«Μου κάνεις gaslighting ή είναι η ιδέα μου;»

Μου κάνεις gaslighting ή είναι η ιδέα μου; Facebook Twitter
Η Ίνγκριντ Μπέργκμαν και ο Σαρλ Μπουαγιέ στην ταινία «Gaslight» του 1944. Φωτ.: George Rinhart/Corbis via Getty Images/Ideal Images
0

ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ έχει εξαπλωθεί παντού η χρήση του όρου gaslighting, με τον οποίον αποδίδεται μια μέθοδος ψυχολογικής χειραγώγησης κατά την οποία ο θύτης προσπαθεί να σπείρει αμφιβολίες στο θύμα, έτσι ώστε να μην είναι βέβαιο για την ίδια του τη μνήμη, την αντίληψη και τη λογική. Χρησιμοποιώντας συνεχή άρνηση, παραπλάνηση, αντιφάσεις και ψεύδη, προσπαθεί να αποσταθεροποιήσει το θύμα και να απαξιώσει τις πεποιθήσεις του.

Ο όρος οφείλει την ονομασία του στο θεατρικό έργο του 1938, Gaslight («Το φως του γκαζιού» ήταν ο ελληνικός τίτλος) του Πάτρικ Χάμιλτον, αλλά κυρίως στην κινηματογραφική μεταφορά του 1944 με τον ίδιον τίτλο («Εφιάλτης» λεγόταν η ταινία στην ελληνική προβολή της) με τον Σαρλ Μπουαγιέ στο ρόλο του συζύγου που προσπαθεί να «τρελάνει» τη γυναίκα του (Ίνγκριντ Μπέργκμαν), παίζοντας με τον αεριοφωτισμό του σπιτιού τους: όταν εκείνη του λέει ταραγμένη για το περιοδικό τρεμόπαιγμα στον φωτισμό του, αυτός απλώς το αρνείται λέγοντάς της ότι το φαντάστηκε.

Ναι, γράφει η Abramson, οι gaslighters χρησιμοποιούν ως όπλα την αγάπη και την εμπιστοσύνη για να προκαλέσουν ψυχολογική ζημιά. Όμως οι gaslighters συχνά δεν έχουν επίγνωση του γεγονότος ότι κάνουν gaslighting.

Ο όρος όμως χρησιμοποιείται καταχρηστικά πλέον σε ένα σωρό διαφορετικά πλαίσια, και στο νέο της βιβλίο με τίτλο On Gaslighting, η Κέιτ Άμπραμσον, αναπληρώτρια καθηγήτρια φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα, υποστηρίζει ότι του έχουμε φορτώσει διάφορα είδη αλληλεπιδράσεων: ψέματα, ενοχοποίηση, χειραγώγηση.

Όλα αυτά είναι αναμφίβολα κακές συμπεριφορές, αλλά δεν είναι απαραίτητα gaslighting. Πρέπει να είμαστε ακριβείς, τονίζει, επιχειρώντας να οριοθετήσει στο βιβλίο της τι συνιστά gaslighting και τι όχι. Δεν είναι εύκολη υπόθεση. Το gaslighting έχει μετατραπεί σε «μια πολυδιάστατη παράσταση ηθικού τρόμου» με πολλές πτυχές και αποχρώσεις, γράφει.

Kate Abramson, On Gaslighting
Kate Abramson, On Gaslighting

Παρότι προειδοποιεί εξαρχής για τους κινδύνους που ενέχει η απλοποίηση της πολυπλοκότητας του gaslighting, το γενικό συμπέρασμα είναι το εξής: Ο gaslighter «προσπαθεί να κάνει τον στόχο του να πιστέψει ότι είναι τρελός αλλά και να τον τρελάνει στην πραγματικότητα».

Το βιβλίο της στοιχειώνεται από κάτι που είχε γράψει η Σιμόν ντε Μποβουάρ, η οποία περιγράφει μια συζήτηση με τον σύντροφό της Ζαν-Πολ Σαρτρ, κατά τη διάρκεια της οποίας εκείνος όχι μόνο διαφώνησε με την άποψή της, αλλά «την έσκισε σε κομματάκια», αφήνοντάς τη να πιστεύει ότι οι απόψεις της ήταν άχρηστες. «Δεν είμαι πλέον σίγουρη για το τι σκέφτομαι», γράφει, «ή ακόμη κι αν σκέφτομαι καν».

