Ο πατέρας μας Άκης Πάνου

Αναζητήσαμε, μέσα στη νύχτα, έναν ήσυχο τόπο για να μιλήσουμε. Οι καφετέριες, μπροστά μας, παίζανε μουσική στην διαπασών, από κομπιούτερ, αυτόματα και δεν επιδέχονταν μείωση έντασης ή σιωπή. Τους είδα να έρχονται από μακριά. Δεν τους ήξερα. Πρώτη φορά τους αντάμωνα. Στη φωτογραφία του βιβλίου, με τα τραγούδια του πατέρας τους, είναι δύο χρονών. Θα άλλαζαν. Και άλλαξαν. Μοιάζαν και οι δύο σε εκείνον. Φτυστοί. Μου μιλούσαν στον πληθυντικό, όπως σε εκείνον. Και ήμουν τόσο αλλοπαρμένος με τον νου αλλού, που νόμισα πως τον συναντούσα όταν ήταν έφηβος. Σε αθλητικούς αγώνες εποχής. Σε κάποια από τις δουλειές που έκανε ξεκινώντας. Στη βιομηχανία χρωμάτων «Τιμόρ». Στο τυπογραφείο «Φοίνιξ». Στην Καλλιθέα. Είχαμε μιλήσει στο τηλέφωνο. Είχαμε ορίσει τα πάντα. Η αυστηρότητά τους με τοποθέτησε στα πράγματα που θέλανε. Αρχίσαμε δίπλα στο θέατρο του Διονύσου, ανάμεσα σε αδέσποτα σκυλιά και γάτες, που μες στο σκότος διακρίνονταν κοντά μας. Σε σχήμα σφίγγας που ομιλεί. Και ορίζει μοίρα. Ευάγγελος, ο ένας. Κι ο άλλος ο Δημήτριος-Αθανάσιος, το πλήρες όνομα του πατέρα τους. Οι δίδυμοι γιοι του Άκη Πάνου. Λένε.

Ευάγγελος:Είμαστε δεκατριών χρονών όταν έγινε το κακό στηn Ξάνθη. Φύγαμε για την Κρήτη. Η Κρήτη έγινε για όλους μας η νέα πατρίδα. Μια Γαλλίδα, γειτόνισσα στο σπίτι που νοικιάσαμε, μας συμπαραστάθηκε, δεν την γνωρίζαμε καν, και μετά ο κόσμος.

Δημήτριος-Αθανάσιος:Σαν δίδυμος αδελφός του Ευάγγελου είδα και έζησα τα ίδια στην Κρήτη. Έφυγα και πήγα στο σχολείο, τις άλλες τάξεις, στο νησί που φτάσαμε.

Ευάγγελος:Είναι οκτώ χρόνια που πάει ο πατέρας μας κι είναι βαρύς ο χρόνος.

Δημήτριος-Αθανάσιος:Με τον πατέρα μας ζούσαμε όπως όλος ο κόσμος. Ήταν δύσκολος άνθρωπος. Το ξέραμε. Όμως, ταυτόχρονα, ήταν οικεία προσωπικότητα, αγαπητός πολύ. Ευχάριστος στο σπίτι. Στο σπίτι ήταν πατέρας. Όχι αυτό που λένε ασυμβίβαστος και τα λοιπά. Είχε κάποιες αρχές. Κάποιες αξίες. Αυστηρός, ναι.

Ευάγγελος:Ο πατέρας μας έλεγε: μέσα εδώ που ζούμε είναι Αθήνα. Έξω από την πόρτα, είναι Ξάνθη.

Δημήτριος-Αθανάσιος:Είχε πάρει από την οικογένειά του όλον αυτόν το χαρακτήρα, τις αξίες και μας τις μάθαινε και μας. Φυσικά περνάγαμε και δύσκολες καταστάσεις είτε για καλλιτεχνικούς ή οικονομικούς λόγους. Το βιώναμε μαζί όλοι. Γιατί είμαστε μια οικογένεια.

