Γεννήθηκα στη Θεσσαλονίκη, απέναντι από κάτι καπνομάγαζα, στη ΣΕΚΕ. Σχετικά κοντά στο κέντρο και ταυτόχρονα μακριά. Στην Αθήνα ήρθα το 1984, για να σπουδάσω Γραφιστική στα ΤΕΙ. Ο πατέρας μου ήταν οικοδόμος, μάστορας. Τότε νόμιζαν ότι θα έκανα δουλειά γραφείου. Το μεγαλύτερο κέρδος μου ήταν ότι απογαλακτίστηκα έγκαιρα. Χωρίς επανάσταση, χωρίς τίποτα. Τους γονείς μας δεν μπορούμε να τους κατηγορούμε συνέχεια, γιατί δεν τους επιλέξαμε.
Το επάγγελμά μου είναι η διάδοση της πληροφορίας, όχι το ντιζάιν. Το σωστό είναι να καταλαβαίνει ο άλλος τι θέλεις πεις. Η αυστηρότητα που περιγράφω είναι σαν της δασκάλας των Γαλλικών, που είναι ωραία, αλλά είναι και σκύλα. Η τυπογραφία πρέπει να είναι θηλυκό, να έλκει. Μέσα απ' την τυπογραφία έχω μάθει να ερμηνεύω τον κόσμο. Να μπορώ να λειτουργώ μέσω της γλώσσας, μέσα απ' το αλφάβητο που είναι ο ήχος, που αποκτά ξαφνικά μορφή.
• Μένω στα Πετράλωνα εδώ και δέκα χρόνια. Έχει ένα καλό προφίλ ο κόσμος που ήρθε εκεί. Υπάρχει, βέβαια, η διαστρεβλωμένη έννοια της αυτοδιαχείρισης. Θέλουν να παίρνουν όλοι, να μη δίνουν. Έχουν αυτό το «τουριστικό». Κέρδισε η αναισθησία. Κάθε πρωί ξεκολλάω κάθε λογής χαρτάκια απ' τις πινακίδες. Ενοικιαζόμενα, υδραυλικοί, μαθήματα αγγλικών, διαδηλώσεις. Χάνεται η πληροφορία έτσι. Το επάγγελμά μου είναι η διάδοση της πληροφορίας, όχι το ντιζάιν. Το σωστό είναι να καταλαβαίνει ο άλλος τι θέλεις πεις. Το σωστό είναι και το ωραίο.
Η αυστηρότητα που περιγράφω είναι σαν της δασκάλας των Γαλλικών, που είναι ωραία, αλλά είναι και σκύλα. Η τυπογραφία πρέπει να είναι θηλυκό, να έλκει. Μέσα απ' την τυπογραφία έχω μάθει να ερμηνεύω τον κόσμο. Να μπορώ να λειτουργώ μέσω της γλώσσας, μέσα απ' το αλφάβητο που είναι ο ήχος, που αποκτά ξαφνικά μορφή. Η οπτικοποίηση της γλώσσας, που είναι το βαθύτερο πολιτισμικό προϊόν: ο λόγος.
• Στην Ελλάδα δεν υπάρχει διάταξη των πραγμάτων. Αυτό δεν συμβαίνει ούτε στις τριτοκοσμικές χώρες, ούτε στον σοσιαλιστικό κόσμο ούτε στον δυτικό, γιατί εκεί έχουν προκαθορισμένα σημεία για να επικοινωνούν οι άνθρωποι. Εδώ δεν υπάρχει τίποτα δεδομένο, ο καθένας μπορεί να χρησιμοποιεί τον δημόσιο χώρο ως μέσο προβολής κι εκμετάλλευσης. Τα πεζοδρόμια είναι για τα τραπεζοκαθίσματα και η κολόνα της στάσης του τρόλεϊ για τον κλειδαρά.
Είμαστε η χώρα που το μάτι δέχεται τα πιο πολλά οπτικά ερεθίσματα στον πλανήτη. Αυτό είναι και το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ένας ντόπιος γραφίστας. Ο Ελβετός έχει τυπογραφική παιδεία απ' τα γεννοφάσκια του. Ο Νεοέλληνας δεν έχει και όταν προσπαθήσει να κάνει ντιζάιν, θα κάνει μια παπάρα. Πρέπει να σκεφτεί διπλά. Η διαμόρφωση της αισθητικής μας στο ντιζάιν γίνεται μέσα απ τα φυλλάδια που μοιράζουν τα ντελιβεράδικα.
