Θεωρείται ο σημαντικότερος συγγραφέας της νέας λογοτεχνικής γενιάς του Ισραήλ. Τα βιβλία του γίνονται μπεστ σέλερ τόσο στη χώρα του όσο και στο εξωτερικό (έχουν μεταφραστεί σε 30 γλώσσες και κυκλοφορούν σε 35 χώρες). Γράφει μικρές ιστορίες που καμιά φορά δεν ξεπερνούν σε έκταση μερικές παραγράφους, αυτό είναι το λογοτεχνικό του αποτύπωμα. Οι κριτικοί επιμένουν να τον παραλληλίζουν με τον Άμος Οζ και ο Άμος Οζ λέει πως τα διηγήματα του Κέρετ είναι σκληρά, αστεία, γεμάτα δύναμη και διεισδυτικότητα, βαθιά ανθρώπινα, τραγικά και πολύ συγκινητικά.
Έγραψε την πρώτη του ιστορία στις αρχές της δεκαετίας του ‘90, λίγο μετά την αυτοκτονία του παιδικού του φίλου στον στρατό. Έκτοτε δεν σταμάτησε να γράφει. Γιατί μόνο μέσα απ’ το γράψιμο μπορεί και κατανοεί τις παραδοξότητες που συμβαίνουν γύρω του αλλά και μέσα του. Δεν του είχε περάσει απ’ το μυαλό ότι θα γινόταν συγγραφέας. Αλλά έγινε. Και τώρα πια δεν μπορεί να φανταστεί πώς θα ήταν η ζωή του αν ο ίδιος δεν ανακάλυπτε αυτή την ικανότητα -ή την αδυναμία, όπως λέει- να τη «μοιράζει» σε μικρές ιστορίες.
Είχε ήδη αρχίσει να σκοτεινιάζει όταν συναντηθήκαμε. Με περίμενε έξω απ’ την καφετέρια Arcaffe, στη λεωφόρο Rochild, έναν απ’ τους πιο ωραίους δρόμους του Τελ Αβίβ. Φορούσε λευκό πουκάμισο και μαύρο τζιν, μου πρότεινε ένα τραπέζι δίπλα στο παράθυρο, είχε ένα πολύ εκφραστικό βλέμμα, μεγάλα μάτια που τον έκαναν να μοιάζει με παιδί, μιλούσε δυνατά, έκανε χειρονομίες, παραστατικός και με φοβερό χιούμορ. Γελούσαμε και ύστερα παίρναμε το σοβαρό μας, δεν ξέρω γιατί, αλλά αισθανόμασταν μια οικειότητα, λες και γνωριζόμασταν καιρό, μου έδειχνε φωτογραφίες του γιου του στο I-phone κι εγώ ήθελα να μάθω τα πάντα για την ζωή του. Και κάπως έτσι, λοιπόν, άρχισε να μου περιγράφει πώς μια ολόκληρη ζωή μπορεί τελικά και χωράει σ’ ένα μικρό διήγημα…
Είναι αλήθεια πως Etgar στη γλώσσα σου σημαίνει πρόκληση;
(γελάει) Ναι, είναι αλήθεια. Η μητέρα μου αποφάσισε να μου δώσει αυτό το όνομα γιατί είχε δυσκολευτεί πολύ στην εγκυμοσύνη της. Γεννήθηκα με καισαρική στους έξι μήνες, δεν ζύγιζα ούτε ένα κιλό. Ήταν μια πρόκληση να με κρατήσουν στην ζωή…
Να υποθέσω, λοιπόν, ότι από νωρίς είχες καταλάβει πως η ζωή είναι μια πρόκληση;
Εκείνο που σίγουρα είχα καταλάβει ήταν ότι αυτό το όνομα θα μου έφερνε πολλά προβλήματα στον στρατό… Κάθε φορά που ήθελε ένας λοχίας να μου κάνει καψώνι, έβρισκε πρόφαση το όνομά μου. «Έτγκαρ, σου έχω μια πρόκληση», φώναζε και μ’ έστελνε να καθαρίσω τις τουαλέτες. Δεν θέλεις να ξέρεις πόσες τουαλέτες έχω καθαρίσει…
Ήσουν στον στρατό όταν άρχισες να γράφεις έτσι;
Ναι. Έγραψα την πρώτη μου ιστορία μετά την αυτοκτονία του παιδικού μου φίλου, με τον οποίο είμαστε μαζί στον στρατό. Ήμασταν τότε και οι δυο σε κατάθλιψη, εκείνος μου έλεγε συχνά πως ήθελε ν’ αυτοκτονήσει, εγώ προσπαθούσα να τον αποτρέψω. «Πες μου έναν λόγο να μείνω στη ζωή», με ρωτούσε, «σίγουρα υπάρχει κάποιος λόγος», του απαντούσα, χωρίς όμως να μπορώ να πω, τότε, κάτι συγκεκριμένο. Γράφοντας την πρώτη εκείνη ιστορία, ίσως ήταν κι ένας τρόπος να του δώσω μια απάντηση, τελικά.
