Ακόμα κι αν δεν έχεις δει έργα του ούτε διαβάσει κάποιο βιβλίο είτε δικό του είτε ένα από τα δεκάδες που μετέφρασε, σίγουρα θα 'χεις συναντήσει κάπου το όνομά του καθώς έχει μια πολύπλευρη παρουσία τεσσάρων δεκαετιών στις τέχνες και στα γράμματα. Ο πατέρας του, εκ των ιδρυτών του Ηρακλή Σερρών, τον ήθελε ποδοσφαιριστή, η μητέρα του αρχιτέκτονα. Ο ίδιος σε γήπεδο δεν πάτησε ποτέ, σπούδασε αρχιτεκτονική στη Θεσσαλονίκη και στο Γκρατς, για ένα διάστημα την εξάσκησε κιόλας, άλλα όμως του επεφύλασσε το πεπρωμένο στο οποίο πιστεύει ακράδαντα.
Έχοντας από μικρός τη «ριξιά» με το διάβασμα, το γράψιμο και την καλλιτεχνία, ο Αλέξανδρος Ίσαρης αφοσιώθηκε στην ποίηση, τη λογοτεχνία (το ενδέκατο βιβλίο του, οι «Περίπατοι», κυκλοφορεί τον Φεβρουάριο από τις εκδόσεις Κίχλη), τη ζωγραφική – ήδη ετοιμάζει την 11η ατομική του έκθεση. Βραβευμένος συγγραφέας και μεταφραστής, διακρίθηκε επίσης ως γραφίστας, φιλοτεχνώντας τα εξώφυλλα εκατοντάδων βιβλίων και όχι μόνο. Καταπιάστηκε με τη φωτογραφία, έκανε μέχρι και ραδιόφωνο, λάτρης δε ων της μουσικής και του κινηματογράφου, το 'χει «παράπονο» που δεν εντρύφησε περισσότερο εκεί!
Στο κέντρο των συγγραφικών και των καλλιτεχνικών του προβληματισμών βάζει τον άνθρωπο και το σώμα, τόσο στην εξωτερική όσο και στην εσωτερική του όψη, καθώς βρίσκει τις ανατομικές λεπτομέρειες «συγκλονιστικές ως μορφές». Αυτοδίδακτος ως καλλιτέχνης, ανέπτυξε μια ιδιαίτερη δική του τεχνική, η μεγαλύτερη ευτυχία, δε, γι' αυτόν είναι να ζωγραφίζει.
Νιώθω ευτυχισμένος όταν ζωγραφίζω γιατί βυθίζομαι εντελώς σε αυτό που κάνω και χάνω την αίσθηση του χρόνου. Μου αρέσει και η συγγραφή, όμως οι λέξεις είναι πολύ επικίνδυνες γιατί έχουν τεράστια δύναμη. Μια λέξη μπορεί να σε σώσει ή να σε οδηγήσει στην αυτοκτονία...
Βρεθήκαμε στο σπίτι του στο Παγκράτι, έναν χώρο ζεστό, φωτεινό, γεμάτο βιβλία και τέχνη. Εδώ εδρεύει και δημιουργεί αφότου εγκαταστάθηκε οριστικά στην Αθήνα. Η εργατικότητα, η μεθοδικότητά του αλλά και η υποδειγματική, μέχρι κεραίας οργάνωση και τάξη που επικρατεί στο ατελιέ του εντυπωσιάζει – ίσως είναι απόρροια της γερμανικής, κατά βάση, κουλτούρας του. Μιας κουλτούρας που θαυμάζει βαθιά, παρότι αποστρέφεται το ταμπεραμέντο του μέσου Γερμανού.
Κι όμως, αυτός ο θερμός, ευχάριστος, «έξω καρδιά» άνθρωπος εξομολογείται πως στην πραγματικότητα είναι φύσει απαισιόδοξος, κλειστός και μοναχικός, πως όσο κι αν τον γεμίζουν οι δραστηριότητές του έρχονται στιγμές που νιώθει «τρομερή μοναξιά...». Αυτό συνέβη εν μέρει από επιλογή –«είναι και στη φύση του καλλιτέχνη»–, εν μέρει επειδή όσες στενές φιλίες επιχείρησε να κάνει είχαν συνήθως, λέει, απογοητευτική κατάληξη. Του ήταν, επιπλέον, αδύνατο να συγκατοικήσει με άλλο άτομο, ακόμα κι αν επρόκειτο για έρωτα μεγάλο – και δεν του έλειψαν οι κατακτήσεις, το γλέντησε, λέει, στη ζωή του με το παραπάνω!
