Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου. Η ώρα είναι έξι. Μεταδίδουμε έκτακτη είδηση. Ο λαός πενθεί από σήμερα την αυγή τον θάνατο του Προέδρου της Δημοκρατίας Αρχιεπισκόπου Μακαρίου». Στις 3 Αυγούστου του 1977 ο πρώτος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, περνά στην Ιστορία και στην αιωνιότητα.
Η είδηση για τον θάνατο του εθνάρχη της Κύπρου μεταδόθηκε αμέσως σε όλο το νησί και στο εξωτερικό μέσα από τη συχνότητα του ΡΙΚ. Η ταφή του έγινε στο Θρονί της Παναγιάς στην περιοχή της Ιεράς Μονής Κύκκου, σε σημείο που επέλεξε ο ίδιος ο Αρχιεπίσκοπος ώστε να αγναντεύει ολόκληρη την Κύπρο. Μάλιστα, είχε δώσει συγκεκριμένες οδηγίες στον αρχιτέκτονα Ανδρέα Φιλίππου για τον τάφο και τον περιβάλλοντα χώρο του.
Όταν επισκέφθηκα το Προεδρικό Μέγαρο της Κύπρου για να πάρω συνέντευξη από τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας κ. Νίκο Αναστασιάδη, εντυπωσιάστηκα από το ιστορικό οικοδόμημα που στέγασε το κυβερνείο, το οποίο, μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου και την αναχώρηση του Άγγλου Κυβερνήτη το 1960, καθιερώθηκε ως το επίσημο προεδρικό μέγαρο της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Μερικά χρόνια αργότερα, συγκεκριμένα στις 15 Ιουλίου 1974, καταστράφηκε εξαιτίας του πραξικοπήματος εναντίον του Μακαρίου. Τα πάντα κάηκαν, εκτός από κάποιους τοίχους, που όμως υπέστησαν ζημιές.
Η δαιδαλώδης πορεία του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου συμπεριλαμβάνει επιθέσεις, ταραχές, εξορίες, συμφωνίες, αντιπαραθέσεις, διεκδικήσεις, παραχωρήσεις, συμβιβασμούς, αμέτρητες συναντήσεις, γενικά αλλεπάλληλα γεγονότα. Πολλοί τον θαύμασαν και τον εξύμνησαν, άλλοι τον κατηγόρησαν.
Κατά την επίσκεψή μου στάθηκα στη μακέτα του προεδρικού μεγάρου όπως ήταν μετά το πραξικόπημα. Δεν μπορούσες να μην προσέξεις τα σημάδια που υπάρχουν ακόμη από τις σφαίρες που έπεσαν κατά την εισβολή των πραξικοπηματιών, το ορειχάλκινο άγαλμα του Μακαρίου, ύψους 3 μέτρων, στην είσοδο, αλλά και το παράθυρο από το οποίο διέφυγε. Φυσικά, ο μακρύς διάδρομος με έργα τέχνης της αρχαιότητας, οι καταπράσινοι κήποι και ο εξωτερικός διάδρομος με τα ξύλινα παντζούρια και τις καμάρες, όπως και ο πίνακας με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο στο γραφείο του Προέδρου είναι εξίσου αξιοπρόσεκτα.
«Εις τας 8.30 π.µ. είχα εις το Προεδρικόν Μέγαρον ακρόασιν µιας οµάδος µαθητών από την Αίγυπτον. Είχαν έλθει λίγα λεπτά ενωρίτερον. Εβγήκα από το γραφείον µου να χαιρετήσω τα παιδιά ένα ένα. Τότε ο επί κεφαλής των άρχισε να µε προσφωνή από χειρογράφου. Και εκείνες τις στιγµές, ενώ διάβαζε µίαν παράγραφον, ακούσθηκαν οι πρώτοι πυροβολισµοί. Σας δηλώ ότι δεν έδωσα και πάλιν ιδιαιτέραν σηµασίαν. ∆εν επήγε ο νους µου ακόµη εις τα όσα µε προειδοποίησαν. ∆ιότι δεν έπαυε η σκέψις µου να απορρίπτη ως τερατώδη κάθε ιδέαν ότι θα εγίνοντο η δολοφονία µου και η ανατροπή του καθεστώτος. Τα παιδιά είχαν τροµοκρατηθή και δεν ήξεραν τι να κάνουν και εγώ τους είπα: "Δεν είναι τίποτα, παιδιά µου". Στρεφόµενος δε προς τον οµιλητήν, προσέθεσα: "Παρακαλώ, συνεχίστε"! Εκείνην την στιγµήν, όµως, εισώρµησεν ένας του προσωπικού, κραυγάζων έντροµος: "Μακαριώτατε, άρµατα επιτίθενται. Είναι για εσάς. Πρέπει να φύγετε! Να σωθήτε"...»έχει αφηγηθεί ο ίδιος ο Μακάριος σε συνέντευξή του, περιγράφοντας αναλυτικά τη βίαιη τροπή της Ιστορίας.
