων που έχουν εκδώσει οι αρμόδιες δημόσιες υπηρεσίες σε δάση και αιγιαλούς. Ελάχιστα από αυτά όμως έχουν εκτελεστεί, έχουν δηλαδή γκρεμιστεί τα αυθαίρετα.
Τα τελεσίδικα πρωτόκολλα κατεδάφισης, δηλαδή τα πρωτόκολλα στα οποία έχει ολοκληρωθεί ο κύκλος των δικαστικών και διοικητικών προσφυγών από τους αυθαιρετούχους και τα αυθαίρετα μπορούν να γκρεμιστούν, ξεπερνούν τα 800 για αυθαίρετα που βρίσκονται σε παραλίες και τα 2.500 για αυθαίρετα που βρίσκονται μέσα σε δάση.
Κανείς δεν ξέρει πόσα είναι τα αυθαίρετα στην πραγματικότητα, όπως θα φανεί παρακάτω. Αν και έχουν ψηφιστεί νόμοι και ρυθμίσεις για τον εντοπισμό και εν συνεχεία την κατεδάφισή τους, δεν έχουν εφαρμοστεί. Παρά τις εξαγγελίες και τις φωτογραφίες των εκάστοτε υπουργών με φόντο την μπουλντόζα που ρίχνει τα αυθαίρετα, συνήθως περνάνε δεκαετίες για να γκρεμιστούν, αν γκρεμιστούν.
Η αλήθεια είναι, βέβαια, ότι η υπόθεση των κατεδαφίσεων αυθαιρέτων είναι εξαιρετικά περίπλοκη και γι’ αυτό έχουν βάλει τα δυνατά τους όλες οι κυβερνήσεις, με «εξαιρετικά» αποτελέσματα.
Μπουλντόζα μετά από 30 χρόνια
Στο πρόγραμμα των 16 κατεδαφίσεων που ανακοίνωσε πανηγυρικά το υπουργείο Περιβάλλοντος τον περασμένο Νοέμβριο περιλαμβάνονταν κάποιες που εκκρεμούσαν ακόμη και 30 χρόνια. Ένα άλλο κραυγαλέο παράδειγμα που δείχνει τους ρυθμούς με τους οποίους κινούνται οι κατεδαφίσεις αυθαιρέτων είναι οι οκτώ ταβέρνες στον Σχινιά που είχαν κριθεί κατεδαφιστέες από το 1999, αλλά τελικά γκρεμίστηκαν σταδιακά μεταξύ 2016 και 2017, λίγο πριν οδηγηθεί η χώρα στο ευρωπαϊκό δικαστήριο για αυτό το ζήτημα.
Στο Εθνικό Πάρκο Σχινιά-Μαραθώνα, που προστατεύεται από το 2000 με Προεδρικό Διάταγμα, συντελείται σταδιακά από το 2018 μια νέα αυθαιρεσία, για την οποία επί μακρόν δεν είχε ανοίξει ρουθούνι. Ξεκίνησε το 2014 ως κάμπινγκ με τροχόσπιτα, το 2018 άρχισαν οι εργασίες ανέγερσης και τον Ιούνιο του 2023 ολοκληρώθηκαν.
Όλα αυτά τα χρόνια συστηματική κινητοποίηση υπήρξε μόνο από τη Μονάδα Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Αττικής (ΟΦΥΠΕΚΑ), η οποία όμως δεν είχε την αρμοδιότητα να σταματήσει τα έργα, παρά μόνο να ενημερώνει τις αρμόδιες κατασταλτικές αρχές. Σήμερα στη ζώνη Α3 του Εθνικού Πάρκου, στο πευκοδάσος με τις κουκουναριές, που αποτελεί και οικότοπο προτεραιότητας για την Ε.Ε., υπάρχουν 13 προκατασκευασμένα σπιτάκια που νοικιάζονται ως τουριστικά ακίνητα και τα οποία μπορεί να βρει κανείς στην πλατφόρμα Airbnb με χρέωση προς 180 ευρώ την ημέρα.
Το έγγραφο που έστειλε στην Εισαγγελία η αρμόδια μονάδα διαχείρισης του ΟΦΥΠΕΚΑ τον περασμένο Ιούνιο κινητοποίησε τελικά το δασαρχείο Καπανδριτίου ώστε να κινήσει τη διαδικασία απομάκρυνσης αυθαιρέτου με πρωτόκολλο κατεδάφισης και την Πολεοδομία Μαραθώνα, που επέβαλε πρόστιμο για την αυθαίρετη δόμηση. Πότε θα μπουν οι μπουλντόζες; Ίσως σε καμιά δεκαετία, αν σκεφτεί κανείς τι έχει συμβεί στην αντίστοιχη περίπτωση των ταβερνών, αλλά και τι συμβαίνει σχεδόν παντού στη χώρα.
Η αρμοδιότητα των κατεδαφίσεων στον πιο αδύναμο κρίκο
Η κατεδάφιση των αυθαίρετων έχει αφεθεί εδώ και χρόνια στον πιο αδύναμο κρίκο των δημόσιων υπηρεσιών, στις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις. Οι Αποκεντρωμένες Διοικήσεις είναι οι πιο υποστελεχωμένες υπηρεσίες του Δημοσίου και δεν διαθέτουν μηχανικά μέσα. Κι αφού οι κατεδαφίσεις πήγαν σε υπηρεσίες χωρίς μηχανήματα, αυτές θα πρέπει κάπως να τα βρουν για να κάνουν τη δουλειά με την οποία είναι επιφορτισμένες.
Η γραφειοκρατία της διαδικασίας που προβλέπει την προκήρυξη διαγωνισμού για να βρεθεί εργολάβος που θα γκρεμίσει το αυθαίρετο σε συνδυασμό με τις διοικητικές και δικαστικές προσφυγές των αυθαιρετούχων που θέλουν να γλιτώσουν την κατεδάφιση καθιστούν τις κατεδαφίσεις έναν εξωπραγματικό και ανέφικτο στόχο. Αλλά ακόμη κι αν όλα αυτά έχουν γίνει, και πάλι τα αυθαίρετα δεν πέφτουν εύκολα.
