Κάθε τόσο επανέρχεται η συζήτηση περί της self help παραφιλολογίας και της τεράστιας δημοτικότητας έντυπων και ηλεκτρονικών οδηγών ευζωίας και ψυχικής υγείας από διάφορους ειδικούς και γκουρού, χωρίς έγκυρους ακαδημαϊκούς τίτλους, αλλά με έντονη θητεία στο Πανεπιστήμιο της (καλής) Ζωής. Κι εγώ κάποτε, σε πραγματικά ευάλωτη φάση (σκέφτηκα «ας μη σνομπάρω, πού ξέρεις καμιά φορά» - κακός οδηγός συμπεριφοράς αυτός, συνήθως) είχα αγοράσει το βιβλίο ενός Αμερικανού -δεν θυμάμαι ούτε τον συγγραφέα, ούτε τον τίτλο- το οποίο περιέγραφε πραγματικές περιπτώσεις ανθρώπων που έκαναν στροφή 180 μοιρών στην καριέρα και τη ζωή τους και βρήκαν την ευτυχία, συνήθως σε κάποιο αγρόκτημα, κάνοντας μερεμέτια απ' το πρωί ως το βράδυ. Αν και κατανοώ απολύτως πια την ανάγκη απόδρασης προς το «ύπαιθρο», δεν μ' έψησε: Από μεγαλοδικηγόρος αγρότης; Δεν ξέρω... Το αντίθετο θα ήταν όντως ενδιαφέρον και ενδεχομένως πηγή έμπνευσης.
Αλλά αυτό είναι μόνο ένα (αθώο) δείγμα του είδους. Το «σύστημα αυτοβοήθειας» έχει πολλές μορφές, και εμφανίζεται συχνά με τον μανδύα της μυθοπλασίας, είτε πρόκειται για τη λεγόμενη «γυναικεία λογοτεχνία» (υποτιμητικός και σεξιστικός ίσως ο όρος, αλλά η αλήθεια είναι ότι οι άντρες εμφανίζουν πιο πολλές αντιστάσεις σε «αλλαγές» και makeover - κακό του κεφαλιού τους συχνά, αλλά αυτό είναι άλλο κεφάλαιο), είτε για διεθνή μπεστ σέλερ όπως ο Αλχημιστής του Κοέλο, βιβλίο που στα 20 χρόνια κυκλοφορίας του έχει μεταφραστεί σε 67 χώρες, ενώ έχει πουλήσει παγκοσμίως πάνω από 65 εκατομμύρια αντίτυπα (οι αναγνώστες του θα μπορούσαν να αποτελούν τον πληθυσμό μιας μεγάλης χώρας). Ένας από τους αναγνώστες -τους οπαδούς μάλλον- του βιβλίου είναι και ο ηθοποιός Γουίλ Σμιθ, ο οποίος είχε δηλώσει σχετικά ότι πρόκειται μεν για «μεταφυσική ανοησία, αλλά είμαι φανατικός της θεωρίας ότι είμαστε αυτοί που επιλέγουμε να είμαστε». Ο Γουίλ Σμιθ, πάντως, δεν έχει μπει στο κόλπο του celebrity lifestyle guru, όπως η Γκουίνεθ Πάλτροου, η οποία έχει στήσει εδώ και καιρό ένα site «σωστής ζωής» με τίτλο «Goop», εξοπλισμένο με newsletter, πάνελ ειδικών που θυμίζει «μεσημεριανάδικο», τις υποκατηγορίες Κάνε - Πήγαινε - Πάρε - Φτιάξε - Γίνε - Δες, πάντα στην προστακτική, και μανιφέστα όπως το παρακάτω: «Η ζωή μου είναι καλή, επειδή δεν είμαι παθητικό άτομο. Θέλω να θρέψω αυτό που είναι αληθινό μέσα μου χωρίς να χάνω χρόνο... Κάνε τη ζωή σου καλή. Επένδυσε στο αληθινό. Μαγείρεψε γι αυτόν που αγαπάς. Καθάρισε τον χώρο σου. Σταμάτα, πριν αντιδράσεις. Διάβασε κάτι όμορφο. Μάθε κάτι καινούργιο. Μην τεμπελιάζεις. Ξεκίνα γυμναστική και μην τα παρατάς...».
