Πέρσι το καλοκαίρι είχε αναχθεί σε μέγα εθνικό θέμα με πολλά ταρατατζούμ, καθημερινές ανταποκρίσεις, πλήθος δημοσιεύματα με κάθε πιθανή κι απίθανη θεωρία για το σπουδαίο, πράγματι, εύρημα του τύμβου Καστά στην Αμφίπολη που συγκέντρωσε και μεγάλο διεθνές ενδιαφέρον. Πολλές διχογνωμίες υπήρξαν για τη χρονολόγηση, τον αρχιτέκτονα και βέβαια τον ένοικο του περίλαμπρου αυτού ταφικού μνημείου, που πιθανολογούνταν ότι ήταν ο ίδιος ο Μεγαλέξανδρος, ενώ αρκετοί αρχαιολόγοι ανησυχούσαν ότι οι εντατικοί – ένεκα οι ανάγκες της δημοσιότητας και του προσδοκώμενου πολιτικού οφέλους - ρυθμοί των εργασιών θα κατέστρεφαν πολύτιμες μαρτυρίες.
«Η γη της Μακεδονίας μας εξακολουθεί να μας συγκινεί και να μας εκπλήσσει αποκαλύπτοντας από τα σπλάχνα της μοναδικούς θησαυρούς, που συνθέτουν, υφαίνουν όλοι μαζί αυτό το μοναδικό μωσαϊκό της Ελληνικής μας Ιστορίας, για το οποίο όλοι οι Έλληνες είναι πολύ υπερήφανοι», δήλωνε στομφωδώς ο τότε πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς, που είχε επιχειρήσει μια απροκάλυπτη πολιτική εκμετάλλευση της ανασκαφής, χρησιμοποιώντας τη σαν «αντίβαρο» στις δυσμενείς εσωτερικές εξελίξεις. Μέχρι εκπρόσωπο... τάφου είχαμε ορίσει, την πολύφερνο και «εξαφανισμένη» σήμερα Άννα Παναγιωταρέα. Θα δήλωνε, άραγε, το ίδιο περήφανος αν γνώριζε τότε ότι ο περίλαμπρος αυτός τάφος χτίστηκε κατ' εντολή του Αλέξανδρου για τον αγαπημένο σύντροφο ζωής και πιθανότατα εραστή του, τον Ηφαιστίωνα; Θα εμφανιζόταν εξίσου ενθουσιασμένη η κυρά- Παναγιωταρέα; Και πώς να ένιωσαν πληροφορούμενοι το μαντάτο ποικίλοι άλλοι προγονόπληκτοι και πατριδοκάπηλοι συμπατριώτες, από τον Πλεύρη, τον Άδωνι και τον Καργάκο μέχρι τα ούγκανα των Αβγών; Κάποιοι πάντως νιώσαμε πιο περήφανοι κι από τη μέρα του Athens Pride! Όχι επειδή τάχα αποδείχθηκε πως ο Αλέξανδρος ήταν «γκέι» – τέτοιοι νεωτερικοί όροι φαντάζουν ελλιπείς κι ανακριβείς στα πλαίσια της εποχής – αλλά επειδή η αρχαιολογική σκαπάνη, εκτός από πέτρες και χώματα, συχνά ανασκάπτει απολαυστικά το ίδιο το επίσημο «καθώς πρέπει» ιστορικό κι εθνικό μας αφήγημα.
Ο ιδιαίτερου κάλλους γόνος βασιλικής οικογένειας της αρχαίας Μακεδονίας είχε μεγαλώσει μαζί με τον Αλέξανδρο, αποκαλούνταν μάλιστα «φιλαλέξανδρος» για τη στενή σχέση που διατηρούσε μαζί του παιδιόθεν. Είχαν καθώς φαίνεται αμφότεροι δάσκαλο τον Αριστοτέλη, που στα Ηθικά Νικομάχεια δίδασκε ότι η δυνατή φιλία ήταν ο απόλυτος έρωτας (που εννοούνταν ως καταρχήν πνευματικός, δίχως όμως να αποκλείεται ή να κολάζεται η σαρκική του διάσταση).
