Η μελαψή επιδερμίδα του θεού
Είναι όντως αριστουργηματική η έκθεση του Adrian Villar Rojas, «The Theater of Disappearance», στο Αστεροσκοπείο
Xθες, στο Αστεροσκοπείο στην έκθεση του Adrian Villar Rojas, «The Theater of Disappearance», μια βδομάδα πριν λήξει. Στον λόφο των Νυμφών. Τα καλαμπόκια έχουν πια ξεραθεί, υπερμεγέθεις κολοκύθες, καλαμιές, προθήκες με τα έργα του ιδιοφυούς Αργεντίνου μισοχωμένες στη σκόνη του παρατεταμένου καλοκαιριού. Άψογη διοργάνωση του ΝΕΟΝ- από κάθε άποψη. Πώς η σύγχρονη τέχνη μπορεί να εκφράσει βαθείς ιστορικούς στοχασμούς, χρησιμοποιώντας ριζοσπαστικά οτιδήποτε, χωρίς να ξεπέσει στην φαντασμαγορία και τις εξυπνάδες.
Ευτυχώς που πρόλαβα να δω αυτό το αριστούργημα.
Adrian Villar Rojas, «The Theater of Disappearance», στο Λόφο των Νυμφών
_______
Ψηφιοποιώ ένα απόσπασμα από το εξαιρετικό εισαγωγικό σημείωμα της επιμελήτριας Ελίνας Κουντούρη, στον κατάλογο της έκθεσης:
Η πολιτιστική και πολιτική ιστορία είναι γεμάτη από παραδείγματα που συνδέουν την εθνική ταυτότητα με το έδαφος και τη γη.
Η ελληνική μυθολογία μας αφηγείται πώς ανανεώθηκε το ανθρώπινο γένος αφού πρώτα σχεδόν αφανίστηκε ολοκληρωτικά στον Κατακλυσμό του Δία. Η ιστορία περιγραφει πώς η Θέμις, μία από τους Τιτάνες, εμφανίστηκε μπροστά στους μοναδικούς επιζώντες, τον Δευκαλίωνα και την Πύρρα, για να τους καθοδηγήσει: «Καλύψτε τα κεφάλια σας και σκορπίστε τα οστά της μητέρας σας πίσω σας!» Ο Δευκαλίων και η Πύρρα έκριναν ότι οι Τιτάνες δεν αναφέρονταν στις βιολογικές τους μητέρες, που είχαν και οι δύο χαθεί στον Κατακλυσμό, αλλά στη Μητέρα Γη, τα οστά της οποίας ήταν τα βράχια που κείτονταν στην όχθη του ποταμού. Κάλυψαν τα κεφάλια τους, έσκυψαν για να μαζέψουν πέτρες και τις εκσφενδόνισαν πίσω τους. Πέφτοντας στη Γη, οι βράχοι μεταμορφώθηκαν σε άνδρες ή γυναίκες, ανάλογα με το αν τις είχε πετάξει ο Δευκαλίων ή η Πύρρα. Αυτή η πράξη αποκατέστησε και ανανέωσε το ανθρώπινο γένος και είναι για τον οποίο σε πολλές γλώσσες οι λέξεις που σημαίνουν τους «ανθρώπους» (λαός) και «την πέτρα» (λάας) μοιάζουν μεταξύ τους.
Tα γραπτά του Ηρόδοτου, του Παυσανία και του Στράβωνα αναφέρονται στην αντίληψη ότι μερικοί από τους Έλληνες, ειδικά οι Αρκάδες, κατάγονται από τη γη καθαυτή (αυτόχθονες). Γύρω στο 351 π.Χ. ο ρήτορας Δημοσθένης, σε μια προσπάθεια να πυροδοτήσει εξέγερση εναντίον του βασιλέα Φιλίππου του 2ου του Μακεδόνα, φέρνει ξανά στο προσκήνιο αυτή την ιδέα. Κολακεύει τους Αθηναίους περιγράφοντας τους (μαζί με τους Αρκάδες) ως τους μόνους αυτόχθονες Έλληνες. Κατά το δεύτερο ήμισυ του 1ου αιώνα, ο σύγχρονος εθνικισμός αναδύθηκε μέσα από την ιδεολογία «Αίμα και Γη» ("Blut und Boden") του γερμανικού ναζισμού με βάρβαρη και τραγική συνέπεια τη φυλετική εξόντωση. Σήμερα η πρόσληψη των Ελλήνων ως αυτοχθόνων επιπλέει στη μυθολογία της Άκρας Δεξιάς, συνήθως μέσω υπαινιγμών και υπονοούμενων.