Στις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις στέλνονται όλα τα τελεσίδικα πρωτόκολλα κατεδάφισης των αυθαιρέτων από τις πολεοδομίες των δήμων, την Κτηματική Υπηρεσία του υπουργείου Οικονομικών που είναι υπεύθυνη για τα αυθαίρετα στον αιγιαλό, τις δασικές υπηρεσίες, όταν πρόκειται για αυθαίρετα που βρίσκονται μέσα σε δασικές εκτάσεις, και τις αρχαιολογικές υπηρεσίες, όταν το αυθαίρετο βρίσκεται σε αρχαιολογικό χώρο.
Η μεταβίβαση της αρμοδιότητας για τις κατεδαφίσεις των αυθαιρέτων στις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις υπήρξε μια μεταβατική λύση το 2013, αλλά, από ό,τι φαίνεται, ουδέν μονιμότερο του προσωρινού. Είχε προηγηθεί η δημιουργία Ειδικής Υπηρεσίας Επιθεώρησης και Κατεδάφισης Αυθαιρέτων, ενώ με νόμο του 2017 θεσμοθετήθηκαν τα Παρατηρητήρια Δομημένου Περιβάλλοντος που θα λειτουργούσαν στις Περιφέρειες. Τα παρατηρητήρια αυτά, στα οποία θα περνούσε η αρμοδιότητα των κατεδαφίσεων και παράλληλα ο έλεγχος της αυθαίρετης δόμησης, δεν ενεργοποιήθηκαν ποτέ, ούτε από αυτή ούτε από την προηγούμενη κυβέρνηση.
Νησιά Αιγαίου: Πάνω από χίλια πρωτόκολλα κατεδάφισης
Στα νησιά του Αιγαίου οι πιέσεις του real estate για νέες τουριστικές επενδύσεις είναι αφόρητες και είναι κοινό μυστικό ότι η αυθαίρετη δόμηση ανθεί. Ωστόσο, στο τμήμα των κατεδαφίσεων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης του Αιγαίου απασχολούνται τρεις εργαζόμενοι συν τον διευθυντή. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις που μεταφέρει η Ομοσπονδία Συλλόγων Εργαζομένων Αποκεντρωμένων Διοικήσεων Ελλάδας (ΟΣΕΑΔΕ) για τα νησιά του Αιγαίου πλην Κρήτης και Σποράδων, ο αριθμός των πρωτοκόλλων κατεδάφισης που εκκρεμούν ξεπερνά τα 1.000 πρωτόκολλα, ενώ αυτά που έχουν εκτελεστεί, δηλαδή έχουν προχωρήσει οι κατεδαφίσεις, είναι μόνο μερικές δεκάδες. «Το γεγονός ότι ο σοφός, κατά τα άλλα, νομοθέτης επέλεξε να αναθέσει την ειδικής σημασίας αρμοδιότητα της εκτέλεσης των πρωτοκόλλων κατεδάφισης σε υπηρεσίες που δεν διαθέτουν ούτε μέσα (μηχανήματα) ούτε κατάλληλο ή επαρκές προσωπικό, ενώ είναι υποχρεωμένες να διενεργούν διαγωνισμούς για την ανάθεση σε ιδιώτες εργολάβους, με όλη τη γραφειοκρατία που αυτό συνεπάγεται, αποκαλύπτει τις πραγματικές προθέσεις τόσο των κυβερνήσεων όσο και της τοπικής διοίκησης», λέει στη LiFO o Χάρης Ζεπάτος, ηλεκτρολόγος μηχανικός και γενικός γραμματέας της ΟΣΕΑΔΕ.
Για την Αττική η εικόνα είναι ακόμη χειρότερη. Σύμφωνα με πληροφορίες της LiFO, τα τελεσίδικα πρωτόκολλα κατεδάφισης, δηλαδή τα πρωτόκολλα στα οποία έχει ολοκληρωθεί ο κύκλος των δικαστικών και διοικητικών προσφυγών από τους αυθαιρετούχους και τα αυθαίρετα μπορούν να γκρεμιστούν, ξεπερνούν τα 800 για αυθαίρετα που βρίσκονται σε παραλίες και τα 2.500 για αυθαίρετα που βρίσκονται μέσα σε δάση.
Κατεδαφίσεις ή η «μέρα της μαρμότας»
Ακόμη όμως και αν υπάρχουν τελεσίδικα πρωτόκολλα κατεδάφισης, το γκρέμισμα των αυθαιρέτων δεν πραγματοποιείται. Ακόμη και αν προχωρήσουν κανονικά οι γραφειοκρατικές διαδικασίες που απαιτούνται −γίνουν δηλαδή ομαδοποιήσεις των αυθαιρέτων τα οποία είναι διασκορπισμένα στην Αττική ή στα 60 νησιά του Αιγαίου ή αλλού, πραγματοποιηθεί η προβλεπόμενη τεχνική εκτίμηση των εργασιών με αυτοψίες, προχωρήσει η προκήρυξη διαγωνισμού και βρεθεί ο εργολάβος που θα τα γκρεμίσει− τα αυθαίρετα είναι πολύ πιθανό να μείνουν στη θέση τους.
Αυτό συμβαίνει γιατί ο αυθαιρετούχος μπορεί να παρουσιάσει την τελευταία στιγμή χαρτί με αποφάσεις τακτοποίησης αυθαιρέτου μέσων των δύο νόμων που έχουν θεσπιστεί (4178/13 και 4495/17) ή δικαστικές προσφυγές της τελευταίας στιγμής για την αναστολή της κατεδάφισης.