Ή ν’ ανακαλύψεις πως για σένα ο τρόπος να κρατηθείς ήταν ν’ αρχίσεις να γράφεις
Αυτό, σίγουρα. Το γράψιμο για μένα λειτούργησε σαν ένας τρόπος ν’ αντεπεξέλθω. Στον στρατό αντιδρούσα, δεν μπορούσα να υπακούσω, μ’ έστελναν από τη μια μονάδα στην άλλη, μέχρι που αποφάσισα πως το καλύτερο ήταν να σκάσω, να μη λέω τι σκέφτομαι. Και τότε άρχισα να γράφω για να υπενθυμίζω στον εαυτό μου ποιος είμαι, γιατί, όταν σταματήσεις να λες αυτό που νιώθεις, κινδυνεύεις να χάσεις τον εαυτό σου, κινδυνεύεις να μην ξέρεις πια ποιος στ’ αλήθεια είσαι.
Κάπου διάβασα ότι από μικρός συγκρατούσες τα συναισθήματά σου.
Ήμουν ένα παιδί επιζώντων του Ολοκαυτώματος κι έτσι από πολύ νωρίς ένιωθα πως ήταν πολύ σημαντικό να μη στενοχωρώ τους γονείς μου. Είχαν ήδη περάσει φρικτά, δεν χρειαζόταν να τους προσθέτω κι άλλη στενοχώρια. Όταν ήμουνα επτά χρόνων, έπεσα απ’ το ποδήλατο και χτύπησα το κεφάλι μου. Με πήγαν στον γιατρό, έπρεπε να μου κάνουν σαράντα ράμματα, κι αυτό χωρίς αναισθητικό. Ο γιατρός που με έραβε κάποια στιγμή σταμάτησε, έκπληκτος που δεν έκλαιγα, και με ρώτησε αν πονώ. «Είσαι φίλος μου;», του απάντησα. «Όχι», μου είπε, «είμαι ο γιατρός σου» κι εγώ του είπα, «αφού δεν είσαι φίλος μου, μη μου κάνεις ηλίθιες ερωτήσεις και συνέχισε τη δουλειά σου» (γέλια).
Το να μην εκφράζεις αυτό που νιώθεις δεν είχε κάποιο κόστος σε σένα;
Μα, ακόμα δεν ξέρω πολλές φορές πώς νιώθω και μόνο γράφοντας μπορώ ν’ αντιληφθώ εκείνο που αισθάνομαι. Είναι όπως τα ζευγάρια που πάνε στον ψυχολόγο για να σώσουν τον γάμο τους… Ο ψυχολόγος τους βάζει συνήθως μια άσκηση: βάζει τον ένα να παριστάνει ότι θα πέσει και ο άλλος πρέπει να προλάβει να τον αρπάξει. Είναι μια άσκηση εμπιστοσύνης. Έτσι λειτουργεί και για μένα το γράψιμο. Όταν γράφω, νιώθω ότι πέφτω και περιμένω απ’ την ιστορία να με αρπάξει.