Συζητήσαμε για ποίηση, λογοτεχνία, τέχνη, μουσική, είπαμε για τη δύναμη των λέξεων και την αθωότητα των χρωμάτων, φτάσαμε μέχρι την πολιτική, τη θρησκεία και τη μεταφυσική για να καταλήξουμε να μιλάμε για έρωτες και ανθρώπινες σχέσεις, για ενθουσιασμούς και απογοητεύσεις, για παρουσίες και απουσίες, μια και αυτά είναι εντέλει τα πιο σημαντικά, στο όνομα αυτών γίνονται ή παίρνουν αφορμές όλα τα άλλα.
— Κοντεύετε μισό αιώνα στο Παγκράτι, θα έλεγε κανείς ότι ήσασταν από πάντα εδώ.
Είναι πράγματι σαν δικό μου πια αυτό το διαμέρισμα, παρότι το νοικιάζω. Μου άρεσε από παλιά αυτή η περιοχή της Αθήνας, είναι πολύ ιδιαίτερη, όσο μάλιστα περνά ο καιρός, σε αντίθεση με άλλες συνοικίες, αυτή όχι μόνο δεν έχει παρακμάσει αλλά γίνεται ακόμα πιο όμορφη, ζωντανή και ελκυστική. Το κακό είναι ότι δύσκολα πλέον βρίσκεις σπίτι εδώ!
— Γεννηθήκατε εντούτοις «στας Σέρρας», ζήσατε επίσης αρκετά χρόνια στη Θεσσαλονίκη όπως και στο εξωτερικό.
Στις Σέρρες έβγαλα και το δημοτικό και το γυμνάσιο κι από εκεί έφυγα να σπουδάσω αρχιτέκτονας στην Αυστρία. Δεν ήταν δική μου επιλογή αλλά αποτέλεσμα οικογενειακής πίεσης, της μητέρας μου ειδικά. Γι' αυτό τελικά εγκατέλειψα αυτή την καριέρα, αφού πρώτα δούλεψα κάποια χρόνια σε μια υπηρεσία του δημοσίου που ασχολούνταν με επεκτάσεις και τροποποιήσεις σχεδίων πόλεων – άλλαξα τη ρυμοτομία τριών πόλεων κι έκανα τις μελέτες για δύο νέα χωριά. Στη Θεσσαλονίκη, όπου επέστρεψα μετά το προδίπλωμα, έμεινα άλλα 16 χρόνια αφού πήρα το δίπλωμα. Εκεί έκανα και την πρώτη μου έκθεση ζωγραφικής, στην γκαλερί Ζήτα Μι. Χρησιμοποιούσα μάλιστα τότε μόνο μαύρα και κόκκινα μελάνια. Πολλοί έβρισκαν τα έργα μου εφιαλτικά! Το 1978 εγκαταστάθηκα οριστικά στην Αθήνα. Έζησα πράγματι και στο εξωτερικό μεγάλα διαστήματα, κυρίως στην Αυστρία και στη Γερμανία – συγκεκριμένα στο Βερολίνο, μια πόλη που αγαπώ πολύ.
— Η περιπέτειά σας με τα γράμματα και τις τέχνες πότε ξεκινά;
Από έφηβος ζωγράφιζα, έγραφα ή μετέφραζα από τα αγγλικά που ήταν η πρώτη μου ξένη γλώσσα. Διάβαζα επίσης πολύ. Σε πείσμα του πατέρα μου που, όντας ο ίδιος ποδοσφαιριστής, ήθελε να με κάνει κι εμένα άσο της μπάλας. Με θεωρούσε κιόλας άρρωστο που δεν ενδιαφερόμουν για πράγματα που παραδοσιακά άρμοζαν στο φύλο και την ηλικία μου. Ήτανε περίπτωση ο πατέρας! Όντας από εύπορη οικογένεια –ο παππούς μου ήταν οινοποιός–, υπήρξε στα νιάτα του μέγας γόης. Είχε ένα από τα πρώτα αυτοκίνητα στην πόλη, ίδρυσε, δε, με δικά του χρήματα τον Ηρακλή Σερρών. Έπαιζε σέντερ μπακ και όταν ήταν σε μένα έγκυος η μητέρα μου ήταν σίγουρος όχι μόνο ότι θα κάνει γιο, αλλά και ότι θα μεγαλουργήσει στα γήπεδα! Πέθανε δυστυχώς πολύ νέος, μόλις 46 χρονών, και το είχε μεγάλο καημό που αυτό δεν συνέβη. Όχι μόνο δεν έπαιξα ποτέ μπάλα αλλά ούτε καν απέκτησα μια κάποια ιδέα. Το ότι οι αντίπαλοι παίζουν με έντεκα παίκτες ο καθένας το έμαθα όταν μετέφραζα την «Αγωνία του τερματοφύλακα πριν από τα πέναλτι» του Πέτερ Χάντκε!