• Ο πατέρας μου είχε στο σπίτι την αφίσα του ΠΑΣΟΚ που έλεγε ο «Ο λαός μπορεί, το ΠΑΣΟΚ θα φέρει την Αλλαγή» και είχε το πρόσωπο του Ανδρέα και από πίσω τον ήλιο ν' ανατέλλει. Ε, αυτή είναι μια απ' τις αρτιότερες αφίσες που έχουν βγει στην Ελλάδα. Οι τότε επικεφαλής των διαφημιστικών ήταν καλλιεργημένοι άνθρωποι. Οι γραφίστες πρέπει να έχουν ευρυμάθεια.
• Το κέρδος μου απ' τη σχολή ήταν η σχέση με τους φοιτητές. Υπήρχε η έννοια της σπουδής. Εγώ πολύ νωρίς πήρα την κατεύθυνση «αφίσα - βιβλίο». Δεν ήθελα να κάνω συσκευασίες. Δεν σκέφτηκα να σπουδάσω εκεί που θα βρω δουλειά. Δεν ήθελα να πουλάω ψέματα. Επειδή τη δεκαετία του '80 ήταν έντονη η ηχώ των κομμουνιστικών ιδεών στα πανεπιστήμια, ήθελα να έχω ένα κοινωνικό προφίλ. Μου είχε εντυπωθεί το social chic: να συσκευάζω φασόλια μέσα στο σακί μ' ένα αυτοκόλλητο απ' έξω.
• Ξεκίνησα να κάνω τις εξέδρες στο φεστιβάλ της ΚΝΕ, στην Καισαριανή. Τότε στο φεστιβάλ ερχόντουσαν οι Wailers κι η Μερσέντες Σόζα. Από εκεί γνώρισα έναν ζωγράφο που με πήρε να φτιάχνουμε αφίσες για τον κινηματογράφο τον χειμώνα και το καλοκαίρι πηγαίναμε στην Κύπρο και ζωγραφίζαμε εκκλησίες. Το λύσιμο του χεριού κι η δημιουργία σε κλίμακα μού έμαθαν τρομερά πράγματα.
Μετά, απ' το μαδέρι πάω στο περιοδικό «Φωτογράφος», για να κάνω την πρώτη μου γραφιστική δουλειά. Δεν μου αρκεί, δίνω για υποτροφία στο ΥΚΙ, πάω στο Παρίσι και κάνω ψηφιακή τυπογραφία και υπολογιστές. Το πρώτο βιβλίο που σχεδίασα ήταν τα Ποιήματα του Μπρεχτ σε μετάφραση Άννας Βλαβιανού, στην πάλαι ποτέ Σύγχρονη Εποχή.
• Το αλφάβητό μας είναι δύσκολο. Είναι ανάδελφο. Μπορεί να είναι μια μικρή γλώσσα, αλλά έχουμε ένα πολύ δύσκολο αλφάβητο που χρειάζεται πολλή μελέτη. Το Ξ και το Ψ δεν μπορεί να το σχεδιάσει ο ξένος, όσο και να προσπαθήσει. Εκεί χρειάζονται στοιχεία βυζαντινά, που πρέπει να εξελληνιστούν. Όταν θέλω να τσεκάρω μια τυπογραφική γραμματοσειρά, βγάζω μια λέξη που περιέχει τα πιο δύσκολα γράμματα: «ξεριζωμός». Το ξ, το ζ και το ς δημιουργούνται από την ίδια απόληξη κι εμπεριέχεται το ένα μέσα στο άλλο.
• Δεν νομίζω ότι σήμερα ζούμε την κατάρρευση των εντύπων. Απλώς, έκαναν τον κύκλο τους. Το χαρτί θα γίνει πολύτιμο πράγμα. Όπως δεν χάθηκαν η ζωγραφική κι η χαρακτική όταν εμφανίστηκε η φωτογραφία. Το βιβλίο θα γίνει μια εκφραστική ανάγκη που θα είναι πολύτιμη και θ' αξίζει να κρατηθεί ως αντικείμενο. Δεν είναι μόνο το περιεχόμενο αλλά και οι υπόλοιπες αισθήσεις. Στο iPad μπορείς να έχεις 500 βιβλία και 2.000 τραγούδια, αλλά δεν είναι το βιβλίο ή η μουσική, αλλά το iPad.
Σίγουρα έχει αλλάξει προς το καλύτερο η αισθητική μας. Κάθε εποχή έχει και τη δυναμική της. Από το πώς πίνουμε τον καφέ μας μέχρι οτιδήποτε άλλο. Από τη δεκαετία του '80 υπάρχει ένα πολύ πιο ανεπτυγμένο αισθητικό κριτήριο, αλλά υπάρχει και μια εσφαλμένη αντίληψη του εκδημοκρατισμού. Θέλουμε να είναι κτήμα μας όλα, χωρίς να τα υπολογίζουμε.