Η γραφή είναι ένα μέρος όπου αισθάνεσαι ασφαλής, λοιπόν;
Ακριβώς. Η γυναίκα μου πολλές φορές μου λέει, «δεν ξέρω τι θέλεις», κι εγώ της απαντώ πως ούτε κι εγώ ξέρω τι θέλω, γι’ αυτό άλλωστε γράφω. Αν, π.χ., σου έλεγα τώρα ότι θ’ αφήσω τη γυναίκα μου και θα ‘ρθω μαζί σου στην Κύπρο για να πάμε στην παραλία και να κάνουμε έρωτα, το πιο πιθανό είναι να με χαστούκιζες ή να υπέθετες πως είμαι επικίνδυνος ή να ράγιζα την καρδιά της γυναίκα μου και του γιου μου. Αν όμως το γράψω όλο αυτό σε μια ιστορία, τότε εκεί δεν πληγώνω κανέναν, εκεί μπορώ να είμαι ό,τι θέλω. Μπορώ να είμαι αγενής, σέξι, επιθετικός, βλάκας, αλλά αυτό δεν έχει επιπτώσεις σε κανένα. Είναι, λοιπόν, σαν ένα συναισθηματικό εργαστήριο.
Είναι και μια ζωή παράλληλη μ’ αυτήν που ζεις;
Και αυτό. Στη νέα συλλογή διηγημάτων μου έχω πολλές ιστορίες για έναν άντρα που απατά τη γυναίκα του. Η γυναίκα μου, όταν τις διάβασε, θύμωσε. Τη ρώτησα τότε να μου πει αν προτιμά να γράφω ιστορίες για κάποιον που είναι πιστός, αλλά στην πραγματικότητα να την απατώ, ή να γράφω για κάποιον που απατά, αλλά εγώ να παραμένω πιστός. Πολλές φορές στη ζωή μας διαλέγουμε έναν δρόμο γιατί αυτός είναι ο σωστός. Όταν όμως γράφω, μπορώ να διαλέξω όποιον δρόμο θέλω και, διαλέγοντας έναν άλλο δρόμο, που δεν είναι ο «αποδεκτός», μπορείς καλύτερα ν’ αντιληφθείς τι κρύβεις μέσα σου. Υπάρχει πάντα κάτι διφορούμενο και αμφιλεγόμενο στον τρόπο που ζούμε και σκεφτόμαστε.
Και συ το ξορκίζεις αυτό με το γράψιμο;
Με το γράψιμο μπορώ να χειριστώ το διφορούμενο, το περίπλοκο, αυτή την απόσταση που υπάρχει μεταξύ του μέσα και του έξω. Ο πατέρας μου, όταν εξέδωσα την πρώτη μου συλλογή, μου είπε κάτι πολύ όμορφο: «Διάβασα όλο το βιβλίο σου και στις μισές ιστορίες ο πατέρας είναι ηλίθιος και στις άλλες μισές νεκρός. Σε όλες όμως ένιωσα πόσο πολύ με αγαπάς». Αυτό είναι, λοιπόν. Αυτό προσπαθώ να σου πω.
Πώς ανακάλυψες ότι το γράψιμο είναι ο τρόπος να καταλαβαίνεις τον εαυτό σου; Γιατί, υποθέτω, στην αρχή όλα αυτά είναι ασυνείδητα.
Κοίτα… Μεγάλωσα σε μια extreme οικογένεια. Έχω έναν αδελφό μεγαλύτερο από ‘μένα, ο οποίος είναι ιδιοφυΐα. Τέλειωσε, να φανταστείς, το λύκειο στα 14 του χρόνια. Τώρα ζει σ’ ένα σπίτι πάνω σ’ ένα δέντρο, στην Ταϊλάνδη (!). Πάντα ήθελα, λοιπόν, να κάνω κάτι μαζί του.
Τι ήθελες να κάνεις;
Ν’ ανοίξω μια εταιρεία ηλεκτρονικών υπολογιστών. Δεν ήταν γιατί μου άρεσαν τα κομπιούτερ, απλώς ήθελα να κάνουμε κάτι μαζί. Μέσα μου ένιωθα πως είμαι κάπου καλός, αλλά δεν ήξερα πού. Ακόμα και τότε που έχασα τον καλύτερό μου φίλο κι άρχισα να γράφω, και πάλι δεν ήξερα το γιατί. Μόλις εξέδωσα την πρώτη μου συλλογή, συνειδητοποίησα ότι το γράψιμο ήταν ένας χώρος όπου μπορούσα να είμαι ο εαυτός μου.