Μπορεί ακόμη, όταν φτάσει το συνεργείο εκεί, να βρει μεγαλύτερες αυθαιρεσίες από αυτές που περιγράφονται στο πρωτόκολλο κατεδάφισης. Για τα παράνομα κτίσματα με τις νέες αυθαιρεσίες η παραπάνω διαδικασία θα πρέπει να ξεκινήσει από την αρχή.
Ακόμη όμως κι αν όλα πάνε καλά, τελικά πολύ λίγες κατεδαφίσεις μπορούν να γίνουν. Γιατί υπάρχει και άλλη μία πρόβλεψη του νόμου που βάζει έξτρα εμπόδια. Οι εργασίες κατεδάφισης πρέπει να ολοκληρωθούν το αργότερο μέχρι το τέλος Νοέμβρη, γιατί θα πρέπει να πληρωθούν οι εργολάβοι πριν κλείσει η χρονιά. Το πρόβλημα όμως είναι ότι συνήθως ο διαγωνισμός για την επιλογή του εργολάβου που θα βάλει μπρος τα έργα της κατεδάφισης ολοκληρώνεται προς το τέλος του καλοκαιριού ή ακόμη και τον Σεπτέμβρη.
Οπότε ο χρόνος που απομένει μέχρι τα τέλη Νοέμβρη είναι πολύ λίγος και δεν φτάνει για την κατεδάφιση μεγάλου αριθμού αυθαιρέτων. Για όσα αυθαίρετα δεν κατεδαφιστούν όλα ξαναρχίζουν από την αρχή.
Τα κονδύλια που πήρε η Αποκεντρωμένη Διοίκηση για τις κατεδαφίσεις επιστρέφονται. Ο νόμος προβλέπει ξανά αίτηση για χρηματοδότηση από τον κρατικό προϋπολογισμό, οι Αποκεντρωμένες Διοικήσεις θα πρέπει να εκκινήσουν τις διαδικασίες από την αρχή για νέο διαγωνισμό, για να φτάσουν πάλι στο τέλος Σεπτέμβρη να ξαναξεκινήσουν τις κατεδαφίσεις ως τον Νοέμβρη, και πάλι να μη φτάσει ο χρόνος κ.ο.κ. Έτσι επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο μια βαριά γραφειοκρατική διαδικασία με φτωχά αποτελέσματα.
Όταν δεν βρίσκονται αυτοί που θα γκρεμίσουν
Σε πολλά νησιά του Αιγαίου δύσκολα θα βρεθούν εργολάβοι που θα αναλάβουν τη διαδικασία της κατεδάφισης, γιατί δεν θέλουν να έρθουν αντιμέτωποι με τα επιχειρηματικά συμφέροντα αυθαιρετούχων. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση σε νησί του Αιγαίου, όπου η Αποκεντρωμένη Διοίκηση δεν έβρισκε ενδιαφερόμενους εργολάβους να αναλάβουν το έργο της κατεδάφισης μετά από σχετικό διαγωνισμό που είχε προκηρύξει. Ο διαγωνισμός κηρύχθηκε άγονος. Επαναλήφθηκε και δόθηκε με απευθείας ανάθεση στον έναν και μοναδικό εργολάβο που συμμετείχε.
Σε πολλά νησιά του Αιγαίου δύσκολα θα βρεθούν εργολάβοι που θα αναλάβουν τη διαδικασία της κατεδάφισης, γιατί δεν θέλουν να έρθουν αντιμέτωποι με τα επιχειρηματικά συμφέροντα αυθαιρετούχων.
Ήταν ένας εργολάβος από την Αθήνα, ο οποίος τελικά δεν ανέλαβε το έργο γιατί, όπως μεταφέρουν στη LiFO άνθρωποι που γνωρίζουν την υπόθεση, «δέχτηκε απειλές και πιέσεις». Ανάμεσα στα αυθαίρετα που έπρεπε να κατεδαφιστούν ήταν και μια τουριστική επιχείρηση, η οποία είχε καταλάβει περιοχή αιγιαλού, δασικό και αρχαιολογικό χώρο. Για την επιχείρηση αυτή είχαν εκδοθεί τρία πρωτόκολλα κατεδάφισης από τις αντίστοιχες υπηρεσίες που είχαν την ευθύνη για την παράνομη κατάληψη της δημόσιας έκτασης. Όλα τα πρωτόκολλα κατεδάφισης αναφέρονταν όμως σε άγνωστο ιδιοκτήτη. Όταν είχαν ξεκινήσει οι θηριώδεις κατασκευές στην παραλία το 2021, οι εργάτες που περνούσαν αυτόφωρο για τις κατασκευές δεν είχαν κατονομάσει τον ιδιοκτήτη. Τελικά το αυθαίρετο κάηκε εξαιτίας μιας μεγάλης πυρκαγιάς που ξέσπασε στην περιοχή και όχι γιατί εφαρμόστηκαν οι νόμοι που προέβλεπαν την κατεδάφισή του. Και κανείς ποτέ δεν έμαθε το όνομα του ιδιοκτήτη ο οποίος τσιμέντωσε συνολική έκταση 1.500 τ.μ.
Χιλιάδες τακτοποιήσεις αυθαιρέτων χωρίς έλεγχο
Στην πραγματικότητα κανείς δεν ξέρει πόσα είναι τα αυθαίρετα. Δεν υπάρχει κάποια υπηρεσία που να ελέγχει και να εντοπίζει την αυθαίρετη δόμηση. Τα Παρατηρητήρια Περιβάλλοντος που θεσμοθετήθηκαν με νόμο του 2017 ποτέ δεν συστάθηκαν. Όλες οι υπηρεσίες που σχετίζονται με την αυθαίρετη δόμηση ενεργοποιούνται κατόπιν καταγγελιών: «Η διαδικασία για τον έλεγχο της αυθαίρετης δόμησης είναι ότι πάει η καταγγελία στην πολεοδομία ή στην αστυνομία και αυτή τη μεταβιβάζει στην πολεοδομία. Η πολεοδομία βγάζει κλιμάκιο μηχανικών που κάνει έλεγχο των καταγγελλόμενων αυθαιρεσιών. Βγάζει πόρισμα, εφόσον υπάρχει αυθαιρεσία επιβάλλει πρόστιμα και αν κριθεί κατεδαφιστέο πάει στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση», λέει στη LiFO o Δημήτρης Πετρόπουλος, πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Μηχανικών του Δημοσίου (ΠΟ-ΕΜΔΥΔΑΣ).