• Συνέχεια βαριέμαι τα στησίματα που κάνω. Όπως και το σπίτι, που θέλει κάθε μέρα φροντίδα. Θέλει τελετουργία. Έχει χαθεί το τελετουργικό. Πολλές φορές πηγαίνω στο Σύνταγμα, για να παρακολουθήσω το τελετουργικό της αλλαγής φρουράς. Αυτή είναι η μόνη συνομιλία με τον χρόνο. Είναι πολιτισμικά προϊόντα τα τελετουργικά, ένας προσυμφωνημένος συμβολισμός. Οι συνήθειες είναι αναγκαία χρονικά άγκιστρα στα οποία πρέπει να γαντζώνεσαι. Οπότε, κάθε μέρα η δουλειά πρέπει να είναι ίδια και ν' αλλάζει.
Ειδικά η Γραφιστική στο εκδοτικό περιβάλλον ταιριάζει με την αρχιτεκτονική: έχουν στήλες. Σήμερα, όσα εβδομαδιαία έντυπα διαβάζονται, το πετυχαίνουν γιατί έχουν στήλες: ένα ραντεβού με τον αναγνώστη που θέλει να μπει μέσα στο σπίτι του, δηλαδή στο περιοδικό του, και να ξέρει πού είναι οι κολόνες. Μπορείς ν' αλλάξεις τα έπιπλα, αλλά το σπίτι που έχεις κάνει δεν μπορείς να το αλλάξεις. Μοιραία, κάποια στιγμή, πρέπει να το κατεδαφίσεις, άρα ο τίτλος πέφτει. Το ΚΛΙΚ ήταν μια πολυκατοικία που έπρεπε να πέσει. Δεν πρέπει να γκρεμίζουμε πράγματα, όμως, που είναι ιστορικής σημασίας. Δεν μπορείς ν' αφήσεις το σπίτι του Μόραλη στην Αίγινα να σαπίσει.
• Στην Ελλάδα ο επαγγελματισμός είναι συνώνυμο της ιδιοτροπίας. Με θεωρούν ιδιότροπο επειδή δεν μπορώ να εγκαταλείψω την ιδέα ότι η λεζάντα πρέπει να διαβάζεται. Γιατί το κάνω, για να εκφραστώ; Η Γραφιστική πρέπει να εξυπηρετήσει τον λόγο κάποιου άλλου.
Ο γραφίστας είναι και καλλιτέχνης. Το επάγγελμα, όμως, δεν εδράζεται στο γούστο, αλλά στα πρακτικά ζητήματα. Όταν φτάνουμε σε ζητήματα γούστου, έχουμε πρόβλημα. Δεν μπορούμε να είμαστε περήφανοι στη χώρα μας για το γούστο μας. Πολλά παιδιά παρασύρθηκαν απ' το μπουμ των περιοδικών και της διαφήμισης και πίστεψαν ότι στη Γραφιστική αρκεί να έχεις στυλ. Οι νέοι γραφίστες ας μην σκέφτονται τι δουλειά θα πάρουν, αλλά τι έχουν να προσφέρουν.
• Σίγουρα έχει αλλάξει προς το καλύτερο η αισθητική μας. Κάθε εποχή έχει και τη δυναμική της. Το θέμα είναι πώς μπορεί αυτή να επηρεάσει και να δημιουργηθεί σύστημα. Από το πώς πίνουμε τον καφέ μας μέχρι οτιδήποτε άλλο. Από τη δεκαετία του '80 υπάρχει ένα πολύ πιο ανεπτυγμένο αισθητικό κριτήριο, αλλά υπάρχει και μια εσφαλμένη αντίληψη του εκδημοκρατισμού. Θέλουμε να είναι κτήμα μας όλα, χωρίς να τα υπολογίζουμε.
Έχουμε τόσα καφέ και είναι κλειστός ο Λουμπαρδιάρης. Δεν μπορείς να περάσεις έξω απ' το Αρχαιολογικό Μουσείο. Το '89 έμενα στην πλατεία Κουμουνδούρου, το '01 στη Σωκράτους, αλλά τώρα δεν περνάς από εκεί. Ποιος κατεβαίνει στην Πανεπιστημίου το βράδυ; Είμαστε κατά έναν περίεργο τρόπο συμφιλιωμένοι με τα ερείπια και παντού βλέπεις ανολοκλήρωτες κατασκευές από μπετόν αρμέ.
