Εκείνος, ένας κυνηγός της τελειότητας. Εκείνη, μια θιασώτρια της τσαπατσουλιάς. Εκείνος, ένας από τους σημαντικότερους και πιο εξαγώγιμους εν ζωή Έλληνες καλλιτέχνες. Εκείνη, η τρυφερότερη Ελληνίδα ντοκιμαντερίστρια. Τα θέματά του: η ομορφιά, η φθορά, ο έρωτας, η επιθυμία. Τα θέματά της: η τρέλα, οι άνθρωποι του λεγόμενου περιθωρίου, όλοι όσοι κάπου έχουν σπάσει και δεν φοβούνται να το αποκαλύψουν.
Εκείνος θα την καλέσει να κάνει ένα ντοκιμαντέρ για το making-of και τελικά τη διαδικασία της αναβολής, λόγω κορωνοϊού, της πρεμιέρας της παράστασής του Εγκάρσιος Προσανατολισμός. Εκείνη θα θελήσει να καταδυθεί στην καρδιά του φίλου της. Συζητώ και με τους δυο με διαφορά μιας ώρας, με τον πρώτο στο Παγκράτι και με τη δεύτερη στο σπίτι της στην Νεάπολη, για να μου μιλήσουν γι’ αυτήν τους τη συνάντηση.
Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου και η Εύα Στεφανή είναι φίλοι από μικροί· γνωρίστηκαν μέσα από τον για πολλά χρόνια σύντροφό της και συμφοιτητή του στην ΑΣΚΤ, Ζάφο Ξαγοράρη, όταν ήταν 19 χρονών. Το ντοκιμαντέρ της Η καρδιά του ταύρου, αποτέλεσμα δύο χρόνων κινηματογράφησης και σε παραγωγή Onassis Culture, ξεκινά από το ίδιο ακριβώς σημείο, την κοινή τους νιότη.
«Η αναβολή της παράστασης που ακολουθεί το έργο είναι μια μία άλλη εκδοχή του Περιμένοντας τον Γκοντό, ότι δηλαδή πρέπει να συνεχίσουμε να πιστεύουμε πως κάτι θα γίνει, μια παραβολή και για την ίδια την ανθρώπινη φύση».
Όπως μου αφηγείται η Εύα Στεφανή: «Ο Δημήτρης ήταν πάντα εξωφρενικά όμορφος, ταλαντούχος και ευφυής. Είχα, και έχω, μια σχέση θαυμασμού και αγάπης μαζί του. Στα νιάτα μας ο Ζάφος και ο Δημήτρης έκαναν πολλά δημιουργικά πράγματα, τα οποία εγώ παρακολουθούσα πάντα από δίπλα». Για το πώς προέκυψε η συνάντησή τους σε αυτό το ντοκιμαντέρ, συνεχίζει: «Είχα κάνει ήδη ένα ντοκιμαντέρ για τον Δημήτρη στην εκπομπή της ΕΡΤ “Tο Παρασκήνιο”, το οποίο, κατά τη γνώμη μου και κατά τη γνώμη του Δημήτρη, δεν ήταν πολύ καλό. Κι έτσι, μου πρότεινε να κάνω το making-of του Εγκάρσιου, το όποιο βέβαια δεν ξέραμε τότε ότι θα κρατoύσε αιώνες.
Ήταν λίγο πριν ξεσπάσει ο κορωνοϊός και ενώ νόμιζα ότι θα τραβούσα εντατικά τις πρόβες τους μόνο για δύο μήνες, κατέληξα να κινηματογραφώ επί δύο χρόνια. Έτσι, άλλαξε τελείως το θέμα της ταινίας και έγινε ένα ντοκιμαντέρ για την πίστη στην ψευδαίσθηση. Έπρεπε, σε πείσμα όσων συνέβαιναν, όλοι αυτοί οι άνθρωποι να συνεχίσουν να πιστεύουν ότι αυτή η παράσταση θα γίνει. Δεν μπορώ να φανταστώ άλλον άνθρωπο εκτός από τον Δημήτρη που να μπορεί να εμπνεύσει μια ολόκληρη ομάδα ανθρώπων στην παράδοξη αυτή συνθήκη».
Λίγο νωρίτερα, το ίδιο πρωί, σε ένα καφέ στη Ριζάρη, του μεταφέρω τη σκέψη μου πως, ενώ εκείνη μιλά συχνά στα έργα της με ανθρώπους οι οποίοι μοιάζει κάπου να έχουν σπάσει, εκείνος φαίνεται να είναι ένας μάστερ στη συγκρότηση. Μου απαντά: «Αυτό έχεις να παρατηρήσεις; Αλλού είναι το κλειδί. Εγώ δεν είμαι λούμπεν. Η Εύα τα αριστουργήματα της τα έχει κάνει με ποιητικές υπάρξεις του περιθωρίου. Αυτό είναι το κλειδί. Δεν έχει να κάνει με την προσωπικότητα, ποιος είναι composed και ποιος δεν είναι».
