Ενώ η αρχαία Ελλάδα είναι ένας από τους πιο γνωστούς πολιτισμούς της αρχαιότητας, δεν υπάρχουν σωζόμενες ιστορικές αφηγήσεις που να καλύπτουν γεγονότα μεταξύ 1200 και 760 π.Χ. Αυτή η περίοδος θεωρείται παραδοσιακά ως μια «σκοτεινή εποχή» λόγω της έλλειψης διατηρημένων γραπτών πηγών, αφού μεγάλο μέρος της Μεσογείου υπέστη κοινωνική και πολιτική κατάρρευση, αναφέρει σε άρθρο του ο αρχαιολόγος του Πανεπιστημίου του Warwick Τρέβορ βαν Νταμ.
Η ελληνική εποχή του σιδήρου εμφανίστηκε σε αυτήν την περίοδο. Όμως, λόγω της έλλειψης εγγράφων, μέχρι τώρα οι ιστορικοί εργάζονταν με ένα χρονοδιάγραμμα, το οποίο χρησιμοποιεί ως βάση του στυλ κεραμικής από την Αθήνα. Επινοήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του '50 και της δεκαετίας του '60 από τους ιστορικούς Nicolas Coldsteam και Vincent Desborough, και θεωρείται ευρέως ότι η εποχή του σιδήρου ξεκίνησε το 1025 και τελείωσε το 700 π.Χ. Η «ελληνική αναγέννηση», από το 760 π.Χ. έως το 700 π.Χ., εμφανίστηκε στην τελευταία περίοδο της εποχής του σιδήρου, γνωστή ως ύστερη γεωμετρική. Αυτή ήταν μια εποχή ραγδαίας οικονομικής και δημογραφικής ανάπτυξης που είδε την υιοθέτηση της αλφαβητικής γραφής, την ανάδυση των ελληνικών πόλεων-κρατών, τα πανελλήνια ιερά και την ίδρυση ελληνικών αποικιών στο εξωτερικό.
Τέτοια τεράστια βήματα στα 60 χρόνια, σημαίνει ότι η περίοδος θεωρείται εξαιρετική. Ωστόσο, νέα έρευνα από την Άσσηρο και τη Σίνδο στη βόρεια Ελλάδα, καθώς και τη Ζαγορά στην Άνδρο, υποδηλώνουν ότι αυτό το χρονοδιάγραμμα της ελληνικής εποχής του σιδήρου είναι λάθος. Η πρόσφατη εργασία του με τον αρχαιολόγο Μπαρτολομέι Λις σχετικά με την πρωτογεωμετρική κεραμική από την τοποθεσία Ελαιών υποστηρίζει αυτήν την άποψη.
Η έρευνα δείχνει ότι οι ελληνικοί σκοτεινοί αιώνες θα μπορούσαν να ήταν μικρότεροι και η ελληνική αναγέννηση πολύ μεγαλύτερη από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως. Αυτό δείχνει ότι η ελληνική κοινωνία ήταν πιο ανθεκτική στην κοινωνική κατάρρευση που προηγήθηκε της εποχής του σιδήρου από ό,τι πίστευαν παλαιότερα.
Δείγματα κεραμικής αποδεικνύουν ότι η άνοδος της Αρχαίας Ελλάδας ξεκίνησε νωρίτερα
Η μελέτη μας επικεντρώνεται σε ένα αγγείο που ανακαλύφθηκε το 2013 από μια ομάδα αρχαιολόγων της Εφορείας Αρχαιοτήτων Βοιωτίας και του Καναδικού Ινστιτούτου Ελλάδος σε ένα ιερό που χρονολογείται στο τελευταίο μισό του 12ου αιώνα π.Χ. στην αρχαία πόλη Ελαιών. Αυτό το αγγείο, που βρέθηκε θρυμματισμένο στο πάτωμα του ιερού, διαθέτει διακριτά σύνολα ομόκεντρων κύκλων που περιστρέφονται γύρω από έναν κεντρικό άξονα (ένας τύπος συσκευής που μοιάζει με πυξίδα) στην επιφάνειά του. Ένα αγγείο σαν αυτό που ανακαλύφθηκε σε τόσο πρώιμο πλαίσιο είναι πρωτοφανές στην κεντρική Ελλάδα.