Γιατί γράφεις μόνο διηγήματα;
Γιατί όταν σκέφτομαι, σκέφτομαι ιστορίες. Και γιατί όταν γράφω, λειτουργώ ταυτόχρονα και ως αναγνώστης. Και είμαι ανυπόμονος αναγνώστης…
Συνήθως, οι συγγραφείς εκδίδουν μια συλλογή διηγημάτων ως δοκιμή πριν εκδώσουν μυθιστόρημα.
Αυτό συμβαίνει παντού, αλλά ιδιαίτερα στο Ισραήλ δεν αρέσει καθόλου η ιδέα των διηγημάτων και γι’ αυτό σου έχω μια καλή ψυχολογική εξήγηση.
Θέλω πολύ να την ακούσω.
Αυτή η χώρα δημιουργήθηκε μετά τη μαύρη τρύπα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Εγώ π.χ. δεν μεγάλωσα βλέποντας τα δέντρα που φύτεψε ο προπάππους μου, γιατί το σπίτι του προπάππου μου είναι στην Πολωνία. Δεν έχω αυτό το παρελθόν. Και όταν κοιτάζω το μέλλον, αυτό που βλέπω είναι επίσης μια μαύρη τρύπα. Βλέπω π.χ. μια ατομική βόμβα να έρχεται προς το μέρος μου. Είναι σαν ένα σάντουιτς, όπου έχεις μια μαύρη τρύπα για παρελθόν, μια μαύρη τρύπα για μέλλον και στη μέση μια λεπτή φέτα που είναι το παρόν. Οι άνθρωποι, λοιπόν, ψάχνουν για μια συνέχεια μέσα από τη λογοτεχνία. Δεν θέλουν κάποιον να τους καταστρέψει την πραγματικότητα, γιατί η πραγματικότητα είναι ήδη κατεστραμμένη. Θέλουν να διαβάσουν μια ιστορία που να φτάνει μέχρι τους προπαππούδες τους και να επεκτείνεται μέχρι τα δισέγγονά τους. Αυτό τους ανακουφίζει το παρελθόν και το μέλλον.
Το γεγονός, όμως, ότι όλα τα βιβλία σου γίνονται μπεστ σέλερ κάτι πρέπει να σημαίνει.
Καταρχάς, γράφω σε μια street γλώσσα και πιστεύω ότι αυτό ενθουσιάζει τους νέους. Το γεγονός, επίσης, ότι δεν ακολούθησα την ισραηλινή παράδοση, αλλά την εβραϊκή, με έκανε πολύ ορατό(με εξέθεσε), δηλαδή πολλοί με μίσησαν και πολλοί με λάτρεψαν. Προκάλεσα διχογνωμίες. Το κυριότερο, όμως, είναι πως δεν ξέρω να γράφω αλλιώς. Ο εκδότης μου, ακόμα και σήμερα, που το τελευταίο μου βιβλίο ήρθε πρώτο σε πωλήσεις, εξακολουθεί να μου λέει πως το επόμενο πρέπει να ‘ναι μυθιστόρημα. Είναι σαν να ζητάς από κάποια έγκυο να γεννήσει πιο γρήγορα.
Κάθε μέρα γεννιέται στο μυαλό σου και μια ιδέα που μπορεί να γίνει διήγημα;
Δεν θα ‘λεγα ότι συμβαίνει κάθε μέρα. Εκείνο που συμβαίνει, συνήθως, είναι ότι βιώνω κάτι το οποίο προσπαθώ να μοιραστώ και, όταν δεν τα καταφέρνω, τότε κάθομαι και γράφω μια ιστορία. Μπορεί, δηλαδή, να μου κινήσει το ενδιαφέρον μια φράση που είπε κάποιος στο τηλέφωνο, στην οποία ίσως υπήρχαν δυο λέξεις που για μένα πρόδιδαν μια αντίφαση, εκείνη την αντίφαση που έχει συνήθως ο άνθρωπος όταν από τη μια τον τραβάει το μυαλό του και από την άλλη το συναίσθημα… Όταν αυτό δεν μπορώ να σ’ το εξηγήσω, τότε φαντάζομαι μια ιστορία για να καταφέρω να το μοιραστώ μαζί σου.