Ο Δημήτρης Πετρόπουλος υποστηρίζει ότι «υπάρχει ένα τεράστιο απόθεμα ελέγχου αυθαιρεσιών που είναι χαώδες». Μας εξηγεί ότι, βάσει της νομοθεσίας, οι πολεοδομίες θα έπρεπε να είχαν κάνει δειγματοληπτικούς ελέγχους στα ακίνητα που είχαν αυθαιρεσίες και τακτοποιήθηκαν με την υπαγωγή τους στους νόμους για τα αυθαίρετα. Κανένας όμως τέτοιος έλεγχος δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα: «Όλες οι τακτοποιήσεις γίνονταν με ευθύνη ιδιωτών. Δηλαδή πήγαινε ο ιδιώτης μηχανικός, κατέγραφε τις αυθαιρεσίες που υπήρχαν, ο ιδιοκτήτης πλήρωνε με βάση τις αυθαιρεσίες που κατέγραφε ο ιδιώτης μηχανικός και το ακίνητο θεωρείτο τακτοποιημένο. Ο νόμος σωστά έλεγε ότι θα πρέπει να γίνει ένας έλεγχος από τις πολεοδομίες για να δούμε, αυτά που δηλώθηκαν είναι τα σωστά; Ή δηλώθηκαν λάθος πράγματα;».
Αυτός ο έλεγχος δεν έγινε ποτέ και στην πραγματικότητα κανείς δεν γνωρίζει πόσα από τα «τακτοποιημένα» ακίνητα που έχουν νομιμοποιηθεί μπορεί να μην επιτρεπόταν να νομιμοποιηθούν και πόσα από αυτά μπορεί να βρίσκονται σε δάση, σε αιγιαλούς, ακόμη και σε ρέματα. Ομοίως οι πολεοδομίες θα έπρεπε να είχαν πραγματοποιήσει δειγματοληπτικό έλεγχο και για το 30% των αδειών που εκδίδονται από το 2017 μέσα από το ηλεκτρονικό σύστημα e-adeies: «Ούτε αυτός ο έλεγχος έχει γίνει ποτέ. Γι’ αυτό και έχουμε υποστηρίξει ότι κινδυνεύουμε να πάμε σε μια νέα γενιά αυθαιρέτων, τα e-αυθαίρετα», αναφέρει.
Όσο για τις καταγγελίες, όπως λέει στη LiFO o Δημήτρης Πετρόπουλος, μπορεί σε μία πολεοδομία να φτάσουν 800 ή και 1.000 καταγγελίες. Το θέμα είναι ποιος ελέγχει αυτές τις καταγγελίες, αφού οι πολεοδομίες είναι τραγικά υποστελεχωμένες. Τα δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα που μας δίνει ο Δ. Πετρόπουλος είναι ο δήμος Πειραιά και ο δήμος Μαρκοπούλου-Μεσογαίας.
«Έξι υπάλληλοι του ελέγχου κατασκευών, που έχουν ως αρμοδιότητα τον έλεγχο των αυθαιρέτων, των επικινδύνων και των ετοιμόρροπων, θα πρέπει να ασχολούνται με ελέγχους στον δήμο Πειραιά και σε εννέα ακόμη δήμους: Κορυδαλλού, Περάματος, Αίγινας, Αγκιστρίου, Σπετσών, Ύδρας, Κυθήρων, Τροιζηνίας/Μεθάνων και Πόρου. Μια συνολική έκταση που είναι 80 φορές μεγαλύτερη από την έκταση του δήμου Πειραιά!». Αντίστοιχη, όπως ισχυρίζεται, είναι και η κατάσταση στον δήμο Μαρκοπούλου-Μεσογαίας: «Δεν υπάρχει καν διοικητικός υπάλληλος για την τήρηση του αρχείου αυθαιρέτων/ημιυπαιθρίων και τακτοποιήσεων, ενώ το προσωπικό στο τμήμα αυθαιρέτων δεν επαρκεί, με συνέπεια να εκκρεμούν χιλιάδες αιτήσεις, καταγγελίες, εισαγγελικές παραγγελίες για αυθαίρετες κατασκευές».
Για τον πρόεδρο της ΠΟ-ΕΜΔΥΔΑΣ η τραγική αυτή υποστελέχωση «ευνοεί τους παρανομούντες, οι οποίοι κερδοσκοπούν σε βάρος του δομημένου περιβάλλοντος αλλά και του δημόσιου συμφέροντος, με ενδεικτικό παράδειγμα αυτό της Μυκόνου αλλά και άλλων περιοχών της χώρας».
Τα «σπιτάκια» του Εθνικού Πάρκου στον Σχινιά
Για την ανέγερση των 13 κτισμάτων στο Εθνικό Πάρκο του Σχοινιά υπάρχουν πολλές απορίες. Η έκταση στην οποία έχουν ανεγερθεί αυτά τα κτίσματα είναι δίχως αμφιβολία ιδιωτική. Ταυτόχρονα όμως είναι και δασική και τυχαίνει μάλιστα τα επίμαχα κτίσματα να έχουν ανεγερθεί στη ζώνη ύψιστης προστασίας του Εθνικού Πάρκου. Πέραν τούτου, στα αυθαίρετα, παρά την πολυπλοκότητα της νομοθεσίας, τα παραθυράκια και τις πολλές φορές αλληλοσυγκρουόμενες διατάξεις, υπάρχει μια κόκκινη γραμμή. Τα αυθαίρετα που «τακτοποιήθηκαν» ή μπορούν να τακτοποιηθούν με τους υπάρχοντες νόμους είναι αυτά που ανεγέρθηκαν μέχρι την 27η Ιουλίου του 2011.
