Ο βραβευμένος στο Φεστιβάλ Καννών Ρομπέν Καμπιγιό, σκηνοθέτης του 120 χτύποι το λεπτό, της συγκινητικής τοιχογραφίας για το AIDS και τους ανθρώπους που πολέμησαν ενάντια στην προκατάληψη και στην περιθωριοποίηση, εκθέτει διεξοδικά τους προβληματισμούς του για το σύγχρονο σινεμά, μιλώντας για την προσωπική του πορεία, τη φράση που του άλλαξε τη ζωή, την εξέλιξη της τεχνικής του, την αναζήτηση μιας ελευθερίας στην έκφραση και στη δομή και τον εκλεκτικά συγγενή, αγαπημένο του σκηνοθέτη.
— Πώς και ξεκινήσατε την καριέρα σας ως σκηνοθέτης με το Revenants, ένα θρίλερ με ζόμπι;
Ξέρετε, δεν θεωρώ πως οι ταινίες μου είναι και τόσο ρεαλιστικές.
— Εννοείτε, όλες οι ταινίες σας;
Ακριβώς. Στη φιλμογραφία μου ενυπάρχει το στοιχείο του φανταστικού. Στη Γαλλία ανέκαθεν θεωρούσαμε το φανταστικό αρκετά συγγενές με τον σουρεαλισμό, με τον οποίο ταυτίζομαι καλλιτεχνικά. Το Revenants ουσιαστικά είναι μια μεταφορική ταινία γι' αυτά που έζησα τη δεκαετία του '80. Μιλώντας προσωπικά, ο τελευταίος τύπος με τον οποίο συζούσα πριν ασχοληθώ με το σινεμά μού είχε διαβάσει μια φράση της Mαργκερίτ Ντιράς που έλεγε: «Μετά το φευγιό μας, συνέβη η απουσία». Μια μάλλον απλή φράση, αλλά για μένα εντυπωσιακή. Αυτό το αγόρι αρρώστησε, νοσηλεύτηκε και ειλικρινά δεν γνωρίζω αν ζει σήμερα, αν και δεν το νομίζω. Με παραπέμπει, δε, σ' εκείνη τη δεκαετία, την οποία διέσχισα σαν να ήμουν ζόμπι, χωρίς να ορίζω τις κινήσεις μου, σε μια υπο-ζωή ας πούμε. Μου έδινε την εντύπωση ενός θολού τοπίου, ανάμεσα στον θάνατο και την πραγματικότητα, μιας αναισθησίας. Η επιδημία μού δημιούργησε ένα σοκ με την εκδήλωση της απουσίας των συναισθημάτων. Από εκεί πηγάζει το Revenants, από τον τρόμο που μου προκάλεσε. Πρόκειται για μια ταινία με θέμα την απ-ενσάρκωση, την αδυναμία των ανθρώπων να κατοικήσουν το σώμα τους, δηλαδή να εμφανιστούν κανονικά, σαρκικά. Οι νεκροί αποσυνθέτουν τους ζωντανούς. Το Revenants είναι για μένα ένα είδος παλιού σινεμά. Το γύρισα σε 35 mm, με μία κάμερα, με πλήρη έλεγχο της πλανοθεσίας, σεταρισμένα κάδρα και συγκεκριμένους φωτισμούς. Από κει κι έπειτα, θέλησα να απομακρυνθώ από αυτό το στυλ και με τον Λοράν Καντέ ψάξαμε άλλες στρατηγικές κινηματογράφησης. Καθώς προετοίμαζα το Eastern Boys, αποφάσισα να συμπεριφερθώ καλλιτεχνικά σαν τον ήρωα, τον Ολιβιέ, και να αφήσω τη σκηνοθεσία να καταληφθεί από τους άλλους χαρακτήρες. Οι υπόλοιποι μετατρέπονται σε απειλή, αλλά και υπόσχεση για κάτι απρόσμενο.
Κάποιος είχε πει, και συμφωνώ, πως μια ταινία είναι ένα ντοκιμαντέρ για τους ηθοποιούς. Μπορώ να τα αλλάξω όλα σε μια ταινία μου για να βρω το σωστό τέλος, τον απώτατο σκοπό.
— Δεν είχα ιδέα για την προσωπική διαδρομή που ουσιαστικά ενώνει το πρώτο με το τρίτο σας φιλμ με τέτοιο τρόπο. Φυσικά, υπάρχουν σκηνές στους 120 Χτύπους που δεν είναι ακριβώς ρεαλιστικές, αλλά...
Ναι, όντως υπάρχουν ολόκληρες σεκάνς αγνού νατουραλισμού στην τελευταία μου ταινία. Ωστόσο, κανείς δεν βγαίνει από τις αίθουσες, δεν κατεβαίνει σκάλες, δεν ανοίγει πόρτες για να αναπνεύσει τον καθαρό αέρα. Οι χώροι παραμένουν κλειστοί, χωρίς διαφυγή. Είτε στις συγκεντρώσεις, είτε στο κλαμπ, τη νύχτα. Αναζήτησα μια ρευστότητα στους 120 Χτύπους, ενώ το Revenants χωρίζεται σε κεφάλαια. Εδώ, μοίρασα την τράπουλα αλλιώς, οι χρόνοι των σκηνών παραμένουν μακρείς, αλλά το ύφος φαίνεται πιο ελεύθερο.
