Ανακαλύπτοντας τον Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας

Ανακαλύπτοντας τον Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας Facebook Twitter
18

 

Συνεχίζοντας τον κύκλο των αναρτήσεων για τις αναπλάσεις προσώπων της ελληνικής αρχαιότητας βρίσκομαι σήμερα στον αντίποδα της Μύρτιδας που ήταν ένα ανώνυμο παιδί, αναφερόμενη σε μια ηγεμονική ιστορική προσωπικότητα, τον Φίλιππο τον Β’, βασιλιά της Μακεδονίας.

Όπως σημείωσα στην προηγούμενη ανάρτηση, πέρα από τα εντυπωσιακά και σπάνια αντικείμενα, το ενδιαφέρον μας επικεντρώνεται τελικά πάντα στον άνθρωπο. Αυτό ακριβώς αποδεικνύεται περίτρανα στην περίπτωση της ασύλητης βασιλικής ταφής που βρέθηκε μέσα στον Τάφο ΙΙ στον τύμβο της Βεργίνας. Τα κτερίσματα της ταφής ήταν εξαιρετικά σπάνια, πολύτιμα, υψηλής τεχνικής και αισθητικής αξίας. Αλλά το μέγα εύρημα της ανασκαφής αυτού του τάφου ήταν ο ίδιος ο νεκρός του.

 

Πρόκειται για την μοναδική περίπτωση στην ιστορία της ελληνικής αρχαιολογίας που έρχονται στο φως και μπορούν να αναγνωριστούν τα σκελετικά κατάλοιπα μιάς επώνυμης ιστορικής προσωπικότητας. Έχουν βεβαίως ανασκαφεί ανά την Ελλάδα και από διάφορες χρονικές περιόδους, ταφές που χαρακτηρίζονται βασιλικές λόγω των ευρημάτων τους, ωστόσο στην περίπτωση της Βεργίνας υπήρξε η δυνατότητα να ταυτιστεί το πρόσωπο που ήταν θαμμένο εκεί με τον Φίλιππο Β’, βασιλιά της Μακεδονίας.

 

 

Το 1984 η επιστημονική ομάδα των J. Musgrave, J. Prag και R. Νeave μελετώντας το κρανίο του νεκρού του Τάφου ΙΙ προχώρησε σε ανάπλαση του προσώπου του και κατέληξε να υποστηρίξει την αρχική ταύτιση με τον Φίλιππο που είχε κάνει ο ανασκαφέας Μανώλης Ανδρόνικος. Ο νεκρός έφερε ένα βαθύ τραύμα στην περιοχή του δεξιού ματιού, όπως αναφέρουν οι ιστορικές πηγές ότι είχε υποστεί ο Φίλιππος κατά την πολιορκία της Μεθώνης το 355-54 π.Χ. Ο Φίλιππος δολοφονήθηκε το 336 π.Χ. σε ηλικία 46 ετών.

 

Ας σημειώσω στο σημείο αυτό ότι την ταύτιση του Ανδρόνικου και των Άγγλων ειδικών αμφισβητεί μια ομάδα μελετητών, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι ο νεκρός του Τάφου ΙΙ ήταν ο Φίλιππος Γ΄ ο Αρριδαίος, ετεροθαλής αδελφός του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Οι αρχαιολόγοι καθηγητές Ε. Borza και Ο. Παλαγγιά χρονολογούν την ταφή σε μια γενιά μετά το Φίλιππο επικαλούμενοι παρατηρήσεις στην κατασκευή του τάφου, την κεραμεική, τον ζωγραφικό διάκοσμο, τα κινητά ευρήματα. Ο παλαιοανθρωπολόγος καθ. Α. Μπαρτσιώκας το 2000 αμφισβήτησε την εργασία των Άγγλων ειδικών όσον αφορά την ύπαρξη οφθαλμικού τραύματος, αλλά οι Άγγλοι επανήλθαν πρόσφατα με νέο άρθρο στο οποίο αποκλείουν ο νεκρός να είναι ο Φίλιππος Αρριδαίος.

Εκείνοι που υποστηρίζουν ότι ο νεκρός του τάφου είναι ο Φίλιππος Αρριδαίος θεωρούν ότι κάποια από τα ταφικά κτερίσματα μπορεί να ήταν αντικείμενα που ανήκαν στον Μεγάλο Αλέξανδρο.

