Στο internet κυκλοφορούν άπειρα βίντεο της με στιγμιότυπα από τη ζωή και την έρευνά της για τους καρχαρίες. Τα media αρέσκονται στην εικόνα της να χαϊδεύει το πιο παρεξηγημένο πλάσμα των ωκεανών, να βρίσκεται περικυκλωμένη από ομάδες καρχαριών, την ώρα που δουλεύει στον βυθό, όμως ευτυχώς η ουσία της εργασίας της άρχισε να έρχεται στο φως πριν από λίγο καιρό: σε μία εκστρατεία αφαίρεσης αγκιστριών και πλαστικών από το στόμα καρχαριών που ζουν και πεθαίνουν υποφέροντας, υπογράμμισε με τον πιο υποδειγματικό τρόπο την ανάγκη να αναθεωρήσουμε τα όσα πιστεύουμε για την ωκεάνια ζωή.
Διακεκριμένη δύτρια και εξερευνήτρια, εξέχον μέλος του “Women Divers Hall of Fame”, με άπειρες ώρες έρευνας και αποστολών στον βυθό, με βαρύ βιογραφικό ως ομιλήτρια σε επιστημονικά συνέδρια και εκπαιδευτικά προγράμματα καταδύσεων, η Cristina Zenato μιλά αποκλειστικά στο LIFO.gr σε μία εφ’ όλης της ύλης κουβέντα για τη δουλειά της, την κλιματική αλλαγή, το μέλλον των ωκεανών και τη θέση της γυναίκας στην εξερεύνηση των ωκεανών.
Αν μου λες ότι φοβάσαι τους καρχαρίες, επειδή κάποτε είδες το Jaws, είναι σα να μου λες ότι κυκλοφορείς με αλουμινόχαρτο στο κεφάλι, επειδή κάποτε είδες το Alien!
— Ένα από τα πολλά συναρπαστικά σε εσάς είναι ο τρόπος που αποφασίσατε να αφήσετε για πάντα πίσω σας μία συμβατική ζωή ως μεταφράστρια και να κυνηγήσετε το όνειρό σας στους ωκεανούς. Τι συνέβη πριν από 26 χρόνια και πήρατε μια τέτοια απόφαση ζωής;
To 1994 αποφάσισα να κάνω εναλλακτικές διακοπές με μία ομάδα καταδύσεων. Ας πούμε ότι ήταν το παιδικό μου όνειρο να γίνω δύτρια και να εξερευνώ τους ωκεανούς. Στην παιδική μου ηλικία μάλιστα πίστευα ότι μόνο ανέφικτο δεν είναι να κάνω φίλο μου έναν καρχαρία! Μέσα από ένα απίστευτο σερί συμπτώσεων –αλλά και επιλογών, μεταξύ των οποίων και το γεγονός ότι τότε οι προορισμοί που επέλεγα για να ταξιδέψω δεν ήταν διαθέσιμοι από τα ταξιδιωτικά πρακτορεία– κατέληξα στις Μπαχάμες, όπου και εξακολουθώ να ζω από τότε!
Μέσα σε μόλις μία εβδομάδα ήταν που μου προσέφεραν μία δουλειά εδώ, σε ένα ξενοδοχείο συγκεκριμένα, λόγω των πολλών γλωσσών που μιλούσα. Τότε ήταν που αποφάσισα να αλλάξω τη ζωή μου. Επέστρεψα στην Ιταλία, παραιτήθηκα από τη δουλειά μου, μάζεψα τα πράγματά μου και γύρισα στις Μπαχάμες, ξεκινώντας να δουλεύω ως διερμηνέας στο ξενοδοχείο, αλλά παράλληλα «χτίζοντας» το όνειρο μιας ζωής που ήταν να γίνω επαγγελματίας δύτρια. Σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα έγινα εκπαιδεύτρια καταδύσεων. Έναν χρόνο μετά είχα «μετακομίσει» για τα καλά, αλλά αυτή τη φορά στον κόσμο των καταδύσεων.
