Αυτό το βιβλίο κάνει ακριβώς το αντίθετο απ' ό,τι υπόσχεται

Αυτό το βιβλίο κάνει ακριβώς το αντίθετο απ' ό,τι υπόσχεται Facebook Twitter
0
Αυτό το βιβλίο κάνει ακριβώς το αντίθετο απ' ό,τι υπόσχεται Facebook Twitter
Samuel Butler. Ακόμα κι όταν όλα στη ζωή του έδειχναν ότι έπρεπε να ακολουθήσει την ανθρώπινη μοίρα που τον προάλειφε για τη θέση του ιερέα, εκείνος πολέμησε με ό,τι είχε στη διάθεσή του για να ανατρέψει την οικογενειακή επιταγή...

Ο τίτλος προφανώς και δεν λέει την αλήθεια –η Κοινή ανθρώπινη μοίρα ως πετυχημένη απόδοση ενός ιδιωματισμού της βικτωριανής εποχής, του «the way of all flesh»–, αφού ο λογοτέχνης και περίοπτος καλλιτέχνης Σάμιουελ Μπάτλερ υπήρξε το αντίθετο του μοιρολάτρη. Ακόμα κι όταν όλα στη ζωή του έδειχναν ότι έπρεπε να ακολουθήσει την ανθρώπινη μοίρα που τον προάλειφε για τη θέση του ιερέα, εκείνος πολέμησε με ό,τι είχε στη διάθεσή του για να ανατρέψει την οικογενειακή επιταγή. Κόντρα σε οποιαδήποτε selva oscura της οδύνης και της κατάθλιψης που επέφερε ο διαρκής ξυλοδαρμός από τον βάναυσο πατέρα, ο Μπάτλερ ταξίδεψε παντού, αφοσιώθηκε στις τέχνες, τα έβαλε με την Εκκλησία κι έγινε ο φορέας κάθε επαναστατικής ιαχής. Προφανώς αυτός ήταν ο λόγος που το κατεξοχήν επαναστατικό του πόνημα Η κοινή ανθρώπινη μοίρα –κυκλοφορεί στα ελληνικά από τη σειρά Orbis Literae των εκδόσεων Gutenberg σε έξοχη μετάφραση της Έφης Καλλιφατίδη, ένα αριστούργημα που συνδέει την κοινωνική καταγραφή και κριτική με τη μυθοπλασία και την αυτοβιογραφία– δημοσιεύτηκε μετά θάνατον. Παρότι, δηλαδή, γράφτηκε από το 1873 έως το 1884, εκδόθηκε, ακριβώς επειδή ο ίδιος ο συγγραφέας το θέλησε, έναν χρόνο μετά τον θάνατό του, το 1903, όταν η βικτωριανή εποχή είχε ολοκληρώσει τον κύκλο της και το fin de siècle έδινε τη θέση του στον πιο εκρηκτικό αιώνα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Τις δυο αυτές εποχές ένωσε με τη δική του απαράμιλλη σφραγίδα ο περίοπτος Βρετανός συγγραφέας, μετατρέποντας την Ανθρώπινη Μοίρα σε όργανο της κριτικής κάθε μορφής συντηρητισμού – με αποτέλεσμα τα ποτισμένα στο ξίδι σχόλιά του για την υποκρισία της εποχής του να καταστούν οι πλέον βαρυσήμαντες εκτιμήσεις για την ανθρώπινη φύση εν γένει. Η σκυτάλη που έδωσε ο Μπάτλερ στους επιγόνους του –από τον Μπέρναρντ Σο, που τον λάτρεψε, έως τον Σίγκμουντ Φρόιντ– ήταν αυτή η ακριβής, περίτεχνη κριτική στο ηθικοπλαστικό σύστημα. Κι αυτό όχι με την κοντόθωρη ματιά του σκωπτικού γραφιά, είδους που άνθιζε τις βικτωριανές μέρες, αλλά με τη βαθιά συνειδητοποίηση ενός ολοκληρωμένου μυθιστοριογράφου, φιλοσόφου, στοχαστή και καλλιτέχνη (με τα έργα του να κοσμούν ακόμα τις αίθουσες της Tate).