 

Δεν θα υπεισέλθω σε περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τα επιχειρήματα της μίας ή της άλλης άποψης, ωστόσο όσοι ενδιαφέρονται να ενημερωθούν περισσότερο μπορούν να συμβουλευτούν το αναλυτικό επιστημονικό άρθρο του ιστορικού Μιλτιάδη Χατζόπουλου, αντιπροέδρου του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, “The Burial of the Dead (at Vergina) or The Unending Controversy on the Identity of the Occupants of Tomb II”, το οποίο είναι ελεύθερα προσβάσιμο στο διαδίκτυο. Ο κος Χατζόπουλος κλίνει τελικά υπέρ της ταύτισης του ανασκαφέα Μανώλη Ανδρόνικου ότι ο νεκρός του Τάφου ΙΙ ήταν ο Φίλιππος και πιστεύω ότι αξίζει να υπογραμμιστεί ότι και ο ίδιος ο Ανδρόνικος εξέτασε και απέρριψε την πιθανότητα ο νεκρός να είναι ο Φίλιππος Αρριδαίος.

 

 

Πώς αντιδρά κανείς μπροστά σε ένα τέτοιο εύρημα; Τί σκέψεις του έρχονται στο νου, τί συναισθήματα; Δέος, η ανάληψη των ευθυνών, αγωνία, άγχος, ενθουσιασμός, συγκίνηση, όλα αυτά μαζί;

 

Ο μεγάλος αρχαιολόγος Μανώλης Ανδρόνικος δημοσίευσε το 1983, μόλις έξι χρόνια μετά την ανακάλυψη του τάφου του Φιλίππου Β’, ένα αληθινά συγκλονιστικό βιβλίο, Το Χρονικό της Βεργίνας (εκδόση του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης), στο οποίο αφηγείται με τρόπο συναρπαστικό όλα τα γεγονότα πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη σπουδαία στιγμή της ανακάλυψης. Πρόκειται για ένα ανάγνωσμα που συστήνω ανεπιφύλακτα σε όλους. Αν περνούσε από το χέρι μου θα πρότεινα να διδάσκεται σε όλες τις σχολές αρχαιολογίας γιατί διδάσκει με τον καλύτερο τρόπο αρχαιολογικό ήθος.

 

Από το βιβλίο αυτό διάλεξα να μεταγράψω τα χωρία που αφορούν εκείνη την μαγική στιγμή που ο Ανδρόνικος έπιασε στα χέρια του τη χρυσή λάρνακα με τα οστά του Φιλίππου. Ήταν Νοέμβριος του 1977.

 

 

«Μέσα στη σαρκοφάγο υπήρχε μια ολόχρυση λάρνακα˙ επάνω στο κάλυμμά της ένα επιβλητικό ανάγλυφο αστέρι με δεκάξι ακτίνες, και στο κέντρο του ένας ρόδακας˙ μπορούσαμε ακόμα να διακρίνουμε πώς και σ’όλες τις επιφάνειές της ήταν διακοσμημένη με ρόδακες και φυτικά στοιχεία, ενώ τα πόδια της τελείωναν σε δάχτυλα λιονταριού.» […]

 

«Με πολλή προσοχή και περισσότερη συγκίνηση ανασήκωσα το κάλυμμα με το αστέρι πιάνοντάς το από τις δύο γωνίες της μπροστινής πλευράς. Όλοι μας περιμέναμε να δούμε μέσα σ’αυτήν τα καμένα οστά του νεκρού˙ όμως αυτό που αντικρίσαμε στο άνοιγμά της μας έκοψε για μιαν ακόμη φορά την ανάσα, θάμπωσε τα μάτια μας και μας πλημμύρισε δέος: πραγματικά μέσα στη λάρνακα υπήρχαν τα καμένα οστά˙ ήταν όμως τοποθετημένα με μεγάλη προσοχή και τάξη το ένα επάνω στο άλλο, ως την κορφή σχεδόν του χρυσού κιβωτίου επάνω επάνω βρίσκονταν τα οστά του κρανίου, και σε πολλά απ’αυτά υπήρχε ένα βαθυκύανο χρώμα˙ όλα τα οστά ήταν πεντακάθαρα και δεν υπήρχε αμφιβολία πώς προτού τοποθετηθούν εκεί είχαν πλυθεί με μεγάλη φροντίδα, όχι βέβαια με νερό, αλλά πιθανότατα με κρασί. Αλλά το πιο απροσδόκητο θέαμα το έδινε ένα μεγάλο ολόχρυσο στεφάνι από φύλλα και καρπούς βελανιδιάς που ήταν διπλωμένο και τοποθετημένο επάνω στα οστά. Ποτέ δεν είχαμε φανταστεί μια τέτοιαν ασύλληπτη εικόνα˙ με θρησκευτικό σεβασμό και ευλάβεια στεκόμασταν μπροστά στο ιερό αυτό λείψανο, όπως ένας χριστιανός θα στεκόταν στα λείψανα ενός αγίου.» […]