Ναι, γράφει η Abramson, οι gaslighters χρησιμοποιούν ως όπλα την αγάπη και την εμπιστοσύνη για να προκαλέσουν ψυχολογική ζημιά. Όμως οι gaslighters συχνά δεν έχουν επίγνωση του γεγονότος ότι κάνουν gaslighting.

Το gaslighting λαμβάνει χώρα με την πάροδο του χρόνου. Το gaslighting αφορά συχνά τις στενές σχέσεις – οι σύζυγοι είναι το πρότυπο, δυστυχώς όμως συμβαίνει εκδηλώνεται συχνά και από τους γονείς στο πλαίσιο κακοποιητικής συμπεριφοράς, «τόσο ως μορφή κακοποίησης όσο και ως τρόπος κάλυψής της (κάνοντας gaslighting σε όσους διαμαρτύρονται γι' αυτήν)».

Το gaslighting μπορεί να συμβαίνει στον εργασιακό χώρο και σε περιπτώσεις όπου ο στόχος ανήκει σε μια περιθωριοποιημένη ομάδα. Το gaslighting «είναι ένα διαβολικά λαμπρό εργαλείο για την ενίσχυση του ρατσισμού, του σεξισμού και άλλων μορφών συστηματικής υποταγής», εξηγεί.

Ενώ οι κοινωνικές δομές μπορούν σίγουρα να αποτελέσουν εργαλείο στο οπλοστάσιο ενός gaslighter, γράφει, το gaslighting αποτελεί «ένα θεμελιωδώς διαφορετικό φαινόμενο από τα χαρακτηριστικά των καταπιεστικών κοινωνικών δομών». Η προκατάληψη μπορεί να είναι επιβλαβής χωρίς το άτομο να κάνει κάποια συγκεκριμένη ενέργεια για να προκαλέσει βλάβη, εξηγεί, «πόσο μάλλον να εμπλακεί σε κάθε είδους αλλόκοτους χειρισμούς για παρατεταμένες χρονικές περιόδους, στοιχείο που αποτελεί το χαρακτηριστικό μέσο του gaslighting». Δεν κάνουν gaslighting οι κοινωνικές δομές, αλλά οι άνθρωποι.

Σε ό,τι αφορά την προσπάθεια ανάκτησης της εμπιστοσύνης μετά την εμπειρία του gaslighting, η Άμπραμσον σημειώνει προς το τέλος του βιβλίου, ότι «οι κατάλληλοι σύντροφοι στη δύσκολη αυτή διαδρομή είναι οι θεραπευτές και οι φίλοι, όχι τα εγχειρίδια αυτοβοήθειας».

Με στοιχεία από The New York Times

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η Σαντορίνη σε βιβλία

Βιβλίο / Η Σαντορίνη των ποιητών, των φωτογράφων, των περιηγητών

Το φημισμένο νησί των Κυκλάδων ανέκαθεν κέντριζε τη συγγραφική φαντασία και κινητοποιούσε την επιστημονική έρευνα με πολλαπλούς τρόπους. Μια συλλογή από τις πιο σημαντικές εκδόσεις για τη Σαντορίνη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Χρήστος Τσιόλκας: «Μπαρακούντα»

Το Πίσω Ράφι / Πώς αναμετριέται κανείς με την αποτυχία και την ντροπή που τον τυλίγει πατόκορφα;

Ο Χρήστος Τσιόλκας, ο συγγραφέας που μεσουράνησε με το «Χαστούκι» δεν σταμάτησε να μας δίνει λογοτεχνία για τα καυτά θέματα της εποχής μας. Και το «Μπαρακούντα» δεν αποτελεί εξαίρεση.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Η όχι και τόσο ξαφνική μανία με τον Έρμαν Έσε 

Βιβλίο / Η όχι και τόσο ξαφνική μανία με τον Έρμαν Έσε 

Το έργο του Έρμαν Έσε, είτε ως λαμπρού εκφραστή της κεντροευρωπαϊκής παράδοσης, είτε ως σύγχρονου μελετητή της ενδοσκόπησης, αποδεικνύεται πολύ πιο επίκαιρο και επιδραστικό από οποιοδήποτε life coaching, δεσπόζοντας ακόμα στις κορυφές των παγκόσμιων μπεστ σέλερ. Οι εκδόσεις Διόπτρα επανεκδίδουν τα πιο γνωστά βιβλία του με μοντέρνα εξώφυλλα και νέες μεταφράσεις. 
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ο συγγραφέας του Fight Club πιστεύει ότι οι σέκτες και οι αιρέσεις είναι πια εκτός ελέγχου

