«Αξάνεμο» λένε οι κάτοικοι της νότιας Χίου τον μαΐστρο, τον βορειοδυτικό άνεμο, που όταν φυσάει ξανεμίζουν τα στάρια και τα μαστίχια τους. Για την Καλαμωτή, όμως, το μεσαιωνικό χωριό του νησιού με τα ερείπια σε όλο το εύρος του, η λέξη σημαίνει και κάτι άλλο: το φεστιβάλ που «γέννησε» ο μουσικός του, Γιώργος Περαντάκος.
Τον Αύγουστο του 2010 ο Αξάνεμος –που οργανώθηκε ώστε να ενημερώσει τον κόσμο ότι η Καλαμωτή γκρεμίζεται, αν δεν κάνει κάτι η πολιτεία– δημιούργησε για πρώτη φορά μια ξεχωριστή ατμόσφαιρα στην Καλαμωτή. Οι κάτοικοι αλλά και εκατοντάδες επισκέπτες παρακολούθησαν τη μουσική παράσταση του Θάνου Μικρούτσικου με τα Υπόγεια Ρεύματα και τον Γιάννη Κούτρα, απόλαυσαν τη ζωγραφική του Δημοσθένη Κοκκινίδη, παρασύρθηκαν από την υπαίθρια έκθεση στα σοκάκια της Καλαμωτής, συγκινήθηκαν με τις ποιητικές εικόνες του Δήμου Αβδελιώδη, ταξίδεψαν με την Ιωάννα Μπιλίρη στον κόσμο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, μαθητικές θύμησες ξεχύθηκαν απο το βιβλίο του Γ. Δαμαλά για το Γυμνάσιο Καλαμωτής και τα παιδιά ψυχαγωγήθηκαν στο θεατρικό εργαστήρι που έστησε η Ανδριάννα Μαΐστρου στο Δημοτικό Σχολείο Καλαμωτής.
Το φεστιβάλ ήταν ιδέα του Γιώργου Περαντάκου που αγαπούσε το χωριό του σχεδόν όσο τίποτα άλλο. Η απαρχή του ήταν οι μουσικές βραδιές που προηγήθηκαν, τη Μεγάλη Παρασκευή του 2008 και του 2009, στην πλατεία του χωριού, με τραγούδια των Μάνου Χατζιδάκι και Μίκη Θεοδωράκη και με τον τίτλο «Συμβολισμοί». Χρόνια αργότερα, ο Αξάνεμος θα αποτελέσει συμβολισμό για τον ίδιο και τη μνήμη του.
«Η επιτυχία του οφείλεται πρωτίστως στο όραμα και το πείσμα του Γιώργου, στην όρεξη του Δ.Σ. και των μελών του Συλλόγου Καλαμωτούσων Χίου και μετέπειτα στη στήριξη των χορηγών –μικρών επιχειρήσεων του νησιού–, στη συντονισμένη δουλειά των καλλιτεχνών, στη συμπαράσταση των τοπικών αρχών και των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Στο φεστιβάλ έδωσαν επίσης πνοή ο ενθουσιασμός αλλά και η καθοριστική συμβολή των εθελοντών του» λένε από κοινού μιλώντας στη LiFO για τον Αξάνεμο η πρόεδρος του Συλλόγου Καλαμωτούσων Χίου, Σέβη Πειραντάκου, μία εκ των πρωτεργατών του φεστιβάλ, η Αργυρώ Αγγελοπούλου και η κόρη της, Ελένη Θεοδοσοπούλου, που βρίσκεται στον Αξάνεμο από την πρώτη ημέρα του – από την ηλικία των 14 ετών.
Το φεστιβάλ ήταν ιδέα του Γιώργου Περαντάκου, που αγαπούσε το χωριό του σχεδόν όσο τίποτα άλλο. Η απαρχή του ήταν οι μουσικές βραδιές που προηγήθηκαν, τη Μεγάλη Παρασκευή του 2008 και του 2009, στην πλατεία του χωριού, με τραγούδια των Μάνου Χατζιδάκι και Μίκη Θεοδωράκη και με τον τίτλο «Συμβολισμοί». Χρόνια αργότερα, ο Αξάνεμος θα αποτελέσει συμβολισμό για τον ίδιο και τη μνήμη του.