Τότε όλοι τον θεωρούσαν νεκρό, μέχρι που μεταδόθηκε το ιστορικό ηχητικό διάγγελμα από τον ελεύθερο ραδιοσταθμό της Κύπρου στην Πάφο. «Ελληνικέ κυπριακέ λαέ», θα πει, «γνώριμη είναι η φωνή που ακούεις. Γνωρίζεις ποίος οµιλεί. Είμαι ο Μακάριος. Είμαι εκείνος τον οποίον συ εξέλεξες διά να είναι ηγέτης σου. Δεν είμαι νεκρός, όπως η χούντα των Αθηνών και οι εδώ εκπρόσωποί της θα ήθελαν. Είμαι ζωντανός. Και είμαι μαζί σου, συναγωνιστής και σηµαιοφόρος εις τον κοινόν αγώνα. Το πραξικόπημα της χούντας απέτυχε. Εγώ ήμουν ο στόχος και εφόσον εγώ ζω, η χούντα στην Κύπρο δεν θα περάσει».
Το ιστορικό διάγγελμα του Μακαρίου μετά το πραξικόπημα.
O Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ' γεννήθηκε στις 13 Αυγούστου 1913 στο χωριό Άνω Παναγιά της Πάφου. Ήταν το πρώτο παιδί της οικογένειας Μούσκου. Ο πατέρας του Χριστόδουλος ήταν βοσκός, ενώ τη μητέρα του την έχασε σε ηλικία 11 ετών ‒ κάποια στιγμή αποκάλυψε ότι δεν είχε ούτε μία φωτογραφία της. Μεγάλωσε σε φτωχικό περιβάλλον, με στερήσεις, αγροτικές εργασίες και φροντίδα των ζώων. Όμως ποτέ δεν συμβιβάστηκε με τη ζωή του χωριού. Του άρεσε το διάβασμα, ξεχώριζε από τα παιδιά της ηλικίας του και γοητευόταν από τους περιπάτους.
Έτσι, σε νεαρή ηλικία πήγε στη Μονή Κύκκου, όπου τον δέχτηκαν ως δόκιμο. Στις 7 Αυγούστου 1938 χειροτονήθηκε διάκονος και μετονομάστηκε από Μιχάλης σε Μακάριο. Τον ίδιο χρόνο στάλθηκε ως υπότροφος της Μονής Κύκκου στην Αθήνα για σπουδές στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1946 πήρε υποτροφία για σπουδές στη Βοστώνη.
Στις 8 Απριλίου 1948 εκλέχθηκε μητροπολίτης Κιτίου και στις 13 Ιουνίου χειροτονήθηκε επίσκοπος. Το 1949 είχε συνομιλίες στην Ελλάδα με τον βασιλιά, τον πρωθυπουργό και άλλους επισήμους για το κυπριακό ζήτημα. Μετά από εισήγησή του, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Κύπρου οργάνωσε στις 15 Ιανουαρίου 1950 Παγκύπριο Δημοψήφισμα, κατά το οποίο το 97% του ελληνικού κυπριακού πληθυσμού ψήφισε υπέρ της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα.
Στις 20 Οκτωβρίου 1950 εκλέχθηκε Αρχιεπίσκοπος και εθνάρχης, διαδεχόμενος τον Μακάριο Β'. Αμέσως μετά την εκλογή του ως Αρχιεπισκόπου, ίδρυσε την Παγκύπρια Εθνική Οργάνωση Νεολαίας. Αργότερα επισκέφτηκε και πάλι την Αθήνα, οπότε και προσπάθησε να πείσει την ελληνική κυβέρνηση να προσφύγει στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών για το κυπριακό ζήτημα.