Γραμμένο με τη μορφή του Bildungsroman, το βιβλίο κάνει ακριβώς το αντίθετο απ' ό,τι υπόσχεται, καθώς ξεδιπλώνει την πορεία του κεντρικού πρωταγωνιστή όχι προς την ενηλικίωση αλλά προς την ελευθερία.


Γι' αυτό και τα συμβολικά μέσα που έθεσε σε εφαρμογή ο Σάμιουελ Μπάτλερ για να χτυπήσει τις θρησκευτικές και κοινωνικοπολιτικές προκαταλήψεις δεν ήταν τα αναφάνταλα, σκωπτικά παιχνίδια ενός βασανισμένου πλάσματος. Ήταν τα συνειδητοποιημένα όπλα του απαρασάλευτου διακορευτή των υποκριτικών συνειδήσεων, αυτών που τον κάνουν να φθέγγεται με την ίδια δύναμη που τα πολεμά. Ο Όργουελ είχε πει ότι δεν θα έβλεπε την αδιέξοδη πολιτικοκοινωνική πραγματικότητα αν δεν είχε πρωτύτερα διαβάσει τον Σάμιουελ Μπάτλερ, ενώ ο Φόστερ επέμενε ότι «αν δεν είχε υπάρξει ο Μπάτλερ, πολλοί από εμάς τώρα ίσως να είχαμε παραιτηθεί από κάθε προσπάθεια, να μην είχαμε αντίληψη του τι ακριβώς παιχνίδια και παγίδες μάς στήνει η ίδια η ζωή, όπως δεν θα αντιλαμβανόμασταν σε βάθος το μέγεθος της βραδύνοιάς μας». Ο Μπάτλερ ήταν ίσως ένας από τους μεγαλύτερους –αν όχι ο μεγαλύτερος– επαναστάτες της εποχής του, όπως ακριβώς ήταν και οι επίγονοι καλλιτέχνες που τον λάτρεψαν. Ένας από τους βιογράφους του –και η αλήθεια είναι πως υπήρξαν αρκετοί– έλεγε πως αν ο Μπάτλερ ήταν ο κατεξοχήν επαναστάτης της βικτωριανής εποχής, το βιβλίο που απεικονίζει σε βάθος την επαναστατική ιδιοσυγκρασία του είναι η Κοινή ανθρώπινη μοίρα, ένα σχεδόν αυτοβιογραφικό βιβλίο, «εκπληκτικό, θαυμαστό και αλησμόνητο, που προκαλεί δυνατά αισθήματα ταύτισης και αποτροπής, καθώς αποκαθηλώνει για πάντα το ιερό βρετανικό τοτέμ, την ιδέα της οικογένειας».