Βιβλίο / Ο συγγραφέας του Fight Club πιστεύει ότι οι σέκτες και οι αιρέσεις είναι πια εκτός ελέγχου

«Ένα πράγμα μας σώζει», λέει ο Τσακ Πάλανιουκ για τον Ίλον Μασκ στη συνέντευξή του στον Telegraph. «Συνήθως, τέτοια άτομα είτε αποτυγχάνουν οικτρά είτε χάνουν την προσοχή μας».
THE LIFO TEAM
Μπιλ Γκέιτς: «Αν μεγάλωνα σήμερα, θα είχα διαγνωστεί στο φάσμα του αυτισμού»

Tech & Science / Μπιλ Γκέιτς: «Αν μεγάλωνα σήμερα, θα είχα διαγνωστεί στο φάσμα του αυτισμού»

Ο πρώτος τόμος των απομνημονευμάτων του μεγιστάνα της τεχνολογίας που μόλις κυκλοφόρησε φανερώνει πως γεννήθηκε στο σωστό μέρος, την κατάλληλη στιγμή, και φτάνει μέχρι την ίδρυση της Microsoft το 1975.
THE LIFO TEAM
Καρολίνα Μέρμηγκα: «Συγγενής»

Το Πίσω Ράφι / «Συγγενής»: Ένα ταξίδι αυτογνωσίας με μια μεγάλη ανατροπή

Εκείνο που προσεγγίζει η Καρολίνα Μέρμηγκα στο βιβλίο της είναι οι ανθρώπινες σχέσεις, όπως αυτές ορίζονται από τα δεσμά της οικογένειας, τις υπαρξιακές μας ανάγκες, τις κοινωνικές συμβάσεις.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Σελίν Κιριόλ «Φωνή χωρίς ήχο»

Το πίσω ράφι / «Ένα από τα πιο ιδιοφυώς γραμμένα μυθιστορήματα της σύγχρονης λογοτεχνίας»

Έτσι είχε γράψει ο Πολ Όστερ εξαίροντας τη γραφή της Σελίν Κιριόλ στο «Φωνή χωρίς ήχο» για την οικονομία, τη συμπόνια και τις χιουμοριστικές πινελιές της, για τον τρόπο που προσεγγίζει μια γυναίκα αποξενωμένη σε μια απέραντη μεγαλούπολη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Μαίρη Κουκουλέ

Οι Αθηναίοι / Μαίρη Κουκουλέ (1939-2025): Η αιρετική λαογράφος που κατέγραψε τη νεοελληνική αθυροστομία

Μοίρασε τη ζωή της ανάμεσα στην Αθήνα και το Παρίσι, υπήρξε σύντροφος ζωής του επίσης αιρετικού Ηλία Πετρόπουλου. Ο Μάης του ’68 ήταν ό,τι συγκλονιστικότερο έζησε. Πέθανε σε ηλικία 86 ετών.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Στρατής Τσίρκας και οι Ακυβέρνητες Πολιτείες

Βιβλίο / Ο Στρατής Τσίρκας και οι Ακυβέρνητες Πολιτείες

Σε ποια εποχή γράφτηκε η φημισμένη τριλογία; Πώς διαβάζουμε σήμερα αυτό το σημαντικό μυθιστόρημα; Ποιοι είναι οι ήρωές του; Αυτά και πολλά ακόμα αναλύει με εξαιρετικό τρόπο η Κωνσταντίνα Βούλγαρη σε τρία ηχητικά ντοκιμαντέρ. 
THE LIFO TEAM
Θανάσης Σκρουμπέλος, συγγραφέας

Οι Αθηναίοι / «Δεν μπορεί να κερδίζει συνέχεια το δίκιο του ισχυρού»

Στο Λονδίνο, ο Θανάσης Σκρουμπέλος έλεγε ότι είναι «απ’ τον Κολωνό, γείτονας του Σοφοκλή». Έχοντας βγει από τα σπλάχνα της, ο συγγραφέας που έγραψε για την Αθήνα του περιθωρίου, για τη γειτονιά του και τον Ολυμπιακό, πιστεύει ότι η αριστερά που γνώρισε έχει πεθάνει, ενώ το «γελοίο που εκφράζει η ισχυρή άρχουσα τάξη» είναι ο μεγαλύτερός του φόβος.
M. HULOT