«Είχε πλάκα γιατί την πρώτη φορά που έγιναν στο χωριό οι "Συμβολισμοί", είχε πάει η πρόεδρος του συλλόγου, η Σέβη, και ζήτησε άδεια από τον παπά, ώστε μετά τον Επιτάφιο να γίνει η μουσική βραδιά. Ο Επιτάφιος στο χωριό είναι καταπληκτικός γιατί περνάει από όλο το μεσαιωνικό χωριό, οι κάτοικοι έχουν δαδιά αναμμένα στο πλάι των σπιτιών και είναι πολύ κατανυκτικό. Εν τέλει μετά τον Επιτάφιο, ήρθε όλο το χωριό» εξηγεί η Αργυρώ Αγγελοπούλου αναφορικά με το «μέταλλο» που προϋπήρχε στο χωριό για να αναδειχτεί η τέχνη.
Για τρία ολόκληρα χρόνια (2010-2013), το μήνυμα είχε σταλεί. Χιλιάδες επισκέπτες γνώρισαν την Καλαμωτή μέσω της τέχνης, γοητεύτηκαν από τα «γκρέμια», τα ερείπια του χωριού (ο μεσαιωνικός οικισμός της Καλαμωτής έχει τη σημερινή του μορφή τουλάχιστον από την περίοδο της θαλασσοκρατορίας της Γένοβας), και δημιουργήθηκε ένα πραγματικό ενδιαφέρον για το μέλλον του χωριού. Ο αξάνεμος που έφερε στο νησί τον Θάνο Μικρούτσικο, τον Διονύση Σαββόπουλο, τον Σωκράτη Μάλαμα και άλλους επιφανείς καλλιτέχνες ήταν πράγματι ευνοϊκός.
Όμως, η μοίρα είχε άλλα σχέδια και στις 26 Αυγούστου 2013 πήρε μαζί της τον «πατέρα» του φεστιβάλ («νονός» του ήταν ο Μιχάλης Σαραντινός).
Οι στάχτες από τον φοίνικα του Γιώργου Περαντάκου
Ο Γιώργος Περαντάκος γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Καλαμωτή. Πήγε στην Αθήνα για σπουδές και παράλληλα έκανε μαθήματα κιθάρας και φωνητικής. Για αρκετά χρόνια ασχολήθηκε επαγγελματικά με το τραγούδι και εμφανίστηκε σε γνωστές μουσικές σκηνές της Αθήνας και σε συναυλίες ανά την Ελλάδα. Συνεργάστηκε με γνωστούς συνθέτες, τραγουδοποιούς και τραγουδιστές, όπως οι Γιάννης Σπανός, Μίμης Πλέσσας, Πέτρος Βαγιόπουλος, Θοδωρής Παπαδόπουλος, Παντελής Θαλασσινός, Λάμπρος Καρελάς, Δημήτρης Μπάσης, Αναστασία Μουτσάτσου, Σωτηρία Λεονάρδου, Μαριώ, Γεράσιμος Ανδρεάτος, Κατερίνα Κούκα, Λίτσα Διαμάντη κ.ά.
Ήταν μία από τις τρεις φωνές του σχήματος Τρίφωνο, ύστερα από την αποχώρηση του Νίκου Κουρουπάκη.
Στη δισκογραφία ο Γιώργος Περαντάκος εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1997 συμμετέχοντας στον δίσκο «Νερό κι αρμύρα», μαζί με τον Παντελή Θαλασσινό και την Αναστασία Μουτσάτσου, ενώ συμμετείχε και στα άλμπουμ «Ο Μικρός Πρίγκιπας», «Τα όνειρα δεν είναι υποσχέσεις», «Δώδεκα και μία ματιές στα Δωδεκάνησα», «Παραμύθι για πουλιά».
Φέτος, δέκα χρόνια μετά τον θάνατό του, που ακόμα παραμένει νωπός στα σοκάκια του χωριού, ο Αξάνεμος, το «παιδί» που άφησε πίσω του, επέστρεψε δυναμικά. Να σημειωθεί ότι διοργανώθηκε κανονικά τόσο το 2014 όσο και το 2015 και μάλιστα την πρώτη χρονιά με τους Μιλτιάδη Πασχαλίδη, Μιρέλλα Πάχου και τους εναπομείναντες τραγουδιστές του Τρίφωνου, Ερωφίλη και Κώστα Παρίσση, ενώ τη δεύτερη με συναυλία του Βασίλη Λέκκα. Το φεστιβάλ μετονομάστηκε σε «Αξάνεμος- Γιώργος Περαντάκος». Ωστόσο, το πέπλο του πένθους ήταν βαρύ και δεν υπήρχε περαιτέρω κουράγιο για συνέχεια, εν μέσω μάλιστα πολιτικής και οικονομικής κρίσης. Μέχρι που φτάσαμε στο 2023.