— Είστε ευρέως γνωστή ως η «γητεύτρια των καρχαριών», η «γυναίκα που χορεύει με τους καρχαρίες» και άλλα τέτοια εντυπωσιακά, αλλά εγώ θέλω να σας ρωτήσω γιατί καρχαρίες; Γιατί όχι δελφίνια ή φάλαινες; Και γιατί υποστηρίζετε ότι πρόκειται για το πλέον παρεξηγημένο είδος;
Όπως σας είπα, οι καρχαρίες ήταν το παιδικό μου όνειρο. Από 8 χρονών οραματιζόμουν ότι το δωμάτιο μου είναι ένας ωκεανός του πλανήτη και εκεί εγώ υπάρχω για να προστατεύω τους καρχαρίες απ’ όση ζημιά μπορεί να προξενήσει ο ανθρώπινος παράγοντας σ’ αυτό το είδος. Ίσως να φαίνεται αστείο, αλλά όπως άλλοι ονειρεύονται ότι έχουν φίλους μια αγέλη σκύλων, εγώ με τον ίδιο τρόπο ονειρευόμουν ότι στον βυθό με ακολουθούν καρχαρίες και με αντιμετωπίζουν ως κάποιον που τους υπερασπίζεται και τους αγαπά.
Άλλωστε μεγάλωσα με την ξεκάθαρη εικόνα ότι οι καρχαρίες δεν είναι όντα που επιτίθενται σε καΐκια και τρώνε ανθρώπους. Το χρωστάω στη μητέρα μου αυτό και σ’ όλη μου την οικογένεια που είχε ισχυρούς δεσμούς με τη θάλασσα και την ωκεάνια ζωή.
Επέλεξα τους καρχαρίες –και όχι τα δελφίνια, για παράδειγμα– γιατί τους αγαπούσα και από πολύ νωρίς συνειδητοποίησα ότι είναι ένα είδος που δεν αγαπάμε όσο του αξίζει. Πρόκειται για το πλέον παρεξηγημένο πλάσμα. Ακόμη και στο άκουσμα της λέξης «καρχαρίας», το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο μυαλό είναι σκηνές από ταινίες με αιμοβόρα τέρατα να καταβροχθίζουν ανθρώπους και όλα αυτά, ενώ την ίδια στιγμή μας διαφεύγει ότι ένας καρχαρίας μπορεί να έχει το μέγεθος μολυβιού, μπορεί να είναι filter feeder (σ.σ.: ο όρος αποδίδεται σε πλάσματα των ωκεανών που τρέφονται, φιλτράροντας μικρο-οργανισμούς ή τμήματα φαγητού που έχουν καταναλώσει άλλα είδη), μπορεί να είναι κάποιο είδος που επιζεί καμουφλαρισμένο στον πυθμένα. Θέλω να πω, υπάρχει τεράστια παρανόηση για το τι είναι, τι κάνει και πώς επιζεί ένας καρχαρίας.
Κάπως έτσι αποφάσισα ότι είναι ένα είδος που χρειάζεται φωνή. Χρειάζεται περισσότερους ανθρώπους να εξηγούν την αλήθεια της ύπαρξής τους και να προσπαθούν να επιλύσουν την παρεξήγηση. Και μεταξύ μας, δεν με έλκυαν ποτέ τόσο τα δελφίνια. Είμαι ερωτευμένη με τον τρόπο που οι καρχαρίες κινούνται και οργανώνονται στον βυθό!
— Θεωρείτε ότι ευθύνονται οι ταινίες και η μη ρεαλιστική απεικόνιση των καρχαριών για όλη αυτή την παρανόηση που περιγράφετε;
Για τις ταινίες και την αρνητική εικόνα που έχουν δημιουργήσει για τους καρχαρίες, οφείλω να πω ότι είναι μόνο αυτό: ταινίες! Ωστόσο, ακριβώς γι’ αυτό πρέπει να γίνει σαφές στους ανθρώπους ότι πρόκειται για προϊόν μυθοπλασίας και όχι για ντοκιμαντέρ. Αν μου λες ότι φοβάσαι τους καρχαρίες, επειδή κάποτε είδες το Jaws, είναι σα να μου λες ότι κυκλοφορείς με αλουμινόχαρτο στο κεφάλι, επειδή κάποτε είδες το Alien! Πρέπει να κατανοήσουμε ότι μία ταινία δεν δημιουργείται με εκπαιδευτικό στόχο.
Δεν μπορώ να κατηγορήσω τις ταινίες. Περισσότερο με απασχολεί ο τρόπος που τα ΜΜΕ αναπαράγουν στερεότυπα για τους καρχαρίες, με υποβλητική μουσική και τρομακτικούς τίτλους που ισχυροποιούν μία ήδη αρνητική εικόνα που υπάρχει για το είδος. Δεν λέω ότι δεν υπάρχουν επικίνδυνες διακυμάνσεις για έναν δύτη, αλλά είναι το ίδιο επικίνδυνες με την έννοια ότι βουτάς στο άγνωστο του ωκεανού. Όλα τα άλλα υπονοούμενα, η ενίσχυση του φόβου με υπερβολικά σχόλια, με προβληματίζουν περισσότερο.
