ΚΑΘΕ ΜΕΡΑ, ΔΙΑΒΑΖΩ για κάποια νέα κατάρρευση. Μπορεί τη Δευτέρα να καταρρέει η δημοκρατία γιατί ο Μασκ κόβει βόλτες σε υπουργεία, την Τετάρτη να καταρρέει η ελπίδα να μην ψηθούμε ζωντανές μέχρι το 2050 και την Παρασκευή να καταρρέει η αγροδιατροφική μας ασφάλεια. Γενικά, τα πράγματα μοιάζουν λίγο παραπάνω δύσκολα απ’ ό,τι συνήθως. Κάτι το κόστος ζωής, κάτι οι δισεκατομμυριούχοι που αλωνίζουν με ιδιωτικά τζετ ενώ η Ευρώπη αγκαλιάζει το χάρτινο καλαμάκι, κάτι η A.I. που δείνει μια εσάνς πραγματωμένης δυστοπίας στην καθημερινότητά μας, νιώθω και βλέπω ότι μας είναι δύσκολο να βρούμε ελπίδα και νόημα στη ζωή μας.
Ένας τρόπος να μαλακώσει το βαθύ άγχος είναι το να διαβάζουμε Ιστορία. Εκείνο το είδος Ιστορίας που μας δείχνει πότε παραλίγο καταστραφήκαμε, πώς γλιτώσαμε από κάτι κακό, πότε οι Δαβίδ νίκησαν αληθινά τους Γολιάθ, πώς όλα έδειχναν ότι πια, πάπαλα, ήρθε το τέλος, αλλά τελικά κάτι έγινε και συνεχίσαμε προς μια περίοδο φωτεινότερη. Επειδή η γενική προτροπή «διάβασε» χωρίς να υπάρχει αντικείμενο είναι άχρηστη, χάρηκα πολύ όταν πέρασαν απ’ την οθόνη μου τα σεμινάρια φεμινιστικής ιστορίας της τέχνης που διοργανώνονται από τη σκηνοθέτιδα και συγγραφέα Ευγενία Τζιρτζιλάκη και την επιμελήτρια τέχνης, κριτικό και μεταφράστρια, Γκέλυ Γρυντάκη.
Ήταν ευτυχές γεγονός ότι γνωρίστηκαν μεταξύ τους, μου περιγράφει η Ευγενία. Η ίδια ήθελε καιρό να διοργανώσει κάτι τέτοιο, αλλά της έλειπε μια συνεργάτιδα με συγκεκριμένη ύλη που να είναι έτοιμη να διδαχτεί. Η Γκέλυ είχε το υλικό και χρειαζόταν μια συνεργάτιδα σαν την Ευγενία για να το δομήσει σε σεμιναριακή μορφή και να το βγάλει προς τα έξω. Έτσι, το γλυκό έδεσε.
Όταν αποστερούμαστε της ιστορίας μας, των επιτευγμάτων μας, επιτευγμάτων ανθρώπων του φύλου μας, αποστερούμαστε και δυνατοτήτων για την επόμενη μέρα. Το ήδη γνωστό είναι αυτό που σε βοηθάει να φανταστείς και το μέλλον. Αυτή την ανάγκη ήρθαμε να καλύψουμε με τα σεμινάρια.
Από το 2016, θυμάμαι συστηματικά να διαβάζω για εκθέσεις που αναδεικνύουν κάποια άγνωστη καλλιτέχνιδα, για κείμενα που εξηγούν ότι ο τάδε καλλιτέχνης τελικά «βοηθήθηκε» περισσότερο απ’ όσο φανταζόμασταν απ’ τη σύζυγό του∙ πολλές παθητικές «Μούσες» έχουν επανασυστηθεί στο κοινό ως ενεργητικές διάνοιες. Bιβλία σαν το «The Story of Art Without Men» της Katy Hessel έχουν βρει ιδιαίτερη ανταπόκριση στο ευρύ κοινό και έχουν συνδράμει στη δημιουργία ενός μόνιμου ερωτηματικού στο πίσω μέρος του μυαλού μας: τελικά, για τι πράγμα μιλάμε όταν μιλάμε για τέχνη; Έχει σημασία το έργο ή το πρόσωπο που το δημιούργησε; Αναγνωρίζουμε ιδιοφυΐα, ικανότητα και ταλέντο σε δημιουργούς που δεν μοιάζουν με αυτό που στερεοτυπικά φανταζόμαστε όταν λέμε «σπουδαίος καλλιτέχνης»;
Συνάντησα την Ευγενία Τζιρτζιλάκη ένα απόγευμα στου Ψυρρή, τόσο για να τη ρωτήσω τι ακριβώς συμβαίνει στα μαθήματα φεμινιστικής ιστορίας της τέχνης, όσο και για να δω αν μια φεμινίστρια καλλιτέχνιδα και άνθρωπος του θεάτρου έχει κάποιο αντίδοτο στον ζόφο της εποχής. Έστω κατά προσέγγιση.