Τελικά, το ταλέντο είναι ο ιδιαίτερος τρόπος θέασης της πραγματικότητας;
Έχω την αίσθηση πως η τέχνη είναι πάντα μια αποζημίωση για ένα ελάττωμα ή μια ανεπάρκεια που κουβαλά ο δημιουργός της. Αν μπορούσα να σου εξηγήσω συναισθηματικά ή ορθολογιστικά αυτό που αισθάνομαι, ίσως και να μην έγραφα βιβλία. Μπορεί και να ήταν η ζωή μου πιο εύκολη. Μπορεί να μη μου έλεγε η γυναίκα μου ότι δεν με καταλαβαίνει. Κάποιοι άνθρωποι, όταν θέλουν ν’ ακολουθήσουν έναν δρόμο όπου υπάρχει ένα εμπόδιο, μετακινούν το εμπόδιο και προχωρούν. Εγώ προσπαθώ να το μετακινήσω και δεν μπορώ κι έτσι πάω και γράφω μια ιστορία. Ναι μεν είναι μια καλή λύση για μένα, αλλά δεν νιώθω ότι με κάνει καλύτερο από άλλους ανθρώπους.
Θα έπρεπε να σε κάνει να νιώθεις καλύτερος από άλλους ανθρώπους;
Όχι, δεν εννοώ αυτό. Απλώς, πολλές φορές ακούω να λένε ότι πρέπει να πάρουμε τη γνώμη ενός συγγραφέα για ένα ζήτημα που μπορεί ν’ αφορά τη χώρα. Ο συγγραφέας είναι ένας άνθρωπος ο οποίος δημιουργεί μια φανταστική πραγματικότητα κι ενδεχομένως στην πραγματικότητα να μην μπορεί να γιατρέψει ούτε ένα άρρωστο γατί. Γιατί, λοιπόν, να πάω εγώ να τον ρωτήσω τι θα κάνω με τη ζωή μου; Οι περισσότεροι συγγραφείς που έχω γνωρίσει δεν μπορούν να τηγανίσουν ένα αυγό. Γιατί, λοιπόν, αυτοί οι άνθρωποι πρέπει να συμβουλέψουν τον πρωθυπουργό; Γιατί το γεγονός ότι μπορώ να γράψω μια ιστορία για έναν τύπο, ο οποίος κάθε φορά που βλέπει μια γυναίκα δεν μπορεί να εκφραστεί, με κάνει πιθανό σύμβουλο του Ομπάμα για το διαστημικό πρόγραμμα; Η ικανότητα να παραδεχτούμε την αδυναμία μας και να την αναγάγουμε σε κάτι ποιητικό είναι πράγματι καταπληκτική, αλλά δεν μας μετατρέπει σε γκουρού.
Δεν πιστεύεις ότι η τέχνη μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο σκέψης και κρίσης των ανθρώπων;
Και βέβαια μπορεί. Αλλά δεν σημαίνει ότι ένας καλλιτέχνης ξέρει και πώς να διευθύνει τον κόσμο. Μπορώ να σου γράψω ένα εξαιρετικό κείμενο για την προσθετική στήθους, αλλά αυτό δεν με κάνει γιατρό. Καταλαβαίνεις τι εννοώ…
Εσύ δεν επιδιώκεις να επηρεάσεις τον αναγνώστη σου;
Εγώ γράφω για τις παραδοξότητες της ζωής. Τα κείμενά μου είναι πολλές φορές αντιφατικά. Δεν προωθώ ούτε κόμματα ούτε πολιτικές ούτε τράπεζες, δεν θα σου πω τι να ψηφίσεις ούτε και τι παπούτσια ν’ αγοράσεις. Θα σου πω κάτι άλλο, που ίσως σε μπερδέψει και σε κάνει έτσι να προβληματιστείς, ώστε τσεκάρεις ξανά τα πιστεύω σου. Γιατί αυτήν τη στιγμή δεν νομίζω ότι το Ισραήλ χρειάζεται ακόμα έναν συγγραφέα που να του πει ποιο είναι το σωστό. Υπάρχουν πολλοί τέτοιοι. Κι εγώ αυτό που πιστεύω είναι πως η σύγχυση είναι πολύ πιο εποικοδομητική. Γιατί μόνο όταν αισθάνεσαι συγχυσμένος μπορείς να κοιτάξεις όλες τις πτυχές της πραγματικότητας. Όταν είσαι γεμάτος βεβαιότητες, δεν βλέπεις γύρω σου, είσαι τυφλός. Κι εγώ ζω σε μια χώρα όπου όλοι ξέρουν τι πρέπει να γίνει. Κάθε Ισραηλίτης ξέρει τι πρέπει να γίνει και ποιος πρέπει να σκοτωθεί, αν θα είναι οι Άραβες, οι ορθόδοξοι κ.λπ. Εγώ δεν μπορώ να το ακολουθήσω αυτό. Η αδελφή μου είναι ορθόδοξη, 48 χρόνων, έχει 11 παιδιά και 7 εγγόνια, και ζει όπως ζουν οι ορθόδοξοι εδώ και χρόνια. Ο αδελφός μου είναι Αριστερός, αλλά δεν πιστεύει καθόλου σε αυτήν τη χώρα. Πιστεύει πως πρέπει να είμαστε μια μειονότητα σε μια μουσουλμανική χώρα. Κι εγώ είμαι Αριστερός, αλλά πιστεύω σε αυτήν τη χώρα…
Μου φαίνονται εξωφρενικές όλες αυτές οι αντιφάσεις που υπάρχουν μέσα στην ίδια σου την οικογένεια.
