Η σφραγίδα της Πύλου: ένα θαύμα τεχνολογίας και τέχνης που «απλώς δεν έπρεπε να βρίσκεται εκεί»

Η σφραγίδα της Πύλου: ένα θαύμα τεχνολογίας και τέχνης που «απλώς δεν έπρεπε να βρίσκεται εκεί» Facebook Twitter
O λεγόμενος σφραγιδόλιθος της Πύλου. Jeff Vanderpool/University of Cincinnati
0

Κατά τη διάρκεια του 2015, αρχαιολόγοι που πραγματοποιούν ανασκαφές σε αρχαίο τάφο της Πύλου στη νοτιοδυτική Ελλάδα, εντοπίζουν ένα αντικείμενο, μικρότερο από 2,5 εκ., που μοιάζει με κάτι σαν μεγάλη χάντρα. Το βάζουν στην άκρη και επικεντρώνονται σε πιο σημαντικά κατά την άποψή τους αντικείμενα, μεταξύ των οποίων αρκετά χρυσά κοσμήματα που βρέθηκαν μέσα στον πλούσιο τάφο. 

Ωστόσο, λίγο αργότερα, όταν ένας συντηρητής επιχείρησε να απομακρύνει τις επικαθήσεις χώματος από την επιφάνεια της χάντρας, συνειδητοποίησε ότι επρόκειτο για κάτι διαφορετικό: για έναν σφραγιδόλιθο από αχάτη με εγχάρακτο σχέδιο. 

Αυτό που απεικονιζόταν πάνω στη σφραγίδα, ήταν ακόμη πιο εντυπωσιακό, αφού έδειχνε έναν πολεμιστή σε μάχη με δυο άλλους, ένα χαρακτικό άφταστης τέχνης με λεπτομέρειες που δεν ήταν ορατές αμέσως και δια γυμνού οφθαλμού. 

Η σφραγίδα παρουσιάζει δύο μυστήρια. Το ένα έχει να κάνει με τη λεπτομέρεια του χαρακτικού που εμφανίζεται πάνω της. Από την άλλη, το θέμα είναι αν η σκηνή που απεικονίζει είναι εμπνευσμένη από την «Ιλιάδα» και την «Οδύσσεια» του Ομήρου και με κάποιο τρόπο, απεικονίζοντας ένα συγκεκριμένο γεγονός, συνέβαλε στην προφορική παράδοση των ομηρικών επών.

«Η λεπτομέρεια είναι εκπληκτική, ειδικά δεδομένου του μεγέθους. Αισθητικά, είναι ένα αριστούργημα μικροτεχνίας», δήλωσε ο John Bennet, διευθυντής της Βρετανικής Σχολής Αθηνών, εκ των πλέον φημισμένων αρχαιολογικών ινστιτούτων.

«Η εκπληκτική σκηνή μάχης πάνω στον σφραγιδόλιθο, αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της τέχνης του Αιγαίου, ικανή να συγκριθεί μόνο με τα σχέδια του Μιχαήλ Άγγελου που παρουσιάζονται τώρα στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης», δήλωσε ο Malcolm H. Wiener, ειδικός στην προϊστορία του Αιγαίου και επίτροπος του Met.

Η σφραγίδα της Πύλου: ένα θαύμα τεχνολογίας και τέχνης που «απλώς δεν έπρεπε να βρίσκεται εκεί» Facebook Twitter
Ο σφραγιδόλιθος της Πύλου όπως βρέθηκε. Οι αρχαιολόγοι αρχικά το άφησαν στην άκρη αφού προτίμησαν να ασχοληθούν με άλλα αντικείμενα που βρέθηκαν στον τάφο. Alexandros Zokos/University of Cincinnati

Ας σημειωθεί ότι ο τάφος μέσα στον οποίο βρέθηκε ο πολύτιμος λίθος, ανακαλύφθηκε τον Μάιο του 2015 από τους Jack L. Davis και Sharon R. Stocker, αρχαιολόγους του Πανεπιστημίου του Σινσινάτι που είχαν εργαστεί σε ανασκαφές στην Πύλο για περισσότερα από 25 χρόνια.