Ευάγγελος:Ο αδελφός μας ο Στέφανος γεννήθηκε το '82. Η αδελφή μας Ελευθερία το '78. Εμείς τα δίδυμα ήμασταν η νέα άφιξη. Γυρίζανε ο Στέφανος, η Ελευθερία και ο πατέρας γύρω απ' το τραπέζι και έλεγαν ήρθαν τα στρουμφάκια μας.

Δημήτρης-Αθανάσιος:Είμαστε ακόμα μικροί όταν μια μέρα ο πατέρας μας πήρε ένα ξύλο και μας είπε: Αυτό το ξύλο σπάει εύκολα σε δύο κομμάτια. Τα δύο κομμάτια είναι δύσκολο να σπάσουν σε τέσσερα. Και τα τέσσερα ακόμα πιο δύσκολο να σπάσουν. Συμβόλιζε έτσι το ότι είμαστε τέσσερα αδέρφια ενωμένα.

Ευάγγελος:Ξάνθη-Κρήτη είναι σε μια ευθεία. Έντεκα χρόνια ζούμε εκεί. Γίναμε Κρητικοί. Η προσαρμογή ήτανε πολύ δύσκολη, γιατί αλλάξαμε απότομα περιβάλλον. Όπως ξέρετε το κλίμα είναι εντελώς διαφορετικό. Βόρεια. Νότια.

Δημήτρης-Αθανάσιος:Οικονομικά ήμασταν στο μηδέν. Στην κυριολεξία. Σήμερα εργαζόμαστε και ζούμε. Η Κρήτη ανοίγει την αγκαλιά της σε όλους. Δεν αφήνει κανέναν. Και δεν νιώθουμε πλέον ότι είμαστε ξένο σώμα. Δηλαδή νιώθουμε κι εμείς Κρητικοί.

Ευάγγελος:Είναι παράξενο, ο πατέρας μια μέρα στην Ξάνθη, παλιά, μας είπε να με κάψετε και να σκορπίσετε τις στάχτες μου στις τρεις κορυφές της Κρήτης. Την γνώρισε νεότερος κάνοντας τις υδρομετρήσεις στο νησί. Μετά από χρόνια έγινε η κουμπαριά με τον Τζίμη, τον πατέρα της Αγγελικής, στο Σκαλάνι. Σήμερα είναι 19 χρονών.

Δημήτριος-Αθανάσιος:Εγώ σπούδασα ηχολήπτης.

Ευάγγελος: Τελείωσα σχολή προπονητικής για καλαθοσφαίρηση. Έδωσα ξανά εξετάσεις και πέρασα στην Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία και παίρνω το πτυχίο μου φέτος. Θέλω να συνεχίσω τις σπουδές μου στη μουσική. Δεν πιστεύω ότι θα φτάσω ποτέ τον πατέρα μου. Θεωρώ τον πατέρα μου το μεγαλύτερο μουσικό που έχω γνωρίσει. Και θα γνωρίσω.

Δημήτριος-Αθανάσιος:Μου λείπει πολλές φορές ο πατέρας. Συνήθως όμως τον νιώθω δίπλα μου όταν τον σκέφτομαι.

Ευάγγελος:Θελήσαμε να μιλήσουμε κι εμείς για τον πατέρα μας για πρώτη φορά, γιατί βλέπουμε και ακούμε όλους να μιλούν για αυτόν. Από τον πρώτο μέχρι τον τελευταίο. Οι τελευταίοι είναι περισσότεροι. Ακόμα κι αυτοί που τον συνάντησαν μια φορά. Ή καθόλου. Λένε ότι είναι φίλοι του άνθρωποι που δεν θα τους ήθελε. Άνθρωποι που παίρνουν τηλέφωνο και λένε -είμαι φίλος- να κάνω μια κασετίνα; Να πω ένα τραγούδι; Να κάνω μερικές συναυλίες;