— Είχατε προφανώς «άλλα μυαλά», που λέμε.
Ναι, καταρχήν έμαθα να ακούω από πολύ μικρός κλασική μουσική σε δίσκους των 78 στροφών αρχικά, των 33 αργότερα. Υπεύθυνη γι' αυτό ήταν η μητέρα μου που ήταν δασκάλα και έπαιζε υπέροχα βιολί. Αγαπούσε επίσης τη λογοτεχνία και τις τέχνες, μια προσωπικότητα το ακριβώς αντίθετο του πατέρα μου. Κι όμως, αγαπήθηκαν βαθιά! Όταν ήμουν μικρός με κοίμιζε με Μπραμς και Μότσαρτ. Δεν έπαιζε απλώς κομμάτια τους, τα τραγουδούσε κιόλας στα ελληνικά. Το βιολί αυτό ήταν το μόνο πράγμα που κράτησα από εκείνη.
— Παρά ταύτα εσείς ούτε ποδοσφαιριστής, ούτε μουσικός γίνατε.
Στη μουσική προσπάθησα πολύ είναι η αλήθεια, γιατί έχω πάθος μαζί της, έχω άλλωστε μεταφράσει πολλά μουσικά έργα. Δοκίμασα βιολί και πιάνο, ατυχώς όμως ήμουν ανεπίδεκτος μαθήσεως! Ίσως φταίει και που δεν συμπαθούσα τον εκάστοτε δάσκαλο.
— Μουσική μπορεί να μη μάθατε, αναπτύξατε όμως στην πορεία ένα σωρό δεξιότητες. Λογοτεχνία, ποίηση, μεταφράσεις, ζωγραφική, φωτογραφία, γραφιστική...
Ναι, έχω σχεδιάσει πάνω από πεντακόσια εξώφυλλα. Περισσότερο μου άρεσαν αυτά που έκανα για τις εκδόσεις Scripta. Φιλοτέχνησα επίσης πολλά προγράμματα του Μεγάρου Μουσικής. Ξεχωρίζω αυτό για τα «Κατά Ματθαίον Πάθη» του Μπαχ, όπου μετέφρασα κι όλα τα κείμενα. Εργάστηκα ως αρχιτέκτονας, αποτύπωσα το μινωικό ανάκτορο της Ζάκρου, έκανα ένα σωρό μεταφράσεις, έγραψα έντεκα βιβλία, πραγματοποίησα 10 ατομικές εκθέσεις και συμμετείχα σε 18 ομαδικές, έχω επίσης βγάλει κάπου 2.000 καλλιτεχνικές φωτογραφίες που επί πολλά χρόνια τις τύπωνα ο ίδιος εδώ στο σπίτι... Νιώθω καμιά φορά ότι έζησα πέντε ζωές!
— Ζωγραφική πάντως δεν σπουδάσατε.
Όχι δυστυχώς, έκανα όμως μαθήματα ζωγραφικής επί δύο χρόνια στο αντίστοιχο τμήμα της Αρχιτεκτονικής στο Γκρατς στην Αυστρία, όπου είχα έναν πολύ αξιόλογο καθηγητή. Είχαμε επίσης έναν καταπληκτικό καθηγητή Ιστορίας της Τέχνης που με επηρέασε πολύ. Κάναμε μεταξύ άλλων ανδρικό και γυναικείο γυμνό.
— Ποιο καλλιτεχνικό ρεύμα σας συγκινεί περισσότερο;
Κατά καιρούς εκτίμησα διάφορα ρεύματα, από την αρχαία Ελλάδα και την Αναγέννηση μέχρι τον σουρεαλισμό και τη μοντέρνα τέχνη. Αλλάζουν, ξέρετε, τα γούστα με τις εποχές και τις ηλικίες. Ως φοιτητής μου άρεσε πολύ ο Ιερώνυμος Μπος, αργότερα ενθουσιάστηκα με τον Μαξ Ερνστ, με σαγήνευσαν επίσης ο Φράνσις Μπέικον και ο Έντβαρντ Μουνκ. Προσωπικά εστιάζω στο ανθρώπινο σώμα, είτε απεικονίζοντας την εξωτερική του όψη είτε την εσωτερική, διότι βρίσκω και τις ανατομικές λεπτομέρειες συγκλονιστικές ως μορφές. Όπως όμως σας είπα, ούτε στη ζωγραφική ούτε σε ό,τι άλλο ασχολήθηκα είχα ουσιαστικά κάποιον δάσκαλο. Σε όλα υπήρξα αυτοδίδακτος! Ακόμα και την τεχνική με τα χρωματιστά μολύβια που με χαρακτηρίζει εδώ και 25 χρόνια, μόνος την ανακάλυψα και την τελειοποίησα. Ο θεατής νομίζει ότι βλέπει πίνακα ζωγραφισμένο με λάδια και είναι ξυλομπογιές σε αλλεπάλληλες στρώσεις. Υπήρχε και λόγος πρακτικός που εγκατέλειψα τα λάδια, με πείραζε το νέφτι. Άλλος στην Ελλάδα τουλάχιστον δεν χρησιμοποιεί αυτή την τεχνική που είναι βέβαια χρονοβόρα και επίπονη – χρειάζομαι μήνες για να ολοκληρώσω ένα έργο. Τον Οκτώβριο θα εκθέσω στην γκαλερί 7 και ήδη δουλεύω πυρετωδώς οκτώ με δέκα ώρες την ημέρα.