«Ήταν μετά από τον καθαρισμό, κατά τη διαδικασία της λήψης φωτογραφιών των ευρημάτων που ο ενθουσιασμός μας αυξήθηκε καθώς σταδιακά συνειδητοποιούσαμε ότι βρισκόμασταν απέναντι σε ένα αριστούργημα», έγραψαν στο περιοδικό Hesperia.

Η σφραγίδα, από την άλλη, παρουσιάζει δύο μυστήρια. Το ένα έχει να κάνει με τη λεπτομέρεια του χαρακτικού που εμφανίζεται πάνω της. Από την άλλη, το θέμα είναι αν η σκηνή που απεικονίζει είναι εμπνευσμένη από την «Ιλιάδα» και την «Οδύσσεια» του  Ομήρου και με κάποιο τρόπο, απεικονίζοντας ένα συγκεκριμένο γεγονός, συνέβαλε στην προφορική παράδοση των ομηρικών επών. 

Ο ιδιοκτήτης της σφραγίδας, γνωστός και ως Πολεμιστής με τους γρύπες, , λόγω και του μυθικού τέρατος που απεικονίζεται στον τάφο του, εικάζεται ότι τάφηκε εκεί γύρω στο 1450 π.Χ., ενώ επίσης πιθανολογείται ότι έζησε σε μια κρίσιμη περίοδο, όταν πλέον ο μινωικός πολιτισμός μεταφέρθηκε σε βασίλεια της ηπειρωτικής Ελλάδας.

Οι τοπικοί αρχηγοί, όπως ο Πολεμιστής, ίσως είχαν χρησιμοποιήσει πολύτιμα αντικείμενα από την Κρήτη για να διαφημίσουν την ένταξή τους στην ελληνόφωνη ελίτ του αρχαίου μυκηναϊκού πολιτισμού, τον πρώτο στην ηπειρωτική Ευρώπη. Οι απόγονοί τους, έναν αιώνα περίπου αργότερα, έχτισαν τα μεγάλα παλάτια στην Πύλο, τις Μυκήνες και την Τίρυνθα, θέσεις που αναφέρει και ο Όμηρος.

Ο Δρ Ντέιβις και η Δρ Stocker πιστεύουν ότι η σφραγίδα, όπως και άλλα αντικείμενα στον τάφο του Γρύπα Πολεμιστή, κατασκευάστηκε στην Κρήτη, καθώς τόσο λεπτοδουλεμένα έργα δεν κατασκευάζονταν στην ηπειρωτική Ελλάδα την εποχή εκείνη. Για την ακρίβεια, και όπως εξηγούν οι ειδικοί, είναι τόσο λεπτομερής η δουλειά, που λογικά ο χαράκτης θα χρειαζόταν μεγεθυντικό φακό για να προχωρήσει σε τέτοια τέλεια απόδοση της σκηνής.  

Βέβαια, ας θυμόμαστε ότι για εκείνη την εποχή στην Κρήτη, δεν υπάρχει καμία απολύτως αναφορά περί εργαλείων μεγέθυνσης εικόνων, πράγμα που κάνει τους δύο αρχαιολόγους να πιστεύουν ότι ο χαράκτης ήταν ένα μοναδικό ταλέντο που χάθηκε στους αιώνες. 

Ο Fritz Blakolmer, εμπειρογνώμονας της τέχνης του Αιγαίου στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, υποστηρίζει ότι η σφραγίδα δεν είναι παρά ένα μικροσκοπικό αντίγραφο ενός πολύ μεγαλύτερου πρωτοτύπου, μάλλον διακοσμημένου με γυψομάρμαρο, όπως εκείνα που βρέθηκαν στο ανάκτορο της Κνωσού στην Κρήτη.

Ο ίδιος σημειώνει ότι η σφραγίδα πρέπει να έχει κατασκευαστεί με μεγεθυντικό φακό, ασχέτως αν δεν υπάρχουν αναφορές για τη χρήση τέτοιων εργαλείων εκείνη την εποχή. Ο ίδιος απλώς δεν πιστεύει ότι οι άνθρωποι εκείνης της εποχής είχαν τόσο πιο έντονη όραση από τους ανθρώπους του σήμερα. 