Δημήτριος-Αθανάσιος:Τελευταία σ' ένα περιοδικό δημοσιεύτηκε μια συνέντευξη του πατέρα μας, του 1993. Καταλαβαίνετε μετά από 15 χρόνια; Γιατί δεν τη δημοσίευαν πριν; Εννοείται πως δημοσιογράφοι κατασπάραξαν τον πατέρα μου τότε. Επίσης το ίδιο περιοδικό αναφέρει ότι ζητήσαμε, σε δελτίο ειδήσεων, από τον Νταλάρα να πει νέα τραγούδια του. Κάτι το οποίο είναι ψέμα, διότι ούτε στα κανάλια εμφανιζόμαστε αλλά και μετά το «Με λένε Πόπη», δεν θα θέλαμε να στιγματίσουμε αρνητικά την καριέρα του. Επίσης είχε κι ένα σκίτσο του πατέρα μας με κάτι στίχους δίπλα παρμένους από τραγούδια του τοποθετημένους «δώδεχνα» (έντεχνα) που τα υπογράφει κάποιος που αυτοαποκαλείται «λαϊκός». Παραπλανώντας έτσι κάποιον που αγνοεί το πρόσωπο του σκίτσου και το έργο του.

Ευάγγελος:Ναι, κατά τη γνώμη μου εξάντλησαν, ίσως, τα ονόματα, ας πούμε, της κλίκας, της πιάτσας, των τελευταίων ετών και κατέληξαν στον Άκη Πάνου που μέχρι στιγμής δεν τον είχε ακουμπήσει κανείς. Τον είχαν αφήσει, ευτυχώς για μας, στην άκρη και ξαφνικά όταν δεν είχαν με ποιον άλλον να ασχοληθούν, είπαν να μιλήσουν γι' αυτόν. Ξαφνικά. Τόσα χρόνια ίδιος ήταν ο Άκης Πάνου. Το ίδιο έργο είχε προσφέρει. Αλλά όλα αυτά γίνονται προς όφελος. Δικό τους.

Δημήτριος-Αθανάσιος:Ο πατέρας μου δεν επέτρεπε να γίνονται τα τραγούδια του ποτ-πουρί. Πίστευε ότι το τραγούδι θέλει κάτι να σου πει. Έχει αρχή και τέλος. Και πρέπει να ερμηνεύεται ολόκληρο. Ήταν μια αρχή του που δεν ήθελε να παραβιάζεται από κανένα. Και τίποτα. Εμείς προσπαθούμε να το διαφυλάξουμε με νύχια και με δόντια. Σαν κληρονομιά.

Ευάγγελος:Ακόμη, μετά από δυο μήνες που τηλεφώνησα στην ΑΕΠΙ, δεν μας λένε γιατί άφησαν να γίνει ποτ-πουρί το τραγούδι «Η ζωή μου όλη» σ' ένα DVD του Νταλάρα σε μια εφημερίδα. Η ΑΕΠΙ είναι απλά μόνο εισπρακτικός φορέας και δεν προσφέρει καμιά άλλη προστασία.

Δημήτριος-Αθανάσιος:Αν υπάρχει κάποιος που μπορεί να μιλήσει για τον πατέρα μας, και το δικαιούται, είναι η μητέρα μας. Τον έζησε τριάντα χρόνια από κοντά. Τον ξέρει με τις καλές του και τις κακές του. Ο πατέρας μου όταν θύμωνε τιμωρούσε πρώτα τον εαυτό του. Όχι εμάς. Σήμερα θα 'ταν 75 χρονών. Θα 'ταν το ίδιο αυστηρός. Θα μιλούσαμε στον πληθυντικό. Ισχνός. Ψηλός. Με σταθερές θέσεις. Σιωπή. Ο πατέρας μας ήταν αυστηρός όχι μόνο λόγω ονόματος αλλά και λόγω εποχής. Οποιοσδήποτε παλαιός είναι αυστηρός.

Ευάγγελος:Μόνο για τη φωνή του Καζαντζίδη έλεγε τα καλύτερα ο πατέρας μου. Νομίζω κι ο Καζαντζίδης για τον πατέρα μου. Μοιάζανε.