«Όμως, τι θα συνέβαινε εάν - κατά λάθος - σκάβαμε λίγο πιο βαθιά και ανακαλύπταμε κάτι απροσδόκητο; Τι θα συνέβαινε αν ανακαλύπταμε - σε αυτά τα ταραγμένα σύνορα - υπόνοιες των ανατολικών ριζών της Δύσης, της μελαψής επιδερμίδας του θεού, ή της αιματοχυσίας που στηρίζει τον Λόγο; Τι θα συνέβαινε εάν ανακαλύπταμε - λίγα εκατοστά πιο κάτω από το βάθος που υποτίθεται ότι έπρεπε να σκάψουμε - στοιχεία που υποστηρίζουν ότι δεν είμαστε τόσο λευκοί, σώφρονες ή δημοκράτες όσο πιστεύαμε; Τι θα συνέβαινε αν ανακαλύπταμε ότι τα συμβάντα - και η ταυτότητα μας - θα μπορούσαν να είχαν εξελιχθεί πολύ διαφορετικά; Τόσο η Αργεντινή όσο και η Ελλάδα οικοδομήθηκαν βασισμένες στη βιοπολιτική φυλετική επιλογή· οι ελίτ και των δύο εθνών διαμόρφωσαν τις κουλτούρες τους για να ταιριάζουν με τον αναδυόμενο θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο της Ευρώπης. Μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση των τελών του 1 Ρου αιώνα, η Βρετανία είχε ένα διαρκώς αυξανόμενο πολιτισμό να θρέψει. Επένδυσε στην Αργεντινή, μετατρέποντας τα χέρσα εδάφη σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Όμως η Αργεντινή δεν ήταν μία άγρια, ακατοίκητη χώρα, μία «έρημος» που έπρεπε να κατακτηθεί· είχε ιθαγενή πληθυσμό και πολιτισμό. Μόνο ξεχνώντας αυτό το παρελθόν θα μπορούσαμε vα κάνουμε το παρόν να λειτουργήσει».
Ο Villar Rojas συζητά με την επιμελήτρια της έκθεσης Ελίνα Κουντούρη
Ξαφνικά, η εύφορη περιοχή παραχωρεί με δραματικό τρόπο τη θέση της σε μία γυμνή, πολεμική ζώνη. Ο Villar Rojas διαταράσσει τη συνήθη δυναμική του Εθνικού Αστεροσκοπείου χρησιμοποιώντας ένα παραμελημένο χώρο, ξένο προς το προσωπικό του Αστεροσκοπείου και άγνωστο για τους επισκέπτες που υπό κανονικές συνθήκες συρρέουν στο ίδρυμα για να περάσουν μια βραδιά θαυμάζοντας τα αστέρια. Αυτή η συνήθως έρημη περιοχή δεν είναι εύκολα προσβάσιμη. Οι απόκρημνες πλαγιές της, βραχώδεις και σκαμμένες από σπηλιές, έχουν μείνει να ερημώσουν, ελεύθερες από οποιαδήποτε ανθρώπινη παρέμβαση. Σε αυτή την ουδέτερη ζώνη ο Villar Rojas ανατρέπει τη χωροχρονική συνέχεια. Οραματίζεται μία «ζώνη πολεμικών επιχειρήσεων» όπου οι γλυπτικές εγκαταστάσεις που εμπεριέχονται σε έντεκα βιτρίνες διαφόρων μεγεθών προβάλλουν τη βαρβαρότητα των χρόνων της επέκτασης των αυτοκρατοριών μεσω της κατάκτησης εδαφών και της αναζήτησης νέων γαιών προς εποικισμό, στον πλανήτη μας και πέρα απ' αυτόν. Άραγε η συμβατική καταγραφή της ιστορίας αποκαλύπτει στ' αλήθεια τους νικητές και τους ηττημένους του ιμπεριαλισμού;
Οι βιτρίνες, με τις διαφανείς γυάλινες επιφάνειες και τα μαύρα μεταλλικά πλαίσια, στέκουν άθικτες και αναλλοίωτες σε μία έρημη γη, μισοχωμένες στο έδαφος ή κρυμμένες μέσα σε σπηλιές ανάμεσα στα βράχια, το χώμα και τη σκόνη. Η περιδιάβαση ανάμεσα τους είναι μία πρόκληση που απαιτεί αληθινή σωματική προσπάθεια και καταλήγει σε απροσδόκητες συναντήσεις.
Μέσα στις βιτρίνες ο Villar Rojas αφηγείται μία παγκόσμια ιστορία που εξεγείρεται ενάντια στο ευρέως αποδεκτό ιστορικό συνεχές.