Στις 9 Μαρτίου 1956 εξορίστηκε στις Σεϋχέλλες, εφόσον οι συνομιλίες που είχε με τον Κυβερνήτη για το μέλλον της Κύπρου δεν κατέληξαν σε συμφωνία. Αφού αφέθηκε ελεύθερος, η βρετανική κυβέρνηση τον κάλεσε στο Λονδίνο, όπου και υπογράφηκε η Συμφωνία του Λονδίνου, που ήταν η συνέχεια της Συμφωνίας της Ζυρίχης. Με τις συμφωνίες αυτές η Κύπρος θα ανακηρυσσόταν ανεξάρτητη δημοκρατία.
Στις 16 Αυγούστου του 1960 η Κύπρος πράγματι ανακηρύχθηκε ανεξάρτητη δημοκρατία και ο Μακάριος ανέλαβε καθήκοντα Προέδρου, αφού κέρδισε τις εκλογές στις 13 Δεκεμβρίου 1959 με ποσοστό 66,29%. Τον Φεβρουάριο του 1968 επανεξελέγη Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Στις 8 Μαρτίου 1970 έγινε δολοφονική απόπειρα εναντίον του, ενώ επέβαινε σε ελικόπτερο που θα τον μετέφερε στην Ιερά Μονή Μαχαιρά για το μνημόσυνο του υπαρχηγού της ΕΟΚΑ Γρηγόρη Αυξεντίου. Τον Φεβρουάριο του 1973 επανεξελέγη, για τρίτη φορά, Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Τη 15η Ιουλίου του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς των Αθηνών οργάνωσε πραξικόπημα για την ανατροπή του.
Ο Μακαριότατος, διασωθείς ως εκ θαύματος, αναχώρησε την επομένη, μέσω Μάλτας, για τη Βρετανία και από κει έφτασε στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, όπου και μίλησε ενώπιον του Συμβουλίου Ασφαλείας. Την 20ή Ιουλίου του ίδιου έτους η Τουρκία, χρησιμοποιώντας ως πρόσχημα το πραξικόπημα, εισέβαλε στην Κύπρο, κατέλαβε περίπου το 36% του εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας, εκδίωξε περίπου το 28% των Ελληνοκυπρίων από τις πατρογονικές εστίες, σκότωσε αμάχους και προκάλεσε τεράστιες καταστροφές.
Εκείνη την περίοδο ο Μακάριος θα πει σε στενό του συνεργάτη: «Εάν δεν φορούσα τούτο εδώ το ράσο και αν δεν πίστευα ακράδαντα στα νάματα της χριστιανικής φιλοσοφίας, θα δικαιολογούσα γιατί οι άνθρωποι αυτοκτονούν».
Τα τελευταία τρία χρόνια της ζωής του ο Μακάριος ήρθε αντιμέτωπος με μια νέα, δύσκολη πραγματικότητα. Η εισβολή είχε αφήσει πίσω της μια διαλυμένη οικονομία, έναν προσφυγικό πληθυσμό και συναντήσεις που σκοπό είχαν την επίλυση του Κυπριακού υπό το καθεστώς μιας ανεξάρτητης δικοινοτικής ομοσπονδιακής δημοκρατίας. Ο Αρχιεπίσκοπος κάποια στιγμή εκμυστηρεύτηκε στον οικονόμο του Γιώργο Θεοδότου πως: «Δεν μπορώ να ανεχθώ τον περήφανο κυπριακό λαό, τον οποίον άφησα με τα σπίτια του και με τις επιχειρήσεις του, να τον βρω μες στα τσαντίρια».
Η δαιδαλώδης πορεία του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου συμπεριλαμβάνει επιθέσεις, ταραχές, εξορίες, συμφωνίες, αντιπαραθέσεις, διεκδικήσεις, παραχωρήσεις, συμβιβασμούς, αμέτρητες συναντήσεις, γενικά αλλεπάλληλα γεγονότα. Πολλοί τον θαύμασαν και τον εξύμνησαν, άλλοι τον κατηγόρησαν. Όμως καμία άλλη προσωπικότητα της μεγαλονήσου δεν ταυτίστηκε τόσο πολύ με την ιστορία της όσο ο Μακάριος, σημαδεύοντας για πάντα την πολιτική, εκκλησιαστική και κοινωνική ζωή της.