Το κλίμα στο φετινό φεστιβάλ ήταν συναισθηματικά φορτισμένο, ενώ γινόταν σαφές ότι οι αναμνήσεις από τη μορφή του ανθρώπου τους δεν είχαν ξεφτίσει. «Σήμερα δεν είναι μνημόσυνο, είναι μια επέτειος μνήμης» έλεγαν όσοι ανέβαιναν στη σκηνή, είτε για να απαγγείλουν είτε για να τραγουδήσουν, χωρίς να μπορούν να συγκρατήσουν τα δάκρυά τους, χωρίς να το πιστεύουν ιδιαίτερα. Η τεράστια αφίσα με το πρόσωπό του μπροστά και πίσω από κάθε εκδήλωση έδινε την εντύπωση ότι βρίσκεται μαζί τους και απολαμβάνει αυτό που κατάφεραν να στήσουν μόνοι τους, χωρίς τη βοήθειά του.
Χαρακτηριστικό είναι το μήνυμα που έστειλε ένας από τους στενούς του φίλους, ο Στρατής Καλαφατούδης, ο οποίος δεν κατάφερε να παρευρεθεί στο φεστιβάλ. Το απήγγειλε η ξαδέλφη του Γιώργου και πρόεδρος του Συλλόγου Καλαμωτουσών Χίου, Σέβη Πειραντάκου (ένα λάθος στο ληξιαρχείο την έκανε να έχει διαφορετικό επώνυμο).
«Πρώτα πρώτα θέλω να ζητήσω δύο συγγνώμες. Η πρώτη που δεν μπόρεσα να είμαι κοντά σας, κοντά στην οικογένειά μου δηλαδή, και η δεύτερη που θα του μιλήσω σε πρώτο ενικό.
Ακούγεται τετριμμένο, αλλά για μένα δεν έφυγες ποτέ. Ακούγεται αφύσικο, αλλά ακόμα γελάω με τις αστείες ιστορίες που φτιάχναμε κάθε βράδυ που βγαίναμε.
Ακούγεται σχιζοφρενικό, αλλά ακόμα σε βρίζω που κοντέψαμε να χάσουμε το πλοίο επειδή έφτιαχνες τα μαλλιά σου στον καθρέφτη.
Τελικά δικαιώθηκες όμως... Το πλοίο που σε πήρε το πρόλαβες και ήσουν πανέμορφος σ' αυτό σου το ταξίδι.
Δεν θα πω τις ιστορίες μας, μη φοβάσαι, για ένα όνομα άλλωστε ζούμε και πεθαίνουμε σ' αυτή την κοινωνία. Για ένα όνομα και για χιλιάδες αναμνήσεις που κάνουν την απουσία παρουσία.
Σου άρεσε, ρε μπαγάσα, το "Γράμμα στον Καίσαρα Εμμανουήλ" που μελοποίησε ο Ζερβουδάκης.
Σου άρεσε να επαναλαμβάνεις τον στίχο "μακριά, πολύ μακριά να ταξιδεύουμε".
(Ελπίζω να ακουστεί απόψε), ήταν το αγαπημένο του.
Το 'πες και το 'κανες, ταξίδεψες για κάπου πολύ μακριά.
Δεν ξέρεις όμως ότι εκείνο το ταψάκι που μου είχες φέρει σπίτι με το γαλακτομπούρεκο δύο μήνες πριν φύγεις το έχω πάντα και του μιλάω.
Μην ανησυχείς όμως, δεν άλλαξα καθόλου.
Και γελάω μαζί του, και το βρίζω, και λόγια αγάπης του λέω.
Σ' αγαπώ, ρε, κι εσένα και ό,τι σ' αγαπάει!
Καλή αντάμωση, αδερφέ μου!»
Στον φετινό Αξάνεμο πραγματοποιήθηκαν μουσικές βραδιές, θεατρικές παραστάσεις, εκθέσεις φωτογραφίας και ζωγραφικής, αλλά και «αστροπαρατηρήσεις».
«Στη συναυλία ήρθαν 500 άτομα, το θεατρικό ήταν sold-out με 150 καρέκλες, γεμάτο, και στις αστροπαρατηρήσεις έδωσαν το "παρών" πάνω από 250 άτομα. Στη μουσική παράσταση στο Μουσικό Σχολείο Χίου συμμετείχαν πάνω από 400 άτομα» επιβεβαιώνει η Σέβη Πειραντάκου.