Τα αυθαίρετα που χτίζονται μετά τη συγκεκριμένη ημερομηνία δεν μπορούν να νομιμοποιηθούν. Όπως εξηγεί στη LiFO η Ελένη Κατσιρώδη, προϊσταμένη της Μονάδας Διαχείρισης Εθνικών Πάρκων Πάρνηθας, Σχινιά και Προστατευόμενων Περιοχών Σαρωνικού Κόλπου, σύμφωνα με το προεδρικό διάταγμα του 2000 με το οποίο ο Σχινιάς χαρακτηρίστηκε Εθνικό Πάρκο, «στη ζώνη Α3, όπου ανεγέρθηκαν τα συγκεκριμένα κτίσματα, δεν επιτρέπεται η δόμηση και εξαιρείται ό,τι είχε χτιστεί πριν την ανακήρυξη της περιοχής ως Εθνικού Πάρκου με Προεδρικό Διάταγμα».
Η πρώτη αναφορά για παράτυπες ενέργειες στο Εθνικό Πάρκο έγινε το 2014 από τον τότε φορέα διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Σχινιά-Μαραθώνα, σημερινή Μονάδα Διαχείρισης του ΟΦΥΠΕΚΑ και αφορούσε την ύπαρξη τροχόσπιτων στον προστατευόμενο χώρο. Τότε ειδοποιήθηκε η αστυνομία από τους φύλακες/επόπτες του φορέα, αλλά δεν είχε γίνει τίποτα.
Τέσσερα χρόνια μετά, το 2018, ο φορέας διαπίστωσε στο ίδιο σημείο της ιδιόκτητης δασικής έκτασης εντός Εθνικού Πάρκου οικοδομική δραστηριότητα, η οποία συνεχίστηκε και το 2019. Τότε ο φορέας, που περιπολεί καθημερινά σε 16ωρη βάση το πάρκο, είχε ενημερώσει το Δασαρχείο και την Πολεοδομία Παλλήνης. Δεν υπήρξε καμία διακοπή εργασιών, ούτε το 2018 ούτε και το 2019. Οικοδομικές εργασίες πραγματοποιήθηκαν και τον Μάιο του 2022, τον Φλεβάρη του 2023, όπως επίσης και τον Ιούνιο του 2023. Τον περασμένο Ιούνιο ο ιδιοκτήτης έβαλε θερμοσυλλέκτες, διαμόρφωσε όπως ήθελε το ανάγλυφο, έκανε κοπές κλάδων δέντρων, ίσιωσε τις αμμοθίνες, οι οποίες εκτός από το γεγονός ότι αποτελούν ευαίσθητα οικοσυστήματα εμποδίζουν τη διάβρωση και την εξαφάνιση των παραλιών με άμμο, άνοιξε πόρτα από την πλευρά της θάλασσας και έφτιαξε μονοπάτι.
Αν και σύμφωνα με τον κανονισμό λειτουργίας του πάρκου η πολεοδομική υπηρεσία οφείλει να ενημερώσει τη διοίκηση της μονάδας του πάρκου σχετικά με την έγκριση κάθε οικοδομικής άδειας και να προχωρά στην έγκρισή της μόνο με τη γνώμη του φορέα, που πρέπει να παρέχεται εντός 20 ημερών, ο φορέας βρέθηκε μάλλον αρκετές φορές προ τετελεσμένων. Τον Φεβρουάριο του 2023 ο ιδιοκτήτης γνωστοποίησε στον φορέα ότι είχε κάνει αίτημα για τακτοποίηση αυθαιρέτου, ενώ νωρίτερα, τον Μάιο του 2022, υπέβαλε και έγγραφο εκτέλεσης εργασιών ενεργειακής αναβάθμισης των κτισμάτων.
Η Ελένη Κατσιρώδη υποστηρίζει ότι «η μονάδα διαχείρισης και ο πρώην φορέας από το 2014 και μετά πάντα ενημέρωνε πολεοδομικές και δασικές υπηρεσίες για τη δραστηριότητα και τις παρεμβάσεις στην επίμαχη περιοχή του Εθνικού Πάρκου. Τον Ιούνιο του 2023 έστειλε επιστολή στην Εισαγγελία και στους Επιθεωρητές Περιβάλλοντος με το πλήρες ιστορικό καθώς και στις καθ’ ύλην αρμόδιες υπηρεσίες».
Ουσιαστικά τότε ξεκίνησε και η ενεργοποίηση του Δασαρχείου Καπανδριτίου, το οποίο, αν και είχε κάνει αυτοψία τον Ιούνιο του 2022, ξεκινάει τη διαδικασία απομάκρυνσης αυθαιρέτου μετά την επιστολή στην Εισαγγελία. Σύμφωνα με πληροφορίες της LiFO, το Δασαρχείο έχει εκδώσει πρωτόκολλα κατεδάφισης. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι αύριο θα γκρεμιστούν οι αυθαίρετες κατασκευές. Το πρωτόκολλο βρίσκεται σε αναστολή, καθώς ο ιδιοκτήτης έχει προσφύγει στα δικαστήρια για να γλιτώσει την κατεδάφιση των κτιρίων. Σε κάθε περίπτωση, και μέχρι να τελεσιδικήσει η υπόθεση, τα αυθαίρετα δεν θα απομακρυνθούν. Τουλάχιστον με βάση τα ισχύοντα έως σήμερα.