Επιπρόσθετα, επί των ημερών του το Κυπριακό μετατράπηκε από διμερές ελληνοβρετανικό σε διεθνές ζήτημα. Και παρά τις πολυάριθμες αντιδράσεις, κατάφερε να πετύχει την αναγνώριση της κυπριακής ανεξαρτησίας, θεμελίωσε το κοινωνικό κράτος, η Κύπρος γνώρισε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, ενώ φρόντισε να αναστηλωθούν και να επαναλειτουργήσουν πολλές αρχαίες μονές, δίνοντας ιδιαίτερο βάρος στη διάσωση της εκκλησιαστικής τέχνης στο νησί.
Ωστόσο, επειδή δεν ήταν λίγες οι στιγμές που βρέθηκε στο επίκεντρο λόγω των χειρισμών στο κυπριακό ζήτημα, υπήρξαν πολλοί που τον κατηγόρησαν για εσφαλμένες ενέργειες και μοιραίες αποφάσεις. Μεταξύ άλλων, θυμίζουν ότι ήταν δική του επιλογή ο στρατηγός της ΕΟΚΑ και ιδρυτής της αντικομμουνιστικής οργάνωσης Χ, Γεώργιος Γρίβας, ότι ήταν εκείνος που πυροδότησε την ένταση μεταξύ των δύο κοινοτήτων με τα «13 σημεία» του Συντάγματος και οδήγησε στο ναυάγιο του Σχεδίου Άτσεσον, που κατά πολλούς ήταν το καλύτερο που προσφέρθηκε ποτέ στην Κύπρο.
Τέλος, ήταν ο ίδιος που πήγε στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, λίγες ημέρες πριν από την τουρκική εισβολή, και ζήτησε την επέμβαση των εγγυητριών δυνάμεων για την αποκατάσταση του status quo. Ενδεικτικά μόνο να θυμίσουμε ότι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής δεν είχε κρύψει τον εκνευρισμό του για την αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά του Μακαρίου, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Εγώ εμφανίζομαι ως προδότης και ο Μακάριος ως εθνάρχης».
Η τελευταία του ομιλία πραγματοποιήθηκε στο άνοιγμα της Διεθνούς Έκθεσης Κύπρου. Οι γιατροί του ήταν από κάτω και τον παρακολουθούσαν. Μόλις ανέβασε τους τόνους, μ' ένα νεύμα τους τού ζήτησαν να σταματήσει. Ο Μακάριος τότε, εμφανώς συγκινημένος, συνέχισε λέγοντας: «Θα σταματήσω, αλλά πρέπει να τονίσω πως όσον η καρδία αυτή χτυπά, οι παλμοί της θα είναι παλμοί αγώνα για τη σωτηρία της Κύπρου».
Στις 3 Αυγούστου του 1977 και ώρα 05:15 ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος πεθαίνει από έμφραγμα.
Αναμφίβολα, πρόκειται για μια αινιγματική προσωπικότητα. Υπερήφανος, οραματιστής, ανυποχώρητος, υπερόπτης, χαρισματικός και ευφυής είναι μερικοί από τους χαρακτηρισμούς που τον συνοδεύουν ακόμη και μετά θάνατον. Άλλωστε, ποιος μπορεί να ξεχάσει το μνημειώδες σύνθημα: «Ο Μακάριος ζει». Το βέβαιο είναι πώς όλοι συμφωνούν στο εξής: θεωρείται κορυφαία ηγετική φυσιογνωμία που άφησε ανεξίτηλο το στίγμα της στην πολυσέλιδη ιστορία της Κύπρου, του τρίτου μεγαλύτερου νησιού της Μεσογείου.
Ο «Κάστρο της Μεσογείου»
Του Δημήτρη Π. Σωτηρόπουλου, καθηγητή Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και γραμματέα σύνταξης της «Νέας Εστίας»
Ο Μακάριος Γ', κατά κόσμον Μιχαήλ Χριστοδούλου Μούσκος, υπήρξε ένας τυπικός ηγέτης της περιόδου της αποαποικιοποίησης στον μεταπολεμικό κόσμο. Με ταπεινή καταγωγή, αλλά σπουδαγμένος στην Ελλάδα και την Αμερική, ανακηρύχθηκε Αρχιεπίσκοπος Κύπρου το 1950, όταν ξεκινούσε παγκοσμίως η διαδικασία των κατά τόπους αντιαποικιακών εξεγέρσεων. Βρισκόταν σε ηλικία μόλις 37 ετών όταν ανέλαβε τα βαριά του καθήκοντα και το εθνικιστικό του πάθος ξεχείλιζε, κάτι θεμιτό και αναμενόμενο.