— Είχα διαβάσει ότι η πρώτη σας ατομική έκθεση στην Αθήνα συνέπεσε σχεδόν με τον μεγάλο σεισμό του '81.
Ναι, ήταν στην γκαλερί Νέες Μορφές και ήταν καταστροφή μεγάλη διότι δούλευα γι΄αυτή την έκθεση τέσσερα ολόκληρα χρόνια. Η έκθεση πραγματοποιήθηκε παρότι το κτίριο είχε ρωγμές, μάλιστα απέσπασε πολύ καλές κριτικές αλλά ποιος είχε τότε μυαλό να αγοράσει τέχνη. Πούλησα μόνο ένα μικρό σχέδιο, δεν είχα χρήματα ούτε να πληρώσω τον κορνιζά. Έχω πάντως να το λέω ότι στην πρώτη μου αθηναϊκή έκθεση σείστηκε πραγματικά ο τόπος!
— Αλλά για το 2020 δεν περιμένουμε μόνο τη νέα σας έκθεση. Κυκλοφορεί κι ένα καινούργιο βιβλίο σας αυτές τις μέρες.
Ναι, ονομάζεται «Περίπατοι» και περιέχει σκέψεις κι εντυπώσεις από έξι περιπάτους που έκανα τακτικά στο παρελθόν στην Ελλάδα και το εξωτερικό – από τις Σέρρες μέχρι τη Βιέννη και τη Θεσσαλονίκη. Είναι μεν πεζά αλλά έχουν μια ποιητική διάσταση. Υπάρχει κι ένα διήγημα που είχε πρωτοδημοσιευτεί το '12 στη LiFO. Περιγράφω εκεί πώς αγόρασα έναν τάφο στην Τήνο.
— Το κάνατε αυτό πράγματι;
Ναι, αλήθεια είναι όπως όλα σχεδόν τα περιστατικά που αναφέρω στο βιβλίο! Αν είναι είπα κάπου να θαφτώ, ας είναι εκεί, σε ένα νησί που έχω λατρέψει. Ήταν μάλιστα ο τελευταίος διαθέσιμος τάφος στο κοιμητήριο του Πύργου!
— Φίλους στενούς διατηρείτε εδώ στην Αθήνα;
Πώς, γνωρίζω αρκετό κόσμο, το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μου ωστόσο πορεύτηκα μοναχικά. Όχι πως δεν έκανα φιλίες και σχέσεις δυνατές, ακόμα και τότε όμως «φλέρταρα» συχνά με τη μοναξιά. Φανταστείτε ότι εδώ και σαράντα χρόνια κάνω πάντα μόνος μου διακοπές, κάτι άλλοτε ευχάριστο, άλλοτε πάλι όχι.
— Κατ' επιλογήν σας αυτό;
Όχι πάντα, απλώς έτσι προέκυψε. Έκανα ξέρετε μια ζωή ατίθαση, έντονη, με πολλούς και δυνατούς έρωτες κάθε λογής, πράγματα που πλέον ευτυχώς ή δυστυχώς ανήκουν στο παρελθόν. Εδώ και πέντε-έξι χρόνια απαλλάχθηκα οριστικά από τέτοιες αγωνίες. Πόσο ακόμα πια, έφτασα τα 78! Κάποιοι βέβαια δεν ησυχάζουν ούτε στα γεράματα, αλλά δεν ανήκω στην κατηγορία αυτή.