Όπως ήταν αναμενόμενο, εξαπολύθηκαν τόνοι σαρκασμού από τα έγκυρα media («γιατί το ονόμασε "Goop" και όχι "Μάθε από μένα, αχάριστε χωριάτη;" είχαν γράψει οι "Times", ενώ το πιο διασκεδαστικό κείμενο υπάρχει στο τελευταίο τεύχος του αμερικανικού "Esquire"), αλλά η Γκουίνεθ μοιάζει με εύκολο στόχο. Το ερώτημα είναι τι οδηγεί μια A-List σταρ να παριστάνει τη χαζοχαρούμενη μουρλοκακομοίρα;
Πολύς κόσμος, βέβαια, δεν το βλέπει έτσι. Πρόκειται για μια περίεργη ανάγκη των ανθρώπων να εμπιστεύονται το απολύτως προφανές μόνο από τα χείλη κάποιου «ειδικού» (άνευ χαρτοφυλακίου ή πτυχίου έστω), κατά προτίμηση κάποιου celebrity γιατί αυτοί έχουν τον χρόνο, το χρήμα, τις άκρες, την ευαισθησία και ξέρουν να ζουν οι άνθρωποι, σε συνδυασμό με την επιμονή ενός κομφορμιστικού χιπισμού, άψητου μοιρολατρικού πνευματισμού, και new age μεταφυσικών προλήψεων («φρικολωνακιωτισμού» θα μπορούσαμε να πούμε στα καθ' ημάς) στην εποχή, υποτίθεται, της τεχνολογίας.
Ένας από τους πιο διάσημους διώκτες του self help φαινομένου είναι ο Frank Furedi, καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κεντ (οι τίτλοι των βιβλίων του είναι ενδεικτικοί: Πολιτική του φόβου - Πού πήγαν όλοι οι διανοούμενοι; - Γονείς σε παράνοια), ο οποίος είχε γράψει πριν δύο χρόνια σ' ένα άρθρο του στο περιοδικό «Spectator» για τους «επαγγελματίες παρένθετους γονείς ενηλίκων» που μας μεταμορφώνουν σε κλαψιάρικα κι ανήμπορα βρέφη, αλλά και για το πώς ο προσδιορισμός «εναλλακτικό» -εναλλακτική ιατρική, εναλλακτική διατροφή κ.λπ.- έχει γίνει συνώνυμο του «φύκια για μεταξωτές κορδέλες»:
«... Τουλάχιστον το μήνυμα των γκουρού αυτοβοήθειας στις δεκαετίες του '80 και του '90 προέτασσε το σλόγκαν "να είσαι ο εαυτός σου". Έστω και επιφανειακά, αυτοί τουλάχιστον προωθούσαν την ατζέντα τους μέσω ενός αντιεξουσιαστικού (light) λεξιλογίου. Αντίθετα, η σύγχρονη αντίληψη της makeover κουλτούρας σού υπαγορεύει πάνω απ' όλα να μην είσαι με τίποτα ο εαυτός σου...».
Έτσι εξηγείται ίσως γιατί ακούω κατά καιρούς τόσους γνωστούς να αυτο-οικτίρονται που δεν είναι «κανονικοί άνθρωποι». Τι σημαίνει «κανονικός άνθρωπος» άλλωστε; Να αναζητάς βοήθεια και συμβουλές από τον κάθε ακουσμένο τρόμπα που σου υπόσχεται ζωή χαρισάμενη και καθημερινότητα άκρας υγείας; Δυστυχώς, πάντα υπάρχουν τρόποι εκμετάλλευσης της έμφυτης ανασφάλειάς μας, ειδικά στο κατώφλι της μέσης ηλικίας. Όλοι θέλουμε όχι μόνο να είμαστε αλλά (κυρίως) να φαινόμαστε καλά. Και πού και πού πέφτουμε πάνω σε κάποιο γνωστό που μας πλησιάζει εξεταστικά και αναφωνεί είτε «Καλά είσαι; Καλά φαίνεσαι!» (κι εσύ σκέφτεσαι «Αλήθεια; Αισθάνομαι χάλια»), είτε «Δεν φαίνεσαι καλά! Τι συμβαίνει;» (κι εσύ σκέφτεσαι «Αλήθεια; Έναν καθρέφτη ρε παιδιά... Πρησμένος φαίνομαι; Καλά λένε ότι γερνά κανείς απότομα»). Τι από τα δύο είναι χειρότερο δεν ξέρω. Τα φαινόμενα απατούν -ειδικά από μια ηλικία και μετά- αυτό είναι το μόνο σίγουρο.
σχόλια