― Ας ξεκινήσουμε από την αρχή. Από ποια ανάγκη προέκυψε ο κύκλος σεμιναρίων φεμινιστικής ιστορίας της τέχνης;
Το 2023 ανεβάσαμε την παράσταση «ΤιΤηςΕίπανεΝαΛέει». Στην έρευνα για το έργο, έμαθα για το φαινόμενο Scully. Στη σειρά «The X-files» υπήρχε ο agent Mulder, το ριψοκίνδυνο αλάνι, και η Scully ήταν η επιστημόνισσα που τον έβαζε στη θέση του. Κάποια στιγμή, λοιπόν, είχε γίνει μια έρευνα σε γυναίκες που εργάζονταν σε υψηλές θέσεις σε STEM τομείς. Τις ρώτησαν πώς πήραν την απόφαση να ακολουθήσουν αυτή την επαγγελματική πορεία. Μία απ’ τις ερωτώμενες είπε ότι, βλέποντας τη σειρά, της άρεσε η Scully και μέσα απ’ αυτήν κατάλαβε ότι είναι εφικτό μια γυναίκα να είναι σε «μαθηματικό» επάγγελμα. Το ίδιο είπε και κάποια άλλη και μετά κάποια άλλη κι έτσι κατάλαβαν ότι υπήρχαν πάρα πολλές γυναίκες που πιστώνανε τη θέση τους στη Scully. Ένα μόνο πρότυπο, δηλαδή, ήταν αρκετό. Αυτός είναι ένας σπουδαίος ρόλος που παίζει η ιστορία. Όταν αποστερούμαστε της ιστορίας μας, των επιτευγμάτων μας, επιτευγμάτων ανθρώπων του φύλου μας, αποστερούμαστε και δυνατοτήτων για την επόμενη μέρα. Το ήδη γνωστό είναι αυτό που σε βοηθάει να φανταστείς και το μέλλον. Αυτή την ανάγκη ήρθαμε να καλύψουμε με τα σεμινάρια.
― Tα τελευταία χρόνια βλέπουμε πολλούς τρόπους με τους οποίους εντάσσεται η τεχνολογία στην τέχνη. Ειδικά στο θέατρο, η ένταξη τεχνολογικών μέσων στη σκηνοθεσία και τη σκηνογραφία είναι πολύ συνηθισμένη, ιδίως με τη μορφή βίντεο και οθόνης πάνω στη σκηνή. Πώς το βλέπεις;
Ποιος είναι ο λόγος να κάνεις κάτι; Ένα καλό «γιατί» έχει μέσα την καινοτομία. Πρέπει κάτι να γεννιέται μέσα από μια ανάγκη. Όσο υπάρχουν άνθρωποι που επικοινωνούν, μπορεί να γίνει θέατρο. Τα τελευταία είκοσι χρόνια, ωστόσο, είδαμε την τεχνολογία να παίζει έναν ρόλο κάπως «αταίριαστο». Χάνεται το νόημα με ορισμένες χρήσεις της, πας να δεις θέατρο και δεν ξέρεις γιατί βλέπεις κάτι. Το κλασικό είναι −έχω βαρεθεί είκοσι χρόνια να το βλέπω− κάποιος με μια κάμερα να κυνηγάει τους ηθοποιούς και να βλέπεις παράλληλα τους ίδιους και την αποτύπωσή τους στην οθόνη. Δεν καταλαβαίνω γιατί επί είκοσι χρόνια βλέπουμε αυτό το πράγμα.
