Οι ΗΠΑ φαίνονται έτοιμες να υπογράψουν διμερή συμφωνία με την Ουκρανία η οποία θα τους δίνει ρόλο συνδιαχειριστή στους ορυκτούς πόρους της χώρας, με τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντιμίρ Ζελένσκι να αναμένεται να ταξιδέψει στην Ουάσιγκτον την Παρασκευή, όπως δήλωσε ο Αμερικανός ομόλογός του, Ντόναλντ Τραμπ.
Η ανακοίνωση ήλθε μετά από ημέρες τεταμένων διαπραγματεύσεων ανάμεσα στις δύο χώρες, κατά τις οποίες ο Ζελένσκι ισχυρίστηκε ότι οι ΗΠΑ τον πίεζαν να υπογράψει μια συμφωνία αξίας άνω των 500 δισ. δολαρίων που θα ανάγκαζε «10 γενιές» Ουκρανών να την αποπληρώσουν.
Οι ακριβείς λεπτομέρειες της συμφωνίας δεν έχουν ανακοινωθεί επίσημα, αλλά τα διεθνή μέσα κάνουν λόγο για μία αναθεωρημένη πρόταση με πιο ευνοϊκούς όρους για την ουκρανική πλευρά. Ωστόσο, δεν φαίνεται να περιέχει αναφορές σε μακροπρόθεσμες εγγυήσεις ασφάλειας, κάτι που αρχικά απαιτούσε το Κίεβο.
Τι είναι τα κρίσιμα ορυκτά;
Τα κρίσιμα ορυκτά είναι τα μέταλλα και άλλες πρώτες ύλες που απαιτούνται για την παραγωγή προϊόντων υψηλής τεχνολογίας. Αυτά μπορεί να αφορούν τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια, αλλά και την παραγωγή όπλων, υποδομών τεχνητής νοημοσύνης και ηλεκτρικά είδη.
Καθώς οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο προσπαθούν να μειώσουν τη χρήση ορυκτών καυσίμων για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, υπάρχει αυξανόμενη ζήτηση για τα ορυκτά της ενεργειακής μετάβασης, όπως το κοβάλτιο, ο χαλκός, το λίθιο και το νικέλιο, τα οποία είναι χρησιμεύουν στην κατασκευή ανεμογεννητριών και την ηλεκτροδότηση των μεταφορών. Τα ίδια ορυκτά, σε συνδυασμό με άλλα στοιχεία, χρησιμοποιούνται επίσης για την κατασκευή κινητών τηλεφώνων, κέντρων δεδομένων τεχνητής νοημοσύνης, αλλά ακόμη και μαχητικών αεροσκαφών F-35.
Ως αποτέλεσμα, η αξία των λεγόμενων κρίσιμων ορυκτών έχει εκτοξευθεί, ενώ ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός για την πρόσβαση σε αυτά αυξάνεται. Το 2023, ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΔΟΕ) εκτίμησε ότι το μέγεθος της αγοράς για τα ορυκτά της ενεργειακής μετάβασης είχε διπλασιαστεί τα τελευταία πέντε χρόνια, με την αξία της να φτάνει τις 385 δισ. ευρώ. Μάλιστα, αν οι χώρες εφαρμόσουν πλήρως της δεσμεύσεις τους για την πράσινη μετάβαση και το κλίμα, τότε η ζήτηση αναμένεται να υπερδιπλασιαστεί έως το 2030 και να τριπλασιαστεί έως το 2040, αναφέρει ο οργανισμός.
Ποια ορυκτά θεωρούνται κρίσιμα;
Ο όρος κρίσιμα ορυκτά είναι περισσότερο πολιτικός παρά επιστημονικός όρος και οι χώρες έχουν διαφορετικούς καταλόγους κρίσιμων ορυκτών ανάλογα με τους εγχώριους και γεωπολιτικούς τους στόχους.
Το 2022, η Γεωλογική Υπηρεσία των ΗΠΑ (USGS) δημοσίευσε έναν κατάλογο 50 ορυκτών, από το αλουμίνιο έως το ζιρκόνιο, τα οποία θεωρούσε ότι «διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εθνική μας ασφάλεια, την οικονομία, την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τις υποδομές». Στον κατάλογο βρίσκεται το αρσενικό, το οποίο χρειάζεται στην παραγωγή ημιαγωγών, το βηρύλλιο, που χρησιμοποιείται ως κράμα στις αεροδιαστημικές και αμυντικές βιομηχανίες και το τελλούριο, για την παραγωγή ηλιακής ενέργειας. Επιπλέον, το κοβάλτιο, το λίθιο και ο γραφίτης, που είναι ζωτικής σημασίας για την κατασκευή μπαταριών και το ίνδιο, που κάνει τις οθόνες να ανταποκρίνονται στο άγγιγμα του δακτύλου.
Ο ενεργειακός νόμος των ΗΠΑ ορίζει ότι ο κατάλογος πρέπει να επικαιροποιείται κάθε τρία χρόνια, πράγμα που σημαίνει ότι φέτος θα πρέπει να αναθεωρηθεί. Όπως γράφει ο Guardian, θα έχει ενδιαφέρον ποια ορυκτά θα προστεθούν ή θα αφαιρεθούν, δεδομένου του νέου πολιτικού περιβάλλοντος στη χώρα.