Λίγες μέρες μετά την επιστολή από την αρμόδια Μονάδα Διαχείρισης του ΟΦΥΠΕΚΑ στην Εισαγγελία, ενεργοποιήθηκε και η Πολεοδομία Μαραθώνα, η οποία έκανε αυτοψία και υπέβαλε πρόστιμο για τις αυθαίρετες κατασκευές. Ο Κωνσταντίνος Ρέλιας, διευθυντής της Πολεοδομίας Μαραθώνα, λέει στη LiFO ότι «την αποκλειστική ευθύνη για τη συγκεκριμένη περιοχή, επειδή είναι υψηλής προστασίας ζώνη και δασική περιοχή, την έχει το Δασαρχείο. Η πολεοδομία, επειδή υπήρξαν αυθαιρεσίες, κατέγραψε τις όποιες παραβάσεις βρήκε και επέβαλε ένα πρόστιμο», για το οποίο, όπως μας είπε ο Κ. Ρέλιας, «ο ιδιοκτήτης έχει προσφύγει στο Συμβούλιο Πολεοδομικών Θεμάτων και Αμφισβητήσεων (ΣΥΠΟΘΑ)».
Όσο ο ιδιοκτήτης έχει βάλει μπρος όλες τις διαδικασίες για να καταφέρει να ακυρώσει το πρόστιμο και να κερδίσει τη νομιμοποίηση των ακινήτων του μέσω διοικητικών και δικαστικών προσφυγών, δημιουργούνται εύλογα ερωτήματα. Πώς από το 2018 κανείς δεν σταμάτησε την ανέγερση των κτιρίων αυτών; Ο Κ. Ρέλιας θα μας πει ότι «η πολεοδομία ενεργεί κατόπιν καταγγελιών ή εάν πέσει στην αντίληψή της». Ο ίδιος μάλιστα διερωτάται «πώς η μονάδα διαχείρισης, που φυλάει τον χώρο 24 ώρες το 24ωρο, δεν αντελήφθη τίποτα για να ειδοποιηθούν οι αρμόδιες αρχές. Από τη στιγμή που εμείς αναλάβαμε εδώ, καμία όχληση από τον φορέα δεν υπήρχε, πλην μιας επιστολής που μας ήρθε τον Ιούνιο, δύο, τρεις ή τέσσερις μέρες πριν γίνει η αυτοψία».
Τα ερωτήματα όμως είναι πολλά. Γιατί το Δασαρχείο δεν σταμάτησε νωρίτερα τις οικοδομικές εργασίες, καθώς, σύμφωνα με τα όσα ισχυρίζεται ο ΟΦΥΠΕΚΑ, είχε ενημερωθεί; Ζήτημα είναι επίσης πώς ο ιδιοκτήτης εμφάνισε πράξη νομιμοποίησης αυθαιρέτου, αφού τα κτίσματα ήταν μέσα σε δασική περιοχή και μάλιστα μέσα στο Εθνικό Πάρκο. Η ανέγερση των κτισμάτων δεν απασχόλησε ούτε τον δήμο. Ρωτήσαμε τον Στέργιο Τσίρκα, δήμαρχο Μαραθώνα από το 2019, και μας είπε ότι μία πενταετία που σταδιακά εξελίσσεται η οικοδόμηση στο Εθνικό Πάρκο «ο δήμος δεν αντιλήφθηκε τίποτα». Ανέφερε ότι «πρόκειται για καμιά δεκαριά τροχόσπιτα στα οποία μπήκαν στέγες από πάνω». Ο Στ. Τσίρκας είπε στη LiFO ότι το θέμα το πληροφορήθηκε από τον Τύπο και αμέσως μετά πήγε η πολεοδομία για αυτοψία και πως «το πευκοδάσος Σχινιά το ελέγχει ο ΟΦΥΠΕΚΑ με δικές του φυλάξεις και οχήματα».
Για το ζήτημα αυτό η Θεοδότα Νάντσου, επικεφαλής πολιτικής του WWF, είχε προχωρήσει σε δημόσια καταγγελία πριν από μερικούς μήνες. Υποστηρίζει ότι οι λόγοι που τα αυθαίρετα δεν πέφτουν είναι γιατί καμία κυβέρνηση δεν τόλμησε να θέσει εμπόδια στην παρανομία εις βάρος του φυσικού περιβάλλοντος: «Αντί να δημιουργηθεί μια κεντρική υπηρεσία κατεδάφισης, έχουν πετάξει το μπαλάκι στις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις, οι οποίες ποτέ δεν κάνουν τίποτα, επικαλούμενες την έλλειψη μέσων και χρημάτων». Στον Σχινιά, όπως λέει, θα έπρεπε να ενεργοποιηθεί η διαδικασία του αυτοφώρου και το Δασαρχείο θα έπρεπε να σταματήσει τις εργασίες πριν ολοκληρωθεί η κατασκευή των κτισμάτων. «Αυτά τα σπιτάκια τώρα έχουν χτιστεί και νοικιάζονται κανονικότατα, παραβιάζοντας τους όρους προστασίας του Εθνικού Πάρκου Σχινιά, ενώ θα έπρεπε να κατεδαφιστούν αμέσως». Και θα συνεχίσουν να νοικιάζονται, όπως μας λέει, για καμιά δεκαριά χρόνια ίσως, μέχρις ότου τελεσιδικήσουν οι διοικητικές και δικαστικές προσφυγές.
Για τη Θεοδότα Νάντσου οι κυβερνητικές εξαγγελίες για τα μέτρα στα αυθαίρετα, που συνοδεύτηκαν και από τις μεταβατικές διατάξεις για την εκτός σχεδίου δόμηση, αποτελούν στην ουσία προφάσεις εν αμαρτίαις: «Κάθε φορά, όταν θέλουν να αλλάξουν το θεσμικό πλαίσιο, να τακτοποιήσουν, να ενισχύσουν την εκτός σχεδίου δόμηση, κάθε φορά λένε ότι θα γκρεμίσουν αυθαίρετα. Και βρίσκουν κάτι άκυρα. Κάτι τοίχους, κάτι παρατημένα κτίσματα και γκρεμίζουν. Αυτό είναι εξοργιστικό. Το Προεδρικό Διάταγμα λέει ρητά ότι απαγορεύεται η δόμηση στο Εθνικό Πάρκο Σχοινιά και κάποιος πήγε και έχτισε μπανγκαλόου, τα νοικιάζει ανερυθρίαστα και βγαίνει ο υπουργός και λέει ότι θα γκρεμίσει αυθαίρετα».