Ο τρόπος που διαβάζει ο εγκέφαλος το δισδιάστατο δεν είναι ο ίδιος με τον τρόπο που διαβάζει το τρισδιάστατο. Είναι εντελώς διαφορετικός ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε αυτό που συμβαίνει ζωντανά μπροστά μας και αυτό που συμβαίνει στο βίντεο. Το θέατρο περιλαμβάνει πολύ περισσότερες αισθήσεις, δεν εξαντλείται στην όραση. Περιλαμβάνει την αντίληψη του χώρου, περιλαμβάνει την κιναισθησία, την ταχύτητα, την ενέργεια. Έχει πάρα πολλές ποιότητες που δεν συνειδητοποιούμε ότι προσλαμβάνουμε, αλλά είναι παρούσες. Γι’ αυτό πιστεύω ότι έχει γίνει μεγάλη κατάχρηση της τεχνολογίας στο θέατρο. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι την αφορίζω. Χρειάζεται απλώς να ενορχηστρωθεί αντίστοιχα με τον τρόπο που ενορχηστρώνεται στη ζωή μας. Αφού είναι, δηλαδή, κομμάτι της πραγματικότητας που ζούμε, γιατί να μην είναι κομμάτι του θεάτρου που φτιάχνουμε;
― Θες να μου πεις ένα double standard που έχεις δει στoν χώρο της τέχνης και το βλέπεις να περνάει κάτω απ’ το κοινωνικό μας ραντάρ;
Λοιπόν, έχω. Μιλούσα κάποια στιγμή μ’ έναν άντρα καλλιτέχνη, πολύ γνωστό και διάσημο πλέον. Μου έλεγε λοιπόν ότι του πήρε πάρα πολλά χρόνια να γίνει πλούσιος και διάσημος. Μου εξήγησε ότι δούλευε κάθε μέρα στο στούντιο, ακατάπαυστα, επί είκοσι χρόνια και ότι ήταν πολύ δύσκολα οικονομικά. Τον ρωτάω τι έκανε για να επιβιώσει. Πρακτικά, ρε παιδί μου, πώς την πάλεψε τόσα χρόνια. Με κοιτάει και κάνει ένα μειδίαμα, «τι με ρωτάς τώρα». Του λέω, δεν κατάλαβα. Λέει «τι δεν κατάλαβες; Έκανα ό,τι κάνουν όλοι». Του λέω «σόρι, δεν σε πιάνω. Τι κάνουν όλοι;». E, τον είχε σπιτώσει η κοπέλα με την οποία έβγαινε. Αυτό κάνουν όλοι. Το είπε, εν τω μεταξύ, σαν γενικό παραδεδεγμένο, σαν κοινό στόχο. Κι όχι μόνο δεν ντρεπόταν να το πει, όπως θα ντρεπόταν μια γυναίκα, αλλά το είπε και χαρούμενα, ότι «όλοι αυτό κάνουμε». Για τους άντρες είναι δικαίωμά τους να κάνουνε την τέχνη τους και να τους συντηρεί μια γυναίκα, γιατί είναι διάνοιες. Για τις γυναίκες αυτό είναι ισοδύναμο με το «πουτάνα». Ευτυχώς μου ’κανε το wake up call αυτός ο τύπος.
― Ευγενία, είναι πολλές οι νεαρές γυναίκες που από πάθος και πείσμα επιλέγουν να σπουδάσουν θέατρο, θεατρολογία, ιστορία της τέχνης και συναφή αντικείμενα, για να συνειδητοποιήσουν ή να επιβεβαιώσουν, στο τέλος ή στη μέση της διαδρομής, ότι ο βιοπορισμός είναι πραγματικά δύσκολος. Ξέρω αρκετές που νιώθουν ότι επειδή δεν «καταφέρνουν» να βιοποριστούν αποκλειστικά από την τέχνη τους είναι αποτυχημένες και όχι αρκετά καλές. Τι σκέψεις έχεις;
Πάρα πολύ σωστά το θέτεις. Στην πραγματικότητα, το άγχος είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα. Αγχώνεσαι επειδή σκέφτεσαι την αποτυχία, σκέφτεσαι την ανεπάρκεια, σκέφτεσαι ότι οι άλλοι τα ’χουν καταφέρει καλύτερα, λες «εμένα, δηλαδή, τι μου λείπει;». Ένα μέρος του προβλήματος, δηλαδή, είναι οι περιττές σκέψεις. Οι γυναίκες βάλλονται από το άγχος περισσότερο από τους άντρες γιατί βάλλονται από την επίκριση περισσότερο από τους άντρες. Πιστεύω ότι σε σχέση με το στρες, το πιο σημαντικό είναι να μπορέσουμε να απλοποιήσουμε λιγάκι τη