Όπως συνέβαινε και με άλλους παρόμοιους ηγέτες της αποικιοκρατούμενης περιφέρειας, ο επονομαζόμενος και «Κάστρο της Μεσογείου» συνδύαζε τον αγώνα για αυτοδιάθεση και εθνική ανεξαρτησία με σοσιαλίζουσες ιδέες που είχαν ασφαλώς να κάνουν και με την ιερατική του διαμόρφωση αλλά και με μια ρωσοφιλία η οποία επηρεαζόταν από τη στήριξη που πρόσφερε τότε η πατρίδα του υπαρκτού σοσιαλισμού στα κινήματα αυτά εν μέσω Ψυχρού Πολέμου. Εξού και η τότε προσχώρησή του στο «Κίνημα των Αδεσμεύτων», που περιλάμβανε ηγέτες αυτού του προφίλ.
Υπήρχε όμως μια σημαντική διαφορά με τους αντιαποικιοκράτες ηγέτες της Αφρικής, της Ασίας ή όπου αλλού. Με την ΕΟΚΑ να έχει ξεκινήσει ήδη τότε τα αντιβρετανικά σαμποτάζ, ο Μακάριος βίωνε μια εσωτερική αντίφαση. Από τη μια, ως ορθόδοξος «Ρωμιός», αντιλαμβανόταν τους Ελληνοκύπριους ως ζωντανό κομμάτι του ελληνισμού και έβλεπε την Ένωση με τη «μητέρα-πατρίδα» σαν το τελευταίο εναπομείναν επεισόδιο της Μεγάλης Ιδέας ‒ ήταν, άλλωστε, μια προοπτική που ενθουσίαζε τη συντριπτική πλειοψηφία της κοινής γνώμης τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο.
Ο επονομαζόμενος και «Κάστρο της Μεσογείου» συνδύαζε τον αγώνα για αυτοδιάθεση και εθνική ανεξαρτησία με σοσιαλίζουσες ιδέες που είχαν ασφαλώς να κάνουν και με την ιερατική του διαμόρφωση αλλά και με μια ρωσοφιλία η οποία επηρεαζόταν από τη στήριξη που πρόσφερε τότε η πατρίδα του υπαρκτού σοσιαλισμού στα κινήματα αυτά εν μέσω Ψυχρού Πολέμου.
Από την άλλη, οι σκληροί ρεαλισμοί των εσωτερικών ισορροπιών στο νησί (με τη μικρότερη τουρκοκυπριακή κοινότητα να αισθάνεται πάντοτε ριγμένη και φοβική) καθώς και ο διεθνής παράγοντας που έπαιζε εκεί τα δικά του ψυχροπολεμικά παιχνίδια υπαγόρευαν αναγκαστικά τη λύση ενός δικοινοτικού κράτους, όπως αυτή αποτυπώθηκε τελικά στις Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου, οι οποίες, σημειωτέον, απαγόρευαν τόσο τη διχοτόμηση όσο και την ένωση με την Ελλάδα. Την οποία και αποδέχτηκε τελικά, παρά τις αντιρρήσεις του, και ο ίδιος ο Μακάριος.
Η εσωτερική του αντίφαση, ωστόσο, αποτυπώθηκε ακόμη πιο εύληπτα στις επιλογές του, όταν έπρεπε πλέον να εφαρμόσει τη συμφωνία στην πράξη ως πρώτος εκλεγμένος Πρόεδρος της ανεξάρτητης Κυπριακής Δημοκρατίας. Έτσι, το 1963, με την προσπάθεια από την πλευρά του για αναθεώρηση του Συντάγματος, η συμφωνία κατέστη πλέον νεκρή.
Όπως θα έλεγε και ο Μαξ Βέμπερ, ο Μακάριος προσπάθησε να κινηθεί ανάμεσα στην ηθική των απόλυτων σκοπών, που ενδιαφέρεται μόνο για την πραγμάτωση του ονείρου με όποιο τίμημα, και στην ηθική της ευθύνης που αντιλαμβάνεται τους περιορισμούς της πραγματικότητας και αναλαμβάνει με υπευθυνότητα το κόστος των υποχωρήσεων που είναι αναγκαίες για να είναι μια λύση βιώσιμη.
Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι υπήρξε και ο ίδιος θύμα των ακραίων τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ελλάδα: έγινε απόπειρα δολοφονίας εναντίον του (1970) και εν συνεχεία πραξικοπηματική ανατροπή του από το καθεστώς Ιωαννίδη το 1974, προσφέροντας έτσι την κατάλληλη αφορμή για την τουρκική επέμβαση και τους φρικτούς «Αττίλες».
Έτσι, από μια ειρωνεία της Ιστορίας, οι υπερεθνικιστές της «μητέρας πατρίδας» και οι παλαιόθεν διακαείς, αλλά μη ρεαλιστικοί πόθοι της ένωσης θα γίνονταν η βασική αιτία τόσο για την ανατροπή του ίδιου από την εξουσία όσο και κυρίως για την (άγνωστο μέχρι πότε) διχοτόμηση του νησιού και το δράμα που προκάλεσε σε χιλιάδες εκπατρισμένους Ελληνοκύπριους.
«Οι υποθήκες του Μακαρίου έχουν βρικολακιάσει»
Του Μακαρίου Δρουσιώτη, συγγραφέα πολλών βιβλίων για την ιστορία του Κυπριακού
Σε μια ιστορική συνέντευξη στην Ιταλίδα δημοσιογράφο Οριάνα Φαλάτσι ο Μακάριος διηγήθηκε μια προσωπική του εμπειρία όταν ήταν δόκιμος μοναχός στη Μονή Κύκκου, γύρω στο 1930. Οι δόκιμοι δεν ήταν υποχρεωμένοι να αφήνουν γένια και ο Μακάριος συνήθιζε να ξυρίζεται. Ο ηγούμενος της Μονής, Χρυσόστομος, τον πίεζε να αφήσει γενειάδα κι αυτός αρνούνταν, οπότε έφτασαν στη σύγκρουση.
Ο Μακάριος διηγήθηκε στη Φαλάτσι με παραστατικό τρόπο τον διάλογό του με τον ηγούμενο:
Ηγούμενος: «Ή θα με ακούσεις ή να φύγεις».
Μακάριος: «Εντάξει, θα φύγω».
Ο Μακάριος είπε ότι μάζεψε τα πράγματά του, όμως ήξερε ακριβώς τι επρόκειτο να συμβεί.
Ηγούμενος: «Μη φύγεις! Μείνε».
Μακάριος: «Εντάξει, θα μείνω».
Ηγούμενος: «Θα αφήσεις όμως γένια;»
Μακάριος: «Όχι, δεν θ' αφήσω».
Ηγούμενος: «Πρόσεχε, γιατί θα σε χτυπήσω».
Μακάριος: «Χτύπα με».
Ο Ηγούμενος άρχισε να τον χτυπάει και να φωνάζει.
Ηγούμενος: «Θα αφήσεις γένια;»
Μακάριος: «Όχι!»
Ηγούμενος: «Θα αφήσεις τώρα;»
Μακάριος: «Όχι».
Τελικά, ο Ηγούμενος, σύμφωνα με τη διήγηση του Μακαρίου, κάθισε εξαντλημένος.
Ηγούμενος: «Σε παρακαλώ. Άφησέ τα να μεγαλώσουν λίγο. Πολύ λίγο, ίσα-ίσα για να μη φανεί πως υποχώρησα εγώ».
Μακάριος: «Όχι!»
Ηγούμενος: «Πολύ λίγο, ίσα-ίσα για να σε ρωτάει ο κόσμος αν αφήνεις γένια».
Μακάριος: (χαμογελαστός) «Τόσο λίγο;»
Ηγούμενος: «Ναι. Ούτε εκατοστό περισσότερο».
Μακάριος: «Εντάξει».
Το εύρος ενός ηγέτη το προσδιορίζουν τα αποτελέσματα της πολιτικής του. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος διπλασίασε την Ελλάδα, ο Μακάριος διαίρεσε την Κύπρο. Ωστόσο, αποκαλούνται και οι δύο εθνάρχες. Μέχρι σήμερα η Ιστορία ήταν πολύ επιεικής με τον Μακάριο, όμως σε βάθος χρόνου θα είναι αμείλικτη.