Επανατοποθετούμαι: εννοώ ανθρώπους που τους ενδιαφέρει ή έχουν έναν πιο αυστηρό έλεγχο της εικόνας τους. «Μα δεν είναι η εικόνα μου το θέμα», συνεχίζει, «είναι που εμένα η δουλειά μου είναι να κάνω τέχνη την εικόνα. Αυτό ήταν το challenge της Εύας, ότι εδώ πρόκειται για έναν καλλιτέχνη ο οποίος αμέτρητα χρόνια είναι συνειδητά αφοσιωμένος στην τέχνη του. Και μάλιστα η τέχνη του είναι οι εικόνες».
Αναρωτιέμαι πώς λειτούργησε τελικά το σχήμα αυτό στο πρακτικό του σκέλος, πώς περιηγήθηκαν τα λεπτά όρια μιας τέτοιας σχέσης, μια συνθήκη που, όπως του λέω, μου μοιάζει δύσκολη.
«Για εμένα δεν ήταν δύσκολο, γιατί την Εύα την αγαπώ και την πιστεύω ως καλλιτέχνιδα. Το δύσκολο ήταν να επιλέξω τι θα της επιτρέψω να βάλει, τι θα αποφασίσω ότι είναι πολύ προσωπικό από το υλικό που στο τέλος μου έδειξε. Γιατί αυτή ήταν η συνθήκη από την αρχή: ότι εγώ θα είμαι ανοιχτός, αλλά από αυτό που θα μοντάρει, αν θεωρώ ότι κάτι είναι πιο προσωπικό απ’ όσο επιτρέπω ο κόσμος να δει, θα έχω το δικαίωμα να το αφαιρέσω».
Τι ήταν, τελικά, αυτό που κόπηκε, θα αναρωτιέστε. «Τρεις φράσεις όπου έβριζα και δεν υπάρχει κανένας λόγος οι βρισιές που λέμε μεταξύ μας, εκτός πλαισίου αυτοσαρκασμού, να ακούγονται ξεκρέμαστες – ήταν παρεξηγήσιμες. Αλλά παρέμειναν αστεία που είναι private».
Το όλο εγχείρημα μοιάζει να είναι από μεριάς της κι ένα κυνήγι της τρυφερότητάς του, μιας περίκλειστης νεανικής τρυφερότητας που μοιάζει να έρχεται σχεδόν σε αντιδιαστολή με την εικόνα που δημιουργούν τα τελευταία έργα, το ιερό-τοτέμ του μεγάλου, και δημοφιλούς, όπως θα αποκαλέσει τον εαυτό του στο ειδικό τεύχος της LiFO για τους Ολυμπιακούς, καλλιτέχνη.
Μερικούς μήνες πριν, στην Ανάφη, τον ρώτησα αν θεωρεί πως κομμάτι της τρυφερότητας που υπάρχει στα κόμικς του –ένα εκ των οποίων, ο Γερμανός, που είναι φτιαγμένο για τον πρώτο του έρωτα, Πίτερ εμφανίζεται και στο ντοκιμαντέρ– έχει χαθεί στα τωρινά σκηνικά του έργα.
Επιστρέφω στην ίδια παρατήρηση και τώρα: «Όπως νομίζω σου είχα πει και στην Ανάφη, πιστεύω ότι όσο βαθύτερη η ευαισθησία τόσο πιο οικονομημένα πρέπει να εμφανίζεται στην τέχνη. Μια κυνική απόσταση, ένας αυτοσαρκασμός, το χιούμορ, θωρακίζουν από την αφόρητη συναισθηματολογία της μέτριας τέχνης και κρατούν ζωντανή ίσως την ελπίδα, αν υπάρχει ουσιαστική ενσυναίσθηση και ταλέντο, δημιουργώντας πραγματικά αισθήματα.
Σαν αυτά που δημιουργούν, ας πούμε, τα τραγούδια του Χατζιδάκι, σε αντίθεση με κομμάτια τραγουδιστριών που πεθαίνουν ανά πάσα στιγμή μπροστά στα μάτια μας, ζώντας σε κάθε track το μεγαλύτερο δράμα του κόσμου. Εγώ εκεί το τοποθετώ. Από την άλλη, ίσως και να έχεις δίκιο, ίσως έχω γίνει ψυχρός, αλλά εγώ είμαι σίγουρος πως όχι».