σκέψη μας. Μπορείς να πεις, για παράδειγμα: «Τι θέλω; Θέλω να επιβιώσω. Τι άλλο θέλω; Θέλω η ζωή μου να έχει νόημα. Ωραία, πώς τα επιτυγχάνω αυτά τα δύο; Μπορώ να κάνω ένα πράγμα; Μπορώ να κάνω δύο; Μέχρι πού φτάνει η ενέργειά μου αυτήν τη στιγμή;». Και έτσι είσαι πιο ok. Αν βγάλεις το άγχος και την επίκριση απ’ τη μέση, τα άλλα είναι σε μεγάλο βαθμό διαχείριση χρόνου και πραγματικών δυνάμεων. Νομίζω ότι αυτομαστιγωνόμαστε ως γυναίκες πάρα πολύ, αντιμετωπίζουμε τον εαυτό μας με κριτήρια πολύ παράλογα και σκληρά. Θα κάνεις ό,τι χρειάζεται να κάνεις για να επιβιώσεις και παράλληλα, μέσα από τη συνθήκη σου και την πραγματικότητά σου, θα κάνεις την τέχνη σου όσο καλύτερα μπορείς. Κάποια απ’ τα καλύτερα πράγματα που παράγουμε, έτσι κι αλλιώς, βγαίνουν μέσα από τις πιο challenging συνθήκες. Εμένα μου ’χει συμβεί αυτό. Εκεί που έλεγα ότι παραείναι κακή η φάση, εκεί που έλεγα «πώς γίνεται να το ζω τώρα αυτό;», ξαφνικά, από την ανάγκη, κάτι προκύπτει.
― Έχω την εντύπωση ότι όταν ένας άντρας αποκτά ένα χόμπι σε μεγάλη ηλικία, εντάσσεται με ευκολία στον χώρο του ερασιτέχνη και έχει και μια ευκολία στο να κυνηγήσει μια έκθεση, να κυνηγήσει κάποιες ευκαιρίες. Μ’ αρέσει αυτό το χαρακτηριστικό, το βρίσκω αξιομίμητο. Η ερώτησή μου είναι: στις γυναίκες που θα μας διαβάσουν και είναι γύρω στα 40 με 50 και θέλουν τώρα να ασχοληθούν με το θέατρο και νιώθουν ότι ο χρόνος τις έχει «καβαλήσει» και δεν προλαβαίνουν, τι θα έλεγες;
Ότι είναι τέλεια ηλικία. Το θέατρο υποφέρει από ομοιογένεια. Πάντα μας λείπουν διαφορετικές ηλικίες, διαφορετικοί σωματότυποι, διαφορετικές φωνές. Πόσες παραστάσεις θα δούμε με τα τέλεια σώματα, της τέλειας νιότης; Θέλουμε και χρειαζόμαστε ανθρώπινο πλούτο. Υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις ηθοποιών που έκαναν καριέρα μετά τα 50. Υπάρχει ανάγκη για ηθοποιούς, άντρες και γυναίκες, μεγαλύτερης ηλικίας στο θέατρο. Εδώ υπάρχει πια τέτοια ανάγκη και στον χορό.
― Αυτήν τη στιγμή, όλος ο κόσμος μιλάει για τον Μασκ, την απαγόρευση της έκτρωσης στις ΗΠΑ, την άνοδο του φασισμού, τη φτωχοποίηση, το άγχος της μόνιμης ανεργίας. Πώς βρίσκουμε ελπίδα σε τέτοιους καιρούς; Πιστεύεις ότι η ελπίδα είναι πολιτικό συναίσθημα;
Ναι, είναι. Φυσικά. Είναι πολιτική επιλογή. Για να παραφράσω τον Μπέκετ, «δεν είμαι καθόλου αισιόδοξη. Αν ήμουν, δεν θα είχα καύσιμα για την ελπίδα για την οποία εργάζομαι». Δεν πιστεύω ότι θα πάνε καλά τα πράγματα. Επειδή δεν θα πάνε καλά από μόνα τους, μας χρειάζονται. Αυτό είναι η ελπίδα, η ελπίδα είναι κάτι που φτιάχνεις. Έχει πολύ μεγάλη σχέση η ιστορία με το να μπορείς να φτιάχνεις ελπίδα. Αν δεν έχεις μελετήσει και δεν έχεις αίσθηση της δύναμης που μπορούμε να έχουμε αν θέλουμε ν’ αντιταχθούμε σ’ ένα μέλλον που μας εμφανίζεται σκοτεινό, φυσικά και νομίζεις ότι δεν μπορείς να κάνεις πολλά και ότι δεν υπάρχει διέξοδος. Ιστορικά, έχουμε αποδείξει ξανά και ξανά ότι δύναμή μας ν’ αντισταθούμε είναι τεράστια. Και ως γυναίκες και ως αντιφασίστες και ως άνθρωποι της προόδου. Η Ιστορία μάς διδάσκει ότι οφείλουμε να μην παραιτηθούμε. Στην πραγματικότητα, δεν έχουμε επιλογή.