Οπότε, επιρρίπτω ευθύνες σ’ αυτά τα κανάλια και σ’ αυτά τα προγράμματα, επιρρίπτω ευθύνες σ’ αυτούς που βγάζουν χρήματα από την αρνητική απεικόνιση ενός καρχαρία και εξακολουθούν να αναμοχλεύουν την παρανόηση για τους καρχαρίες. Το 90% της απεικόνισής τους σε τέτοια –και καλά– ντοκιμαντερίστικα προγράμματα είναι μη ρεαλιστική, αφού επιλέγουν να εστιάσουν στα σαγόνια των καρχαριών, στα δόντια τους, σε εικόνες που τους δείχνουν να κυνηγούν δολώματα και να ροκανίζουν κάθε εμπόδιο και όχι αυτό δεν είναι κάτι που κάνουν οι καρχαρίες όλη την ώρα.
Αυτό που στην πραγματικότητα κάνουν οι καρχαρίες στο 90% του βίου τους είναι ότι προσπαθούν να επιβιώσουν, να βρουν τροφή, να αναπαραχθούν, να κολυμπούν και να μη χρειάζεται να καταναλώσουν πολλή ενέργεια, ακριβώς για να παραμείνουν ζωντανοί. Και μετά το πώς οι ειδήσεις προσεγγίζουν τους καρχαρίες, για παράδειγμα, μόνο αν προκύψει κάποια επίθεση.
Κατανοώ απολύτως την τρομακτική εμπειρία του να επιτεθεί καρχαρίας σε έναν άνθρωπο, νιώθω απολύτως πόσο τρομακτικό και επώδυνο μπορεί να είναι αυτό, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις, δεν αναφέρεται ότι εμείς εισβάλαμε στον κόσμο τους, ούτε φυσικά το πόσα ρισκάραμε κάνοντας κάτι τέτοιο. Δεν λέω ότι δεν υπάρχουν και απρόκλητες επιθέσεις. Λέω, όμως, ότι δεν είναι όλοι οι καρχαρίες αρπακτικά που περιμένουν πότε θα βουτήξουμε στον ωκεανό για να μας επιτεθούν. Για 10 ανθρώπους που μπορεί να τραυματίστηκαν και 5 που μπορεί να βρέθηκαν σε θανάσιμο κίνδυνο, σκοτώνουμε 80 εκ. (!) καρχαρίες τον χρόνο, οπότε εδώ πρέπει να κάνουμε μία μικρή σύγκριση, για να δούμε ποιος πραγματικά είναι το τέρας και η μηχανή εξολόθρευσης.
— Κλισέ, αλλά δεν μπορώ να μη σας ρωτήσω: δεν έχετε φοβηθεί ποτέ μαζί τους στον βυθό;
Όχι! Ποτέ! Τους σέβομαι απεριόριστα, αναζητώ περισσότερη γνώση γι’ αυτούς, καταλαβαίνω τον ρόλο και τη θέση μου μαζί τους στον ωκεανό και κατά διαστήματα αντιλαμβάνομαι ότι υπάρχουν περιοχές του βυθού και περιστάσεις που σοφό θα ήταν εκ μέρους μου να βγω από τον βυθό. Και μιλάμε για ελάχιστες τέτοιου είδους περιπτώσεις κατά τη διάρκεια της καριέρας μου. Είναι σα να γνωρίζεις ότι δεν μπορείς να τρέχεις με ιλιγγιώδη ταχύτητα με το αυτοκίνητό σου σε έναν δρόμο που έχει πιάσει πάγο. Είναι το ίδιο πράγμα, αν πρέπει να το συγκρίνουμε με κάτι. Δεν είναι τυφλός, αδικαιολόγητος φόβος. Βλέπεις τα προειδοποιητικά μηνύματα, τα σέβεσαι και πράττεις αυτό που πρέπει. Τόσο απλά.
— Η υπέροχη εκστρατεία με τα αγκίστρια: πώς ξεκίνησε όλο αυτό;
Ξεκίνησε με τον ίδιο τρόπο που ξεκινά κάτι όταν θες να προστατεύσεις κάποιον που αγαπάς. Θες να μην πονάει. Θες να θεραπευτεί. Ό,τι θα έκανα για τους ανθρώπους της οικογένειάς μου, για τους φίλους και τα σκυλιά μου, το ίδιο ακριβώς έκανα για τους καρχαρίες, όταν συνειδητοποίησα ότι κάποιοι από αυτούς υπέφεραν στον βυθό. Δεν μπορούσαν να φάνε, δεν μπορούσαν να κολυμπήσουν από τον πόνο, υπέφεραν από μολύνσεις, κάτι που είχε να κάνει με το πώς το αγκίστρι είχε καρφωθεί στο στόμα τους.