— Πόσο συνειδητά διαφοροποιήσατε το στυλ σας;
Από το Eastern Boys κι έπειτα ήθελα να αναπνέω γυρίζοντας τις ταινίες μου. Όταν έχεις μία μόνο κάμερα με φιλμ και χτυπάς την κλακέτα οι ηθοποιοί κρατούν την ανάσα τους και πρέπει να τα δώσου όλα για ένα φοβερό αποτέλεσμα. Γι' αυτό και στο Eastern Boys ήθελα να γίνει μπάχαλο, να υπάρξει, όχι ακριβώς περισσότερη ζωή αλλά περισσότερη ελευθερία, λίγος αέρας παραπάνω. Πρόσθεσα μια ακόμα κάμερα στο Eastern Boys και μια τρίτη για τους 120 Χτύπους. Ταυτόχρονα, δεν είχα τον περιορισμό του 20λεπτου που συνεπάγεται το παλιό φιλμ. Αυτόματα, ένιωσα απέραντη χαρά γιατί δεν χειριζόμουν τις σκηνές, αλλά έβλεπα τα προβλήματα που θίγονταν να αναπτύσσονται χωρίς τεχνικές απαγορεύσεις. Έφυγε ο φόβος, το τρακ της σκηνής. Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσος διάλογος υπήρχε αρχικά στις σκηνές του χορού στο κλαμπ. Τον εγκατέλειψα στην πορεία. Είπα, πρέπει να χορέψουν, να πιουν, να χαμογελάνε. Το γύρισμα με οδήγησε σε θαυμάσιες αποφάσεις. Ήταν σαν ένα ποτάμι που εγώ του άλλαζα λίγο τη ροή. Σκεφτόμουν, αντί να με πιάνει τρόμος, τι θα γίνει στη συνέχεια και αν όλα πήγαν σύμφωνα με το αρχικό πλάνο.
— Είχατε πάντα στον νου σας να σκηνοθετήσετε; Σκεφτήκατε πως ίσως το μέλλον θα περιοριζόταν αποκλειστικά στη σεναριογραφία;
Κοιτάξτε, σπούδασα σκηνοθεσία στην IDHEC, στο Παρίσι, και αποφοίτησα το 1983, όπως και ο Καντέ. Ο Λοράν με κάλεσε να μοντάρω και με απέσπασε από τις ακτιβιστικές μου δραστηριότητες. Δεν μου αρέσει η ορθόδοξη τακτική τού να γράψω πρώτα ένα σενάριο, αμέσως μετά να κάνω κάστινγκ και, φυσικά, να γυρίσω την ταινία. Θέλω να τα μπερδεύω όλα. Όταν κάνω κάστινγκ, σταδιακά τοποθετώ τους υποψήφιους για τον ρόλο ηθοποιούς στη σκηνή και δομώ ενδεχομένως διαφορετικά τις σκηνές μου, βάση της δικής τους συνεισφοράς. Γράφω, πετάω πράγματα και ξαναγράφω, αλλά πάντα με λογοτεχνικό ύφος, γιατί πιστεύω πως μια σκηνή, ποιητική ή χαζή, θα δώσει στον ηθοποιό την αίσθηση αυτού που θέλω να αποσπάσω από αυτόν. Μετά, καλούνται να ερμηνεύσουν αυτό που μόλις διάβασαν. Έπειτα μιλάμε για σκηνοθεσία, για την οπτική γωνία, ακόμη και για τον φωτισμό. Είμαι δύσπιστος απέναντι στους δημιουργούς που αρκούνται απλώς στη διήγηση μιας ιστορίας. Προσωπικά, με ενδιαφέρει πολύ η υφή της αφήγησης που θα με κάνει να ονειρευτώ.
— Να υπογραμμίσω μια ειρωνεία, αν μου επιτρέπετε. Μετά τη σαρωτική παρέμβαση του Λικ Μπεσόν, πολλοί νέοι Γάλλοι σκηνοθέτες ασχολήθηκαν με το σινεμά του είδους. Ανάμεσα στους σημαντικούς εκπροσώπους του λίγο παλιότερου στυλ του γαλλικού σινεμά, της διανόησης ή του auteur, αν πρέπει να του δώσουμε ένα όνομα, είστε εσείς και ο Αμπντελατίφ Κεσίς. Η ειρωνεία είναι πως το σινεμά σας δεν μοιάζει καθόλου με του Κεσίς, ούτε στα θέματα, ούτε στη ματιά προς τους άνδρες και τις γυναίκες. Ο Κεσίς μάλιστα έχει κατηγορηθεί για σεξιστικό βλέμμα...
... σεξιστικό, αλλά ποτέ χωρίς ενδιαφέρον!