― Όπως βλέπω εγώ τα πράγματα, ένα μεγάλο λάθος που κάναμε ως πολιτισμός, είναι ότι απομακρυνθήκαμε από τις διαγενεακές σχέσεις. Βγαίνει πολύ φυσικά η ανάγκη να «μάθεις Ιστορία» όταν συζούν, συστεγάζονται ή συνυπάρχουν τέσσερις γενιές μαζί. Γι’ αυτό πιστεύω ότι ένα κομμάτι της λύσης σε αρκετά σύγχρονα αδιέξοδα είναι οι διαγενεακές φιλίες. Εσύ το πιστεύεις αυτό;
Πάρα πολύ. Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας που οι ηλικίες είναι τόσο αποκομμένες η μία από την άλλη. Δεν έχει ξαναϋπάρξει αυτό στα χιλιάδες χρόνια που έχουμε επικρατήσει σ’ αυτόν τον πλανήτη. Έχουμε εξελιχθεί μέσα από τρομερή διαγενεακή επαφή. Οι μεγάλες ηλικίες μεγαλώνανε, ζούσαν και πεθαίνανε μαζί με τις μικρές κι αυτό έδινε μια αίσθηση του χρόνου. Καταλάβαινες βιωματικά σε ποια φάση της ζωής βρίσκεσαι, το ’χεις σκεφτεί αυτό; Δεν υπήρχε η ψευδαίσθηση της αιώνιας νιότης. Δεν τρίπαρες άσχημα με την ιδέα του χρόνου, γιατί όλες οι φάσεις ζωής ήταν παρούσες μέσα στη ζωή μας. Ζούμε μια τρέλα τώρα, όλα τα πεντάχρονα μαζί, όλοι οι γέροι μαζί, απομονωμένοι απ’ την υπόλοιπη κοινωνία. Είναι απολύτως παρανοϊκή αυτή η διαχείριση. Δεν χάνεται μόνο η ιστορία και η πληροφορία, χάνεται μια ουσιαστική ποιότητα από την ίδια τη ζωή. Χάνουμε πλούτο, τον πλούτο που παράγεται από τις διαγενεακές σχέσεις. Αυτό το πράγμα που συμβαίνει, αυτή η απομόνωση, πάει πακέτο με τον καπιταλισμό και την πυρηνική οικογένεια. Έχεις μαμά, μπαμπά, παιδάκι, που κλείνονται σ’ ένα κουτί και κλείνουν την πόρτα για να αναπτυχθούν ως οικογένεια ξέχωρα απ’ την κοινότητα. Ζούμε κόντρα στη φύση.