Όπως λοιπόν ανακοίνωσαν ο αρχιτέκτονας της ανασκαφής Μιχάλης Λεφαντζής και η επικεφαλής αρχαιολόγος Κατερίνα Περιστέρη παραμονές της επετείου της μάχης των Γαυγαμήλων – όπου ο Ηφαιστίωνας συμμετείχε ως επικεφαλής της βασιλικής σωματοφυλακής, είχε μάλιστα τραυματιστεί κιόλας -, το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης παρήγγειλε και χρηματοδότησε ο Μακεδόνας βασιλιάς λίγο μετά τον πρόωρο χαμό του αγαπημένου του φίλου το 324 π.Χ. Το σχεδίασε ο Δεινοκράτης (κατ' άλλους ο Στησικράτης) κι ολοκληρώθηκε στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ από τον στρατηγό του Αντίγονο τον Μονόφθαλμο. Οι ευμεγέθεις επιγραφές (25 εκ. ύψος) με την υπογραφή ΑΝΤ, η οποία συναντάται σε όλους τους Αντιγονίδες φέρουν χαραγμένη τη λέξη "Παρέλαβον" και στο τέλος το σύμπλεγμα γραμμάτων που σχηματίζει τo όνομα "Ηφαιστίωνος" (Δηλαδή: Εγώ ο Αντίγονος, παρέλαβα οικοδομικό υλικό για την ανέγερση μνημείου προς τιμή του Ηφαιστίωνος). Τη θεωρία αυτή υποστήριζαν καιρό τώρα ορισμένοι ξένοι και Έλληνες αρχαιολόγοι όπως ο Θόδωρος Μαυρογιάννης και, παρότι αρκετοί συνάδελφοί τους παραμένουν από επιφυλακτικοί έως αρνητικοί σε αυτές τις ανακοινώσεις, έχει σημασία το τι σημαίνουν εάν ισχύουν.
Ο ιδιαίτερου κάλλους γόνος βασιλικής οικογένειας της αρχαίας Μακεδονίας είχε μεγαλώσει μαζί με τον Αλέξανδρο, αποκαλούνταν μάλιστα «φιλαλέξανδρος» για τη στενή σχέση που διατηρούσε μαζί του παιδιόθεν. Είχαν καθώς φαίνεται αμφότεροι δάσκαλο τον Αριστοτέλη, που στα Ηθικά Νικομάχεια δίδασκε ότι η δυνατή φιλία ήταν ο απόλυτος έρωτας (που εννοούνταν ως καταρχήν πνευματικός, δίχως όμως να αποκλείεται ή να κολάζεται η σαρκική του διάσταση). Οι ιστορικοί Κούρτιος και Ιουστίνος τον αναφέρουν εμφατικά ως «φίλο Αλεξάνδρου» ενώ ο Αρριανός τον χαρακτηρίζει «ερωμένο». Ο Διογένης πάλι αναφέρει σε μια επιστολή του – μάλλον σκωπτικά - ότι ο Αλέξανδρος «εξουσιαζόταν από τους μηρούς του Ηφαιστίωνα» ο οποίος ήταν έμπιστος σύμβουλος, υπασπιστής κι αργότερα επικεφαλής του επίλεκτου σώματος των εταίρων. Συμμετείχε ενεργά στην περσική εκστρατεία, υποστήριξε μάλιστα σθεναρά την «πολιτική επιμιξειών» του Αλέξανδρου που οραματιζόταν μια δεσποτική μεν, πολυεθνική και κοσμοπολίτικη δε επικράτεια ίσων ευκαιριών και δικαιωμάτων, αντίθετα με πολλούς κολλημένους στον μακεδονικό/ελληνικό «επαρχιωτισμό» και το πρωτείο του συμπολεμιστές του. Σαν αποβιβάστηκαν στην Τροία, ο Αλέξανδρος στεφάνωσε συμβολικά τον τάφο του Αχιλλέα ενώ ο Ηφαιστίωνας του Πατρόκλου. Μοιράζονταν το ίδιο αντίσκηνο, δεν είχαν μυστικά και ήταν τέτοια η ταύτισή τους ώστε όταν η Στάτειρα, σύζυγος του Δαρείου ικέτευσε εσφαλμένα τον Ηφαιστίωνα αντί του Αλεξάνδρου για τη ζωή της περσικής βασιλικής οικογένειας επειδή τον βρήκε πιο εντυπωσιακό, ο τελευταίος, λέγεται, της απάντησε γελώντας ώστε να διασκεδάσει την ταραχή της πως δεν πειράζει, αφού «κι αυτός Αλέξανδρος είναι».
Όταν ο Μακεδόνας στρατηλάτης παντρεύτηκε τη Ρωξάνη και ταυτόχρονα «ευλόγησε» τους γάμους 10.000 στρατιωτών του με Περσίδες στα Σούσα, ο στενότερος σύντροφός του έπραξε το ίδιο νυμφευόμενος τη Δρυπέτη, κουνιάδα του Αλέξανδρου. Δυστυχώς, λίγους μήνες αργότερα ο Ηφαιστίωνας αδιαθέτησε καθώς παρευρισκόταν σε αθλητικές εκδηλώσεις μετά συμποσίων και πέθανε ξαφνικά στα Εκβάτανα το 325 π.Χ. Το σώμα του μεταφέρθηκε στη Βαβυλώνα όπου και αποτεφρώθηκε. Απαρηγόρητος ο Αλέξανδρος τον πένθησε βαριά. Έμεινε γράφουν ώρες πολλές θρηνώντας πλάι στον νεκρό, ενώ επί μέρες παρέμεινε νηστικός κι ατημέλητος, σωστό ερείπιο – άλλοι πάλι γράφουν ότι πυρπόλησε τον ναό του Ασκληπιού στα Εκβάτανα και σκότωσε τον θεράποντα γιατρό. Λίγο καιρό αργότερα βρήκε έναν νέο σύντροφο-παρηγοριά στο πρόσωπο του νεαρού Πέρση Βαγώα.
