TΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΔΥΟ ΧΡΟΝΙΑ διέλυσαν όλες τις αφελείς ελπίδες μας ότι ένα παγκόσμιο συμβάν καταστροφής θα μας ένωνε. Δεν ήρθαμε πιο κοντά. Δεν γίναμε καλύτεροι, μόνο καχύποπτοι, φοβισμένοι και εθιστήκαμε να συναινούμε στην επιτήρηση. Απομονωθήκαμε. Ταϊστήκαμε μια αίσθηση εγκατάλειψης και στερηθήκαμε πολλά. Μεταξύ άλλων, χάσαμε τη χαρά τού να απολαμβάνεις με όλες τις αισθήσεις οξυμένες τέχνη πλάι σε άλλους ανθρώπους.
Μετά από τόσο καιρό περιορισμών είμαι σε ένα μουσείο της Λισαβόνας και κοιτάζω τους άλλους όχι στα μάτια αλλά στα χείλια και στα δόντια τους και σκέφτομαι πόσο υπέροχοι είναι οι άνθρωποι και ότι για εντελώς βασικούς (βιολογικούς;) και χαζούς λόγους αισθάνομαι λιγότερη μοναξιά, μια ένωση με κάτι κοινό.
Την τέχνη την απολαμβάνεις πάντα μόνος/-η, αλλά ανάμεσα σε άλλους μόνους/-ες είναι αλλιώς, ενεργοποιείται κάτι βαθύ, μια σύνδεση με τον κόσμο. Το αντίθετο, δηλαδή, απ’ τους περιορισμούς και τα lockdowns (και μόνο που το γράφω έχω triggers).
Ελπίζω ότι μετά απ’ όλη αυτή την υποχρεωτική τεχνοφρίκη της περιόδου της πανδημίας οι μεγάλοι χώροι τέχνης θα επανέλθουν δυναμικά σε αυτό που τους κάνει σπουδαίους, την ίδια την τέχνη και την απόλαυσή της, χωρίς χιπστεριές.
Εδώ και καιρό οι μεγάλοι πολιτιστικοί φορείς παλεύουν να τραβήξουν πάλι τον κόσμο στα θέατρα, τα σινεμά, τις εκθέσεις. Μέχρι τώρα ο κόσμος δεν έχει πειστεί πολύ. Ίσως να μην είχαν την όρεξη να καθίσουν στο σινεμά χωρίς να αγγίζονται. Ίσως να κάηκαν στο Νetflix.
Σίγουρα τα χρόνια επιτήρησης, ελέγχου και επιβολής αποστασιοποίησης επέδρασαν πάνω μας, αλλά τώρα έχουμε την ευκαιρία να σκεφτούμε και να κάνουμε επιλογές. Είναι ίδια η εμπειρία της απόλαυσης ενός έργου σε έναν χώρο που έχει σχεδιαστεί με στόχο να δίνει ακριβώς αυτή την απόλαυση (διαφορετική για τον καθένα) και ίδια στα τεχνολογικά περιβάλλοντα που έχουν σχεδιαστεί με στόχο να μας ομαδοποιούν και να διοχετεύουν την προσοχή μας στη διαφήμιση; Φυσικά και όχι.
Υπήρξε μια φάση πριν από την πανδημία που κάποια μουσεία φλέρταραν ίσως υπερβολικά με την ιδέα της διάδρασης. Αγόραζες το εισιτήριό σου και σου έλεγαν ότι ταυτόχρονα μπορείς να ψάχνεις πράγματα στο κινητό σου, να σκανάρεις αυτό κι εκείνο το πιξελιασμένο τετραγωνάκι που σου «ερμηνεύει» δήθεν το έργο, να ακούς ταυτόχρονα απ’ τα ακουστικά, να αφήσεις το κινητό σου να σου λέει πάλι πληροφορίες πληροφορίες πληροφορίες.
Περιττό να πω ότι η ιδέα δεν με ενθουσίαζε. Δεν γίνεται να πάρεις master στις Kαλές Tέχνες επειδή πήγες σε μια γκαλερί. Θέλει χρόνο, κόπο, αργό διάβασμα, αργή παρατήρηση. Η επικοινωνία μe ένα μεγάλο έργο θέλει ελευθερία και ώρα (ώρες!), όχι υπερπληροφόρηση και μια μαθητικού τύπου απόλαυση απ’ το να μαθαίνεις ημερομηνίες και ονόματα αντί να κοιτάς τα χρώματα και τα σχήματα.
Ελπίζω ότι μετά απ’ όλη αυτή την υποχρεωτική τεχνοφρίκη της περιόδου της πανδημίας οι μεγάλοι χώροι τέχνης θα επανέλθουν δυναμικά σε αυτό που τους κάνει σπουδαίους, την ίδια την τέχνη και την απόλαυσή της, χωρίς χιπστεριές. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν είναι σπουδαίο που όλοι οι σημαντικοί φορείς αύξησαν τη διαδικτυακή τους παρουσία, προσφέροντας στους άπλους ανθρώπους, εμάς, πληροφόρηση, μουσικές και εικόνες που παλιότερα προορίζονταν για μια αδιάφορη ανδροκρατούμενη ελίτ πλουσίων.
Είναι γνησίως επαναστατικό αυτό που συμβαίνει με την online παρουσία σημαντικών χωρών τέχνης. Είναι όμορφο, δημοκρατικό και θα μας αλλάξει προς το καλύτερο. Αλλά τι γίνεται με το offline μετά την κλεισούρα;
Οι μεγάλοι πολιτιστικοί φορείς πρέπει να δημιουργήσουν/συντηρήσουν/ενισχύσουν offline χώρους τέχνης όπου, απασχολημένοι με διαφορετικές δράσεις, οι επισκέπτες θα θέλουν να παραμείνουν για πολλές ώρες έξω, στον πραγματικό κόσμο, ανάμεσα σε άλλους. Θα χρειαστεί να εκπαιδεύσουν αποφασιστικά το κοινό τους στη συγκέντρωση και στην απόλαυση της τέχνης με φυσική παρουσία.
Υπάρχει κάτι που δεν αποτυπώνεται σε μια φωτογραφία στο iPhone. Και δεν έχω κατά νου το να απολαμβάνεις έναν Ρέμπραντ αλλά και video art και περφόρμανς και οτιδήποτε εντελώς σύγχρονο που μιλάει για το τώρα.
Άλλωστε, μέχρι τεχνο-ουτοπιστές και αντιφρονούντες να πετύχουν την εκ νέου κατάληψη του διαδικτυακού χώρου από τους ελάχιστους κολοσσούς που ελέγχουν την κίνηση του διαδικτύου τώρα, ο κοινός offline χώρος στις δημοκρατικές χώρες (ένα μουσείο, ο δρόμος, μια δημόσια συζήτηση) θα παραμένει ο κατεξοχήν τόπος καλλιτεχνικής δημιουργίας, πολιτικού διαλόγου και αμφισβήτησης.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.