— Κάποιος έρωτας που σας σημάδεψε;
Γνώρισα στα 26 μου μια κοπέλα που μείναμε αρκετά χρόνια μαζί, εκείνη μάλιστα με μύησε στη φωτογραφία. Χωρίσαμε άσχημα δυστυχώς και έπαθα τέτοιον κλονισμό που αρρώστησα και με πήγανε νοσοκομείο. Υπέφερα πολύ, μάλλον επειδή ήταν ο πρώτος μου μεγάλος έρωτας. Μετά πια το συνήθισα! Φαντάσου όμως ότι επειδή είχαμε πάει μαζί ένα ταξίδι στη Μονεμβασία, για τα επόμενα οκτώ χρόνια έκανα το ίδιο ταξίδι μόνος μου – από νοσταλγία. Πάντως δεν έχω παράπονο από την ερωτική μου ζωή, ήταν ευτυχώς πλούσια κι ενδιαφέρουσα μέχρι που ξαφνικά σταμάτησα! Κι αυτό, ξέρετε, έτσι το έφεραν τα πράγματα, δεν το εξεβίασα.
Το ίδιο συνέβη και με το τσιγάρο που το έκοψα «μαχαίρι» ύστερα από δεκαπέντε χρόνια μανιώδους καπνίσματος. Αφορμή στάθηκαν κάτι εξετάσεις που έκανα ύστερα από ένα ατύχημα –είχα πέσει με μηχανάκι– και που έδειξαν ότι μου δημιουργούσε σοβαρό καρδιακό πρόβλημα. Πιστεύω πολύ στη μοίρα, αγαπητέ, η ζωή έχει τον τρόπο της να μας πηγαίνει εκεί που αυτή θέλει, ανεξάρτητα από τα δικά μας πλάνα. Πιστεύω επίσης στην ύπαρξη ενός θεού, κι ας μην είμαι θρήσκος, όπως και στην ύπαρξη παράλληλων πραγματικοτήτων που δεν αντιλαμβανόμαστε. Ίσως τώρα δα που μιλάμε να βρίσκονται και άλλα όντα ανάμεσά μας, αόρατα! Η επιδεικτική αθεΐα είναι στις μέρες μας συρμός αλλά εμένα δεν μου πάει. Μια ζωή χωρίς μεταφυσικές ανησυχίες είναι έπειτα χωρίς νόημα, δεν βρίσκετε;
— Είναι οπότε, λέτε, όλα «γραμμένα»;
Τα πρόσωπα που συναντάμε, οι καταστάσεις, τα ταξίδια, οι έρωτες, οι επιτυχίες, οι αποτυχίες, όλα νομίζω ακολουθούν κάποιο πλάνο. Μπορεί να γελάτε τώρα εσείς από μέσα σας, όμως εγώ είμαι πεπεισμένος γι' αυτό! Με τις μεταφράσεις, για παράδειγμα, είχα αποφασίσει φεύγοντας από τη Θεσσαλονίκη ότι δεν θα ξανασχοληθώ, όμως αλλιώς τα έφερε η τύχη.
— Γιατί το είχατε πει αυτό;
Μα, γιατί η μετάφραση είναι από τα πιο κουραστικά, εξοντωτικά αλλά και χρονοβόρα πράγματα, τουλάχιστον για μένα που είμαι τελειομανής και τα γράφω όλα στο χέρι. Χειρίζομαι υπολογιστή, διαθέτω και ιστοσελίδα, όμως δεν τα καταφέρνω καλά με το πληκτρολόγιο! Η τελευταία μου μετάφραση που τόσο επαινέθηκε, «Οι Σημειώσεις του Μάλτε Λάουριντς Μπρίγκε» του Ρίλκε, ήταν ό,τι πιο δύσκολο έχω μεταφράσει. Μου πήρε σχεδόν μια τετραετία σκληρής δουλειάς, η οποία δεν αποτιμάται χρηματικά – οι αμοιβές του επαγγέλματος είναι έτσι κι αλλιώς αστείες. Χρειάστηκε επιπλέον να συναντήσω άλλους γερμανομαθείς για να λύσω κάποιες απορίες, να κάνω τηλέφωνα στη Γερμανία... Πιστεύω πως ένας καλός μεταφραστής πρέπει να είναι κι ο ίδιος λογοτέχνης.
— Με αυτά και με εκείνα πάντως, μεταφράσατε ως τώρα 33 βιβλία.
Πράγματι, έγινα δε ο καλύτερος μεταφραστής από τα γερμανικά χωρίς καν να το επιδιώξω! Κι αυτό όλο ξεκίνησε επειδή βρέθηκα μια εποχή σε μεγάλη ανάγκη και έπρεπε να βρω τρόπους επιβίωσης. Έτσι ξεκίνησα να εικονογραφώ παιδικά βιβλία και κείμενα στο περιοδικό Playboy.