Η σφραγίδα της Πύλου: ένα θαύμα τεχνολογίας και τέχνης που «απλώς δεν έπρεπε να βρίσκεται εκεί» Facebook Twitter
Μεγέθυνση του σχεδίου που βρίσκεται πάνω στον λίθο της Πύλου. Tina Ross/University of Cincinnati

Το άλλο παράξενο της σφραγίδας είναι ότι ο νικητής της μάχης φοράει στο χέρι του ένα αντικείμενο που μοιάζει με κόσμημα, έναν αντίστοιχο σφραγιδόλιθο με κορδόνι, αλλά θυμίζει το σχήμα της σφραγίδας. Ξέρουμε ότι οι δύο νεκροί πολεμιστές της σκηνής ανήκαν στην ίδια ομάδα, επειδή φορούν εξάρτυση με το ίδιο μοτίβο. 

Όσο για την πιθανή σχέση της σφραγίδας με τα ομηρικά έπη είναι ενδιαφέρουσα, αλλά αόριστη. Αρχαιολόγοι, όπως ο Heinrich Schliemann, με σοβαρή προϋπηρεσία στις ανασκαφές της Τροίας και των Μυκηνών, πίστευαν ακράδαντα ότι  στην «Ιλιάδα» γινόταν λόγος για ιστορικά γεγονότα και οι πεποιθήσεις τους ενισχύονταν από τα σπάνια τεχνουργήματα που εντόπιζαν στις ανασκαφές τους. 

Ωστόσο, ο Γρύπας Πολεμιστής θάφτηκε γύρω στο 1450 π.Χ., γεγονός που τον απομακρύνει από τις πρώτες γραπτές εκδόσεις των Ομηρικών Επών. Παρ 'όλα αυτά, υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι η προφορική παράδοση πίσω από τα ομηρικά έπη προέρχεται από τη Γραμμική Β',  το πρώτο ελληνικό σύστημα γραφής.

Η Γραμμική Β' προσαρμόστηκε από τους Μυκηνσίους από τη Γραμμική Α, που χρησιμοποιούνταν από τους Μινωίτες. Οι παλαιότερες γνωστές επιγραφές Γραμμικής Β χρονολογούνται στο 1450 π.Χ. και η γραφή εξαφανίστηκε μετά την κατάρρευση του Μυκηναϊκού πολιτισμού γύρω στο 1200 π.Χ. Αυτός είναι και ο λόγος που εικάζεται ότι η προφορική παράδοση που οδήγησε στα ομηρικά έπη πιθανόν να εκτείνεται σε επτά αιώνες.

«Δεν λέμε ότι πρόκειται για μια απεικόνιση από τον Όμηρο», εξηγεί η Δρ. Stocker, ωστόσο παραδέχεται ότι θα ήταν διασκεδαστικό να πιστέψει κανείς ότι η σφραγίδα απεικονίζει τον Αχιλλέα. Από την πλευρά του, ο δρ. Blakolmer, επίσης, θεωρεί δελεαστικό να βλέπεις τις φιγούρες στη σφραγίδα ως ομηρικούς ήρωες, όπως ο Έκτορας ή ο Νέστορας, αλλά όπως τονίζει, αυτός είναι ένας πειρασμός στον οποίο η αρχαιολογική κοινότητα πρέπει να αντισταθεί. Όπως άλλωστε από κοινού τονίζουν, αυτά είναι λάθη που οι αρχαιολόγοι έκαναν πριν από 50 χρόνια. 

«Αν είναι να κάνουμε λάθη, ας κάνουμε τα δικά μας, ας μην επαναλάβουμε τα παλιά», λένε.

Καθώς, όμως, δεν μπορεί να υπάρξει επιστημονική τεκμηρίωση για τη λεπταίσθητη δουλειά που απαιτεί μια μινιατούρα χαρακτικής, πλέον διάφορα σενάρια εξυφαίνονται στο διαδίκτυο για τον ρόλο που η Χημεία και μια τεχνολογία άγνωστη προς εμάς μπορεί να χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή της σφραγίδας της Πύλου.