Τι είναι οι σπάνιες γαίες
Οι σπάνιες γαίες είναι ένα υποσύνολο 17 κρίσιμων ορυκτών που είναι απαραίτητα για τα κινητά τηλέφωνα, τα ηλεκτρικά οχήματα, τα συστήματα καθοδήγησης πυραύλων και άλλες ηλεκτρονικές, βιομηχανικές και ενεργειακές εφαρμογές.
Παρά το όνομά τους, τα περισσότερα από τα στοιχεία σπάνιων γαιών δεν είναι ιδιαίτερα σπάνια, αλλά η εξόρυξη και ο εξευγενισμός τους είναι εξαιρετικά δύσκολη και καταστροφική για το περιβάλλον, πράγμα που σημαίνει ότι η παραγωγή τους συγκεντρώνεται σε πολύ λίγα μέρη, κυρίως στην Κίνα.
Οι σπάνιες γαίες περιλαμβάνουν το ευρώπιο, που χρησιμοποιείται στις ράβδους ελέγχου των πυρηνικών σταθμών, το δυσπρόσιο, το γανδολίνιο και το πρασεοδύμιο, που χρησιμοποιούνται στους μαγνήτες των smartphones και το γαδολίνιο, το όλμιο και το ύττερβιο, που χρησιμοποιούνται μεταξύ άλλων στα λέιζερ.
Ποια κρίσιμα ορυκτά έχει η Ουκρανία;
Ένα άρθρο του 2022 από την πρόεδρο του Συνδέσμου Γεωλόγων της Ουκρανίας, Hanna Liventseva, υποστήριξε ότι η χώρα της περιέχει περίπου το 5% των παγκόσμιων ορυκτών πόρων, παρά το γεγονός ότι καλύπτει μόνο το 0,4% της επιφάνειας του πλανήτη, χάρη σε μια πολύπλοκη γεωλογία που περιλαμβάνει και τα τρία κύρια συστατικά του φλοιού της γης.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ουκρανίας, τα οποία επικαλείται το Reuters, η χώρα διαθέτει κοιτάσματα από 22 από τα 34 ορυκτά που έχουν χαρακτηριστεί ως κρίσιμα από την ΕΕ. Ανάμεσα τους είναι σπάνιες γαίες όπως το λανθάνιο, το κέριουμ, το νεοδύμιο, το έρβιο και το ύτριο.
Πριν από το ξέσπασμα του πολέμου με τη Ρωσία, η Ουκρανία ήταν βασικός προμηθευτής τιτανίου, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 7% της παγκόσμιας παραγωγής το 2019, σύμφωνα με έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η χώρα ισχυρίστηκε επίσης ότι είχε 500.000 τόνους αποθεμάτων λιθίου και το ένα πέμπτο του γραφίτη του πλανήτη, ένα κρίσιμο συστατικό των πυρηνικών σταθμών παραγωγής ενέργειας.
Ωστόσο, με τη Ρωσία να ελέγχει περίπου το ένα πέμπτο του εδάφους της Ουκρανίας, μεγάλο μέρος αυτών των αποθεμάτων έχει χαθεί. Σύμφωνα με εκτιμήσεις ουκρανικών thinktanks που επικαλείται το Reuters, έως και το 40% των ορυκτών πόρων της Ουκρανίας βρίσκεται υπό κατοχή. Τα ρωσικά στρατεύματα κατέχουν επίσης τουλάχιστον δύο από τα κοιτάσματα λιθίου της Ουκρανίας, ένα στο Ντονέτσκ και ένα άλλο στη Ζαπορίζια.
Γιατί ο Ντόναλντ Τραμπ θέλει τόσο πολύ τα κρίσιμα ορυκτά της Ουκρανίας;
Υπάρχει ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο ο Τραμπ επιθυμεί τόσο πολύ να βάλει στα χέρια του τα κρίσιμα ορυκτά της Ουκρανίας: Η Κίνα. Περισσότερο από ποτέ, η ασιατική υπερδύναμη είναι το εργοστάσιο του κόσμου και αυτό σημαίνει ότι, όπου και αν βρίσκονται κρίσιμα ορυκτά, αυτό το σημείο αποκτά κρίσιμο ρόλο στην παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού.
Το μεγαλύτερο μέρος της επεξεργασίας κρίσιμων ορυκτών γίνεται στην Κίνα. Σύμφωνα με τον ΙΕΑ, το μερίδιο της Κίνας στη διύλιση είναι περίπου 35% για το νικέλιο, 50-70% για το λίθιο και το κοβάλτιο και σχεδόν 90% για τις σπάνιες γαίες. Η κυριαρχία της ειδικά στις σπάνιες γαίες είναι συντριπτική. Σύμφωνα με τα στοιχεία του USGS, το 2024 η Κίνα αντιπροσώπευε σχεδόν το 50% των παγκόσμιων αποθεμάτων σπάνιων γαιών.
Με τον Τραμπ να υποκινεί ουσιαστικά έναν εμπορικό πόλεμο με την Κίνα, επιβάλλοντας δασμούς στα κινεζικά προϊόντα, η πρόσβαση των ΗΠΑ σε κρίσιμα ορυκτά ενδεχομένως απειλείται. Άλλωστε, όλος ο κόσμος έχει πλέον μπει σε μία παγκόσμια μάχη για τον ορυκτό πλούτο. Πρόκειται για τα δομικά στοιχεία της οικονομίας του μέλλοντος, και αν οι ΗΠΑ δεν τα πάρουν στα χέρια τους, κάποιος άλλος θα τα αποκτήσει, καταλήγει η ανάλυση του Guardian.
Με πληροφορίες από Guardian
