«Μου κάνεις gaslighting ή είναι η ιδέα μου;»

Μου κάνεις gaslighting ή είναι η ιδέα μου; Facebook Twitter
Η Ίνγκριντ Μπέργκμαν και ο Σαρλ Μπουαγιέ στην ταινία «Gaslight» του 1944. Φωτ.: George Rinhart/Corbis via Getty Images/Ideal Images
0

ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ έχει εξαπλωθεί παντού η χρήση του όρου gaslighting, με τον οποίον αποδίδεται μια μέθοδος ψυχολογικής χειραγώγησης κατά την οποία ο θύτης προσπαθεί να σπείρει αμφιβολίες στο θύμα, έτσι ώστε να μην είναι βέβαιο για την ίδια του τη μνήμη, την αντίληψη και τη λογική. Χρησιμοποιώντας συνεχή άρνηση, παραπλάνηση, αντιφάσεις και ψεύδη, προσπαθεί να αποσταθεροποιήσει το θύμα και να απαξιώσει τις πεποιθήσεις του.

Ο όρος οφείλει την ονομασία του στο θεατρικό έργο του 1938, Gaslight («Το φως του γκαζιού» ήταν ο ελληνικός τίτλος) του Πάτρικ Χάμιλτον, αλλά κυρίως στην κινηματογραφική μεταφορά του 1944 με τον ίδιον τίτλο («Εφιάλτης» λεγόταν η ταινία στην ελληνική προβολή της) με τον Σαρλ Μπουαγιέ στο ρόλο του συζύγου που προσπαθεί να «τρελάνει» τη γυναίκα του (Ίνγκριντ Μπέργκμαν), παίζοντας με τον αεριοφωτισμό του σπιτιού τους: όταν εκείνη του λέει ταραγμένη για το περιοδικό τρεμόπαιγμα στον φωτισμό του, αυτός απλώς το αρνείται λέγοντάς της ότι το φαντάστηκε.

Ναι, γράφει η Abramson, οι gaslighters χρησιμοποιούν ως όπλα την αγάπη και την εμπιστοσύνη για να προκαλέσουν ψυχολογική ζημιά. Όμως οι gaslighters συχνά δεν έχουν επίγνωση του γεγονότος ότι κάνουν gaslighting.

Ο όρος όμως χρησιμοποιείται καταχρηστικά πλέον σε ένα σωρό διαφορετικά πλαίσια, και στο νέο της βιβλίο με τίτλο On Gaslighting, η Κέιτ Άμπραμσον, αναπληρώτρια καθηγήτρια φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα, υποστηρίζει ότι του έχουμε φορτώσει διάφορα είδη αλληλεπιδράσεων: ψέματα, ενοχοποίηση, χειραγώγηση.

Όλα αυτά είναι αναμφίβολα κακές συμπεριφορές, αλλά δεν είναι απαραίτητα gaslighting. Πρέπει να είμαστε ακριβείς, τονίζει, επιχειρώντας να οριοθετήσει στο βιβλίο της τι συνιστά gaslighting και τι όχι. Δεν είναι εύκολη υπόθεση. Το gaslighting έχει μετατραπεί σε «μια πολυδιάστατη παράσταση ηθικού τρόμου» με πολλές πτυχές και αποχρώσεις, γράφει.

Kate Abramson, On Gaslighting
Kate Abramson, On Gaslighting

Παρότι προειδοποιεί εξαρχής για τους κινδύνους που ενέχει η απλοποίηση της πολυπλοκότητας του gaslighting, το γενικό συμπέρασμα είναι το εξής: Ο gaslighter «προσπαθεί να κάνει τον στόχο του να πιστέψει ότι είναι τρελός αλλά και να τον τρελάνει στην πραγματικότητα».

Το βιβλίο της στοιχειώνεται από κάτι που είχε γράψει η Σιμόν ντε Μποβουάρ, η οποία περιγράφει μια συζήτηση με τον σύντροφό της Ζαν-Πολ Σαρτρ, κατά τη διάρκεια της οποίας εκείνος όχι μόνο διαφώνησε με την άποψή της, αλλά «την έσκισε σε κομματάκια», αφήνοντάς τη να πιστεύει ότι οι απόψεις της ήταν άχρηστες. «Δεν είμαι πλέον σίγουρη για το τι σκέφτομαι», γράφει, «ή ακόμη κι αν σκέφτομαι καν».

Ναι, γράφει η Abramson, οι gaslighters χρησιμοποιούν ως όπλα την αγάπη και την εμπιστοσύνη για να προκαλέσουν ψυχολογική ζημιά. Όμως οι gaslighters συχνά δεν έχουν επίγνωση του γεγονότος ότι κάνουν gaslighting.