— Το επίπεδο των μεταφράσεων σήμερα στην Ελλάδα πώς το κρίνετε;
Έχει σίγουρα βελτιωθεί αισθητά, τα λογοτεχνικά έργα που διάβαζα μικρός είχαν κατά κανόνα κάκιστες μεταφράσεις. Ακόμα και ονόματα όπως ο Άρης Αλεξάνδρου και άλλοι «μύθοι», δεν έκαναν άψογες μεταφράσεις. Ιδανικό είναι να σου αρέσει κιόλας ο συγγραφέας που μεταφράζεις, πράγμα που δεν συμβαίνει πάντα. Ο Τόμας Μπέρνχαρντ π.χ., που ακούγεται πολύ, παίζονται τώρα και δύο θεατρικά έργα του στην Αθήνα, προσωπικά δεν με συγκινεί κι ας μου «χάρισαν» δυο βραβεία οι μεταφράσεις του.
— Αλλά γιατί δεν σας αρέσει ο Μπέρνχαρντ;
Μα, διότι ο πολυγραφότατος αυτός συγγραφέας δεν έχει γράψει ούτε μια σελίδα για την αγάπη. Δεν συναντάς πουθενά στα έργα του δύο ανθρώπους που αγαπιούνται, έστω έναν που αγαπά. Η αγάπη πάλι είναι, για μένα, το μεγαλύτερο αγαθό στη ζωή. Ίσως επειδή αγαπάω πολύ και συχνά! Αγαπώ επίσης τους Έλληνες, αντίθετα με άλλους συγγραφείς που τους κακολογούν εμμονικά.
— Από Έλληνες συγγραφείς ποιους αγαπάτε;
Θαυμάζω πολύ τον Γιώργο Χειμωνά με τον οποίο μάς συνέδεε στενή φιλία. Αλλά και τον Σεφέρη, τον Ελύτη, τον Καρυωτάκη, τον Πεντζίκη... Έχουμε έπειτα ξέρετε πολλούς σπουδαίους ποιητές σε αυτή τη χώρα, ειδικά γυναίκες όπως η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, η Μαρία Λαϊνά, η Τζένη Μαστοράκη, η Ζέφη Δαράκη και η Δήμητρα Χριστοδούλου.
— Γράφουμε και πολύ, είναι γεγονός.
Πάρα πολύ! Επισκέφθηκα φανταστείτε έναν γιατρό τις προάλλες και πριν με εξετάσει άνοιξε ένα συρτάρι λέγοντας «κ. Ίσαρη ξέρω πως είστε ποιητής, να σας δείξω μερικά δικά μου ποιήματα να μου πείτε τη γνώμη σας;». Δεν ξέρω αλήθεια άλλο λαό που να παράγει τόση ποίηση. Τα τελευταία 10-15 χρόνια ιδίως γίνεται χαμός! Κυκλοφορούν αμέτρητα ποιητικά βιβλία. Εμένα μόνο μου στέλνουν τουλάχιστον τρεις καινούργιες ποιητικές συλλογές κάθε μήνα. Πληρωμένες εκδόσεις βέβαια οι περισσότερες. Αν κάτι είχα ξεχωρίσει από αυτά, ήταν τα ποιήματα της Νίνας Ρίζου. Έψαξα μάλιστα και τη βρήκα, γίναμε φίλοι, μα δυστυχώς αρρώστησε και πέθανε πρόωρα, μόλις στα 38 της χρόνια. Είχα τόσο στενοχωρηθεί...
— Ώστε έτσι; Κρίμα... Γεγονός είναι, πάντως, ότι εκδίδεται και μπόλικη κακή ποίηση.
Πράγματι! Ορισμένοι π.χ. νομίζουν ότι αν γράψουν σε στίχους την ιστορία της ζωής τους, γίνονται ποιητές. Αλλά δεν είναι τόσο απλό να συμπυκνώσεις σε λίγες λέξεις περιεκτικές και δυνατές βιώματα, επιθυμίες, σκέψεις, όνειρα, ενθουσιασμούς και απογοητεύσεις, όσο καταπληκτικά κι αν έζησες.
— Είχατε πάρει το 2007 το βραβείο του Public για την ποιητική συλλογή σας «Εγώ ένας ξένος».
Ναι, με είχαν ψηφίσει 83.000 άνθρωποι πανελλαδικά. Ο τίτλος με χαρακτηρίζει απόλυτα διότι πολύ συχνά στη ζωή μου αισθάνθηκα ξένος. Ίσως επειδή από παιδί διέφερα σε πολλά. Ήμουν ρομαντικός, μάλλον αντικοινωνικός κι επίσης ιδιόρρυθμος, μου άρεσε ας πούμε να κάνω περιπάτους στη βροχή. Υπήρξα επίσης ιδιαίτερα αυστηρός τόσο με τους άλλους, όσο και με τον εαυτό μου. Γι΄αυτό και δεν μπόρεσα ποτέ να συζήσω ή να συγκατοικήσω με κάποιον.