Δεν ξέρουμε πόσο αληθεύουν ιστορικά οι σκηνές ζηλοτυπίας που έκανε, υποτίθεται, η Ρωξάνη για τον Ηφαιστίωνα στην γνωστή ταινία του Όλιβερ Στόουν (όπου παρουσιάζεται ως «βάρβαρη» που δεν αντιλαμβάνεται τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής κουλτούρας), πάντως στην αρχαία Ελλάδα δεν ήταν καθόλου ασυνήθιστο ούτε «σόκιν» το να είναι κάποιος παντρεμένος και ταυτόχρονα να σχετίζεται με άντρα, συνήθως έφηβο (εξ ου και το «παιδεραστής», όρος που βέβαια είχε διαφορετικό περιεχόμενο από το σημερινό). Ο Αλέξανδρος μπορούσε κάλλιστα να «τα έχει», ενδεχομένως, με τον Ηφαιστίωνα ή τον Βαγώα έπειτα και ταυτόχρονα να διαθέτει συζύγους, ερωμένες και παιδιά, δίχως κανείς να παραξενεύεται ιδιαίτερα ή να αμφισβητεί τον «ανδρισμό» του. Σύμφωνα εξάλλου με κάποιες ιστορικές μαρτυρίες, φαίνεται πως αυτές οι πρακτικές δεν ήταν άγνωστες ούτε στους αρχαίους Πέρσες. Και παρότι «θα ήταν παραπλανητικό να ισχυριστούμε ότι είμαστε σε θέση να καταλάβουμε πλήρως τη σημασία που έδιναν στις σεξουαλικές τους εμπειρίες άνθρωποι που ζούσαν σε ένα εντελώς διαφορετικό πολιτισμικό περιβάλλον από το δικό μας», καθώς αναφέρει ο Robert Aldrich στο μνημειώδες έργο του Ομοφυλοφιλία-μια παγκόσμια ιστορία (εκδόσεις Πάπυρος), η ομοφυλόφιλη κουλτούρα είχε αναμφίβολα περίοπτη θέση στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, όπως άλλωστε φανερώνει η έντονη παρουσία της στην τέχνη και τη γραμματεία της εποχής – η καθ' υπερβολή, κάποτε, εξιδανικευμένη εικόνα της σεξουαλικής ελευθεριότητας στην αρχαία Ελλάδα την έκανε εξάλλου σημείο αναφοράς και για την «γκέι» κουλτούρα των νεότερων χρόνων.
Τίποτε από αυτά φυσικά δεν μνημονεύεται έστω ακροθιγώς στα σχολικά μας σπουδάγματα, ακόμα και τα πανεπιστημιακά – καταβάλλεται, αντίθετα, κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε ο ελέφαντας στο δωμάτιο να παραμένει αόρατος! Εννοείται δε ότι η πλευρά αυτή του αρχαίου ελληνικού πνεύματος είναι σφόδρα αντιπαθής για τους επαγγελματίες εθνικόφρονες που όταν δεν την αποσιωπούν, ματαιοπονούν αμφισβητώντας τη. Αφήστε που δεν πολυκολλάει με το ελληνοχριστιανικό μύθευμα... Κάποιος φίλος στο fb πρότεινε, μεταξύ σοβαρού κι αστείου, να προβληθεί το μνημείο διεθνώς σαν κορυφαίο lgbt τουριστικό αξιοθέατο και να χεστούμε στο τάλιρο τελώντας ταυτόχρονα μαζικούς και νόμιμους, πλέον, γκέι γάμους. Να ιδέες για τον Μπαλτά και την Κουντουρά! Όμως το σημαντικό δεν είναι να αποδείξει κανείς πόσο «γκέι» ήταν ή όχι ο Αλέξανδρος κι ο Ηφαιστίωνας – το να μνημονεύεται μια τέτοια στενή φιλία σαν διαχρονικό παράδειγμα αυθεντικής διαπροσωπικής επαφής και συντροφικότητας είναι από μόνο του ένα πολύ ισχυρό μήνυμα. Το αν μια τέτοια σχέση έχει και σαρκικό χαρακτήρα είναι νομίζω δευτερεύον. Παραμένει, ωστόσο, μια δυνατότητα που δεν προϋποθέτει απαραίτητα την υιοθέτηση συγκεκριμένων σεξουαλικών ταυτοτήτων και ρόλων. Όχι από «ενοχή», αλλά από υπέρβαση. Εξίσου σημαντικές είναι ανακαλύψεις που αναδεικνύουν περισσότερο αυτή τη «ριγμένη», ανομολόγητη συχνά πλευρά του αρχαιοελληνικού ιδεώδους όπου, ας μην ξεχνάμε, στηρίχτηκε κι εξακολουθεί σε μεγάλο βαθμό να βασίζεται ολόκληρος ο σύγχρονος πολιτισμός.
σχόλια