Δημήτριος-Αθανάσιος:Αυτό που μας καίει είναι το θέμα του αρχείου του πατέρα μας. Προσέξτε πώς ξεκινάει όλη η κατάσταση. Νιώθουμε οργισμένοι. Και ήθελα να ξεκινήσω να πω ότι η αδικία που νιώθουμε αρχίζει από πολύ νωρίς. Όταν ήμασταν μικρά παιδιά, που στερηθήκαμε εμείς για να έχουν οι άλλοι. Ο πατέρας μου είχε και μια πρώτη γυναίκα, τη Δήμητρα, στην οποία πρόσφερε το 33,3 % των πνευματικών δικαιωμάτων, για να έχει ιατρική περίθαλψη και ασφάλεια. Διότι ήταν άρρωστη. Το άλλο 33,3 στη μητέρα μου, με τη συμφωνία ότι κάποια στιγμή αυτά θα έρθουν πάλι σ' αυτόν. Γιατί το πνευματικό έργο του δημιουργού δεν μεταβιβάζεται. Κάπως έτσι έγιναν τα πράγματα για να έχει ασφάλεια. Και έμενε στο σπίτι μας, στην Αθήνα. Πρόσεχε τα αρχεία του πατέρα μας. Τα οποία εξαφανίστηκαν μετά.

Ευάγγελος:Αφού έφυγε ο πατέρας μας, μετά από λίγο καιρό έφυγε και η Δήμητρα από τη ζωή, στη διαθήκη που έκανε άφηνε το ποσοστό το δικό της και οτιδήποτε ήταν στο σπίτι αυτό στην αδελφή του πατέρα μας. Οτιδήποτε, λοιπόν, το έχει πάρει η αδελφή του. Ο πατέρας, για παράδειγμα, όταν έπαιρνε ένα εκατομμύριο έδινε πεντακόσιες χιλιάδες στην Δήμητρα και πεντακόσιες χιλιάδες τις κρατούσε αυτός για 6 άτομα. Και ‘μεις στερηθήκαμε αρκετά πράγματα, αλλά δεν είπαμε ποτέ τίποτα. Με την προϋπόθεση ότι όλα αυτά θα έρθουν πάλι στον πατέρα. Περνούσαν τα χρόνια, ο πατέρας αρρώστησε. Μετά τη φυλακή μπήκε στο νοσοκομείο. Στο νοσοκομείο τον επισκεφτήκαμε όλοι, όσο είχαμε τη δυνατότητα. Γιατί μέναμε Κρήτη και ήταν οι καταστάσεις περίεργες. Οικονομικά ήμασταν πολύ χάλια. Η μητέρα μας δούλευε για όλους και από τον πατέρα μας δεν ζητήσαμε μία όσο ήταν άρρωστος. Φτάνουμε σε σημείο να τον πλησιάζουν στο νοσοκομείο άτομα και να προσπαθούν να πάρουν ό,τι μπορούν από το αρχείο. Η αδελφή του, η οποία τους τελευταίους τρεις τέσσερις μήνες αφού αποφυλακίστηκε, λόγω της ασθένειάς του τον πήρε στο σπίτι της και εκμεταλλευόμενη την όλη κατάσταση κράτησε μετά και το αρχείο που είχε μαζί του. Δηλαδή ό,τι έγραψε στη φυλακή και πάνω από 3.000 τραγούδια από πριν. Λες και ήταν δικό της. Χωρίς να ειδοποιηθούμε για τίποτα. Το 2000 φεύγει ο πατέρας. Όπου μετά από τρεις μέρες αφού έφυγε, η Δήμητρα κάνει διαθήκη με δικαιούχο την αδερφή του που στην τελική αν ήθελε να της αφήσει κάτι ο πατέρας μου θα της άφηνε το «δικό του» ποσοστό. Δηλαδή αν αφήσω κληρονομιά την Ακρόπολη στους Κινέζους θα πρέπει να αποδείξετε ποιος την έχτισε και πότε; Το 2001 φεύγει η Δήμητρα. Δημοσιογράφοι και λοιπά έχουν κάνει βουτιά στο αρχείο και παίρνουν ό,τι θέλουν από ‘κει. Έγινε δικαστήριο για τους λόγους που αφορούν τα ποσοστά και στο δικαστήριο η ίδια ήρθε και υποστήριξε ότι ο ίδιος ο αδελφός της, ο Άκης Πάνου, δεν έγραφε τα τραγούδια μόνος του, αλλά τα έγραφε με την πρώτη του σύζυγο, τη Δήμητρα! Για να υποστηρίξει τη διαθήκη, έτσι; Βγήκε κι ο Τσάμπρας, με τα CD, στην κασετίνα του πατέρα μας κι έγραψε το ίδιο. Με αυτή τη λογική θα βγει η μητέρα μου και θα πει ότι έγραψε το «Η ζωή μου όλη», έχοντας κι αυτή το 1/3... θα γελάσει κι η κουτσή Μαρία.