— Δεν τα πάτε καλά με τη συνύπαρξη;
Όχι! Δεν αντέχω την ανθρώπινη παρουσία για μεγάλο διάστημα, ακόμα και όταν είμαι πολύ ερωτευμένος. Όταν κάποτε η μητέρα μου ήρθε κι έμεινε μαζί μου έναν μήνα, κόντεψα να αυτοκτονήσω, είχα πλήρως αποδιοργανωθεί! Η αδελφή μου γιόρτασε την Πρωτοχρονιά πενήντα χρόνια γάμου. «Μα καλά, πώς αντέχεις μισόν αιώνα με τον ίδιο άνθρωπο;», τους πείραζα, παρότι ξέρω πως αγαπιούνται ακόμα πολύ! Πάντως έρχονται στιγμές που νιώθω τρομερή μοναξιά...
— Σίγουρα δεν είναι το πιο διαχειρίσιμο συναίσθημα.
Δεν είναι, όσο κι αν έχω συμφιλιωθεί μαζί της, όσο καλή σχέση κι αν έχω αναπτύξει με τον εαυτό μου. Από την άλλη είμαι ενθουσιώδης και παρορμητικός. Όταν γνωρίζω κάποιον ενδιαφέροντα άνθρωπο, τείνω να τον ωραιοποιώ και να τον εξιδανικεύω. Ίσως γι' αυτό στο τέλος σχεδόν πάντα απογοητεύομαι με συνέπεια να ξαναμένω μόνος και ούτω καθ' εξής! Μικρός θυμάμαι η μητέρα μου μου είχε χαρίσει τον «Ζακ Κριστόφ» του Ρομαίν Ρολάν. Εκεί ο συγγραφέας περιγράφει μια ιδανική φιλία που αναπτύσσει με έναν ευαίσθητο νεαρό ονόματι Ολιβιέ. Τη θαύμαζα που λέτε αυτή τη σχέση κι έλεγα ότι μεγαλώνοντας δεν μπορεί, θα βρω κι εγώ κάποιον Ολιβιέ. Στο εξής, όταν συναντούσα ένα αξιόλογο άτομο έλεγα «να, αυτός είναι ο δικός μου Ολιβιέ». Ακόμα όμως τον περιμένω, σαν τον Γκοντό του Μπέκετ!
— Δεν πληρούσε άραγε κανείς υποψήφιος τις προϋποθέσεις;
Δυστυχώς όχι! Ο ένας με πρόδιδε, ο άλλος με εγκατέλειπε, άλλος πάλι έπαιρνε περίεργες στροφές... Είχα αποκτήσει κάποτε έναν φίλο καλλιεργημένο που πολύ εκτιμούσα μέχρι που ανακάλυψα ότι ήτανε ιδεολόγος φιλοναζί. Το έκρυβε επιμελώς ώσπου μια μέρα που με είχε καλεσμένο, καθώς πίναμε, άρχισε να υμνεί τον Χίτλερ, τον Γκέμπελς, τον Πάουντ, τον Σελίν, να βρίζει τους Εβραίους... Σοκ! Δεν τον ξαναείδα φυσικά και επί χρόνια δεν αναζητούσα κανέναν Ολιβιέ!
— Εσείς αλήθεια με την πολιτική ασχοληθήκατε καθόλου;
Όπως όλοι σχεδόν της «γενιάς του Πολυτεχνείου», έτσι κι εγώ πέρασα από την Αριστερά, πλην όμως γρήγορα απογοητεύτηκα όταν είδα ότι κι εκεί ευδοκιμούν φασίζουσες νοοτροπίες και πρακτικές. Έφτασα να σιχαίνομαι τον κομμουνισμό σχεδόν όσο και τον φασισμό. Μια πολλά υποσχόμενη ουτοπία που κατέληξε σε τραγωδία με εκατομμύρια νεκρούς και εκτοπισμένους. Ακόμα τα θεωρώ χαμένα χρόνια εκείνα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έγινα κοινωνικά αναίσθητος.