Οι ομόκεντροι κύκλοι του αγγείου είναι χαρακτηριστικοί του πρωτογεωμετρικού στυλ που οι Coldsteam και Desborough's πιστεύουν ότι εμφανίστηκαν στην Αθήνα κατά το τελευταίο μισό του 11ου αιώνα π.Χ.. Οι Coldsteam και Desborough καθιέρωσαν ημερομηνίες για την ελληνική εποχή του σιδήρου μέσω προσεκτικής τεκμηρίωσης θραυσμάτων ελληνικής κεραμικής στην Εγγύς Ανατολή (μια περιοχή που καλύπτει περίπου αυτή της σύγχρονης Μέσης Ανατολής). Αυτά τα θραύσματα βρέθηκαν σε τοποθεσίες που είχαν καταστραφεί και ισοπεδωθεί κατά τη διάρκεια ιστορικών πολέμων.
Έτσι, χρησιμοποιώντας ιστορικά αρχεία της Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου για αυτά τα περιστατικά και προσδιορίζοντας τα συγκεκριμένα στυλ των θραυσμάτων κεραμικής, οι Coldsteam και Desborough μπόρεσαν να τους δώσουν συγκεκριμένες ημερομηνίες. Αυτά ήταν τα πρωτογεωμετρικά (1025-900 π.Χ.), τα πρώιμα γεωμετρικά (900-850 π.Χ.), τα μεσογεωμετρικά (850-760 π.Χ.) και τα όψιμα γεωμετρικά (760-700 π.Χ.). Το τελευταίο είναι αντίστοιχο της ελληνικής αναγέννησης.
Η έρευνα του Βαν Νταμ αμφισβητεί αυτό το χρονοδιάγραμμα και αντ' αυτού υποστηρίζει μια προέλευση του Πρωτογεωμετρικού ρυθμού κατά τον 12ο αιώνα π.Χ. στη βόρεια Ελλάδα και έτσι προτείνει μια νέα ημερομηνία έναρξης για την εποχή του σιδήρου. Το επιχείρημά τους ενισχύεται από πετρογραφικές και χημικές αναλύσεις που έγιναν στο αγγείο που δείχνουν αδιαμφισβήτητα ότι εισήχθη από την κάτω κοιλάδα του Αξιού. Αυτή τυχαίνει να είναι η περιοχή όπου δύο άλλες μελέτες βρήκαν αποτελέσματα που αμφισβητούν παρόμοια τη χρονολογία των Coldsteam και Desborough για την πρώιμη εποχή του σιδήρου μεταξύ 2000-2020.
Εκτός από την ενίσχυση του αναθεωρημένου χρονοδιαγράμματος, η έρευνα εισάγει ένα πρόσθετο στρώμα πολυπλοκότητας στη συζήτηση, επειδή το αγγείο από τον Ελαιώνα βρέθηκε μέσα σε ένα στρώμα μυκηναϊκής κεραμικής που χρονολογείται από τον 12ο αιώνα π.Χ.. Στη συμβατική χρονολογία, η κεραμική μυκηναϊκού ρυθμού παρήχθη από τον 16ο έως τον 11ο αιώνα π.Χ. και τη διαδέχθηκε η πρωτογεωμετρική τεχνοτροπία προς τα τέλη του 11ου αιώνα π.Χ. Δεδομένου ότι η Αθήνα πιστεύεται ότι ήταν το κέντρο που ευθύνεται για τη δημιουργία του πρωτογεωμετρικού στυλ, δεν πρέπει να βρεθούν παραδείγματα σε περιβάλλον πριν από τα τέλη του 11ου αιώνα π.Χ.
Η ανακάλυψη στον Ελαιώνα υποδηλώνει ότι το πρωτογεωμετρικό και το μυκηναϊκό στυλ συνυπήρξαν για 100 χρόνια, αντί να συμβαίνουν το ένα μετά το άλλο. Αυτό σημαίνει ότι οι σκοτεινοί αιώνες της Ελλάδας, θα μπορούσαν να είναι πολύ μικρότεροι από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως, αφού η ύστερη γεωμετρική – και έτσι η ελληνική αναγέννηση, που είδε την εισαγωγή του αλφαβήτου – θα ξεκινούσε πάνω από 100 χρόνια νωρίτερα.