«Ήταν στοίχημα για εμάς το φετινό. Να δούμε αν είναι ο Αξάνεμος ακόμα εδώ. Δεν κάναμε διαφήμιση, δεν βγήκαμε έξω, δεν ζητήσαμε χορηγίες, δεν πήγαμε σε συνεντεύξεις Τύπου, δεν στείλαμε βίντεο, δεν κάναμε τίποτα. Ήταν συνειδητό, για να δούμε αν ο κόσμος θα έρθει μόνο ακούγοντας το όνομα. Και ο κόσμος ήρθε. Οπότε σημαίνει ότι ο Αξάνεμος ζει, έχει μέλλον και θα συνεχιστεί» προσθέτει.
Κάπου εδώ γίνεται αντιληπτή η αγάπη που υπήρχε στο πρόσωπο του Γιώργου Περαντάκου. Τόσο το σπαρακτικό μήνυμα του φίλου του όσο και η γιγαντιαία προσπάθεια να επιστρέψει το φεστιβάλ δείχνουν ότι πράγματι αυτός ο σπουδαίος καλλιτέχνης λείπει από τη ζωή τους. Ας δούμε, όμως, τι άλλο προσέφερε το φεστιβάλ στο νησί οι τρεις γυναίκες που μίλησαν στη LiFO
«Στους δύο πρώτους Αξάνεμους είχαμε παιδάκια που δεν είχαν δει τίποτα άλλο στη ζωή τους πέρα από αυτό. Στην αρχή δεν ξέραμε πώς θα είναι, αν θα πιάσει. Τα παιδιά αυτά από το να παίζουν όλη τη μέρα στην πλατεία έκαναν και κάτι διαφορετικό με το θεατρικό παιχνίδι. Ήταν πολύ συγκινητικό να βλέπεις να ανοίγουμε αυτόν τον δημιουργικό κόσμο στα παιδιά μέσα σε ένα χωριό. Λέγαμε "ελπίζουμε να έρθουν να συμμετέχουν στο θεατρικό παιχνίδι", αλλά ερχόντουσαν όλο και περισσότερα. Είχαν τρομερή ανυπομονησία για το επόμενο μάθημα και τι θα κάνουμε και τι θα παίξουμε. Αργότερα βάλαμε και τα παιχνίδια ζωγραφικής που έκανε η Λιάνα Μερτζάνη και στο τέλος εκθέσαμε τα ίδια τα έργα των παιδιών», εξηγεί στη LiFO η Ελένη Θεοδοσοπούλου, που μας λέει: «Δεν κατάγεται κανένας από τους δύο γονείς μου από την Καλαμωτή, αλλά είναι το χωριό μου».
Η Αργυρώ Αγγελοπούλου δέχτηκε να επισκεφτεί το χωριό μετά από παράκληση των κουμπάρων της που ήταν από εκεί. Πήρε μαζί της και την κόρη της. Το ημερολόγιο έγραφε 28 Οκτωβρίου 2006. Από τότε, έγινε το δεύτερο σπίτι τους, ο τόπος που σημαίνει καλοκαίρι για αυτούς.
«Φτάνουμε και συμβαίνει το εξής μαγικό. Έρχονται και μας παραλαμβάνουν οι κουμπάροι από το αεροδρόμιο. Έβρεχε. Πάμε στο εστιατόριο του χωριού που πλέον έχει κλείσει, τρώμε και πάμε σπίτι τους. Κάποια στιγμή μας λένε: "Τώρα θα κάνουμε ερειπιάδα". Λέμε "τι είναι αυτό, ρε παιδιά;". Μας δίνουν νιτσεράδες, γιατί εξακολουθούσε να βρέχει, παίρνουμε φακούς και τριγυρνάμε στα ερείπια. Τότε θεωρούνταν λιγότερο ριψοκίνδυνο να μπούμε στο εσωτερικό τους. Έπαθα την πλάκα μου. Ήταν coup de froudre, έρωτας με την πρώτη ματιά. Ήταν ένα αλλοπρόσαλλο πράγμα με τους φακούς, τη βροχή, το φεγγάρι. Και άρεσε και στην κόρη μου πολύ. Έτσι, αποφασίσαμε να τολμήσουμε και να πάρουμε σπίτι στο χωριό» εξηγεί.