Κι όντως, αυτό που βρίσκεται στο στόχαστρο της Κοινής ανθρώπινης μοίρας είναι η οικογένεια ως γενεσιουργός αιτία κάθε ψυχικής αρρώστιας. Γραμμένο με τη μορφή του Bildungsroman, το βιβλίο κάνει ακριβώς το αντίθετο απ' ό,τι υπόσχεται, καθώς ξεδιπλώνει την πορεία του κεντρικού πρωταγωνιστή όχι προς την ενηλικίωση αλλά προς την ελευθερία. Ανάμεσα στις διασκεδαστικές περιγραφές του πανταχού παρόντα τριτοπρόσωπου αφηγητή Όβερτον και στις δραματικές τριτοπρόσωπες θέσεις του κεντρικού ήρωα Ερνέστο, ουσιαστικά αναφαίνεται η ιλαροτραγική ταυτότητα που χαρακτηρίζει τη ζωή την ίδια. Τίποτα δεν μοιάζει περισσότερο γελοίο από τον πόνο, αφού, όπως έλεγε κι ο αγαπημένος του Μπάτλερ, Πλίνιος, «Όπως γεννάει χαρά η γνώση, έτσι κι η γνώση πρέπει να γεννηθεί από την ιλαρότητα». Η σάτιρα για τα ήθη και τις συνήθειες της εποχής που διαπερνά κάθε φράση του βιβλίου αντισταθμίζεται έτσι δραματικά από τα τραγικά γεγονότα που σημαδεύουν τη ζωή και την ψυχή του νεαρού Ερνέστο: όπως κι ο ίδιος ο συγγραφέας Σάμιουελ, ο Ερνέστο κακοποιείται βάναυσα από τον ανάλγητο πατέρα του και αναγκάζεται να δεχτεί την κατήχηση και τις υπαγορεύσεις της Εκκλησίας αλλά και τον καταναγκασμό ενός γάμου – με την Έλεν, την οποία ο Ερνέστο νυμφεύεται όταν βγαίνει από τη φυλακή, όπου έχει καταδικαστεί για σεξουαλική επίθεση. Φτάνοντας στην ώριμη τότε ηλικία των 28, κι ύστερα από φυλακίσεις, συγκρούσεις, έναν γάμο κι έναν χωρισμό, μπορεί επιτέλους να κατακτήσει την αυτογνωσία και την εσωτερική ελευθερία. Εννοείται ότι μέσα από τη φωνή του Ερνέστο ουσιαστικά ο Μπάτλερ ορθώνει τη δική του, διεκδικώντας την ελευθερία της βούλησης και της αυτόνομης πράξης, καθώς ήταν αυτός που υποστήριζε τη μητρότητα εκτός γάμου και την αντικατάσταση της οικογενειακής ηθικής από τον αυτοσχέδιο και ελεύθερο ηδονισμό των επικούρειων φιλοσόφων. Θεωρούσε, δε, πως το μοναδικό όχημα προς την εσωτερική γαλήνη και τη στοχαστική ζωή είναι η ελαχιστοποίηση του «θορύβου» που προκαλούν οι εξωτερικές πιέσεις – κι αυτό είναι που ανακαλύπτει κι ο ήρωάς του στο τέλος του βιβλίου. Σε μια μετατόπιση στο σήμερα, θα λέγαμε ότι ο Ερνέστο, πολύ πριν από τον συνονόματό του Τσε Γκεβάρα, ήταν το πρώτο επαναστατικό σύμβολο που υιοθετήθηκε αμέριστα από τους ελευθεριακούς καλλιτέχνες των αρχών του 20ού αιώνα, οι οποίοι αγάπησαν την Κοινή ανθρώπινη μοίρα για την αντικομφορμιστική της δύναμη. Ουσιαστικά «κόπιαραν» δημιουργικά τους αφηγηματικούς της τρόπους –μια γλώσσα λεπτεπίλεπτη, χωρίς να είναι επιτηδευμένη–, το σκωπτικό ύφος, τα συμπεράσματα, τη δημιουργική μανία που επικαλείται ο Μπάτλερ κόντρα στο πλέον ζοφερό κλίμα και την κυρίαρχη μελαγχολία της εποχής. «Βλέπω μια θάλασσα κακό, πώς να την κολυμπήσω;» αναρωτιόταν αντίστοιχα ο πολύ οικείος στον Μπάτλερ αρχαίος Ευριπίδης: ακριβώς όπως ο ίδιος ο φημισμένος βικτωριανός καλλιτέχνης, με το να μπεις μέσα της όσο πιο βαθιά μπορείς και να γελάσεις δυνατά, ηχηρά και χωρίς όρια.