Φυσικά, όσο δεν υπάρχουν αποδείξεις για τη μέθοδο που χρησιμοποιούσε ο ταλαντούχος χαράκτης της σφραγίδας της Πύλου, μόνο εικασίες θα μπορούν να γίνονται, τόσο από τους ειδικούς όσο και από τους λάτρεις των αρχαιολογικών ανακαλύψεων που πολύ συχνά παρασύρονται σε ευφάνταστες θεωρίες, που, ωστόσο καμία σχέση δεν έχουν με την πραγματικότητα.   

____________

Με στοιχεία από novoscriptorium.com

Διορθώθηκε από Γρύπας Πολεμιστής, σε Πολεμιστής με τους γρύπες, μετά από ορθή παρατήρηση αναγνώστη της LIFO.

Αρχαιολογία & Ιστορία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Οι αρχαιολογικοί θησαυροί που βρέθηκαν στα χαρακώματα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου εκτίθενται στο Κιλκίς

Αρχαιολογία & Ιστορία / Οι αρχαιολογικοί θησαυροί που βρέθηκαν στα χαρακώματα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου εκτίθενται στο Κιλκίς

Εκατό χρόνια μετά την ανακωχή του Μεγάλου Πολέμου, η έκθεση «Αρχαιολογία εν καιρώ πολέμου στο Κιλκίς» έρχεται να φωτίσει άγνωστες πτυχές της ιστορίας και της αρχαιολογίας
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Πώς η τεχνολογία αποκαθιστά το σημαντικότερο έργο της κλασικής ζωγραφικής 23 αιώνες μετά;

Αρχαιολογία & Ιστορία / Πώς η τεχνολογία αποκαθιστά το σημαντικότερο έργο της κλασικής ζωγραφικής 23 αιώνες μετά;

Η αρχαιομετρία, η τεχνητή νοημοσύνη και η καλλιτεχνική δημιουργία συνεργάστηκαν σε μια καινοτόμο μελέτη αποκατάστασης της τοιχογραφίας με το κυνήγι από τον τάφο του Φιλίππου στις Αιγές, ανοίγοντας νέους ορίζοντες στην αναβίωση της αρχαίας τέχνης.
M. HULOT
Δωσίλογοι: Ποιοι και γιατί συνεργάστηκαν με τους κατακτητές;

Ιστορία μιας πόλης / Δωσίλογοι: Ποιοι και γιατί συνεργάστηκαν με τους κατακτητές;

Πώς επιχειρήθηκε η αναθεώρηση της εικόνας των δωσιλόγων τις δεκαετίες που ακολούθησαν μετά την Κατοχή και τα Δεκεμβριανά, και ποια ήταν η επίδραση αυτής της αναθεώρησης στη δημόσια ιστορική μνήμη; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη για ένα θέμα ταμπού που ακόμα απασχολεί τους ιστορικούς αλλά και την κοινωνία.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Από τι πέθαναν δεκάδες χιλιάδες Αθηναίοι το 430 π.Χ.;

Ιστορία μιας πόλης / Από τι πέθαναν δεκάδες χιλιάδες Αθηναίοι το 430 π.Χ.;

Ο Θουκυδίδης ισχυρίζεται ότι ήταν μια ασθένεια εισαγόμενη, η οποία ξεκίνησε από την Αιθιοπία και προτού φθάσει στην Αθήνα, εξαπλώθηκε στην Αίγυπτο και την Περσική αυτοκρατορία. H Αγιάτη Μπενάρδου μιλά με τον Στέφανο Παρασκευαΐδη για τον λοιμό των Αθηνών με την πρωτοφανή θνησιμότητα, καθώς υπολογίζεται ότι χάθηκε το 1/3 του πληθυσμού της πόλης.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Επίσκεψη στον αρχέγονο κόσμο της Σαμοθράκης με σύμμαχο την τεχνολογία

Αρχαιολογία & Ιστορία / Σαμοθράκη: Βλέπουμε την ιστορία του νησιού ξανά με σύμμαχο την τεχνολογία

