Το 1999 βρίσκομαι στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης. Έχω μόλις απολυθεί από το στρατό και επιθυμώ την επανένωση με το αντικείμενο των σπουδών μου, τον κινηματογράφο, απ' τον οποίο είχα αποκοπεί βίαια σχεδόν για ενάμισι χρόνο. Βόλτες στην Αριστοτέλους, συζητήσεις στα πέριξ καφέ και μπαράκια και ταινίες, συνέχεια ταινίες από το πρωί ως αργά το βράδυ.
Ο αμερικανικός κινηματογράφος που απομυθοποιήθηκε τις προηγούμενες δεκαετίες, λίγο πριν το διαβόητο μιλένιουμ είχε πάρει τα πάνω του. Όχι αποκλειστικά με χολιγουντιανά μπλοκμπάστερ, αλλά και με δημιουργούς που διεκδικούσαν τη δική τους θέση στο παγκόσμιο κινηματογραφικό στερέωμα. Εμείς ακόμη αμφιταλαντευόμασταν αν πρέπει ή όχι να ενστερνιστούμε τον νέο αμερικανικό κινηματογράφο. Τον θεωρούσαμε κάπως...ιμπεριαλιστικό, ούτε 25 ετών δεν ήμασταν άλλωστε. Δε θα ξεχάσω μία μεγάλη συζήτηση, όταν η Κατρίν Ντενέβ είχε έρθει σε ένα άλλο φεστιβάλ στη Θεσσαλονίκη, χρόνια μετά, εκφράζοντας δημόσια απαξίωση για τους Αμερικανούς σκηνοθέτες. ''Ναι, βρε Κατρίν, θα σε χάλαγε να συνεργαστείς με κάναν Τζιμ Τζάρμους'' ήταν το σχόλιο ενός φίλου από το σινάφι, με το οποίο πάντα γελάω. ''Πάρε Σμαραγδή τώρα και άσε ήσυχους τους Αμερικανούς σκηνοθέτες!''
Με τον Κιαροστάμι ο πλανήτης όλος έμαθε για την κινηματογραφία μιας πολύπαθης χώρας. Με τον Κιαροστάμι είχαμε την έναρξη ενός ''ethnic'', να τον πω, κινηματογράφου με στοιχεία δάνεια από τον νεορεαλισμό και το αμιγώς ποιητικό σινεμά.
Σε εκείνο λοιπόν το φεστιβάλ, το 40ο ήτανε, ήρθαμε σε επαφή με το έργο του Αμπάς Κιαροστάμι. ''Close up'', αριστούργημα - ταινία, ''Γεύση του κερασιού'', η τριλογία ''Koker'' από το όνομα ενός χωριού στο βόρειο Ιράν, αλλά και το ''Ο άνεμος θα μας πάρει'', που μόλις είχε τιμηθεί με το μεγάλο βραβείο της Επιτροπής του Φεστιβάλ Βενετίας. Παράλληλα, ο άνθρωπος αυτός, ο μέγας καλλιτέχνης, χρύσωνε ότι άλλο ''άγγιζε'': Το ''Άσπρο μπαλόνι'' του βοηθού του, Τζαφάρ Παναχί, που ήταν σε δικό του σενάριο, ακόμη και τη φιλία του με τον νεότερο συνάδελφο του, τον Μοσέν Μαχμαλμπάφ, που είχε αξιοποιήσει δημιουργικά στο ημι-ντοκιμαντέρ ''Close up''.
Με τον Κιαροστάμιο πλανήτης όλος έμαθε για την κινηματογραφία μιας πολύπαθης χώρας. Με τον Κιαροστάμι είχαμε την έναρξη ενός ''ethnic'', να τον πω, κινηματογράφου με στοιχεία δάνεια από τον νεορεαλισμό και το αμιγώς ποιητικό σινεμά. Δεν τα κατάφεραν, όπως ήταν φυσικό, όλοι οι επίγονοί του. Ο ιρανικός κινηματογράφος δεν άργησε να επιδοθεί σε ένα άκρατο φολκλόρ με τα φτωχόπαιδα του σε πρώτο πλάνο, την κακοτράχαλη ζωή τους και τις κοινωνικές ανισότητες. Κι αυτά τα χρώματα, τα πολλά χρώματα και τα σκονισμένα πλάνα σε τόνους κεραμιδί και βυσσινί.
Ο Κιαροστάμι, ωστόσο, δεν ήταν απλά ένας μάγος της εικόνας, πόσο μάλλον ένας καταγραφέας των κοινωνικοπολιτικών συνθηκών της χώρας του. Υπήρξε αυθεντικός ποιητής. Την πορεία ενός μοναχικού ανθρώπου που οδεύει προς το θάνατο και αναμετριέται με τις μνήμες του, έτσι όπως περιέγραψε ο δικός μας Θόδωρος Αγγελόπουλος στη ''Μία αιωνιότητα και μια μέρα'' του, είχε περιγράψει κι αυτός, ένα χρόνο πριν, στη ''Γεύση του κερασιού'' του. Δεν είναι τυχαίο, σκέφτομαι τώρα με την απόσταση σχεδόν μιας 20ετίας, πως ο Χρυσός Φοίνικας των Κανών δόθηκε για δύο συνεχόμενες χρονιές σε δύο ταινίες με παρεμφερές θέμα και περίσσια στοχαστική διάθεση.