— Σωστά.
Πάντα ευθύβολο και σημαντικό. Η ερώτησή σας ποια είναι;
— Εσείς αισθάνεστε καλλιτεχνική συγγένεια με τον Κεσίς;
Αυτό που αντιλαμβάνομαι ως κοινό χαρακτηριστικό είναι πως και ο Κεσίς δεν διστάζει να φτάσει μέχρι το τέλος μιας σκηνής. Βλέπω ταινίες και συχνά νιώθω πως με κλέβουν, πως κόβουν τις σκηνές πριν ολοκληρωθούν. Παρατηρώ στο σινεμά του Κεσίς, κι εύχομαι να το κάνω κι εγώ, ότι κοιτάζει τους ηθοποιούς του. Αναρωτιέται γι' αυτό που κάνει, κάνει διάλογο με τους χαρακτήρες μέσα στην ταινία. Αυτός είναι ένας πολύ φυσικός τρόπος να πειραματίζεσαι. Ο Κεσίς υπενθύμισε στο σινάφι μας πως το να κάνεις σινεμά σημαίνει πρωτίστως να γυρίζεις μια ταινία. Ακούγεται απλοϊκό;
— Τουναντίον, πολύ λογικό. Παλιότερα, ο πειραματισμός αφορούσε το μέσον και τη φόρμα. Τώρα που τα τεχνικά μέσα έχουν κατακτηθεί, ο σκηνοθέτης οφείλει να παρατηρήσει βαθύτερα τις ψυχές που πραγματεύεται. Αφού πρώτα παραδεχτεί πως γνωρίζει ελάχιστα για τους ανθρώπους.
Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο αναφερόμουν σε έναν νατουραλισμό που δεν είναι ατόφιος, ούτε στο σινεμά του Κεσίς ούτε στο δικό μου. Η λέξη που μου έρχεται συνεχώς στον νου είναι η ενσάρκωση. Να βρεθούν ηθοποιοί που να κατοικούν τους χαρακτήρες μέσα στην ταινία, Το σινεμά του Κεσίς είναι το πλέον πειραματικό αυτήν τη στιγμή στη Γαλλία γιατί έρχεται σε αντίθεση με άλλες ταινίες αιχμής, όπως κατηγοριοποιούνται, που μέσα στο πρώτο τέταρτο εξαντλούν την αισθητική τους πρόταση. Εγκλωβίζονται γρήγορα μέσα σε ένα στυλ και δεν έχουν τίποτα περαιτέρω να προσθέσουν. Ο Κεσίς κι εγώ προτιμάμε τη ρευστότητα. Με ενδιαφέρει η σημασία των χαρακτήρων. Κάποιος είχε πει, και συμφωνώ, πως μια ταινία είναι ένα ντοκιμαντέρ για τους ηθοποιούς. Μπορώ να τα αλλάξω όλα σε μια ταινία μου για να βρω το σωστό τέλος, τον απώτατο σκοπό. Όταν είδα πως μέσα στο αμφιθέατρο υπάρχουν παράθυρα, δεν το άντεξα. Έβαλα κουρτίνες και προστατευτικά καλύμματα για να μην υπάρχει περιθώριο εξόδου. Δεν μου αρέσει πλέον να είναι όλα όμορφα κι ωραία. Ξέρω να το κάνω, το έκανα στην πρώτη μου ταινία. Όταν ο Ζαν Ρενουάρ έκανε το Toni, είχε επισημάνει πως ένα πλάνο δεν πρέπει να είναι όμορφο από την αρχή αλλά να ομορφαίνει στο τέλος. Επιθυμώ να δίνω στον θεατή τη δυνατότητα, και μαζί το δικαίωμα, να συνθέσει την ομορφιά των αντικειμένων και των προσώπων μέσα από το δικό του βλέμμα. Η χάρη αναδεικνύεται στην πορεία. Πάρτε, για παράδειγμα, τη Μαύρη Αφροδίτη του Κεσίς...
— ... μια ταινία που εκτιμώ αφάνταστα.
Κι εγώ! Δεν έκανε καθόλου φιλμ εποχής. Σκληρό. Μοντέρνο. Αποδομούσε με τέτοιον τρόπο την αποικιοκρατία, που ενόχλησε τους υποκριτές στη χώρα μου. Πολλοί το απέρριψαν γιατί αισθάνθηκαν άσχημα. Για πρώτη φορά, η ματιά στο θέμα δεν ήταν λευκή. Ή, μάλλον, βλέπεις ποιος πραγματικά είσαι, αν το χρώμα του δέρματός σου είναι λευκό. Έρχεσαι σε δύσκολη θέση. Τι διαθέτει η ταινία; Σαφή στρατηγική και ελευθερία. Και χαίρομαι που οι ταινίες του έχουν εμπορική επιτυχία.
Info:
Η ταινία 120 χτύποι το λεπτό κυκλοφορεί στις αίθουσες από τις 28 Σεπτεμβρίου, από τη Weirdwave.
σχόλια