Δημήτριος-Αθανάσιος:Κοιτάξτε να δείτε, εμείς ήμασταν παιδιά τότε που έφυγε ο πατέρας μας και δεν πήγαμε άμεσα όπως θα έπρεπε, απ' ό,τι φαίνεται τελικά, να πάρουμε τα πράγματά του από σεβασμό στη Δήμητρα. Δεν σκεφτήκαμε ότι θα λεηλατήσουν τα πάντα, νομίζαμε ότι τα πράγματα θα τα πάρουμε όταν έρθει η ώρα, και όπως ορίζει ο νόμος νομίζοντας ότι η Δήμητρα αντιλαμβάνεται ότι αυτά ανήκουν πλέον στα παιδιά του. Όσοι μαζεύτηκαν γύρω από τον πατέρα, μάζεψαν και το υλικό. Ειδικά η αδελφή του. Οι πίνακές του δεν είναι για να στολίζουν το σπίτι κάποιου, αλλά είναι για μπουν σε ένα μουσείο. Τα μπουζούκια του πατέρα δεν είναι για να στολίζουν ένα δωμάτιο. Και όσα έχει - τραγούδια, φωτογραφίες, τα πάντα. Είναι για να στολίζουν ένα μουσείο. Κι αυτό προσπαθούμε να κάνουμε. Σαν κληρονόμοι αυτά να έρθουν σε μας. Αυτονόητα, αυτά που μας ανήκουν. Και ‘μεις να τα διαχειριστούμε με τον κατάλληλο τρόπο. Όχι με αυτόν τον τρόπο που τα διαχειρίζονται τώρα. Το τραγικό ήταν το 2000 όταν έφυγε ο πατέρας, όπου οι άνθρωποι που ήταν μαζί του στο νοσοκομείο, και μιλάω πάλι για την αδελφή του, δεν μας πήραν ένα τηλέφωνο να μας πούνε ο πατέρας δεν είναι καλά, θα φύγει. Από την τηλεόραση ενημερωθήκαμε ότι έφυγε! Στην κηδεία του μας φώναζε η αδερφή του: η συμμορία των πέντε!

Ευάγγελος:Μας μισεί; Δεν γνωρίζω. Αυτό είναι δικό της θέμα. Εμείς οφείλουμε απέναντι στον πατέρα μας να διαφυλάξουμε το έργο του. Και αυτό θα κάνουμε. Ο πατέρας μας είπε ότι το όνειρό του ήταν να κάνει οικογένεια. Έκανε οικογένεια. Μάλλον δεν είχε το ίδιο όνειρο με την αδελφή του. Είτε το θέλει είτε όχι ο καθένας στην Ελλάδα, είμαστε η οικογένεια του Άκη Πάνου. Είμαστε κληρονόμοι. Και θέλουμε να πούμε στον κόσμο ότι ο Άκης Πάνου δεν ήταν αυτό που νομίζουν οι περισσότεροι και προσπαθούν να προβάλλουν. Ήταν κάτι παραπάνω από αυτό. Πρέπει να πάψουμε να ασχολούμαστε μόνο με τι έκανε μια συγκεκριμένη στιγμή της ζωής του. Γιατί εμείς τα παιδιά του μπορούμε να καταδικάσουμε την πράξη, αλλά δεν μπορούμε να καταδικάσουμε τον άνθρωπο. Γι' αυτό προσπαθούμε να προβάλουμε και την άλλη πλευρά.