0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Μην πεις λέξη»: Ένα καταιγιστικό βιβλίο για την άλλη «ματωμένη» Κυριακή

Βιβλίο / «Μην πεις λέξη»: Ένα καταιγιστικό βιβλίο για την άλλη «ματωμένη» Κυριακή

Το πολυβραβευμένο βιβλίο του Patrick Radden Keefe που έγινε μίνι σειρά στο Disney+, εκτός από τη συγκλονιστική ιστορία της Jean McConville που απήχθη και δολοφονήθηκε από τον IRA, φέρνει και ένα παράδειγμα έντασης γραφής και έρευνας που δεν το συναντούμε συχνά.
ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΚΑΒΑΛΛΙΕΡΑΚΗΣ
 Δημήτρης Χατζής  (Νίκος Γουλανδρής «491 δελτία για τον Δημήτρη Χατζή»)

Το πίσω ράφι / «Αν δεν γυρίσω, σα συγγραφέας είμαι χαμένος»: Ο Δημήτρης Χατζής μέσα από 491 δελτία

Στο βιβλίο του Νίκου Γουλανδρή, μέσα από έγγραφα, φωτογραφίες και επιστολές καταγράφεται ο κόσμος που θέλησε ν’ αλλάξει ο Χατζής, ως πολίτης, ως πεζογράφος, ως ιδεολόγος.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Διαβάζοντας για την Αμερική του Τραμπ

Βιβλίο / Διαβάζοντας για την Αμερική του Τραμπ

Μόλις μία εβδομάδα μετά τις αμερικανικές εκλογές, βιβλία δυστοπικού περιεχομένου και πολιτικής θεωρίας εκτοξεύτηκαν στις πρώτες θέσεις των παγκόσμιων πωλήσεων, αποδεικνύοντας ότι η ανάγνωση παραμένει το ένα και μοναδικό όπλο.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η βίβλος του cult ελληνικού σινεμά

Οθόνες / Η βίβλος του cult ελληνικού σινεμά μόλις κυκλοφόρησε

Τα κείμενα του Φώντα Τρούσα για τις «βαθιά υποτιμημένες ταινίες που απελευθέρωσαν τη ματιά του θεατή από την οικογενειακή τηλεοπτική εικόνα, απενοχοποιώντας περαιτέρω το γυμνό» και για τον underground και τον πειραματικό ελληνικό κινηματογράφο κυκλοφορούν σε ένα μοναδικό, κυριολεκτικά, βιβλίο, από τα LiFO Books.
M. HULOT
Κανείς δεν ήξερε ότι ήταν μαύρη: Η εξωπραγματική ιστορία της επιμελήτριας του JP Morgan

Βιβλίο / Κανείς δεν ήξερε ότι ήταν μαύρη: Η εξωπραγματική ιστορία της επιμελήτριας του JP Morgan

Υπεύθυνη για τα πιο πολύτιμα αποκτήματα της ιδιωτικής συλλογής του διάσημου τραπεζίτη, η απέριττα κομψή βιβλιοθηκάριος Μπελ ντα Κόστα Γκριν ήταν μαύρη αλλά εμφανιζόταν ως λευκή στον αφρό της υψηλής κοινωνίας μέχρι και τον θάνατό της το 1950.
THE LIFO TEAM
Leslie Absher: «Κόρη κατασκόπου, queer κορίτσι» 

Βιβλίο / Κόρη κατασκόπου, queer κορίτσι, συγγραφέας

Η Αμερικανίδα δημοσιογράφος Leslie Absher μάς ξεναγεί στο «Σπίτι με τα μυστικά», εκθέτοντας ταυτόχρονα την προσωπική της πορεία προς την απελευθέρωση, την «ελληνική» της εμπειρία και τις εντυπώσεις της από τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
«Πολυτεχνείο - Ένα παραμύθι που δεν λέει παραμύθια»

Βιβλίο / Το Πολυτεχνείο έγινε κόμικ: Μια νέα έκδοση για μια μονίμως επίκαιρη εξέγερση