Για το φεστιβάλ και τη σημασία που έχει το να αναδειχτούν τα ερείπια του χωριού, η Αργυρώ Αγγελοπούλου επισημαίνει ότι «ανέδειξε την Καλαμωτή». Χάρηκε με αυτό και ο πληθυσμός πάρα πολύ. Δόθηκαν στα παιδιά επιπλέον ερεθίσματα. Έδωσε την ευκαιρία να δουν ζωγραφική και έκθεση φωτογραφίας. Ήταν πολύ συγκινητικό που χαίρονταν οι μόνιμοι κάτοικοι, διότι είχαν στη μνήμη τους ένα χωριό που δεν υπήρχε πια. Στο παρελθόν ήταν πιο ζωντανό και όταν έβλεπαν το χωριό τους για 20 μέρες ζωντανό ξανά, βούρκωναν. Δουλέψαμε πάρα πολύ. Σχεδόν δεν κάναμε διακοπές. Η δουλειά όλου του χρόνου εξασφάλιζε το αποτέλεσμα. Μετά όμως ήμασταν πανευτυχείς».
Ένα ακόμα επίτευγμα του φεστιβάλ ήταν ότι χάρη σε αυτό παρέμεινε ανοιχτός ο αρχαιολογικός χώρος του Εμπορειός. «Ήρθε παρά πολύς κόσμος. Κάναμε για πρώτη φορά συναυλία στον αρχαιολογικό χώρο στο Εμπορειός. Ήταν όραμα του Γιώργου. Τον λέγαμε τρελό, ότι είναι αδύνατο να συμβεί κάτι τέτοιο. Εν τέλει, πήραμε άδεια από την αρχαιολογική υπηρεσία και ανέβηκαν για τη συναλία 4.000 άτομα και τις δύο χρονιές. Έτσι, παρέμεινε και ο αρχαιολογικός χώρος ανοιχτός, διότι απαιτείται συγκεκριμένος αριθμός επισκεπτών ετησίως για να εξακολουθεί να είναι επισκέψιμος ένας αρχαιολογικός χώρος» αναφέρει χαρακτηριστικά η Σέβη Πειραντάκου.
«Για μένα το γεγονός ότι οι συγχωριανοί μας άκουγαν από επώνυμους ανθρώπους αλλά και από τους εθελοντές το ποσό σημαντικό είναι να διατηρηθεί αυτός ο μεσαιωνικός οικισμός είναι υψίστης σημασίας, διότι τους έδειξε την πραγματική εικόνα αυτού που έχουν στα χέρια τους» αναφέρει η πρόεδρος του πολιτιστικού συλλόγου.
«Ακόμη, φωτίστηκαν τα στενά και είδαν και εκείνοι μια άλλη εικόνα. Είδαν ότι η πέτρα μπορεί να πάρει ζωή και ότι το ερείπιο δεν είναι κάτι που το αφήνουμε σκοτεινό ώστε να χαθεί στον χρόνο και τη μοίρα του. Μπορεί μέσα από αυτό να γεννηθεί τέχνη, πολιτισμός, και να τον απολαύσουν από τον πιο μικρό μέχρι τον πιο μεγάλο».
«Τέλος, το ότι οι 90χρονες με το μπαστουνάκι τους γυρνούσαν τα στενά και απολάμβαναν τις εκθέσεις, άκουγαν μουσική και παρακολουθούσαν θέατρο που δεν είχαν δει ποτέ στη ζωή τους ήταν πολύ σημαντικό για εμάς. Θεωρώ ότι δώσαμε το μήνυμα ότι αν ενωθεί η ομάδα και δουλέψεις εθελοντικά και με αλληλεγγύη, θα βγάλεις ένα πολύ μεγάλο αποτέλεσμα.
»Και χωρίς να έχεις σκοπό το κέρδος. Εμείς δεν είχαμε σκοπό να βγάλουμε λεφτά. Ούτε τότε, ούτε τώρα. Στόχος μας ήταν να βγάλουμε χρήματα για να καλύψουμε τις εκδηλώσεις μας και να αρχίσουμε ξανά με τη νέα χρονιά. Πλέον το κάνουμε για τον Γιώργο».
Και αν όλα αυτά τα λόγια δεν δείχνουν τον δρόμο για έναν ακόμα μεγαλύτερο Αξάνεμο το 2024, ώστε η Καλαμωτή να παραμείνει όρθια, ίσως η φράση του σπουδαίου ζωγράφου Δημοσθένη Κοκκινίδη (πέθανε στις 4 Φεβρουαρίου 2020) στον πρώτο Αξάνεμο αποτελεί πραγματικό φάρο για κάθε φεστιβάλ του κόσμου αυτού: «Το πρόβλημα του σημερινού καλλιτέχνη, όπως κάθε υπεύθυνου δημιουργού, δεν είναι πώς θα παράγει αξίες ή θα ανανεώνει τον κόσμο των μορφών, αλλά πώς θα συμμετέχει ως άτομο και στην ανάπλαση των ανθρώπινων σχέσεων».
