Ντροπαλή, αλλά όχι σεμνότυφη
Ένα απόσπασμα του Σίλερ, για την θεία αφέλεια των ταλαντούχων
Αφελής πρέπει να 'ναι κάθε αληθινή ιδιοφυΐα, αλλιώς ιδιοφυΐα δεν είναι. Μόνη η αφέλειά της την κάνει ιδιοφυΐα, κι εκείνο που είναι από διανοητική κι αισθητική άποψη δεν μπορεί να το αρνηθεί από άποψη ηθική. Αγνοώντας τους κανόνες, αυτά τα δεκανίκια της αδυναμίας και τους δεσμοφύλακες της διαστροφής, οδηγημένη μοναχά από τη φύση ή το ένστικτο, τον φύλακα άγγελό της, βαδίζει ήσυχα και σίγουρα μέσ' απ' όλες τις παγίδες του κακού γούστου, στις οποίες μπλέκεται αναπόδραστα η μη ιδιοφυΐα, αν δεν έχει τη σύνεση να μην τις ζυγώσει καθόλου. Μονάχα η ιδιοφυΐα κατέχει το χάρισμα να αισθάνεται οικεία ακόμη κι έξω από τα γνωστά της πράγματα και να διευρύνει τη φύση χωρίς να βγαίνει από τα όριά της. Βέβαια, το τελευταίο αυτό κάποτε συμβαίνει και στις μεγαλύτερες ιδιοφυΐες, αλλά μονάχα επειδή κι αυτές έχουν τις φανταστικές του στιγμές, όταν η προστάτιδα φύση τις εγκαταλείπει, επειδή τις παρασύρει η δύναμη του παραδείγματος ή τις παραπλανά το διεφθαρμένο γούστο της εποχής τους.
Η ιδιοφυΐα πρέπει να λύνει και τα πιο μπερδεμένα προβλήματα με σεμνή απλότητα κι ευκολία· για κάθε ιδιοφυή απόφαση ισχύει το αυγό του Κολόμβου. Ως ιδιοφυΐα νομιμοποιείται μονάχα θριαμβεύοντας με την αθωότητα πάνω στην πια περίπλοκη τέχνη. Δεν βαδίζει σύμφωνα με εγνωσμένες αρχές, παρά ακολουθεί εμπνεύσεις και αισθήματα· όμως οι εμπνεύσεις της είναι δώρα Θεού (ό,τι και να κάνει η υγιής φύση είναι θείο), τα αισθήματά της είναι νόμοι για όλους τους καιρούς και για όλες τις γενεές.
Τον παιδιάστικό χαρακτήρα, που αποτυπώνει η ιδιοφυΐα στα έργα της, τον δείχνει και στην ιδιωτική της ζωή, και στα ήθη της. Είναι ντροπαλή, επειδή το ίδιο είναι πάντα και η φύση· όμως δεν είναι σεμνότυφη, γιατί σεμνότυφη είναι μονάχα η διαφθορά. Είναι μυαλωμένη, γιατί η φύση ποτέ δεν μπορεί να 'ναι το αντίθετο· όμως δεν είναι πανούργα, γιατί τέτοια μονάχα η τέχνη μπορεί να 'ναι. Είναι πιστή στο χαρακτήρα και στις κλίσεις της, όμως όχι τόσο γιατί έχει αρχές, όσο γιατί η φύση, παρ' όλες της τις διακυμάνσεις, ξαναγυρίζει στην προτινή της θέση και ξαναγεννά αδιάκοπα την ίδιαν ανάγκη. Είναι μετριόφρων, ακόμη και κουτή, γιατί η ιδιοφυΐα πάντα παραμένει μυστήριο για τον εαυτό της τον ίδιο· ωστόσο δεν είναι περίφοβη, αφού δεν ξέρει τους κινδύνους του δρόμου όπου βαδίζει. Λίγα γνωρίζουμε για την ιδιωτική ζωή των μεγαλυτέρων ιδιοφυών, αλλά και τα λίγα που διασώθηκαν π.χ. για τον Σοφοκλή, τον Αρχιμήδη, τον Ιπποκράτη και -απ' τη νεότερη εποχή- για τον Ariosto, τον Dante και τον Tasso, τον Raffaello, τον Albrecht Durer, τον Cervantes, τον Shakespeare, τον Fielding, τον Sterne κ.ά. επιβεβαιώνουν τούτο τον ισχυρισμό.
_________
Φρήντριχ Σίλλερ, Περί αφελούς και συναισθηματικής ποιήσεως, Mετάφραση Παναγιώτης Κονδύλης, Αθήνα, εκδ. Στιγμή, 1985