Μετά το φούντωμα της αυθαιρεσίας, τώρα νέα μέτρα
Τα δύο τελευταία χρόνια, από το 2021 έως το 2023, με τροπολογίες που πέρασε η κυβέρνηση είχαν ανασταλεί όλες οι κατεδαφίσεις αυθαιρέτων σε δάση και αιγιαλούς λόγω κορωνοϊού. Το αποτέλεσμα ήταν να φουντώσει ακόμη περισσότερο η αυθαίρετη δόμηση, καθώς «υπήρχε διάχυτη η εντύπωση της ατιμωρησίας», λένε στη LiFO υπηρεσιακοί παράγοντες και μηχανικοί που ασχολούνται με το θέμα.
Η κατεδάφιση των 16 αυθαιρέτων λίγο πριν εκπνεύσει το 2023, κατά το υπουργείο, όπως έμαθε η LiFO, ενείχε και μία κίνηση συμβολισμού ότι τα πράγματα αλλάζουν. Σε κοντινό διάστημα ο Θόδωρος Σκυλακάκης, υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ανακοίνωσε ότι «θεσμοθετείται σύστημα πλήρους παρακολούθησης του δομημένου περιβάλλοντος, διαδικασία εντοπισμού και καταγραφής της αυθαίρετης δόμησης με σύγχρονα τεχνολογικά μέσα (δορυφόρους, drones, τεχνητή νοημοσύνη κ.λπ.), διασύνδεση συστήματος με το σύστημα ηλεκτρονικής έκδοσης αδειών (e-adeies) και πλατφόρμα καταγγελιών».
Ανάμεσα στα μέτρα που ανακοίνωσε ότι θα νομοθετήσει το υπουργείο είναι και η μεταφορά των αρμοδιοτήτων για τις κατεδαφίσεις από τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις στην κεντρική διοίκηση. Ανακοινώθηκε ακόμη ότι θα κατεδαφίζονται κατά προτεραιότητα όλες οι νέες αυθαίρετες κατασκευές και ότι θα υλοποιούνται ετησίως «επιπρόσθετες κατεδαφίσεις, που αντιστοιχούν σε παλαιότερα αυθαίρετα, για τα οποία υπάρχουν οριστικά πρωτόκολλα κατεδάφισης, με πολεοδομικά και περιβαλλοντικά κριτήρια, σε αριθμό που αντιστοιχεί κατ’ ελάχιστον στα πρωτόκολλα κατεδάφισης που οριστικοποιήθηκαν το 2023». Το υπουργείο δεσμεύτηκε και για την αύξηση των κυρώσεων και των προστίμων. Όλα αυτά βέβαια μένει να φανεί αν θα γίνουν πραγματικότητα.
Για τη Μαργαρίτα Καραβασίλη, αρχιτέκτονα/πολεοδόμο και χωροτάκτη, τα μέτρα που έχουν ληφθεί δεν θα φέρουν κανένα αποτέλεσμα εάν δεν υπάρξει ισχυρή πολιτική βούληση για να εφαρμοστούν.
Η Μαργαρίτα Καραβασίλη ήταν η ειδική γραμματέας Επιθεώρησης Περιβάλλοντος και Ενέργειας που το 2011 ναύλωσε με δικά της έξοδα αεροπλάνο και πήγε στη Μύκονο με τους επιθεωρητές περιβάλλοντος για να πιάσει επ’ αυτοφώρω την παράνομη οικοδόμηση. «Εάν πηγαίναμε με πλοίο ή αεροπλάνο της γραμμής, η άφιξή μας θα διέρρεε και δεν θα βρίσκαμε κανέναν. Το σχέδιο ήταν να γίνει έλεγχος, με επ’ αυτοφώρω συλλήψεις και άμεση κατεδάφιση των αυθαιρέτων όπως προέβλεπε ο νόμος. Μόλις όμως ειδοποιήθηκε από τους επιθεωρητές η αστυνομία για τις συλλήψεις, διέρρευσε ότι ήμασταν εκεί και εξαφανίστηκαν όλοι», λέει.
Για όσους έπιασαν επ’ αυτοφώρω, κανένας εργολάβος δεν δεχόταν να έρθει να κατεδαφίσει τα παράνομα γιαπιά «γιατί όλοι ήταν μέσα στο σύστημα. Υπήρχε ομερτά», αναφέρει.
Η Μαργαρίτα Καραβασίλη υποστηρίζει ότι τότε είχε γίνει μια πολύ σοβαρή δουλειά για να μπει τέλος στη «γάγγραινα» της αυθαίρετης δόμησης. «Και τότε υπήρξε μια πλήρης διαδικασία εντοπισμού και καταγραφής της αυθαίρετης δόμησης με σύγχρονα τεχνολογικά μέσα, με δορυφόρους και drones. Δώσαμε προτεραιότητα σε 1.500 αυθαίρετα και βρήκαμε και τα λεφτά για να κατεδαφιστούν». Η ίδια παραδέχεται ότι «δεν υλοποιήθηκαν οι αναμενόμενες κατεδαφίσεις και δεν περιορίστηκε η αυθαίρετη δόμηση, αλλά με τον χρόνο ξεχάστηκαν όλα, και τα παράνομα γιαπιά που είχαν εντοπιστεί, τα οποία τελικά μετατράπηκαν σε μεγαλοπρεπείς βίλες, κυρίως στα νησιά, όπως και στην περίπτωση της Μυκόνου», με ευθύνη της τότε πολιτικής ηγεσίας που δεν ήθελε να δημιουργήσει καμία ρήξη, αφού υπήρχαν πολλά οριστικοποιημένα πρωτόκολλα κατεδάφισης από ακίνητα πάνω στην παραλία, τα οποία ανήκαν, όπως αναφέρει, σε μεγαλοσχήμονες.