— Εργασθήκατε και στο Τρίτο Πρόγραμμα επί Μάνου Χατζιδάκι, σωστά;
Ναι, κάναμε κιόλας πολλή παρέα τότε. Σπουδαίος άνθρωπος και πολύ ανοιχτόμυαλος, παρότι δεξιός. Με προσκάλεσε το '82 να αναλάβω μια εκπομπή λόγου που γνώρισε επιτυχία. Άλλοι καιροί βέβαια, φανταστείτε ότι είχα αφιερώσει 18 ολόκληρες εκπομπές στον Ανδρέα Εμπειρίκο! Είχα μάλιστα συνεργαστεί με θαυμάσιους ηθοποιούς: Την Μάγια Λυμπεροπούλου, τον Λευτέρη Βογιατζή, τον Βασίλη Παπαβασιλείου, τη Βέρα Ζαβιτσιάνου... Επί έναν ολόκληρο χρόνο ασχολήθηκα μόνο με αυτό.
— Ζήσατε παλιότερα και στο Βερολίνο, έχετε, δε, αναπτύξει μια σχέση αγάπης-μίσους με τη γερμανική κουλτούρα και τους Γερμανούς, αν δεν λαθεύω.
Κάπως έτσι! Λατρεύω όντως τον γερμανικό πολιτισμό και τη γλώσσα που είναι μάλλον η πλουσιότερη στην Ευρώπη. Μπορεί να περιγράψει κανείς επακριβώς και τις λεπτότερες αποχρώσεις της σκέψης, γι' αυτό και τόσοι φιλόσοφοι έγραψαν στα γερμανικά. Αλλά και οι Γερμανοί συνθέτες είναι αξεπέραστοι. Το Βερολίνο το αγαπώ, είναι μια πολύ ιδιαίτερη πόλη. Αντιπαθώ όμως τους Γερμανούς καθαυτούς γιατί είναι κατά κανόνα υπερόπτες και τρομερά τσιγκούνηδες. Είχα γνωρίσει, θυμάμαι, έναν συγγραφέα ενός βιβλίου όπου παρουσίαζε τον Ρίχαρντ Βάγκνερ ως ηθικό αυτουργό του Ολοκαυτώματος. Αυτός λοιπόν, όποτε δειπνούσαμε έξω, λίγο πριν έρθει ο λογαριασμός πήγαινε τάχα στην τουαλέτα κι έβγαινε όταν πια σιγουρευόταν πως είχα πληρώσει! Άσε πόσο «ψειρίζουν» έναν λογαριασμό μην τυχόν κάποιος τους χρεωθεί μερικά σεντς παραπάνω. Είναι μια νοοτροπία που χαρακτηρίζει γενικά τους Κεντροευρωπαίους, αντίθετα με τους Έλληνες που είμαστε χουβαρντάδες και φιλόξενοι. Κάτι άλλο, ξέρετε, που με απασχόλησε πολύ μεγαλώνοντας, είναι πώς εντρύφησα τόσο στην κουλτούρα ενός λαού που προκάλεσε δύο Παγκόσμιους Πολέμους και μαζικά εγκλήματα πρωτόφαντα στην ιστορία. Θέλω κάποια στιγμή να γράψω ένα βιβλίο σχετικά.
— Υπήρξε κάτι άλλο με το οποίο θα θέλατε να καταπιαστείτε αλλά δεν έτυχε;
Το θέατρο και ειδικά ο κινηματογράφος που υπεραγαπώ. Ξεχωρίζω ιδιαίτερα τον Ταρκόφσκι του οποίου μετέφρασα το «Μαρτυρολόγιο». Γνώρισα κιόλας τις δύο συζύγους του, όπως και τον πρώτο του γιο. Χρειάστηκε να κάνω και κάποια ταξίδια στη Γερμανία για τις ανάγκες της μετάφρασης. Ταυτίστηκα τόσο μαζί του ώστε συχνά τον βλέπω στον ύπνο μου.
— Τι είναι για σας ευτυχία;
Νιώθω ευτυχισμένος όταν ζωγραφίζω, γιατί βυθίζομαι εντελώς σε αυτό που κάνω και χάνω την αίσθηση του χρόνου. Μου αρέσει και η συγγραφή, όμως οι λέξεις είναι πολύ επικίνδυνες γιατί έχουν τεράστια δύναμη. Μια λέξη μπορεί να σε σώσει ή να σε οδηγήσει στην αυτοκτονία...
— Ένας στίχος σας λέει «Να τι σημαίνει να 'σαι άνθρωπος / χούφτες γεμάτες φρίκη».
Δεν βρίσκετε; Μπορεί να φαίνομαι και να ακούγομαι ευχάριστος, όμως δεν είμαι αισιόδοξος άνθρωπος, όπως δεν είμαι και αισιόδοξος ποιητής. Τα χρώματα είναι ευτυχώς πιο αθώα!
ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΙΣ 21.1.2020