Ο Μακάριος είπε στη Φαλάτσι ότι δεν είχε την παραμικρή πρόθεση να φύγει από το μοναστήρι. «Πάντα μου άρεσε να οδηγώ τον εαυτό μου ως την άκρη του γκρεμού και τότε να σταματάω έγκαιρα, ώστε να μην πέσω» είπε. «Οι άλλοι, φυσικά, πιστεύουν ότι είμαι έτοιμος να πέσω, να αυτοκτονήσω. Αντίθετα, εγώ συνεχίζω πολύ ήρεμα, ξέροντας πότε να πατήσω φρένο».
Όταν διηγήθηκε αυτή την ιστορία, τον Νοέμβριο του 1974, μόλις μερικούς μήνες μετά την τουρκική εισβολή, ο Μακάριος ήταν κατατσακισμένος στο βάραθρο που τον έριξε το γινάτι του. Αλλά, ακόμη και τότε, πίστευε ότι η κρημνοβασία ήταν μαγκιά και το παινευόταν.
Το 1959, ύστερα από έναν αποτυχημένο αγώνα για την ένωση με την Ελλάδα που ξεκίνησε ο ίδιος, o Μακάριος υποχρεώθηκε να αποδεχτεί την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας ως δικοινοτικού κράτους στη βάση ενός πολιτικού συνεταιρισμού με τους Τουρκοκύπριους. Το βάρος της συμφωνίας το ανέλαβε η Ελλάδα με τη σύμφωνη γνώμη του ιδίου. Όμως, ο Μακάριος φρόντισε να φορτώσει τις ευθύνες στον Κωνσταντίνο Καραμανλή. «Υπογράψαμε μαζί, αλλά εκείνος βγήκε έξω πατριώτης κι εγώ προδότης» λέγεται ότι παραπονιόταν συχνά ο Καραμανλής.
Ο Μακάριος δέχτηκε τις Συμφωνίες της Ζυρίχης για να επιστρέψει ως Πρόεδρος στην Κύπρο και μετά να τις ακυρώσει. Ανέλαβε τις πρωτοβουλίες που οδήγησαν στην κατάρρευση των συμφωνιών, αμέσως μετά την παραίτηση του Καραμανλή, στα τέλη του 1963. «Είμαι ο υπογράψας τας συμφωνίας αυτάς (...) Ουδέ επί στιγμήν όμως επίστευσα ότι αι συμφωνίαι θα αποτελούσαν μόνιμο καθεστώς» έγραψε το 1964 στον Γ. Παπανδρέου, ο οποίος διαμαρτυρόταν για τις πολεμικές πρωτοβουλίες που αναλάμβανε στην Κύπρο, παρασύροντας σε αυτόν τον δρόμο και την Ελλάδα.
Ο Μακάριος υπέβαλε το 1963 πρόταση για τροποποίηση 13 σημείων του Συντάγματος, όμως στο βάθος το σχέδιό του ήταν να καταργήσει τον δικοινοτικό χαρακτήρα του κράτους, αφαιρώντας από το Σύνταγμα τα προνόμια των Τουρκοκυπρίων. Από το 1964 μέχρι το 1974 καταβλήθηκαν σοβαρές προσπάθειες για επίλυση του Κυπριακού με μια βελτιωμένη Ζυρίχη, στη βάση των δικών του προτάσεων. Υπό την πίεση του χρόνου και του κινδύνου να χάσουν εντελώς το παιχνίδι, οι Τουρκοκύπριοι δέχτηκαν τις 12 από τις 13 προτάσεις του Μακαρίου και διεκδικούσαν μόνο αυτονομία στην τοπική αυτοδιοίκηση. Ο Μακάριος το απέρριψε.
Οι προθέσεις του Μακαρίου αποκαλύπτονται στα πρακτικά μιας σύσκεψης του Συμβουλίου του Στέμματος υπό τον βασιλιά και όλους τους πρώην πρωθυπουργούς της Ελλάδας. Η σύσκεψη έγινε τον Φεβρουάριο του 1967, πριν από το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου, με στόχο να υπάρξει εθνική συνεννόηση για να επιλυθεί το Κυπριακό. Υπήρξε ομοφωνία να επιδιωχθεί μια συμφωνία βελτιωμένης Ζυρίχης, αλλά ο Μακάριος, ο οποίος κλήθηκε να εκφράσει τη γνώμη του, απέρριψε τον όποιο συμβιβασμό, διότι ανέμενε ότι οι Τουρκοκύπριοι θα συμβιβάζονταν ως αποτέλεσμα του οικονομικού αποκλεισμού που τους επέβαλε.