«Αγόρι μου...»
Με αφορμή τη δολοφονική επίθεση εναντίον του Μανώλη Ψαρρού, αρχαιολόγου, που προσπαθώντας να κάνει τη δουλειά του στη Μύκονο βρέθηκε αντιμέτωπος με παράνομα επιχειρηματικά συμφέροντα, η κυβέρνηση πέρασε έναν νόμο με τον οποίο προβλέπεται το ακαταδίωκτο για τους δημοσίους υπαλλήλους που θα συμμετέχουν στα μεικτά κλιμάκια τα οποία θα κάνουν πολεοδομικούς ελέγχους για την αυθαίρετη δόμηση είτε αυτεπάγγελτα είτε κατόπιν καταγγελιών.
Η ρύθμιση ήρθε ως συνέχεια ενός νόμου που πέρασε η κυβέρνηση πριν από μερικούς μήνες, μετά το επεισόδιο της Μυκόνου, βάσει του οποίου ελεγκτές από τα συναρμόδια υπουργεία θα πραγματοποιούν αυτούς τους ελέγχους και θα μπορούν να επισπεύδουν τις διαδικασίες για την επιβολή τσουχτερών προστίμων και την εκτέλεση των κατεδαφίσεων.
Με την ίδια ρύθμιση θεσπίζεται αντίστοιχο ακαταδίωκτο για τον γενικό γραμματέα Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος, τον προϊστάμενο της Γενικής Διεύθυνσης του Σώματος Επιθεωρητών και Ελεγκτών του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας και τους γραμματείς των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων. Πλην του προϊσταμένου του Σώματος Επιθεωρητών, όλες οι υπόλοιπες είναι πολιτικές θέσεις. Η ρύθμιση προκάλεσε αντιδράσεις στους εργαζόμενους των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων, που υποστηρίζουν ότι έμειναν «εντελώς ακάλυπτοι οι υπάλληλοι που εκτελούν τις κατεδαφίσεις».
Είναι χαρακτηριστική η φράση επιχειρηματία σε υπάλληλο ελεγκτικής υπηρεσίας που προσπάθησε να κάνει τη δουλειά του σε ένα νησί στο οποίο οι αξίες γης έχουν εκτιναχτεί: «Αγόρι μου, θα σου φέρω δύο δικηγόρους από την Αθήνα και θα πληρώνεις και μετά τη σύνταξη»
Υποστηρίζουν ότι το παραθυράκι της απευθείας μήνυσης στον υπάλληλο για παράβαση καθήκοντος έχει χρησιμοποιηθεί από αρκετούς που ασκούν εκδικητικές δικαστικές διώξεις. Βεβαίως κάποιοι δημόσιοι υπάλληλοι δεν είναι αθώοι του αίματος και είναι προφανές ότι υπάρχει διαφθορά: «Εμείς δεν λέμε να μην εξεταστεί ο υπάλληλος για παράβαση καθήκοντος. Υπάρχουν όμως και οι εκδικητικές διώξεις, ειδικά σε περιοχές όπως στην Αττική και τα νησιά, όπου είναι γνωστό ότι οικονομικά συμφέροντα αντιμετωπίζουν τις χρήσεις γης ως εμπόρευμα», λένε.
Είναι χαρακτηριστική η φράση επιχειρηματία σε υπάλληλο ελεγκτικής υπηρεσίας που προσπάθησε να κάνει τη δουλειά του σε ένα νησί στο οποίο οι αξίες γης έχουν εκτιναχτεί: «Αγόρι μου, θα σου φέρω δύο δικηγόρους από την Αθήνα και θα πληρώνεις και μετά τη σύνταξη», αφού όταν ο υπάλληλος σύρεται στα δικαστήρια πληρώνει από την τσέπη του. Για όσους προσπαθούν να κάνουν τη δουλειά τους εντίμως, μας λένε, είναι πολλοί εκείνοι οι υπάλληλοι που έχουν ακούσει παρόμοιες απειλές. Αλλά και οι υπάλληλοι των πολεοδομιών πολύ συχνά μπορεί να βρεθούν στις δικαστικές αίθουσες αντιμετωπίζοντας εκδικητικές δικαστικές διώξεις ή πιέσεις.
Η μεγάλη παραίτηση
Ο Δημήτρης Πετρόπουλος λέει στη LiFO ότι την τελευταία τριετία, για πρώτη φορά μετά από 15 χρόνια, υπήρχε συμπερίληψη αρκετών διπλωματούχων μηχανικών στους διαγωνισμούς του ΑΣΕΠ, οι επιτυχόντες του οποίου διορίζονται στο Δημόσιο. Ωστόσο, υποστηρίζει ότι από τα στοιχεία των διαγωνισμών των τριών τελευταίων χρόνων φαίνεται ότι το Δημόσιο δεν είναι πια ελκυστικό: «Ο συνδυασμός των τεράστιων ευθυνών που αναλαμβάνουν σε ένα υποστελεχωμένο και δυσλειτουργικό περιβάλλον με τις εξευτελιστικές αποδοχές των νεοδιόριστων, της τάξης των 850 ευρώ τον μήνα, λειτουργεί αποτρεπτικά για την προσέλκυση επιστημόνων με διάθεση και όρεξη προσφοράς».
Η κυβέρνηση υπόσχεται ένα νέο τοπίο νομιμότητας για την αυθαίρετη δόμηση στην Ελλάδα, με τη χρήση τεχνολογιών, όπως λέει. Ο νέος νόμος θα έρθει στη Βουλή σύντομα. Μένει να δούμε αν θα εφαρμοστεί. Γιατί νόμοι ψηφίστηκαν πολλοί, παρέμειναν όμως γράμμα κενό.