Κι αν τον Αγγελόπουλο τον απασχολούσε στην τελική η μόνιμη θέση του πάνω στην Ιστορία, ο Κιαροστάμι ενδιαφερόταν για την ανάδειξη μιας οπτιμιστικής άποψης πάνω στη Ζωή και του πόσο πολύτιμη είναι για κάθε άνθρωπο απ' τη στιγμή που γεννιέται. Ακόμη ένα κοινό στοιχείο τους: Η ποίηση. Ο Διονύσιος Σολωμός στον Αγγελόπουλο, ο Ομάρ Καγιάμ στον Κιαροστάμι.
Τον Αύγουστο του 2005 τις εκλογές κέρδισε ο Μαχμούτ Αχμαντινετζά και έγινε ο 6ος Πρόεδρος στο Ιράν. Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν ήταν, ομολογουμένως, στο επίκεντρο των αρμοδιοτήτων του. Κάθε άλλο! Πολλοί Ιρανοί διανοούμενοι είχαν, ούτως ή άλλως, υποφέρει από το υπερσυντηρητικό θεοκρατικό καθεστώς, σαν τον Τζαφάρ Πανάχι, που φυλακίστηκε και δε μπορούσε να κάνει ταινία για μια 20ετία, ή τον νέο ανεξάρτητο κινηματογραφιστή Μοχάμετ Ρασούλοφ, ο οποίος επίσης φυλακίστηκε. Κι αν ο Μοσέν Μαχμαλμπάφ, στενός φίλος και συνεργάτης του Κιαροστάμι, έφυγε στη Γαλλία αμέσως μετά την εκλογή του Αχμαντινετζά, ο ίδιος ο Κιαροστάμι προτίμησε να παραμείνει στη χώρα του και να συνεχίσει να εργάζεται.
Ποιο καθεστώς θα μπορούσε να πειράξει στ' αλήθεια έναν διανοούμενο που άνοιξε το δρόμο για μια εθνική - διεθνή κινηματογραφία; Ποιος Αχμαντινετζά και ποιο ιερατείο θα τα έβαζε με έναν άνθρωπο που μέσα σε 13 χρόνια είχε τιμηθεί με Χρυσό Φοίνικα, Αργυρό Λιοντάρι και, μεταξύ άλλων, με τα βραβεία ''Ρομπέρτο Ροσελίνι'', ''Φρανσουά Τριφό'', ''Πιέρ Πάολο Παζολίνι'' και ''Ακίρα Κουροσάουα'';
Ο Κιαροστάμι παρέμεινε στο Ιράν, λοιπόν, και απλά δούλευε με ταπεινότητα και πραότητα. Χωρίς πολλά - πολλά με το καθεστώς και ταυτόχρονα με μια μεγαλοπρέπεια που προέκυπτε απ' την παγκόσμια αναγνώριση του έργου του. ''Το ιρανικό σινεμά οφείλει τα μέγιστα στον Αμπάς'' δήλωσε πριν δύο 24ωρα ο Μαχμαλμπάφ, ''μα όλο αυτό δε μεταφράζεται και με αναγνώριση στον ίδιο του τον τόπο''. Τυχαία αυτή η δήλωση;
Ο Κιαροστάμι λάτρεψε τον Ομάρ Καγιάμ, τη γραφή, τη φωτογραφία, την ίδια τη Ζωή ως δώρο Θεού, αλλά και τα απλά πράγματα, τα καθημερινά. Το τελευταίο μπορώ να λέω ότι το γνωρίζω με ένα μικρό στιγμιότυπο από την παρουσία του στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης: Είναι μεσημέρι και έχοντας μόλις τελειώσει ακόμη μία συνέντευξη Τύπου, τον πέτυχα στο καφέ του Ολύμπιον, εκείνο το υπερυψωμένο, που βλέπεις πιάτο το λιμάνι της συμπρωτεύουσας μέχρι τον Λευκό Πύργο. Ο Κιαροστάμι παραγγέλνει καφέ με την παρέα ενός φίλου του, Γάλλου. Φοράει τα χαρακτηριστικά γυαλιά του που τον προστατεύουν από τη φωτοφοβία του. Εγώ σε απόσταση δεν έχω πάρει τα μάτια μου από πάνω του. Έρχεται ο καφές, ελληνικός, σε μικρό φλιτζανάκι. Πίνει μια γουλιά κι ύστερα σηκώνει το κεφάλι με μια έκφραση ηδονής σα να δοκίμασε μόλις νέκταρ των Ολύμπιων Θεών. Διότι, ναι, αυτή την ιδιότητα είχε ο Κιαροστάμι! Να ζει πέραν της Λήθης μέσα στο δικό του βασίλειο των Λέξεων - Εικόνων ενώ ο άνεμος κάτι του ψιθύριζε από μακριά κι ένα μήλο έπεφτε από το δέντρο του στο έδαφος. Κάτι ήξερε ο σύγχρονος Πέρσης ποιητής Σοχράτ Σεπεχρί που τα λόγια του ακούστηκαν στις ταινίες του Αμπάς...
σχόλια