― Πες μου για τα σεμινάρια που κάνετε τώρα. Κάνετε φεμινιστική ιστορία τέχνης, αλλά τι να περιμένουμε, πιο συγκεκριμένα;
Αυτό που κάνουμε τώρα, ουσιαστικά, είναι να πάρουμε τον άξονα της Ιστορίας όπως τον ξέρουμε και να προσθέσουμε τα κομμάτια που λείπουν. Αυτή είναι η προσέγγισή μας, δεν είναι όμως η μοναδική προσέγγιση. Σκοπεύουμε στο μέλλον να προσθέσουμε κομμάτια μη δυτικοκεντρικής προσέγγισης. Προς το παρόν, καλύπτουμε όλη τη δυτική ιστορία της τέχνης ακολουθώντας ορισμένους κανόνες, όπως την ταξινόμηση σε κινήματα και χρονολογική σειρά. Επειδή θέλουμε να κάνουμε τα σεμινάρια όσο πιο προσβάσιμα γίνεται, κάναμε δύο πράγματα: το πρώτο είναι ότι προνοήσαμε για υποτροφίες για ορισμένο αριθμό θέσεων ώστε να μπορέσει να γραφτεί και κόσμος που δεν έχει την οικονομική δυνατότητα. Το δεύτερο είναι ότι επειδή ξέρουμε πως ο χρόνος είναι λίγος, όλο το live υλικό βιντεοσκοπείται και είναι μεταγενεστέρα προσβάσιμο. Αυτό το δεύτερο είναι για μένα σημαντικό γιατί o χρόνος των γυναικών δεν είναι ακριβώς δικός τους. Πολύ συχνά μπλέκεται ο χρόνος ο δικός σου με τον χρόνο φροντίδας της οικογένειας, τον χρόνο που περνάει με το τι θα μαγειρέψεις αύριο και λοιπά. Επομένως, ήταν σημαντικό να εντάξουμε στο πρόγραμμα την ασύγχρονη παρακολούθηση.
―Τώρα σε ποιον κύκλο σας πετυχαίνω;
Τώρα κάνουμε τον κρυπτονίτη της σύγχρονης τέχνης, τις Ελληνίδες. Τις οποίες κανείς δεν αγγίζει. Σου λέει ο άλλος, «τι εννοείς Ελληνίδες; Ελληνίδες καλλιτέχνιδες; Υπήρχαν;». Ο επόμενος κύκλος, που ξεκινάει τον Μάρτιο, θα έχει ως θεματική το σώμα στην τέχνη, πώς εκφράζεται και πώς χρησιμοποιείται μέσα στα χρόνια.
―Σε τι διαφοροποιούνται οι γυναίκες απ’ τους άντρες στο πώς θυμόμαστε και εκτιμάμε το έργο που παράγεται;
Αυτό που βλέπουμε πολύ συχνά με τις γυναίκες γενικά είναι ότι μπορεί να εξαφανιστούν πολύ γρήγορα τα ίχνη τους. Μπορεί να έχεις γυναίκες πολύ γνωστές στην εποχή τους, που έγιναν δεκτές με ανοικτές αγκάλες ή που απαγορεύτηκε το έργο τους, αλλά και στις δύο περιπτώσεις, όταν πεθάνουν, «σφουγγαρίζεται» το όνομά τους. Σε κάθε τέχνη αυτό. Είναι απίστευτα παράξενο και σοκαριστικό. Το συνάντησα πρόσφατα με τη Γαλάτεια Καζαντζάκη, που μου έλεγε η Τασούλα Βερβενιώτη για το έργο της. Την έψαξα και, εντάξει, ήταν συγκλονιστικά τα ποιήματα που βρήκα, γραμμένα στο μέλλον, πραγματικά. Δεν γίνεται να ’χεις κάνει πέντε πράγματα και να ’ναι όλα αριστουργηματικά, πρέπει να ’χεις κάνει παραπάνω. Δεν υπάρχει καμία έκδοση με τα ποιήματά της. Κανείς δεν έκανε τη συλλογή της, κανείς δεν έκανε τα «Άπαντά» της και τα ποιήματά της έχουνε κάνει φτερά. Τρομερό; Με τους άντρες γίνεται το ανάποδο. Με το που πεθάνει μια γυναίκα, το όνομά της καθαρίζεται και καλώς ήρθατε καινούργιες ανώνυμες.
― Τι θες να κρατήσουν οι άνθρωποι που έφτασαν μέχρι εδώ;
Δεν μπορούμε να κάνουμε ιστορία της τέχνης αποκομμένη από την κοινωνική και πολιτική ιστορία. Ούτε η τέχνη είναι αποκομμένη απ’ οτιδήποτε άλλο. Είναι απλώς ένα σημείο εισόδου.
Τα σεμινάρια φεμινιστικής ιστορίας της τέχνης γίνονται ανά θεματική ενότητα. Για περισσότερες πληροφορίες για τον επόμενο κύκλο, πατήστε εδώ.
Για περισσότερες πληροφορίες γενικά για τα σεμινάρια, μπορείτε να ακολουθήσετε την Ευγενία Τζιρτζιλάκη και την Γκέλυ Γρυντάκη στις σελίδες τους.
Για περισσότερες πληροφορίες γενικά για τα σεμινάρια, μπορείτε να δείτε εδώ