Η Σαμοθράκη του Νίκης, του Ομήρου, των Καβείρων, των φιλοσόφων, των χαρτογράφων της Αναγέννησης, των αρχαιολόγων, των αρχιτεκτόνων και των φωτογράφων του 20ού αιώνα αλλά και των σύγχρονων μοντελιστών σε μια εμπεριστατωμένη έκθεση της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
ΑΣΚΤ: Η σχολή που «γέννησε» τους μεγαλύτερους Έλληνες καλλιτέχνες

Ιστορία μιας πόλης / ΑΣΚΤ: Εδώ γεννήθηκαν οι μεγαλύτεροι Έλληνες καλλιτέχνες

H Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών υπήρξε θεμέλιος λίθος για την ελληνική τέχνη, με σημαντικούς δασκάλους όπως ο Παρθένης και ο Μόραλης να συμβάλλουν στην ανάπτυξή της. Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με την ιστορικό τέχνης Χριστίνα Δημακοπούλου για την καθοριστική τους επιρροή.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Πώς βρέθηκαν οι πρόσφυγες από τη Μ. Ασία στη Νέα Μάκρη;

Ιστορία μιας πόλης / Νέα Μάκρη: Ο προσφυγικός συνοικισμός που εξελίχθηκε σε λουτρόπολη

Από τις ιωνικές κωμοπόλεις Μάκρη και Λιβίσι, στα παράλια της Λυκίας στη νοτιοδυτική Μικρά Ασία, οι πρόσφυγες από αυτές τις περιοχές εγκαταστάθηκαν στη βορειοανατολική Αττική, ιδρύοντας τη Νέα Μάκρη, το 1924. Η Ευαγγελία Αχλάδη μιλά στην Αγιάτη Μπενάρδου για τη νεότερη και τη σύγχρονη ιστορία της περιοχής.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Στο φθισιατρείο «Σωτηρία» το 1927: Μια κάθοδος στην αληθινή κόλαση των μελλοθάνατων

Αρχαιολογία & Ιστορία / Φθισιατρείο «Σωτηρία», 1927: Μια κάθοδος στην αληθινή κόλαση των μελλοθανάτων

Έπειτα από επιστολές και καταγγελίες, τον Ιούλιο του 1927, ένας ρεπόρτερ της εφημερίδας «Εσπερινή» επισκέπτεται το φθισιατρείο για να καταγράψει τις συνθήκες ζωής των ασθενών. Η ομάδα των dirty ’30s & late ’20s «αναπαλαιώνει» και διασώζει τη μαρτυρία του για λογαριασμό της LiFO.
DIRTY ‘30S & LATE ‘20S
Γιατί ήταν γαλάζιοι οι πίθηκοι στις τοιχογραφίες της Σαντορίνης;

Ιστορία μιας πόλης / Γιατί ήταν γαλάζιοι οι πίθηκοι στις τοιχογραφίες της Σαντορίνης;

Ποια τα νοήματα πίσω από τις ζωγραφισμένες μορφές και τα ζωντανά χρώματα των θηραϊκών τοιχογραφιών; Πώς συνδέονται με τον μινωικό πολιτισμό και τι μας αποκαλύπτουν για τον αρχαίο κόσμο; Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τον Ανδρέα Βλαχόπουλο.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Τάσος Σακελλαρόπουλος: «Ο στρατός και ο θρόνος ήταν οι ρίζες του κακού της Δικτατορίας»

Άκου την επιστήμη / Τάσος Σακελλαρόπουλος: «Ο στρατός και ο θρόνος ήταν οι ρίζες του κακού της Δικτατορίας»

Η εποχή μας και τα «φαντάσματα» του Μεσοπολέμου. Ο ιστορικός και υπεύθυνος των Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη, Τάσος Σακελλαρόπουλος μιλά στον Γιάννη Πανταζόπουλο.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια έκρηξη στο ηφαίστειο της Σαντορίνης πριν από έναν αιώνα

Αρχαιολογία & Ιστορία / «Εγώ κουνιέμαι από τη θέση μου, η Σαντορίνη μόνον να μην κουνηθεί!»