Παραμονές της φετινής επετείου της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, οι εκδόσεις Red ‘n’ Noir κυκλοφόρησαν ένα έξοχο κόμικ αφιερωμένο σε αυτή, που το υπογράφουν ο συγγραφέας Γιώργος Κτενάς και ο σκιτσογράφος John Antono.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί δεν θα ξεχάσουμε ποτέ τον Μάλκολμ Λόουρι και το «Κάτω από το ηφαίστειο»

Βιβλίο / Το μεγαλόπνοο «Κάτω από το ηφαίστειο» του Μάλκολμ Λόουρι, μια προφητεία για την αποσύνθεση του κόσμου

Οι αναλογίες μεταξύ του μυθιστορηματικού βίου του Βρετανού συγγραφέα και του κορυφαίου έργου του είναι παραπάνω από δραματικές, όπως και αυτές μεταξύ της υπαρξιακής πτώσης του και του σημερινού, αδιέξοδου κόσμου.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ψέμα μέχρι αποδείξεως του εναντίου

Βιβλίο / Ψέμα μέχρι αποδείξεως του εναντίου

Στο νέο του βιβλίο, «Ψέματα που μας έμαθαν για αλήθειες», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα, ο Νικόλας Σμυρνάκης καταρρίπτει 23 μύθους που μας καταπιέζουν, βοηθώντας μας να ζήσουμε ουσιαστικότερα.
ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Βασίλης Σωτηρόπουλος: «Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στη νομοθεσία για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, υπάρχουν όμως ακόμα σημαντικά κενά»

Βιβλίο / Βασίλης Σωτηρόπουλος: «Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στη νομοθεσία για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, υπάρχουν όμως ακόμα σημαντικά κενά»

Μια διαφωτιστική συζήτηση με τον γνωστό δικηγόρο παρ’ Αρείω Πάγω και συγγραφέα με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του ΛΟΑΤΚΙ + Δικαιώματα & Ελευθερίες (εκδ. Σάκκουλα), ένα μνημειώδες όσο και πολύτιμο βοήθημα για κάθε ενδιαφερόμενο άτομο.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Βασιλική Πέτσα: «Αυτό που μας πάει μπροστά δεν είναι η πρόοδος αλλά η αγάπη»

Βιβλίο / Η Βασιλική Πέτσα έγραψε ένα μεστό μυθιστόρημα με αφορμή μια ποδοσφαιρική τραγωδία

Η ακαδημαϊκός άφησε για λίγο το βλέμμα του κριτή και υιοθέτησε αυτό του συγγραφέα, καταλήγοντας να γράψει μια ιστορία για το συλλογικό τραύμα που έρχεται να προστεθεί στις ατομικές τραγωδίες και για τη σημασία της φιλικής αγάπης.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Μιχάλης Γκανάς: Ο ποιητής της συλλογικής μας μνήμης

Απώλειες / Μιχάλης Γκανάς (1944-2024): Ο ποιητής της συλλογικής μας μνήμης

«Ό,τι με βασανίζει κατά βάθος είναι η οριστική απώλεια ανθρώπων, τόπων και τρόπων και το ανέφικτο της επιστροφής». Ο σημαντικός Έλληνας ποιητής έφυγε σήμερα από τη ζωή σε ηλικία 80 ετών.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Queer»: Το μυθιστόρημα της στέρησης που πόνεσε τον Μπάροουζ

Βιβλίο / «Queer»: Το μυθιστόρημα της στέρησης που πόνεσε τον Μπάροουζ

Μια αναδρομή στην έξοχη, προκλητική όσο και «προφητική» νουβέλα του Ουίλιαμ Μπάροουζ στην οποία βασίστηκε η πολυαναμενόμενη ταινία του Λούκα Γκουαντανίνο που βγαίνει σύντομα στις κινηματογραφικές αίθουσες.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