Η οικογένειά μου εμπερικλείει όλες τις αντιφάσεις που συμβαίνουν γύρω μας. Άρα, δεν μπορώ ν’ ακολουθήσω αυτό που συμβαίνει στη χώρα, όπου όλοι είναι εναντίον κάποιου, εναντίον των ορθοδόξων, των Αράβων, των Ρώσων μεταναστών, κάποιου τέλος πάντων. Γι’ αυτό και όταν μου λένε πως οι ιστορίες περιέχουν το στοιχείο του παράλογου, απαντώ πως για μένα το παράλογο, το παράδοξο, το γκροτέσκο είναι μια υπερρεαλιστική περιγραφή του κόσμου όπου ήδη ζω.
Είναι αλήθεια ότι σου αρέσει ο Κάφκα γιατί, διαβάζοντάς τον, νιώθεις πως υπάρχει κάποιος που φοβήθηκε τη ζωή περισσότερο από σένα;
Δεν φοβάμαι τη ζωή. Απλώς, κάποιες φορές τη βρίσκω too much, και με την καλή και με την κακή έννοια. Βλέπω καμιά φορά κάτι τύπους που ζούνε δίπλα στη θάλασσα, βόσκουν τα γίδια τους και είναι αραχτοί… κάτι που δεν συμβαίνει σε μένα και…
Θα ήθελες να ήσουν ένας απ’ αυτούς τους τύπους;
Και βέβαια θα ήθελα. Πρώτον, γιατί πάντοτε θέλουμε κάτι που δεν έχουμε. Και δεύτερον, γιατί θα ‘θελα κι εγώ να χαλαρώσω. Θα ‘θελα ν’ αποδεχτώ τη ζωή, να μην αμφισβητώ τίποτα, να μην είμαι άπληστος, να δέχομαι τα πράγματα ως έχουν, να μη φοβάμαι τον θάνατο... Αλλά δεν μπορώ.
Μπορείς όμως να γράφεις και να ξορκίζεις τους δαίμονές σου.
Το να γίνεις συγγραφέας είναι η λύση σ’ ένα πρόβλημα. Όταν δεν έχεις πρόβλημα, γιατί να θες αυτήν τη λύση;
Γιατί επιμένεις να ορίζεις το ταλέντο του συγγραφέα ως αδυναμία;
Γιατί, καταρχάς, πιστεύω πως η αδυναμία είναι προϋπόθεση της δύναμης. Όπως ένα δέντρο, το οποίο μόνο όταν λυγίζει δεν μπορεί να σπάσει. Η αδυναμία είναι δύναμη και αυτό που μας κάνει ανθρώπινους είναι οι αδυναμίες μας.
Πες μου μια αδυναμία σου, λοιπόν.
Θα ήθελα να μπορούσα να ζω περισσότερο το παρόν.
Δεν ζεις το παρόν;
Μόνο όταν γράφω, όταν κάνω σεξ και όταν παίζω με τον γιο μου. Και είναι οι μοναδικές στιγμές που αισθάνομαι πιο ανάλαφρος.
σχόλια