Τον Αύγουστο του 1925 στα γραφεία των αθηναϊκών εφημερίδων καταφθάνουν τηλεγραφήματα που ανακοινώνουν έκρηξη στο ηφαίστειο της Σαντορίνης και περιγράφουν την αναστάτωση των κατοίκων του νησιού. Η ομάδα των dirty ’30s & late ’20s φέρνει στο σήμερα κάποια από τα ρεπορτάζ της εποχής.
DIRTY ‘30S & LATE ‘20S
Κωστής Τσικλητήρας

Σαν σήμερα / Κωστής Τσικλητήρας: Αυτή είναι η ζωή του κορυφαίου Ολυμπιονίκη

Σαν σήμερα, στις 10 Φεβρουαρίου 1913, πεθαίνει στην Αθήνα από «κεραυνοβόλο μηνιγγίτιδα» ο κορυφαίος, μαζί με τον Πύρρο Δήμα, Έλληνας Ολυμπιονίκης Κωστής Τσικλητήρας, κάτοχος τεσσάρων ολυμπιακών μεταλλίων.
ΚΟΡΙΝΑ ΦΑΡΜΑΚΟΡΗ
Ακρωτήρι: Μια κοσμοπολίτικη, προϊστορική πόλη στην Σαντορίνη

Ιστορία μιας πόλης / Ακρωτήρι: Η πόλη που θάφτηκε κάτω από τις στάχτες του ηφαιστείου

Οι θηραϊκές τοιχογραφίες που ανακαλύφθηκαν στον προϊστορικό οικισμό του Ακρωτηρίου στη Σαντορίνη αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς θησαυρούς του Αιγαίου. Τι μαρτυρούν για την κοινωνία, τον πολιτισμό, την καθημερινή ζωή στην περιοχή; Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τον Ανδρέα Βλαχόπουλο.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Το «φαρμακείο» της οικογένειας Χωματιανού και η ιατρική στην Αθήνα του 19ου αι

Ιστορία μιας πόλης / Το «φαρμακείο» της οικογένειας Χωματιανού και η ιατρική στην Αθήνα του 19ου αιώνα

Μια αθηναϊκή οικογένεια με ρίζες στο Βυζάντιο, η οποία άφησε το αποτύπωμά της στην υλική και άυλη κληρονομιά της πόλης μας κι ένα αντικείμενο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, το οποίο μας «μιλά» για την οικογένεια αλλά και την ιατρική κατά το 19ο αιώνα. Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Γιώργο Νικολάου για το φαρμακείο της οικογένειας Χωματιανού.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
10 άγνωστες αθηναϊκές ιστορίες

Αρχαιολογία & Ιστορία / 10 άγνωστες αθηναϊκές ιστορίες

Tι γινόταν τον Μεσαίωνα στην Αθήνα; Υπήρχε ζωή στα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας; Ποια είναι η σκληρή αλήθεια για αυτό που αποκαλούμε «Αθηναϊκή Δημοκρατία» και τι ήταν τελικά οι Δεσμώτες του Φαλήρου; Ακούμε σήμερα 10 άγνωστες ή παραγνωρισμένες πτυχές από το μακροχρόνιο παρελθόν της πόλης μας που συνέλεξε η Αγιάτη Μπενάρδου για τη σειρά podcast της LiFO «Ιστορία μιας πόλης».
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
«Αισθάνομαι όπως την πρώτη φορά που θα έβγαινα ραντεβού»: Η Τασούλα Βερβενιώτη για την 4η Γιορτή Προφορικής Ιστορίας 

Αρχαιολογία & Ιστορία / «Οι κοινωνικές ομάδες παίζουν καθοριστικό ρόλο στη γραφή της Ιστορίας»

Η ιστορικός και συγγραφέας Τασούλα Βερβενιώτη μοιράζεται τη γνώση της με ανθρώπους που θέλουν να συλλέξουν τις άγραφες ή αποσιωπημένες πτυχές της ιστορίας και για τρεις ημέρες θα κατευθύνει τη μεγάλη συνάντηση των Ομάδων Προφορικής Ιστορίας στην Τεχνόπολη.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