Το gaslighting λαμβάνει χώρα με την πάροδο του χρόνου. Το gaslighting αφορά συχνά τις στενές σχέσεις – οι σύζυγοι είναι το πρότυπο, δυστυχώς όμως συμβαίνει εκδηλώνεται συχνά και από τους γονείς στο πλαίσιο κακοποιητικής συμπεριφοράς, «τόσο ως μορφή κακοποίησης όσο και ως τρόπος κάλυψής της (κάνοντας gaslighting σε όσους διαμαρτύρονται γι' αυτήν)».

Το gaslighting μπορεί να συμβαίνει στον εργασιακό χώρο και σε περιπτώσεις όπου ο στόχος ανήκει σε μια περιθωριοποιημένη ομάδα. Το gaslighting «είναι ένα διαβολικά λαμπρό εργαλείο για την ενίσχυση του ρατσισμού, του σεξισμού και άλλων μορφών συστηματικής υποταγής», εξηγεί.

Ενώ οι κοινωνικές δομές μπορούν σίγουρα να αποτελέσουν εργαλείο στο οπλοστάσιο ενός gaslighter, γράφει, το gaslighting αποτελεί «ένα θεμελιωδώς διαφορετικό φαινόμενο από τα χαρακτηριστικά των καταπιεστικών κοινωνικών δομών». Η προκατάληψη μπορεί να είναι επιβλαβής χωρίς το άτομο να κάνει κάποια συγκεκριμένη ενέργεια για να προκαλέσει βλάβη, εξηγεί, «πόσο μάλλον να εμπλακεί σε κάθε είδους αλλόκοτους χειρισμούς για παρατεταμένες χρονικές περιόδους, στοιχείο που αποτελεί το χαρακτηριστικό μέσο του gaslighting». Δεν κάνουν gaslighting οι κοινωνικές δομές, αλλά οι άνθρωποι.

Σε ό,τι αφορά την προσπάθεια ανάκτησης της εμπιστοσύνης μετά την εμπειρία του gaslighting, η Άμπραμσον σημειώνει προς το τέλος του βιβλίου, ότι «οι κατάλληλοι σύντροφοι στη δύσκολη αυτή διαδρομή είναι οι θεραπευτές και οι φίλοι, όχι τα εγχειρίδια αυτοβοήθειας».

Με στοιχεία από The New York Times

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Σελίν Κιριόλ «Φωνή χωρίς ήχο»

Το πίσω ράφι / «Ένα από τα πιο ιδιοφυώς γραμμένα μυθιστορήματα της σύγχρονης λογοτεχνίας»

Έτσι είχε γράψει ο Πολ Όστερ εξαίροντας τη γραφή της Σελίν Κιριόλ στο «Φωνή χωρίς ήχο» για την οικονομία, τη συμπόνια και τις χιουμοριστικές πινελιές της, για τον τρόπο που προσεγγίζει μια γυναίκα αποξενωμένη σε μια απέραντη μεγαλούπολη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Μαίρη Κουκουλέ

Οι Αθηναίοι / Μαίρη Κουκουλέ (1939-2025): Η αιρετική λαογράφος που κατέγραψε τη νεοελληνική αθυροστομία

Μοίρασε τη ζωή της ανάμεσα στην Αθήνα και το Παρίσι, υπήρξε σύντροφος ζωής του επίσης αιρετικού Ηλία Πετρόπουλου. Ο Μάης του ’68 ήταν ό,τι συγκλονιστικότερο έζησε. Πέθανε σε ηλικία 86 ετών.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Στρατής Τσίρκας και οι Ακυβέρνητες Πολιτείες

Βιβλίο / Ο Στρατής Τσίρκας και οι Ακυβέρνητες Πολιτείες

Σε ποια εποχή γράφτηκε η φημισμένη τριλογία; Πώς διαβάζουμε σήμερα αυτό το σημαντικό μυθιστόρημα; Ποιοι είναι οι ήρωές του; Αυτά και πολλά ακόμα αναλύει με εξαιρετικό τρόπο η Κωνσταντίνα Βούλγαρη σε τρία ηχητικά ντοκιμαντέρ. 
THE LIFO TEAM
Θανάσης Σκρουμπέλος, συγγραφέας

Οι Αθηναίοι / «Δεν μπορεί να κερδίζει συνέχεια το δίκιο του ισχυρού»