 

 

Ενδιαφέρον μεγάλο έχει η αντίδραση του Ανδρόνικου την πρώτη στιγμή που μένει μόνος του.

 

«Πήγα να πάρω το αυτοκίνητό μου που βρισκόταν λίγο πιο πέρα˙ όταν κάθισα στη θέση του οδηγού, ένιωσα στη ραχοκοκαλιά μου ανατρίχιασμα, σαν ηλεκτρική εκκένωση. Μπορώ να φέρω στη συνείδησή μου ολοκάθαρα την αντίδραση που δοκίμασα καθώς έλεγα μέσα μου: «Αν η υποψία που έχεις, πώς ο τάφος ανήκει στο Φίλιππο, είναι αληθινή – και η χρυσή λάρνακα ερχόταν να ενισχύσει την ορθότητα αυτής της υποψίας- κράτησες στα χέρια σου τη λάρνακα με τα οστά του. Είναι απίστευτη και φοβερή μια τέτοια σκέψη, που μοιάζει εντελώς εξωπραγματική». Νομίζω πώς δεν έχω δοκιμάσει ποτέ στη ζωή μου τέτοια αναστάτωση, ούτε και θα δοκιμάσω ποτέ άλλοτε. Ένιωσα πως τα μάτια μου είχαν βουρκώσει από ένα άτοπον πάθος, που θα έλεγε και ο παλιός μου φίλος, ο Πλάτων. Για μια στιγμή ένιωσα πραγματικά ευτυχισμένος από το συναρπαστικό όνειρο που ζούσα μέρα μεσημέρι.»

 

 

Αρχαιολογία & Ιστορία
18

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Υπάρχουν αρχαία είδη φυτών στον Κήπο του Διομήδους;

Ιστορία μιας πόλης / Υπάρχουν αρχαία είδη φυτών στον Κήπο του Διομήδους;

Το Τμήμα Ιστορικών Φυτών του Κήπου είναι ίσως μοναδικό στον κόσμο και περιλαμβάνει φυτά όπως η μυρτιά, το κώνειο, ο δίκταμος και η ελιά. Η Κατερίνα Στέφη «ξεναγεί» την Αγιάτη Μπενάρδου σε μια έκταση 1.860 στρεμμάτων, στις βόρειες πλαγιές του Όρους Αιγάλεω.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Μεταπτυχιακός φοιτητής ανακαλύπτει χαμένη πόλη στη ζούγκλα του Μεξικού κατά λάθος

Αρχαιολογία & Ιστορία / Φοιτητής ανακαλύπτει χαμένη πόλη στη ζούγκλα του Μεξικού κατά λάθος

Η Valeriana φαίνεται να έχει τα χαρακτηριστικά μιας πρωτεύουσας των Μάγια, με κεντρικές πλατείες, ναούς και χώρους λατρείας, καθώς και μια ειδικά διαμορφωμένη αυλή για το αρχαίο παιχνίδι με μπάλα των Μάγια
LIFO NEWSROOM
«Δυστυχώς ήταν νυμφομανής»: Ανασκευάζοντας τα στερεότυπα για τις γυναίκες της αρχαίας Ρώμης

Βιβλίο / «Δυστυχώς ήταν νυμφομανής»: Ανασκευάζοντας τα στερεότυπα για τις γυναίκες της αρχαίας Ρώμης

Ένα νέο βιβλίο επιχειρεί να καταρρίψει τους μισογυνιστικούς μύθους για τις αυτοκρατορικές γυναίκες της Ρώμης, οι οποίες απεικονίζονται μονίμως ως στρίγγλες, ραδιούργες σκύλες ή λάγνες λύκαινες.
THE LIFO TEAM
Παναγιά Βλασσαρού: Μια τοιχογραφία που επιβίωσε θαμμένη για δεκαετίες

Ιστορία μιας πόλης / Παναγιά Βλασσαρού: Μια τοιχογραφία που επιβίωσε θαμμένη για δεκαετίες

Ένας ναός που θυσιάστηκε για την ανάδειξη της Αρχαίας Αγοράς των Αθηνών και μια τοιχογραφία που «έζησε» μέχρι να ξαναβγεί στο φως. Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τους Γιώργο Μαστρογιάννη, υπεύθυνο του εργαστηρίου συντήρησης του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών, και Γιάννη Παπαδόπουλο, διευθυντή των ανασκαφών στην Αρχαία Αγορά και καθηγητή αρχαιολογίας και φιλολογίας στο UCLA.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Υπήρχαν καμηλοπαρδάλεις, φοίνικες και τζακατράντες στον Πύργο Βασιλίσσης;

Ιστορία μιας πόλης / Υπήρχαν καμηλοπαρδάλεις, φοίνικες και τζακαράντες στον Πύργο Βασιλίσσης;

Γιατί η Αμαλία δεν κοιμήθηκε ποτέ μέσα στον κυρίως πύργο και γιατί ο Όθωνας δεν επισκεπτόταν το κτήμα; Ο Βασίλης Κουτσαβλής «ξεναγεί» την Αγιάτη Μπενάρδου σε ένα από τα πιο εντυπωσιακά και καλοδιατηρημένα μνημεία γοτθικού ρυθμού στην Ελλάδα.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Αγγεία ηλικίας 4.500 ετών στη Συρία είναι προϊόν παιδικής εργασίας λένε αρχαιολόγοι

Αρχαιολογία & Ιστορία / Αγγεία ηλικίας 4.500 ετών στη Συρία φτιάχτηκαν από 8χρονα παιδιά, λένε αρχαιολόγοι

Οι αρχαιολόγοι ανέλυσαν 450 αγγεία που κατασκευάστηκαν στην Τελ Χάμα και διαπίστωσαν ότι τα δύο τρίτα των αγγείων κατασκευάζονταν από παιδιά ηλικίας επτά και οκτώ ετών
THE LIFO TEAM
Το ξεχασμένο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Καρυά Φθιώτιδας

Αρχαιολογία & Ιστορία / Το ξεχασμένο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Καρυά Φθιώτιδας

Η έκθεση του Μουσείου Μπενάκη «Καρυά 1943. Καταναγκαστική εργασία και Ολοκαύτωμα» είναι αφιερωμένη σε μια άγνωστη πτυχή της εξόντωσης των Ελλήνων Εβραίων κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πού έμαθαν να πίνουν μπίρα οι Αθηναίοι;

Ιστορία μιας πόλης / Πού έμαθαν να πίνουν μπίρα οι Αθηναίοι;

Φιξ, Μετς, Κλωναρίδη. Τρία τοπωνύμια, τρεις περιοχές της Αθήνας που σχετίζονται με τη ζυθοποιία. Επιχειρήσεις που έμαθαν στην αθηναϊκή κοινωνία να πίνει μπίρα, να την απολαμβάνει κατ’ οίκον ή σε πάρκα. H Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Βασίλη Νάστο για τη ζυθοποιία Κλωναρίδη και την εξέλιξη της περιοχής των Πατησίων.
THE LIFO TEAM
Οι «ερωτοφωλιές» στην Αθήνα του Μεσοπολέμου

Ιστορία μιας πόλης / Οι «ερωτοφωλιές» στην Αθήνα του Μεσοπολέμου

Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με την Εύα Γανίδου και τον Τάσο Θεοφίλου για τις γκαρσονιέρες, τα σεπαρέ και τα απρόσμενα μέρη στην πόλη τα οποία επέλεγαν οι Αθηναίοι για τις ερωτικές συνευρέσεις τους.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Κλάους-Μίκαελ Κουν

Iστορία / Κλάους-Μίκαελ Κουν: Οι ναζιστικές ρίζες του πιο πλούσιου Γερμανού στον κόσμο

Ο πατέρας του Γερμανού μεγιστάνα έχτισε μεγάλο μέρος της οικογενειακής επιχείρησης επωφελούμενος από τις διώξεις και τη γενοκτονία των Εβραίων. Αντίθετα όμως με άλλες μεγάλες γερμανικές εταιρείες όπως η Volkswagen και η Deutsche Bank, η εταιρεία του αρνείται να ανοίξει τα σκοτεινά αρχεία της.
THE LIFO TEAM
Το εμβληματικό Παλατάκι της Θεσσαλονίκης όπως είναι σήμερα

Αρχαιολογία & Ιστορία / Το εμβληματικό Παλατάκι της Θεσσαλονίκης όπως είναι σήμερα

Το θρυλικό νεοκλασικό οίκημα με τη μαγευτική θέα, που φιλοξένησε αρχηγούς κρατών, βασιλείς και πρωθυπουργούς, αναβιώνει και μετατρέπεται σε έναν πολυχώρο πολιτισμού.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ

σχόλια

9 σχόλια
Ευχαριστώ πολύ για τα πολύ ενδιαφέροντα άρθρα. Έχω να ζητήσω μια χάρη, πρόσφατα ήρθα σε επαφή με άτομα από Βιετνάμ και Κίνα (λόγω μεταπτυχιακών σπουδών) και μου είπαν για την επιρροή του ελληνικού πολιτισμού στον Βουδισμού. Έπαθα ένα πολιτισμικό σοκ στην αρχή, αλλά ψάχνοντας βρήκα ότι οι μετά το θάνατο του Μέγα Αλέξανδρου και το διαχωρισμό της αυτοκρατορίας σε τέσσερα κομμάτια, ο Έλληνας Βασιλιάς της Βακτριανής Δημήτριος συνέλαβε στην ανάπτυξη του βουδισμού. Ουσιαστικά η ελληνική τέχνη συνέλαβε και στην πρώτη ρεαλιστική απεικόνιση του Βούδα σε άγαλμα. Θα μπορούσατε να αφιερώσετε ένα άρθρο για μια τόσο άγνωστη και ενδιαφέρουσα πλευρά των ελληνιστικών χρόνων;
Έχετε δίκιο η επίδραση της ελληνιστικής τέχνης στην τέχνη της Ινδίας είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και με ενδιαφέρει κι εμένα η επαφή των δύο πολιτισμών. Σας παραπέμπω σε δύο παλαιότερα άρθρα της στήλης που διερευνούν αυτή την επαφή 'Γιατί αυτοκτόνησε ο Ινδός πρέσβης στην Ελευσίνα το 20 π.Χ.;'http://www.lifo.gr/team/evrymata/34554και 'Μια Ινδή θεά στην Πομπηία'http://www.lifo.gr/team/evrymata/34460Ειδικά στο δεύτερο φαίνεται και αυτή η παράμετρος που σημειώνετε, δηλαδή η επίδραση της ελληνιστικής τέχνης στην ινδική (που δεν περιορίζεται στα αγάλματα του Βούδα μόνο).
Γνωρίζεις φαντάζομαι πως στην Αρχαία Ελλάδα κατά κάποιες περιόδους έκαιγαν και κατά κάποιες άλλες έθαβαν τους νεκρούς τους έτσι δεν είναι; Γνωρίζεις επίσης ότι η ταφή δεν είναι χριστιανικό έθιμο ή κάνω λάθος;
1)Είναι εφικτό στην περίπτωση που τα οστά έχουν συλλεχθεί. Είναι γενικά γνωστός ο τρόπος παραμόρφωσής τους και μπορείς να φτάσεις σε μια πιθανή αποκατάσταση. Στην περίπτωση του νεκρού του θαλάμου έχουμε μια από τις πληρέστερες καύσεις που έχω συναντήσει-συνήθως συλλέγονται τα μεγαλύτερα μόνο οστά. Στην περίπτωσή του όμως έχουμε ακόμη και τμήματα των μικρότερων οστών. Συγκριτικά, από τη νεκρή του προθαλάμου έχουμε πολύ μικρότερο ποσοστό των οστών της. 2)Όχι, η "Μύρτις" ήταν απλή βιαστική ταφή. Δεν υπήρχε χρόνος - και ίσως όυτε η ξυλεία - για την κανονική αποτέφρωση όλων των νεκρών του λοιμού.