Τελικά, αυτό είναι κάτι το οποίο παρατηρεί κανείς βλέποντας και το ντοκιμαντέρ, μια και οι σκηνές στις οποίες μιλά στο τηλέφωνο για τον άρρωστο, τότε, πατέρα του –τον οποίο έχασε στην διάρκεια της περιοδείας της παράστασης– συγκινούν λιγότερο απ’ όλα τα υπόλοιπα μικρά στοιχεία που μπορείς να παρατηρήσεις, και τα οποία αποκαλύπτουν τον ψυχισμό του ανθρώπου αυτού· μικρές λεπτομέρειες, όπως τα Μizuno αθλητικά που φοράει στις πρόβες, ή ένα φευγαλέο πλάνο όπου φαίνεται σαν να τρώει τα νύχια του ή να τραβά μια παρανυχίδα.
Επιστρέφοντας στο αίτημα του χιούμορ, άλλωστε, μία από τις κορυφαίες στιγμές του έργου, όπως συμφωνούμε και οι δυο μας, είναι η συζήτηση μεταξύ δύο εκ των χορευτών του Εγκάρσιου για το «ξύρισμα των αρχιδιών τους» πριν από την παράσταση.
Τον ρωτάω για τον τίτλο του ντοκιμαντέρ, Η καρδιά του ταύρου, σχολιάζοντας πως ο ταύρος πρέπει μάλλον να αφορά τον ίδιο, εκείνος μου λέει: «Ο τίτλος είναι της Εύας. Προφανώς η Εύα υπονοεί ότι μέσα από αυτή την τεκμηρίωση της διαδικασίας της αναβολής της πρεμιέρας έψαχνε να βρει κάτι δικό μου, έναν πυρήνα μου, και νομίζω ότι στην ταινία είναι εμφανής αυτή η αγωνία της. Είναι σαφές ότι την ενδιαφέρει περισσότερο αυτό».
Στην «καρδιά του ταύρου» μοιάζει πράγματι η Εύα Στεφανή να κυνηγά περισσότερο την πίστη του Παπαϊωάννου σε αυτό που κάνει. Μου λέει: «Νομίζω πως ο Δημήτρης είναι πολύ πιο βαθιά απαισιόδοξος και ρομαντικός από εμένα, γι’ αυτό πρέπει συνεχώς να κάνει πράγματα, και να τα κάνει πάρα πολύ καλά, για να μπορεί να διατηρεί ακριβώς αυτή την πίστη ή ψευδαίσθηση ότι η ζωή έχει νόημα.
Το λέει και μέσα στο ντοκιμαντέρ αυτό. Η αναβολή της παράστασης που ακολουθεί το έργο είναι μια μία άλλη εκδοχή του Περιμένοντας τον Γκοντό, ότι δηλαδή πρέπει να συνεχίσουμε να πιστεύουμε πως κάτι θα γίνει, μια παραβολή και για την ίδια την ανθρώπινη φύση. Πρέπει να συνεχίσουμε να πιστεύουμε ότι “life will go on”, ενώ ξέρουμε ότι θα πεθάνουμε, κι ενώ τότε υπήρχε όλος αυτός ο τρόμος θανάτου».
Πάνω απ’ όλα, όμως, το ντοκιμαντέρ αυτό είναι ένα δώρο σε όλους τους πιστούς της τέχνης του στην Αθήνα και στον κόσμο, ένα δώρο για ένα κοινό που αυξάνεται με ρυθμούς αστρονομικούς και θέλει όσο τίποτα να δει τον μεγάλο και σαγηνευτικό αυτό καλλιτέχνη επί το έργον. Είναι ταυτόχρονα το ιδιότυπο ημερολόγιο μιας παράστασης που όλο ξεκινούσε, η οποία τελικά έφτασε σε 93.000 μάτια, σε 21 χώρες, καθώς και μιας παράξενης και τρυφερής σχέσης μεταξύ δύο πολύ διαφορετικών φίλων.
Η παράσταση «Εγκάρσιος Προσανατολισμός» παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα έπειτα από τις καθυστερήσεις της καραντίνας στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης τον Δεκέμβριο του 2021, ενώ είχε προηγηθεί η παγκόσμια πρεμιέρα της τον Ιούνιο του ίδιου έτους. Το ντοκιμαντέρ «Η καρδιά του ταύρου» της Εύας Στεφανή σε παραγωγή Onassis Culture θα προβληθεί στο πρόγραμμα του Διεθνούς Διαγωνιστικού του 27ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