«Τι νέα γενεά τουρκική θα δημιουργηθή εις την Κύπρον, όταν όλα ευρίσκονται εις τα χέρια των Ελλήνων; Πόσον καιρόν θα ανθέξουν; Ημπορεί ν' ανθέξουν, δεν ημπορώ υπευθύνως να το δηλώσω ότι εις 3-5-10 μήνας οι Τούρκοι θα ζητήσουν παράδοσιν, δεν αποκλείω όμως και αυτού του είδους την κατάληξιν. Το ηθικόν των είναι πολύ χαμηλόν».
Ο Μακάριος είπε στην ηγεσία της Ελλάδας πως όταν οι Τουρκοκύπριοι επισκέπτονταν την Τουρκία, δεν τους επιτρεπόταν να επιστρέψουν. «Μέχρι τώρα δεν επιτρέψαμεν εις τους Τούρκους φοιτητάς να επιστρέψουν εις την Κύπρον με το πρόσχημα ότι ευρίσκονται εις την Τουρκίαν και λαμβάνουν στρατιωτικήν εκπαίδευσιν» είπε. Και όπως έγραψε τότε στην έκθεσή του ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Ου Θαντ, «κάθε νέος Τουρκοκύπριος που θα πάει στην Τουρκία να σπουδάσει θα πρέπει να το πάρει απόφαση ότι θα αποχωριστεί την πατρίδα του για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα».
Στις 23 Ιουλίου 1974, όταν μετά το πραξικόπημα η Τουρκία είχε εισβάλει ήδη στην Κύπρο, ο Μακάριος από τη Νέα Υόρκη, όπου βρισκόταν αυτοεξόριστος, έστειλε οδηγίες στον Κληρίδη να συναντήσει τον Ντενκτάς και να του εισηγηθεί την άμεση εφαρμογή της Ζυρίχης. Ο Ντενκτάς, αφού διαβουλεύτηκε με την Τουρκία, του απάντησε ότι δεν μπορούσε να εξετάσει θέμα επιστροφής στη Ζυρίχη, τις συμφωνίες της οποίας «για δέκα χρόνια οι Ελληνοκύπριοι αρνούνταν να εφαρμόσουν (...) με τον ισχυρισμό ότι ήταν ανεφάρμοστες».
Το εύρος ενός ηγέτη το προσδιορίζουν τα αποτελέσματα της πολιτικής του. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος διπλασίασε την Ελλάδα, ο Μακάριος διαίρεσε την Κύπρο. Ωστόσο, αποκαλούνται και οι δύο εθνάρχες. Μέχρι σήμερα η Ιστορία ήταν πολύ επιεικής με τον Μακάριο, όμως σε βάθος χρόνου θα είναι αμείλικτη.
Ο Μακάριος παρέλαβε από τους Άγγλους ένα σύγχρονο για την εποχή του κράτος, το δεύτερο πλουσιότερο στην περιοχή, και παρέδωσε το 40% υπό τουρκική κατοχή, με παράπλευρες απώλειες τον ελληνισμό της Πόλης κι ένα φέσι δισεκατομμυρίων στην Ελλάδα σε εξοπλιστικές δαπάνες από το 1974 μέχρι σήμερα.
Όταν πέθανε ο Μακάριος κανένας ξένος ηγέτης δεν προσήλθε στην κηδεία του, όμως σύσσωμος ο πληθυσμός της Κύπρου θρήνησε τον θάνατό του. Στη Λευκωσία, στο προεδρικό μέγαρο, αναρτήθηκε ένα πανό που έγραφε: «Χίλιοι Μακάριοι θα συνεχίσουν τον αγώνα Σου». Τέσσερις και πλέον δεκαετίες από τότε, ο Μακάριος δεν υπάρχει στη συλλογική συνείδηση, όμως οι παρακαταθήκες του έχουν βρικολακιάσει και κάθε νέος ένοικος του μεγάρου πολιτεύεται στη σκιά του...
ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΙΣ 3.8.2020
σχόλια