Αμφισβητεί τις εθνικές και σκόπιμα περικομμένες αφηγήσεις και αποδομεί τη σημαντικότητα των αντικειμένων που εκτίθενται.
Πολιτιστικά, ιστορικά και πολεμικά τεχνουργήματα, κατάλοιπα πολιτισμών του παρελθόντος που έχουν υποβληθεί σε ενδελεχή μελέτη και έχουν συλλεχθει από τον καλλιτέχνη και έπειτα έχουν τοποθετηθεί με απροσδόκητο τρόπο δίπλα σε ενθύμια από μεταγενέστερες εποχές φωλιάζουν ανάμεσα σε οργανικές ύλες - σκόνη από τη σελήνη, σταλακτίτες, σταλαγμίτες και στρωματόλιθους- τα αρχαιότερα γνωστά βακτήρια του κόσμου.
Η Νίκη της Σαμοθράκης, το άγαλμα μίας φτερωτής γυναικείας μορφής, που θεωρείται μέρος της κρήνης η οποία είχε χτιστεί για να θυμίζει τη νίκη σε μία ναυμαχία, βρίσκεται τοποθετημένη οριζόντια αντί για κάθετα. Σημαδεμένο με γκραφιτι, αφίσες και μηνύματα που προέρχονται απευθείας από τον δημόσιο χώρο της Αθήνας, γίνεται σύμβολο μιας συγκεχυμένης παγκόσμιας ταυτότητας.
Ένα αντίγραφο της «Λούσυ», της συλλογής απολιθωμένων οστών ηλικίας 3,2 εκατομμυρίων χρόνων που αποκάλυψαν πώς η εξέλιξη δεν ακολούθησε ευθύγραμμη πορεία από τον πίθηκο στον άνθρωπο. Ένα κατειλημμένο από αγνώστους "Curiosity Rover", το μη επανδρωμένο διαστημικό μηχάνημα εξερεύνησης που έφτασε στον Άρη το 2012 για να αξιολογήσει κατά πόσο ο πλανήτης έχει φιλοξενήσει ποτέ ζωή. Μία χειροποίητη διαστημική στολή σαν κι αυτη που φορούσαν ο Neil Armstrong και ο Buzz Aldrin όταν τοποθέτησαν την αμερικανική σημαία στο φεγγάρι. Το έμβλημα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στρατιωτικά αρβυλα και κράνη από τον πόλεμο των Μαλβίνων Νήσων (Φώκλαντς). Σημαιες. Μέσα στις βιτρίνες, όλα αυτά τα σύμβολα κατάκτησης, επέκτασης και εξέλιξης επανενεργοποιούνται.
Ο Villar Rojas ασχολείται με την πολιτική διάσταση του χώρου και του εδάφους και τον έλεγχο τους. Υπογραμμίζει τους τρόπους με τους οποίους ο πόλεμος, η βία και οι αιτίες τους πολύ συχνά παρερμηνεύονται ή εξαλείφονται με το πέρασμα του χρόνου και αμφισβητεί την ηθική της κυρίαρχης πολιτικής τάξης. Όμως δεν διολισθαίνει στον διδακτισμό. Μας επιτρέπει να απωλέσουμε τους εαυτούς μας σε μία παγκόσμια συλλογική μνήμη, την οποία μπορεί να μοιραστούμε, μπορεί και όχι. Μας προειδοποιεί και διαταράσσει τα όρια ασφαλείας του καθενός. Η Ιαπωνική Σημαία με τον Ανατέλλοντα ήλιο· το μουσκέτο Brown Bess- σύμβολο της βίαιης προσάρτησης εδαφών κατά τη διάρκεια της επέκτασης της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, τα αναμνηστικά μετάλλια, οι σπάθες και τα εγχειρίδια δεν είναι ενθυμήματα ενός ξεχασμένου παρελθόντος, αλλά φορείς των αποφάσεων που συνεχίζουν να διεγείρουν πάθη και να πυροδοτούν εντάσεις.
0 Villar Rojas είναι ένας γενναίος μαχητής, που προσπαθεί να αντισταθεί στο θέατρο της εξαφάνισης, στην υποκρισία που μας κυκλώνει. Γινόμαστε ιδιωτικοί μάρτυρες σε μια ιστορία παραλόγου, κατάκτησης, απληστίας, εξαναγκασμού, προπαγάνδας και πατριωτισμού. Θα παραμείνουμε μακάριοι και συνένοχοι― σε αυτό το θέατρο της εξαφάνισης;
Adrian Villar Rojas, «The Theater of Disappearance», Νέα Υόρκη
H «συνέχεια» της έκθεσης γίνεται τώρα, στην ταράτσα του Met. Μια γεύση:
