Η μυθολογία μιας πολύ παλιάς πόλης

Η μυθολογία μιας πολύ παλιάς πόλης Facebook Twitter
3
ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΟΧΑΛΑΣ,ΤΟΝΙΑ ΚΑΦΕΤΖΑΚΗ - ΑΘΗΝΑ, Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία, Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Σελίδες: 695 Τιμή: €33,00
ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΟΧΑΛΑΣ,ΤΟΝΙΑ ΚΑΦΕΤΖΑΚΗ - ΑΘΗΝΑ, Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία, Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Σελίδες: 695 Τιμή: €33,00


Η έρευνα των δύο συγγραφέων απλώνεται σε έντεκα κεφάλαια  και ο οδηγός τους ακολουθεί τους τόπους, τα κτίρια και τους δρόμους. Πλάκα, Ακρόπολη, εμπορικό κέντρο Αιόλου, οδός Ακαδημίας και λεωφόρος Αλεξάνδρας, Ελαιώνας, πλατεία Συντάγματος, Ομόνοια, Χαυτεία και Πατήσια. Ιδιαίτερη σημασία έχει η παρεμβολή από τα αποσπάσματα γνωστών έργων που σχολιάζουν και δίνουν άλλη βαθύτητα σε όσα βλέπει (και δεν βλέπει) το μάτι. Αντί, λοιπόν, να κάνουμε συνολική αποτίμηση, προτιμήσαμε να περιγράψουμε το πρώτο κεφάλαιο, με τίτλο «Πλάκα», για να πάρει ο αναγνώστης μια ισχυρή δόση από την πιο παλαιά συνοικία της Αθήνας.


Η ονομασία Πλάκα οφείλεται στην αρβανίτικη διάλεκτο και σημαίνει «παλαιός» (πλάκα Αθήνα: παλιά Αθήνα), καθότι συνδέεται με την κατοίκηση της περιοχής κατά τα τέλη του 16ου αιώνα από Αρβανίτες της Αργοναυπλίας. Επίσης, αρβανίτικη είναι και η ονομασία «Γκάγκαρος», ήτοι γνήσιος Αθηναίος, προέρχεται δε από τη λέξη «Βάγκαρης», ήτοι μισθοφόρος αποστρατευμένος.


Πλακιώτης ήταν ο μπαρμπα-Γιάννης ο Κανατάς και εμφανίστηκε στην πόλη το 1860. Γύριζε στους δρόμους της πόλης με το γαϊδουράκι του φορτωμένο κανάτια. Τις Κυριακές, όμως, μεταμορφωνόταν σε αριστοκράτη και οι εφημερίδες τον τιμούσαν με ειδικά σχόλια. Όταν έφτανε στην πλατεία Συντάγματος, η ορχήστρα της Φρουράς έπαιζε το γνωστό άσμα.


Το 1658 Γάλλοι Καπουτσίνοι μοναχοί ίδρυσαν μονή στην Αθήνα και έγιναν δεκτοί από τους κατοίκους, σε αντίθεση με τους Βενεδικτίνους του Δαφνιού και τους Ιησουίτες. Άλλωστε, είναι οι πρώτοι που εκπόνησαν χάρτη της αρχαίας Αθήνας. Έγραφε ο Λόρδος Μπάιρον, που φιλοξενήθηκε στη μονή: «Μένω στο μοναστήρι των Καπουτσίνων, μπροστά μου έχω τον Υμηττό, πίσω μου την Ακρόπολη, δεξιά μου τον ναό του Δία, μπροστά το Στάδιο, αριστερά μου την πόλη, ε, κύριε, αυτό θα πει τοπίο, αυτο θα πει γραφικότητα! Δεν υπάρχει, κύριε, τίποτα παρόμοιο στη Λόντρα, όχι, ούτε καν η κατοικία του Λόρδου Δημάρχου».


Τα Χριστούγεννα του 1843 στήθηκε το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο με στολίδια από τη Ρωσία, καίτοι η πρώτη του εμφάνιση θα πρέπει να έγινε στη βασιλική κατοικία του Όθωνος, καθότι το έθιμο ήταν γερμανικό και υπήρχε στη Βαυαρία. Γράφει ο κυρ-Αλέξανδρος στο κείμενό του «Αι Αθήναι ως ανατολική πόλις»: «Ήκουες μειλίχιους ψιθυρισμούς ν' αναμειγνύονται με την νυκτερινήν αύραν και όλα αυτά, η μελωδία των ασμάτων, της κιθάρας οι φθόγγοι, το φύσημα της αύρας, οι ψιθυρισμοί εις το σκότος και των ανθέων το άρωμα απετέλουν κράμα τι ηδυπαθές, απερίγραπτον, άρρητον, το οποίον μόνον η τουρκική λέξις γκιουζέλ θα ηδύνατο κατά προσέγγισιν να εκφράση».


Τον Ιούνιο του 1825, όταν ο Οδυσσέας Ανδρούτσος δολοφονήθηκε μέσα στον Κουλά της Ακροπόλεως, οι δολοφόνοι γκρέμισαν από τα βράχια το πτώμα του, το οποίο βρέθηκε στον περίβολο της εκκλησίας της Μεταμόρφωσης, όπου και τον έθαψαν οι ίδιοι κρυφά.


Τα Αναφιώτικα είχαν ιδιάζον παρελθόν. Επί Τουρκοκρατίας η περιοχή λεγόταν «Μαύρες Πέτρες», διότι εκεί κατοικούσαν σκλάβοι από την Αφρική. Σχολιάζει ο Χανς Κρίστιαν  Άντερσεν: «Λίγες οικογένειες μαύρων, δούλοι από τον καιρό της Τουρκοκρατίας, ξετρύπωσαν από τα χαμηλά χωματένια σπίτια τους. Μια γυναίκα, που όλα της τα ρούχα δεν ήταν παρά μία ρόμπα κι ένα λερωμένο μεσοφόρι, έβγαλε τα νερά έξω απ' το κατώφλι της, ενώ τα μικρά αραπάκια χόρευαν μέσα στη λάσπη».


Ο Μενδρεσές, ήτοι το ιεροσπουδαστήριο των Μουσουλμάνων, ιδρύθηκε το 1721. Ο πιο γνωστός «ένοικος» του Μενδρεσέ ήταν ο Μακρυγιάννης μετά την καταδίκη του για συνωμοσία κατά του Όθωνα. Στην κεντρική αυλή του κτιρίου υπήρχε ένας πλάτανος, στον οποίο απαγχονίζονταν οι καταδικασμένοι σε θάνατο. Όσοι φυλακισμένοι αποφυλακίζονταν έλεγαν τη φράση «χαιρέτα μας τον πλάτανο», η οποία επιβίωσε μέχρι των ημερών μας.


Ο Όθων κατέφθασε στην Αθήνα υπό τον ήχο 101 κανονιοβολισμών. Εφόσον ούτε η πόλη των Αθηνών αλλά ούτε κι εμείς διαθέταμε αρκετό μπαρούτι, ζητήθηκε βοήθεια από τον Οσμάν Πασά, ο οποίος προθυμοποιήθηκε να την προσφέρει, κι έτσι ο χαιρετισμός του βασιλέως της Ελλάδος έγινε με τουρκικό μπαρούτι και τουρκικές ομοβροντίες.


Άρειος Πάγος. «Πάγος» σημαίνει βράχος, ενώ για το επίθετο Άρειος έχουμε δύο εκδοχές: είτε από τις Αρές, θεότητες τύψεων, είτε επειδή ο Άρης δικάστηκε εδώ λόγω του ότι σκότωσε τον Αλιρρόθιο, γιο του Ποσειδώνα. Στον χώρο του Αρείου Πάγου υπήρχαν δύο λίθοι, ο της «Ύβρεως» κι εκείνος της αναίδειας. Κατά την παράδοση, το 53 μ.Χ., όταν ο Απόστολος Παύλος ήρθε στην Αθήνα. Εκεί κήρυξε τον χριστιανισμό στους Αθηναίους.


Μέχρι το 1880 οι κουρείς ήταν και «οδοντοβγάλτες», πρακτικοί παθολόγοι και δερματολόγοι. Έκαναν αφαιμάξεις με βδέλλες, διέθεταν επίσης βότανα για το κρυολόγημα, ενώ έκαναν και ξόρκια. Τα καλλυντικά των κουρείων ήταν ανθόνερο, ξίδι, μαντέκα (χοιρινό ξίγκι για το μουστάκι). Μία κρεμασμένη έξω από την είσοδό του κουρείου βρεγμένη πετσέτα σε καλάμι σήμαινε ότι ο κουρέας ήταν έτοιμος για τον επόμενο πελάτη. Στα κουρεία της Παλαιάς Αγοράς σύχναζαν κυρίως άντρες των κατώτερων τάξεων.

Στην Αγορά υπήρξε και χώρος διαπόμπευσης κλεφτών. Έτσι, όταν συλλαμβανόταν κλέφτης, τον περιέφεραν εκεί με τα κλοπιμαία στην πλάτη, δέρνοντάς τον. Στη διαπόμπευση μετείχαν και περαστικοί. Άλλη πρακτική αφορούσε το «κοφίνωμα». Έβαζαν τον παραβάτη να γονατίσει, τον κάλυπταν με ένα κοφίνι καί κάθονταν πάνω του, βρίζοντάς τον.


Το πρώτο κτίριο στην Αθήνα που κτίστηκε ως ξενοδοχείο, ήτοι ο Αίολος, ήταν έργο του Σταμάτη Κλεάνθη και σώζεται χωρίς ιδιαίτερες αλλοιώσεις. Στο ξενοδοχείο προσφέρονταν δωμάτια και έπιπλα ευρωπαϊκά (ας σημειωθεί ότι η ύπαρξη κρεβατιών στα δωμάτια δεν ήταν ακόμα διαδεδομένη), πρόγευμα, ευρωπαϊκά κρασιά και άλλα οινοπνευματώδη, ενώ στο εστιατόριο παρεχόταν ευρωπαϊκό, αλλά επιπλέον και τουρκικό μενού.
Ο Τζορτζ Φίνλεϊ, που συνέγραψε την Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, έγινε γνωστός σε ολόκληρη την Ευρώπη με έργα σπάνιας ευρυμάθειας. Από την άλλη, όμως, έγινε πασίγνωστος για τον βρομερό συνεταιρισμό του με τον Ντον Πατσίφικο, που αξίωνε από την ελληνική κυβέρνηση αδικαιολόγητες αποζημιώσεις. Όλα αυτά, δε, γίνονταν υπό την προστασία του λόρδου Πάλμερστον (Λουδοβίκος Ρος).


Πολυκατοικία Σκουζέ. Εκεί διέμεινε από το 1895 μέχρι τον θάνατό του ο Εμμανουήλ Ροΐδης (1836-1904), όταν αναγκάστηκε να μετακομίσει από την αρχοντική κατοικία του στην οδό Φιλελλήνων 16, λόγω της χρεοκοπίας στην οποία τον οδήγησε η πτώση των μετοχών του Λαυρίου το 1873. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του Ροΐδη χαρακτηρίζονται από μεγάλη ένδεια, αφού το μοναδικό του εισόδημα ήταν ο μισθός του έφορου της Εθνικής Βιβλιοθήκης, θέση την οποία διατηρούσε μόνον επί πρωθυπουργίας Χαρ. Τρικούπη.
Εξαίρετη και εξόχως διοσκουρική βρίσκουμε την εξής παρατήρηση: με τη Σχολή Χιλλ συνδέεται η εμφάνιση της πρώτης κουνιστής πολυθρόνας στην Αθήνα, την οποία έφεραν από την Αμερική οι δύο αδελφές της Φανής Χιλλ, όταν ήρθαν για να τη βοηθήσουν στο έργο της. Όπως μνημονεύει ο Ρος, στην οικία Χιλλ «έπινέ τις την εσπέραν τέϊον πράγματι καλόν και ηδύνατο να σαλεύηται επί έδρας δίκην αιώρας κινουμένης». Η οικία Χιλλ επίσης ήταν από τα πρώτα σπίτια στην Αθήνα με τζάμια και παράθυρα, αλλά και σόμπα.


Από τη Σχολή Χιλλ αποφοίτησαν η Αμαλία Αικατερίνη Μπότσαρη, η Σοφία Τρικούπη, η Ελίζα Σκουζέ, η Ελένη Μπούκουρα-Αλταμούρα, η Λιλίκα Νάκου, η Μυρτιώτισσα, η Αγγελική Χατζημιχάλη, η Κυβέλη, η Κατίνα Παξινού, η Ελένη Παπαδάκη, η Βάσω Μανωλίδου κ.ά.


Έπεται συνέχεια επτακοσίων σελίδων.

Βιβλίο
3

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η Ιωάννα Μπουραζοπούλου γράφει έργα του φανταστικού για τους ακραία ρεαλιστικούς καιρούς μας

Portraits 2025 / Η Ιωάννα Μπουραζοπούλου γράφει έργα του φανταστικού για τους ακραία ρεαλιστικούς καιρούς μας

Η ολοκλήρωση της περίφημης «Τριλογίας του Δράκου της Πρέσπας» αποδεικνύει ότι πρόκειται για μια από τις πιο απρόβλεπτες, ουσιαστικές και συνεπείς συγγραφείς μας.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
CHECK GIA 3/1 εκδόσεις δωμα

Portraits 2025 / Εκδόσεις Δώμα: «Θέλαμε να δούμε αν το κοινό μας θα ανταποκριθεί σε πιο βαριά πράγματα ή αν θα μας γυρίσει την πλάτη»

Μετά από εφτά χρόνια λειτουργίας και εξήντα προσεκτικά επιλεγμένους τίτλους, η Μαριλένα Καραμολέγκου και ο Θάνος Σαμαρτζής εξακολουθούν να πειραματίζονται, σαν να προτείνουν βιβλία σε φίλους.
ΖΩΗ ΠΑΡΑΣΙΔΗ
Claude Pujade-Renaud

Το Πίσω Ράφι / «Οι γυναίκες του λαθροθήρα»: Μια εντελώς διαφορετική οπτική σε ένα θρυλικό ερωτικό τρίγωνο

Η Claude Pujade-Renaud ανατέμνει την ιστορία της σχέσης του Τεντ Χιουζ με τη Σίλβια Πλαθ και την Άσια Ουέβιλ δημιουργώντας ένα ερεθιστικό ψηφιδωτό από δεκάδες διαφορετικές αφηγήσεις.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Τζον Ρ. Ρ. Τόλκιν: Ο άρχοντας του δευτερεύοντος κόσμου

Βιβλίο / Τζον Ρ. Ρ. Τόλκιν: Ο άρχοντας του δευτερεύοντος κόσμου

Κι αν η Μέση Γη εξυψώθηκε στη φαντασμαγορία που όλοι γνωρίζουμε μέσα απ’ τις ταινίες του Πίτερ Τζάκσον, δεν ξεχνάμε ποτέ εκείνη τη στιγμή της πρώτης βραδινής ανάγνωσης, των απρόσμενων αράδων που σχημάτισαν αμέσως ένα σύμπαν αυτονόητο.
ΜΑΚΗΣ ΜΑΛΑΦΕΚΑΣ
Ο Ερρίκος Σοφράς μιλά για τα «Σονέτα» του Σαίξπηρ: «Θεωρώ το ποίημα έναν οργανισμό ζωντανό, αιμάτινο»

Βιβλίο / Ο Ερρίκος Σοφράς μιλά για τα «Σονέτα» του Σαίξπηρ: «Θεωρώ το ποίημα έναν οργανισμό ζωντανό, αιμάτινο»

Η νέα, εμπλουτισμένη και αναθεωρημένη έκδοση των «Σονέτων» από τους Αντίποδες, σε μετάφραση Ερρίκου Σοφρά, αναδεικνύει τη διαρκή ανάγκη του ποιητή για ελευθερία και καινοτομία, που φτάνει να καταργεί ακόμα και τις ποιητικές και κοινωνικές συμβάσεις.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Οι 10 συν 2 ξένοι τίτλοι της χρονιάς

Βιβλίο / 12 μεταφρασμένα βιβλία που ξεχώρισαν το 2024

Mια millennial συγραφέας και το μεταφεμινιστικό της μυθιστόρημα, η μεταφορά ενός κλασικού βιβλίου σε graphic novel, αυτοβιογραφίες, η επανασύνδεση της ανθρώπινης και της φυσικής ιστορίας σε 900 σελίδες: αυτοί είναι οι ξένοι τίτλοι που ξεχωρίσαμε τη χρονιά που πέρασε.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η ζωή και τα ήθη ενός λεσβιακού χωριού μέσα από το φαγητό

Βιβλίο / Η ζωή και τα ήθη ενός λεσβιακού χωριού μέσα από το φαγητό

Στον Μανταμάδο οι γυναίκες του Φυσιολατρικού–Ανθρωπιστικού Συλλόγου «Ηλιαχτίδα» δημιούργησαν ένα βιβλίο που συνδυάζει τη νοσταλγία της παράδοσης με τις γευστικές μνήμες της τοπικής κουζίνας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Γκάρι Ιντιάνα δεν μένει πια εδώ 

Απώλειες / Γκάρι Ιντιάνα (1950-2024): Ένας queer ήρωας του νεοϋορκέζικου underground

Συγγραφέας, ηθοποιός, πολυτάλαντος καλλιτέχνης, κριτικός τέχνης, ονομαστός και συχνά καυστικός ακόμα και με προσωπικούς του φίλους, o Γκάρι Ιντιάνα πέθανε τον περασμένο μήνα από καρκίνο σε ηλικία 74 ετών.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Τζούλια Τσιακίρη

Οι Αθηναίοι / Τζούλια Τσιακίρη: «Οι ταβερνιάρηδες είναι ευεργέτες του γένους»

Με διαλείμματα στο Παρίσι και τη Νέα Υόρκη, έχει περάσει όλη της τη ζωή στο κέντρο της Αθήνας - το ξέρει σαν την παλάμη της. Έχει συνομιλήσει και συνεργαστεί με την αθηναϊκη ιντελεγκέντσια, είναι άλλωστε κομμάτι της. Εδώ και 60 χρόνια, με τη χειροποίητη, λεπτολόγα δουλειά της στον χώρο του βιβλίου και με τις εκδόσεις «Το Ροδακιό» ήξερε ότι δεν πάει για τα πολλά. Αλλά δεν μετανιώνει για τίποτα απ’ όσα της επιφύλαξε η μοίρα «εις τον ρουν της τρικυμιώδους ζωής της».
ΖΩΗ ΠΑΡΑΣΙΔΗ
«H woke ατζέντα του Μεσοπολέμου», μια έκδοση-ντοκουμέντο

Βιβλίο / Woke ατζέντα είχαμε ήδη από τον Μεσοπόλεμο

Μέσα από τις «12 queer ιστορίες που απασχόλησαν τις αθηναϊκές εφημερίδες πριν από έναν αιώνα», όπως αναφέρει ο υπότιτλος του εν λόγω βιβλίου που έχει τη μορφή ημερολογιακής ατζέντας, αποκαλύπτεται ένας ολόκληρος κόσμος βαμμένος στα χρώματα ενός πρώιμου ουράνιου τόξου.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αθηναϊκές πολυκατοικίες: Η πιο ζωντανή ιστορία της πρωτεύουσας

Βιβλίο / Αθηναϊκές πολυκατοικίες: Η πιο ζωντανή ιστορία της πρωτεύουσας

Μια νέα ερευνητική έκδοση του Ιδρύματος Ωνάση, ευχάριστη και ζωντανή, αφηγείται την ιστορία της πολυκατοικίας αλλά και της πόλης μας με τις μεγάλες και τις μικρότερες αλλαγές της, μέσα από 37 ιστορίες.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ

σχόλια

2 σχόλια