Στο Λονδίνο, ο Θανάσης Σκρουμπέλος έλεγε ότι είναι «απ’ τον Κολωνό, γείτονας του Σοφοκλή». Έχοντας βγει από τα σπλάχνα της, ο συγγραφέας που έγραψε για την Αθήνα του περιθωρίου, για τη γειτονιά του και τον Ολυμπιακό, πιστεύει ότι η αριστερά που γνώρισε έχει πεθάνει, ενώ το «γελοίο που εκφράζει η ισχυρή άρχουσα τάξη» είναι ο μεγαλύτερός του φόβος.
M. HULOT
Σπύρος A. Ευαγγελάτος: Μια μεγάλη διαδρομή

Πέθανε Σαν Σήμερα / Σπύρος A. Ευαγγελάτος: Μια μεγάλη διαδρομή στο ελληνικό θέατρο

Το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης κυκλοφόρησε έναν τόμο 535 σελίδων, αφιερωμένο στον σπουδαίο σκηνοθέτη, φιλόλογο, συγγραφέα και ακαδημαϊκό που άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μέριλιν Γιάλομ: «H ιστορία της συζύγου»

Το Πίσω Ράφι / H ιστορία της συζύγου από την αρχαιότητα έως τον 20ό αιώνα

Η φεμινίστρια συγγραφέας και ιστορικός Μέριλιν Γιάλομ εξερευνά τη διαδρομή της συζυγικής ταυτότητας, αποκαλύπτοντας πώς η έννοια του γάμου μεταλλάχθηκε από θρησκευτικό καθήκον σε πεδίο συναισθηματικής ελευθερίας.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο γενναιόδωρα οργισμένος Τζορτζ Όργουελ

Βιβλίο / Ο γενναιόδωρα οργισμένος Τζορτζ Όργουελ

Η έκδοση με τα κριτικά κείμενα του Τζορτζ Όργουελ για τη λογοτεχνία και την πολιτική με τον τίτλο «Ό,τι μου κάνει κέφι» μας φέρνει ενώπιον ενός τρομερά οξυδερκούς και ενίοτε γενναιόδωρα οργισμένου στοχαστή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το βιβλιοπωλείο Κάουφμαν και η ανεκτίμητη προσφορά του στην πνευματική ζωή της Αθήνας

Βιβλίο / Το βιβλιοπωλείο Κάουφμαν και η ανεκτίμητη προσφορά του στην πνευματική ζωή της Αθήνας

Μέσα από αφηγήσεις, φωτογραφίες και ντοκουμέντα μιας νέας έκδοσης ζωντανεύει το βιβλιοπωλείο που συνδέθηκε με τις μνήμες χιλιάδων Αθηναίων και έπαιξε ρόλο στην πολιτιστική διαμόρφωση και καλλιέργεια πολλών γενεών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Κάποια στιγμή έμαθα να βάζω στον λόγο μου ένα "ίσως", ένα "ενδεχομένως"»

Οι Αθηναίοι / «Κάποια στιγμή έμαθα να βάζω στον λόγο μου ένα "ίσως", ένα "ενδεχομένως"»

Στην Α’ Δημοτικού τη μάγεψε η φράση «Η Ντόρα έφερε μπαμπακιές». Διαμορφώθηκε με Προυστ, Βιρτζίνια Γουλφ, Γιώργο Ιωάννου και Κοσμά Πολίτη. Ως συγγραφέα την κινεί η περιέργεια για τις ανθρώπινες σχέσεις. Η Αγγέλα Καστρινάκη είναι η Αθηναία της εβδομάδας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μπρους Τσάτουιν: Ένας αεικίνητος ταξιδιώτης

Πέθανε Σαν Σήμερα / Μπρους Τσάτουιν: Ένας αεικίνητος ταξιδιώτης

Ο αιώνιος ταξιδευτής, μυθιστοριογράφος και ταξιδιωτικός συγγραφέας περιπλανήθηκε στα πιο άβατα σημεία του κόσμου αναζητώντας το DNA των νομάδων και έζησε μια μυθιστορηματική ζωή που υπερβαίνει αυτήν που κατέγραψε στα βιβλία του.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
10 σημαντικά βιβλία που θα κυκλοφορήσουν το πρώτο τρίμηνο του 2025

Βιβλίο / Δέκα σημαντικά βιβλία που θα κυκλοφορήσουν το πρώτο τρίμηνο του 2025

Το πιο πρόσφατο Booker, επανεκδόσεις μυθιστορημάτων με θέμα τον Εμφύλιο, το τελευταίο βιβλίο του Μάριο Βάργκας Λιόσα, η νέα Αμάντα Μιχαλοπούλου και μια συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του Αργύρη Χιόνη είναι μερικές μόνο από τις πολυαναμενόμενες προσεχέις εκδόσεις.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