Για μένα ήταν το ίδιο αυτονόητο με το να αφαιρέσω από την πατούσα του σκύλου μου ένα αγκάθι, με το να ταΐσω και να μεταφέρω στον κτηνίατρο αδέσποτα ζώα που βρήκα στον δρόμο μου. Επέλεξα όλο αυτό να το κινηματογραφήσω για να εμπνεύσω κι άλλους και τα καταφέραμε! Μέχρι τότε ο κόσμος δεν φανταζόταν ότι ένας καρχαρίας μπορεί να είναι τόσο ευάλωτος, να πονά τόσο πολύ, να έχει την ανάγκη σου για να πάψει να υποφέρει.
Μου γράφουν πολλοί ότι μέχρι σήμερα δεν είχαν αντιληφθεί τι συνέβαινε και τώρα πια η ιστορία με τα αγκίστρια έχει γίνει σύμβολο του πόσο πολύ μπορούμε να κάνουμε τη διαφορά, ως άνθρωποι! Εγώ θα κάνω ό,τι μπορώ, θα φτάσω σε όσους καρχαρίες μπορώ, όλοι όμως μπορούμε να κάνουμε πολλά για την υγεία των βυθών. Μειώνοντας τη χρήση πλαστικού, τη ρύπανση του αέρα και των υδροφόρων οριζόντων, την υπεραλιεία και τον τρόπο που επιδρούμε στη ζωή των πλασμάτων και του περιβάλλοντος γύρω μας.
— Μπορείτε να μοιραστείτε μαζί μας ένα τυπικό 24ωρο σας;
Συνήθως ξυπνάω –χωρίς ξυπνητήρι!– γύρω στις 4:30-5:00, αναλόγως με τις δουλειές που έχω να κάνω. Προτεραιότητα έχει η βόλτα με τους σκύλους μου, η άσκηση (συνήθως τρέξιμο το πρωί και γιόγκα το απόγευμα), το να απαντήσω σε mails για τη δουλειά και σε μηνύματα που αφορούν την εκστρατεία για τους καρχαρίες, να οργανώσω τις δουλειές της ημέρας –ναι, ξέρετε βάζω μπουγάδα, όπως όλος ο κόσμος!– και μετά εξαρτάται από την ημέρα.
Εκτός από τους καρχαρίες, εργάζομαι στο κομμάτι της εξερεύνησης σπηλαίων, εκπαιδεύω άλλους δύτες, οπότε μπορεί να περάσουμε όλη την ημέρα κάτω από το νερό, διδάσκω τεχνική ορολογία σε επαγγελματικό επίπεδο και μοιράζω τη μέρα μου μεταξύ των μαθημάτων. Κάνουμε μια δουλειά που εξαρτάται πολύ και από τις καιρικές συνθήκες, οπότε προσαρμοζόμαστε σ’ αυτές μέρα με τη μέρα. Το συναρπαστικό είναι ότι ποτέ η μία μέρα δεν μοιάζει με την άλλη και ότι το πρόγραμμα το διαμορφώνει ο καιρός.
Υπό κανονικές συνθήκες, γύρω στις 6 το απόγευμα έχω κρεμάσει τον εξοπλισμό μου και προσπαθώ να οργανώσω την επόμενη μέρα, να δω υλικό από τα βίντεο μας και τι αξίζει να φτάσει στον κόσμο, να μελετήσω λίγο χάρτες για τα σημεία που θα βρεθούμε την επομένη, λίγη ακόμη βόλτα με τα σκυλιά, ίσως κάποια συνάντηση με φίλους, αν βρεθεί χρόνος, και μέχρι τις 9 το βράδυ είμαστε όλοι στα κρεβάτια μας για ξεκούραση!
— Ποια είναι η γνώμη σας για τον περιβαλλοντικό ακτιβισμό της Γκρέτα Τούνμπεργκ;
Νομίζω ότι η δεσποινίς Τούνμπεργκ είναι η εξαίρετη απόδειξη του πώς ένας άνθρωπος μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Και θαυμάζω την αποφασιστικότητα και τη δύναμη με την οποία στηρίζει την επιλογή της. Εκτιμώ όλο αυτό που προσπαθεί να κάνει και το ότι κατάφερε να εμπλέξει κόσμο στα δικά της χνάρια. Πολλοί από εμάς δεν θα καταφέρουν ποτέ αυτά που έκανε – για παράδειγμα, το να διασχίσει τον Ατλαντικό; Πολλοί δεν έχουν τους πόρους για κάτι τέτοιο, όμως, κατάφερε να μας εμπνεύσει για τις μικρές κινήσεις που μπορούμε να κάνουμε και να σώσουμε το περιβάλλον.