Αφού υπάρχουν αμφιβολίες γιατί δε φωνάζουμε τους Σκοπιανούς να μας τις λύσουν;Για να μιλήσουμε σοβαρά όμως, θεωρώ ότι πρόκειται για μια παγκοσμίως σημαντική ανακάλυψη. Η χρυσή λάρνακα και το στεφάνι είναι αντικείμενα άφατης ομορφιάς κατά τη γνώμη μου και απόλυτης κατασκευαστικής μαεστρίας. Η δε αρχιτεκτονική του τάφου μοναδική.
Χωρίς να αλλοιώνω τη σημαντικότητα της ανακάλυψης και τη συστηματική τεκμηρίωσή της, θα συμφωνήσεις μαζί μου ότι αν η λάρνακα ανοιγόταν σε ελεγχόμενο περιβάλλον, ενδεχομένως να διατηρούνταν και άλλα στοιχεία, όπως ίσως το ύφασμα που θα μπορεί να ήταν τυλιγμένα τα οστά (βλ. 'βαθυκόκκινο χρώμα σε μερικά από αυτά')
Στην χρυσή λάρνακα του προθαλάμου, η οποία επίσης ανοίχτηκε επί τόπου, διατηρήθηκε το χρυσοπόρφυρο ύφασμα με τα φυτικά κοσμήματά του. Το βαθυκόκκινο χρώμα που παρατηρήθηκε στα οστά, έχει διαπιστωθεί και σε άλλες μακεδονικές ταφές. Στις αρχές Δεκεμβρίου το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ενέκρινε σχετικό αίτημα για περαιτέρω ανάλυση των οστών ακριβώς για να διαπιστωθεί η σύσταση του υλικού αυτού, οπότε έχουμε ελπίδες να μάθουμε περισσότερα γι'αυτό. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το άνοιγμα κλειστών αντικειμένων σε ελεγχόμενο εργαστηριακό περιβάλλον είναι προτιμητέο και ευτυχώς έχει πλέον επικρατήσει ως ανασκαφική πρακτική.
Το ύφασμα που ίσως κάλυπτε τα οστά της λάρνακας του θαλάμου είχε ήδη διαλυθεί.Αυτό του προθαλάμου διατηρήθηκε λόγω της χρυσής κλωστής που χρησιμοποιήθηκε στην ύφανση. Πάντως για την εποχή που έγινε η ανακάλυψη οι άνθρωποι έκαναν ότι μπορούσαν. Στο "Χρονικό", που αναφέρει η Βασιλική, περιγράφεται ακριβώς η διαδικασία της αποστείρωσης και του ανοίγματος της λάρνακας του προθαλάμου αλλά και η ανησυχία και οι προσπάθειες που έκαναν για την ασφαλή μεταφορά τους στο αρχαιολογικό της θεσσαλονίκης. Είναι από τα πιο συγκινητικά αποσπάσματα.
όλα αυτά τα σπουδαία που περιγράφονται παραπάνω αναλύονται και σε ένα ντοκυμαντέρ με ομιλητή τον ίδιο τον Ανδρόνικο της ΕΤ 1(μου διαφεύγει ο τίτλος του), πραγματικά συγκλονιστικό...
Κάποιο απ' αυτά;ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΞΕΝΑΓΗΣΕΙΣ: http://www.ert-archives.gr/V3/public/main/page-assetview.aspx?tid=7357&autostart=0ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΕΡΤ:http://www.ert-archives.gr/V3/public/main/page-assetview.aspx?tid=64596&autostart=0ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΑ: http://www.ert-archives.gr/V3/public/main/page-assetview.aspx?tid=94294&autostart=0ΚΑΘΕ ΣΑΒΒΑΤΟ: http://www.ert-archives.gr/V3/public/main/page-assetview.aspx?tid=70842&autostart=0