Δημήτρης-Αθανάσιος:Την κηδεία του ο κύριος Στέλιος Ελληνιάδης την ανέλαβε. Και για αυτό το λόγο του επιτρέψαμε, φέτος, να κάνει κάποιες συναυλίες που ζήτησε. Ελπίζουμε να πάτσισε το χρέος. Αν χρωστάμε κάτι ακόμα να του το δώσουμε. Δεν υπάρχει πρόβλημα. Αλλά θέλω να σας πω, μέσα στο πλαίσιο αυτών των γεγονότων έχουμε αναλάβει τα πάντα. Δεν θελήσαμε να αναλάβουμε ένα τομέα και για όλα τα άλλα δεν τρέχει τίποτα. Αυτοί που πλησίασαν τον πατέρα μου πήραν αρχεία, πήραν οτιδήποτε άλλο, δεν ανέλαβαν κάτι άλλο, κάποια χρέη. Νοσοκομεία, κ.λπ. Εμείς τα έχουμε αναλάβει. Και σωστά και δίκαια εμείς θα τα αναλάβουμε.

Ευάγγελος:Να τονίσω ότι στη ζωή έμαθα πως δεν υπάρχουν φίλοι, υπάρχει αδελφοσύνη. Δηλαδή όταν γνωρίσω κάποιον τόσο πολύ που θα τον πω αδελφό μου, τον θεωρώ και φίλο μου και αδελφό μου. Οι φίλοι έρχονται παρέρχονται. Νοιώθω ότι έχουν περάσει από τη ζωή μας πάρα πολλοί φίλοι, δηλαδή κοινοί γνωστοί. Αλλά αδέλφια είναι πολύ λίγα. Μόνο στην Κρήτη έχω αδέλφια. Γιατί είμαι και ‘γω περίεργος και ιδιότροπος άνθρωπος. Ναι, έχω τέτοια αδέλφια στην Κρήτη. Νιώθω ότι έχω. Μετρημένα στα δάχτυλα, βέβαια. Φιλίες από την Ξάνθη; Δεν θα σου πω ψέματα, δεν έχω. Από τη στιγμή που φύγαμε από την Ξάνθη κόψαμε επικοινωνία και με συγγενείς και με φίλους.

Δημήτριος-Αθανάσιος:Εγώ έχω αρκετούς φίλους στην Ξάνθη. Τους εκτιμώ και τους θυμάμαι πάντα με το τότε μου μυαλό. Αν με ψάχνουνε, βρισκόμαστε τουλάχιστον μία φορά το χρόνο μ' αυτούς που θέλω να βρεθώ.

Ευάγγελος:Δεν θέλουμε φωτογραφίες μας να μπουν στη συνομιλία μας. Μόνο ο πατέρας μας.

Δημήτριος-Αθανάσιος:Με το δίδυμο αδελφό μου δεν έχω άλλη φωτογραφία στο πορτοφόλι μου από αυτή που είμαστε δύο χρονών στα χέρια του πατέρα.

Ευάγγελος:Μετακομίσαμε στην Ξάνθη το '86. Και μέχρι το '97, που έγινε ό,τι έγινε, ήμασταν εκεί. Πρώτος από την κοιλιά της μάνας μας βγήκε ο Δημήτριος-Αθανάσιος. Ο αδελφός μου. Ήταν πιο μικρόσωμος. Εγώ βγήκα δεύτερος.

Δημήτριος-Αθανάσιος:Γεννηθήκαμε στην Αθήνα. Σε δύο χρόνια φύγαμε για την Ξάνθη.

Δημήτριος-Αθανάσιος:Στάθηκε από πάνω μας, ο πατέρας μας, και είπε στον αδελφό μου: Εσένα σε ονομάζω Ευάγγελο. Το όνομα του αδελφού του που σκοτώθηκε από τραμ 18 χρονών. Στάθηκε μετά από πάνω μου και είπε: Εσένα σε ονομάζω Δημήτριο-Αθανάσιο. Το πλήρες όνομά του. Το 'δωσε σε μένα. Με φώναζε χαϊδευτικά: Γούι.