Η κλιματική αλλαγή είναι εδώ, παρούσα, ανεξαρτήτως από τι έχουμε επιλέξει να πιστεύουμε. Η Γκρέτα μας έδειξε ότι η καταγγελία των όσων συμβαίνουν πρέπει να είναι πολυεπίπεδη: σε ατομικό, εθνικό, οικουμενικό επίπεδο πρέπει να αναλάβουμε δράση τώρα.
Κάτι που υπογράμμισε και η πανδημία του Covid-19: Η κορυφή του Έβερεστ έγινε ορατή από το Κατμαντού (!), κάτι που είχε να συμβεί για πάνω από 30 χρόνια. Ο αέρας της Κίνας καθάρισε αισθητά κατά τη διάρκεια του lockdown και το σφράγισμα αρκετών βιομηχανικών μονάδων. Δεν λέω ότι πρέπει να αναστείλουμε τη βιομηχανική λειτουργία. Λέω ότι τώρα είναι η ώρα να βρούμε νέο τρόπο λειτουργίας των παραγωγικών μονάδων. Η πανδημία μας «έδειξε» ότι μπορούμε να μειώσουμε το αποτύπωμα και τον θόρυβό μας στον πλανήτη, ότι μπορούμε να προσεγγίσουμε αλλιώς τη ζωή μας και να περιμένουμε ένα καλύτερο μέλλον, έστω και μέσα από κάτι τρομακτικό.
— Ο φεμινισμός και εσείς: ζείτε μια συναρπαστική ζωή, πέρα από τις συμβάσεις και τα πατριαρχικά όρια. Πολλές γυναίκες σάς θεωρούν πρότυπο, όπως και πολλά νεαρά κορίτσια. Αν μπορούσατε να τους δώσετε μία κατεύθυνση, αν όχι συμβουλή, ποια θα ήταν αυτή;
Είμαι φεμινίστρια και δυστυχώς σε μια εποχή κατά την οποία ο φεμινισμός φέρει αρνητικό πρόσημο και είναι άδικο, γιατί περισσότερο από ποτέ έχουμε ανάγκη από ισότητα. Μεγάλωσα σε μία χώρα πατριαρχικών δομών, όπου ακόμη κι αυτό που ονειρευόμουν να κάνω ήταν ένα τεράστιο «μη». Ήταν επικίνδυνο, δεν ήταν «γυναικείο», οι καταδύσεις ήταν για άντρες μόνο..!
Η συμβουλή που δίνω σε όλες τις γυναίκες, κάθε ηλικίας –και ακούγεται κλισέ, αλλά είναι αλήθεια– είναι να ακολουθήσετε την καρδιά σας, να κάνετε αυτό που σας ψιθυρίζουν τα όνειρά σας. Ακούγεται εύκολο, αλλά είναι ό,τι πιο δύσκολο θα χρειαστεί να κάνετε στη ζωή σας για να ευτυχήσετε.
Πριν ακόμη γεννηθούμε, στην Ευρώπη, στην Κίνα, στην Αφρική ή οπουδήποτε στον κόσμο, οι γυναίκες βρισκόμαστε εγκλωβισμένες στο σύμπλεγμα των πολιτιστικών, ηθικών, θρησκευτικών, οικογενειακών πεποιθήσεων που άλλοι δόμησαν γύρω μας. Και μπορεί να νιώθουμε παρίες, ότι εκπληρώνουμε τα όνειρα που άλλοι έκαναν για εμάς και ζούμε σύμφωνα με τα δικά τους μοντέλα. Αυτό που λέω ακούγεται εύκολο –ακολούθησε αυτό που ακούς μέσα σου– είναι όμως δύσκολο και είναι μόνος τρόπος για να μάθεις την αξία σου. Είναι αυτό που θα σε κάνει να συνεχίζεις, όταν όλοι θα σου λένε «σταμάτα», «δεν μπορείς», «δεν είναι για σένα», «κάνεις λάθος». Είναι δύσκολο και πληρώνεις ένα τίμημα –πάντα!–, αλλά είναι τεράστια ευτυχία να ξυπνάς το πρωί και να ξέρεις ότι κάνεις αυτό που πάντα ήθελες και γι’ αυτό μπορείς να προσφέρεις και στον κόσμο.
Περισσότερες πληροφορίες, βίντεο και φωτογραφίες για τη ζωή και το έργο της Cristina Zenato εδώ
σχόλια